PHƯƠNG PHÁP ĐO HUYẾT ÁP ĐỘNG MẠCH pdf

PHƯƠNG PHÁP ĐO HUYẾT ÁP ĐỘNG MẠCH


Có ba phương pháp đo:
+ Phương pháp sờ của Rivai. Rotxi
+ Phương pháp nghe của Korot Kow
+ Phương pháp giao động ký của Pachon.
- Chuẩn bị người bệnh: khi đo huyết áp phải chuẩn bị người bệnh, giải thích để
người bệnh yên tâm khi đo, nhất là những người hay cảm động; nếu người bệnh lo
lắng sẽ làm cho áp lực động mạch tăng lên, kết quả không đúng. Chính vì vậy
người ta phân biệt áp lực động mạch cơ bản và áp lực động mạch lâm thời. Áp lực
động mạch cơ bản là áp lực đo được trong các điều kiện sau:
+ Người bệnh vừa ngủ xong một đêm ngon giấc trong một phòng yên tĩnh (phải
dùng thêm thuốc an thần), sáng dậy nếu cần thì đi giải, xong lại nằm nghỉ không
được suy nghĩ gì.
+ Người bệnh được giải thích và biết trước sẽ được đo huyết áp và cũng đã quen
với cách đo rồi.
+ Người đến đo huyết áp cũng là nguời mà người bệnh đã biết trước, đến đo khẩn
trương không nói chuyện với người bệnh.
Còn trong thực tế ở bệnh phỏng người ta chỉ đo huyết áp trong các điều kiện sau:
+ Cũng chuẩn bị người bệnh trước.
+ Người bệnh được nằm thoải mái.
+ Nên lấy kết quả các lần đo sau (vì người bệnh đã quen).
Nguyên tắc chung cho các phương pháp đo là máy đo phải để ở độ cao ngang với
mức tim.
- Đo huyết áp bằng phương pháp sờ mạch máu: quấn bao cao su đựng hơi của máy
đo huyết áp vào cánh tay từ nếp khuỷu trở lên, boơm hơi vào túi cao su đồng thời
bắt mạch quay của tay đo cho đến lúc không thấy mạch đập nữa thì đọc kết quả
trên cột thuỷ ngân ứng với số tối đa, sau khi áp lực vượt số tối đa rồi, ta lại đo kết
quả bằng cách vặn ốc tháo hơi ra cho áp lực hạ xuống đến lúc lại xuất hiện mạch
đập mà ta sờ thấy tức là số tối đa. Ta giải thích các hiện tượng này như sau: lúc

đầu áp lực trong bao cao su còn thấp chưa vượt huyết áp động mạch nên ta sờ
thấy mạch đập, sau tới lúc áp lực trong túi bắt đầu vượt huyết áp tối đa, đè bẹp
động mạch không cho máu chảy qua nên ta không sờ thấy mạch nữa, đến lúc ta
hạ áp lực trong túi cao su xuống tới mức ngang huyết áp tối đa thì thành mạch lại
co giãn được, máu chảy qua mạch mà ta lại sờ thấy mạch đập. Đến đây ta tiếp tục
tháo hơi trong bao cao su, đo áp lực hạ dần, thành mạch như bập bềnh dưới bao
cao su, vì vậy sờ mạch lúc này mạnh nhất, đến lúc áp lực trong bao cao su nhỏ hơn
áp lực tối thiểu của động mạch, biên độ đập mạch đột nhiên giảm hẳn xuống, lúc
ấy đọc kết quả trong cột thuỷ ngân là số tối thiểu. Phương pháp đo này không
chính xác, nhất là khi xác định số tối thiểu. Vì vậy ngày nay người ta dùng phổ
biến phương pháp nghe.
- Đo huyết áp động mạch bằng phương pháp nghe: cũng tiến hành buộc bao cao
su của máy đo huyết áp như đối với phương pháp sờ mạch nhưng ở đây dùng một
ống nghe đặt vào đường đi của động mạch ở nếp khuỷu ngay sát bờ dưới bao cao
su. Khi ta bơm dần hơi vào bao cho đến lúc không nghe tiếng đập qua ống nghe
thì bắt đầu hạ áp lực trong bao cao su bằng cách tháo hơi ra bời một ốc điều chỉnh
cho đến lúc bắt đầu nghe thấy tiếng đập thì đọc kết quả trên chiềucao cột thuỷ
ngân, đó là số tối đa. Cứ tiếp tục tháo hơi ra, ta sẽ nghe thấy các tiếng đập càng
mạnh hơn, ang hơn, rốu đột ngột không nghe thấy tiếng mạch đập nữa hoặc
chuyển hẳn âm sắc tiếng đập xuống rất thấp, đó là áp lực tối thiểu.
Trong khi đó cần chú ý: phải phát hiện những khoảng im lặng trong khi nghe
mạch đập. Ví dụ: khi bơm hơi vào cho áp lực trong bao cao su lên quá huyết áp tối
đa, ta tháo hơi ra, áp lực xuống, đến mức 180 milimet chẳng hạn ta bắt đầu nghe
thấy tiếng đập, nhưng từ 160 đến 140ml thuỷ ngân, ta không nghe tiếng mạch đập
nữa, rồi dưới mức 140ml thuỷ ngân, ta lại nghe thấy mạch đập. Trong trường hợp
này nếu không bơm cho cột thuỷ ngân cao trên 180mm thì ta tưởng 140 là số
huyết áp tối đa nhưng thực ra số tối đa là trên 180mm. khoảng cách thừ 140 đến
160 gọi là lỗ hổng khi nghe. Muốn tránh gặp trường hợp này, ta nên bơm cho áp
lực vượt quá 22mm rồi còn nghe tiếng mạch đập thì ta lại bơjm lên nữa.
Có trường hợp lỗ hổng này ở gần số tối thiểu, ví dụ ta đang hạ áp lực trong bao

cao su xuống, các tiếng đập đang rõ, đến 90mm ta không nghe thấy nữa nhung đến
quãng 70mm – 60mmlại nghe được. Trong trường hợp này nếu không tiếp tục
nghe được tiếng đập thì tưởng huyết áp tối thiểu là 90mm thuỷ ngân nhưng thực
ra số tối thiểu là 60mm; khoảng cách từ 90 đến 70mm gọi là khoảng cách im lặng
trên số tối thiểu. Vì vậy muốn tránh các sai sót khi đo huyết áp ta nên bơm cho
thuỷ ngân lên cao gần hết cột và nghe mạch cho đến khi cột thuỷ ngân xuống tới
mức số không.
- Phương pháp đo huyết áp bằng giao động kế: (Hình 11).Khi cần biết áp lực từng
đoạn động mạch hoặc tìm độ dao động của thành mạch ở một đoạn chi (để phát
hện có tắc mạch ở đoạn đó không), người ta dùng dao động kế. Dao động kế gồm
có một hộp kim khí trong đó có một áp kế A1, rung động của áp kế chuyển đến
kim K, kim ấy quay trên một mặt kính đ có chia độ. Hộp kim và áp kế được nối
liền nhau bởi ống o1 và với túi hơi bởi ống o2. một ống bơm b bơm hơi vào cả hệ
thống qua van v, một áp kế A2 cho biết áp lực của không khí bơm vào một ốc x
dùng để tháo bớt hơi ra: ống o2 nối hộp kím vào áp kế A1 là một ống cao su có
thể đè bẹp bằng một nút n và làm cho hai bên không thông với nhau nữa: khi ấy
những thay đổi áp lực ở túi hơi chỉ ảnh hưởng đến áp kế A2 thôi và kim sẽ giao
động mạnh.

Cách đo: sau khi buộc túi hơi vào đoạn chi mà ta muốn đo áp lực máu ta bơm
không khí vào túi hơi cho đến khi áp lực cao hơn áp lực tối đa của máu, ví dụ mức
220mm thuỷ ngân (khi đó ấn vào nút n không thấy kim dao động nữa). Nếu ấn nút
n mà kim còn giao động nhiều thì phải bơm lên nữa cho đến mức mà ở áp lực ấy
ta ấn nút n kim sẽ không dao động hoặc chỉ dao động ít, gọi là dao động trên số tối
đa do mạch chạm vào bìa trên của túi cao su. Mở ốc x tháo hơi ra cho áp lực hạ
xuống từng cm thì vặn ốc x lại và ấn nút n để theo một đơn vị do dao động của
kim ( lấy khoảng cách giữa hai vạch trên bảng chia độ làm một đơn vị do dao
động, ví dụ ta ghi 2 đơn vị dao động, 3 đơn vị dao động v.v… nếu kim chuyển
dịch 2 đoạn hoặc 3 đoạn trên bảng), chừng nào dao động kim còn ít ta lại tháo
hơi, ví dụ đến 150mm có một dao động lớn xuất hiện, mức áp lực ấy là áp lực

ngang với áp lực tối đa. Ta cứ tiếp tục tháo hơi ra cho áp lực xuống dần từng cm
thuỷ ngân và mỗi lần tháo hơi ra ta lại ấn nút n và ghi các dao động của kim, ta sẽ
thấy dao động lớn dần cho đến mức cao nhất rồi nhỏ dần và cuối cùng khi áp kế
chỉ một mức nào đó ví dụ 80mmHg ta thấy các dao động bắt đầu giảm đột ngột.
Ta ghi chỗ đó ứng với áp lực tối thiểu. Sau đó các dao động của kim có biên độ rất
thấp rồi hết dao động. Tóm lại nếu ghi các dao động trên một biểu đồ, ta sẽ có 5
vùng (Hình 12)

+ Vùng dao động ít trên số tối đa.
+ Vùng dao động tăng đột biến, chỗ bắt đầu tăng ứng với huyết ap tối đa.
+ Vùng dao động lớn và không thay đổi ứng với áp lực trung bình.
+ Vùng dao động giảm đột ngột, chỗ cuối ứng với áp lực tối thiểu.
+ Vùng dao động thấp dưới mức tối thiểu.
Đo huyết áp các động mạch khác: Ta có thể đo huyết áp ở cẳng tay, ở đùi, khoeo,
cổ chân. Ngoài động mạch cánh tay hay đo bằng phương pháp nghe, còn các động
mạch káhc cũng dùng phương pháp nghe nếu đoạn động mạch đó ở lớp nông và
tổ chức ở đó phẳng phiu dễ để ống nghe, còn thì dùng phươn gpháp dao động kế
để đo các động mạch ở từng đoạn chi.
Đo huyết áp ở 1/3 dưới cẳng chân: ta nghe ở động mạch chày sau ở phía sau và
trong mắt cá trong.
Kết quả: huyết áp ở đây nói chung bằng huyết áp ở tay có thể số tối đa ở đây hơn
số tối đa ở tay độ 1cm . về độ dao động động mạch ở 1/3 dưới chân bằng ½ hay
2/3 dao động ở tay.
Đo huyết áp ở động mạch khoeo: đặt ống nghe ở hõm khoeo.
Kết quả: số tối đa hơn ở tay 2cm; số tối thiểu hơn ở tay 1cm. chỉ số dao động
động mạch tương tự như ở tay.
Đo huyết áp ở 1/3 dưới đùi: ở đây thường chỉ đo độ dao động mạnh và nó bằng độ
dao động ở tay.
Lợi ích của việc đo huyết áp từng nơi ta để xem động mạch tắc một phần hay tắc
toàn phần, chẩn đoán vị trí tắc của động mạch để quyết định chế độ điều trị.

B – KHÁM ĐỘNG MẠCH BẰNG DỤNG CỤ
1. Chụp động mạch sau khi ơm chất cản quang. Nguyên tắc giống như tron
gphươn gpháp chụp buồng tim và mạch lớn, dùng để xác định xem động mạch có
bị tắc không, có bị đứt không (ví dụ sau chấn thương); nếu tắc thì tắc ở đoạn nào,
các nhánh bên phát triển tốt không? Từ đó ta quyết định phương pháp điều trị.
Cũng nhờ chụp động mạch, người ta có thể phát hiện các u mạch, một túi phình
độn gmạch hoặc một u ở cạnh mạch đè ép làm cản trở tuần hoàn động mạch. Do
đó người ta bơm thuốc cản quang vào động mạch cảnh, chụp các nhánh của động
mạch não để chấn đoán các bệnh mạch máu não, u não,v.v….
2. Động mạch đồ: Người ta dùng một máy gọi là động mạch ký đặt vào rãnh
mạch để ghi, dao động của động mạch sẽ được ghi lên một biểu đồ, người ta sẽ
phân tích hình dạng, biên độ của động mạch đồ, để chẩn đoán một số bệnh.
II – KHÁM TĨNH MẠCH
A- KHÁM LÂM SÀNG
1. Nhìn:
- Tĩnh mạch nổi to và quăn queo ở chân trong trường hợp giãn tĩnh mạch.
- Cũng có trường hợp tĩnh mạch nổi to là biểu hiện thứ phát của một bệnh khác
như:
+ Tĩnh mạch cổ nổi trong suy tim.
+ Các trường hợp xơ gan teo, chèn ép tĩnh mạch lớn, viêm tắc tĩnh mạch lớn bện
trong,v.v… các tĩnh mạch ngoài nông nổi lên và phát triển các nhánh bên ổ bụng
gọi là tuần hoàn bàng hệ. Người ta chia làm ba loại:
1.2. Tuần hoàn bàng hệ gánh chủ: Gặp trong bệnh xơ gan, máu trong tĩnh mạch
gánh ứ lại đi vào các nhánh phụ để đổ vào tĩnh mạch chủ. Gặp trong các bệnh xơ
gan, máu trong tĩnh mạch gánh ứ lại đi vào các nhánh phụ để đổ vào tĩnh mạch
chủ trên hay chủ dưới. Trong loại tuần hoàn gánh chủ trên, các nhánh bên xuất
hiện nhiều ở trên rốn, ở hạ sườn phải (nối tĩnh mạch gánh với tĩnh mạch chủ trên).
Trong loại tuần hoàn gánh chủ dưới, các nhánh bên xuất hiện ở dưới rốn (nối tĩnh
mạch gánh với tĩnh mạch củ dưới).

1.3. Tuần hoàn hệ chủ- chủ: gặp trong các trường hợp chèn ép hoặc viêm tắc
tĩnh mạch chủ dưới, các nhánh bên xuất hiện ở bên bẹn, hai bên bụng dưới đi
ngược lên trên (các nhánh nối từ tĩnh mạch chủ phần dưới đi lên tĩnh mạch chủ
phần trên chỗ tắc).
1.4. Tuần hoàn bàng hệ chủ trên: gặp trong các hội chứng chèn ép trung thất,
tĩnh ạmch chủ trên bị đè, máu đổ vào tim phải qua các nhánh phụ. Ta thấy tuần
hoàn bàng hệ xuất hiện ở ngực, chủ yếu bên phải, đồng thời có biểu hiện phù áo
khoác, tĩnh mạch cảnh nổi to.
2. Sờ:
- Ta có thể sờ được một búi các tĩnh mạch giãn ra như trong truờng hợp giãn tĩnh
mạch thừng tinh, giãn đám rối tĩnh mạch khoeo.
- Trường hoợp có lỗ thông giữa động mạch và tĩnh mạch, ta sờ thấy rung miu ở da
gần chỗ thông.
3. Nghe: Nếu chỉ khám đơn thuần hệ tĩnh mạch thì không dùng cách nghe. Trong
trường hợp có lỗ thông động tĩnh mạch thì nghe gần chỗ thông có thể có tiếng
thổi liên tục.
4. Đo huyết áp tĩnh mạch: áp lực tĩnh mạch đảm bảo cho máu ở tĩnh mạch trở về
tim, càng về gần tim áp lực này càng thấp, đến nhĩ phải thì áp lực tĩnh mạch có
thể âm.
Khi tuần hoàn tĩnh mạch bị trở ngại( viêm tắc, ứ trệ, do các bệnh suy tim, xơ gan,
chèn ép, v.v…) thì áp lực tĩnh mạch tăng lên.
4.1. Phương pháp đo áp lực tĩnh mạch: người bệnh nằm ngửa không gối, tay
phải đặt song song với cơ thể, kê một gối để tay ở mức cao ngang với mức tim. Ta
dùng kim của áp kế tĩnh mạch chọc thẳng vào tĩnh mạch, vì kim này thông với áp
kế nên có thể đọc kết quả trực tiếp trên áp kế. Muốn có kết quả chắc chắn thì sau
khi đọc kết quả lần đầu ta tháo đầu ống rời khỏi kim để vài giọt máu chảy ra, lúc
ấy áp kế không thông với tĩnh mạch nữa nên kim của áp kế chỉ số không, ta lại lắp
ống vào đốc kim, nếu áp kế lại chỉ kết quả đúng như lần đầu là đúng. Áp lực tĩnh
mạch tính bằng centimet nước. Bình thường ở tay 8-14cm nước, ở chân 10-20cm
nước.

Người ta còn đo bằng áp kế có cột nước, áp kế này nối với một ống cao su ở đầu
lắp kim để chọc vào tĩnh mạch, khi kim đã đưa vào tĩnh mạch, do áp lực tĩnh
mạch tác dụng làm cho cột nước thông với kim dâng lên cao, ta đọc kết quả bằng
chiều cao cột nước đó.
4.2. Nghiệm pháp ấn gan: khi đo huyết áp tĩnh mạch xong ta để nguyên kim
trong tĩnh mạch và dùng gan bàn tay ấn đều và liên tục lên vùng gan. Ở người bình
thường khi ấn như vậy, áp lực máu tĩnh mạch xuống một ít rồi trở lại bình thường
khi ta nhấc tay lên.
Ởngười suy tim, khi ấn gan, huyết áp tĩnh mạch tăng lên, sau đó trở lại dần trị số
ban đầu khi bỏ tay ra, nhưng trở về rất chậm, tim càng suy trở về càng chậm. Sở dĩ
có hiện tượng này vì khi ấn gan máu trở về nhĩ phải tăng lên nhưng tâm thất phải
đã suy không đủ sức đẩy hết lượng máu thêm ấy cho nên máu ứ ở nhĩ phải làm
tăng áp lực ở đây và tiếp đó làm tăng áp lực trong các tĩnh mạch chủ và huyết áp
tĩnh mạch ngoại vi.
Trong khi ấn gan, chúng ta còn khảo sát phản xạ gan- tĩnh mạch cảnh: ở người
bình thường khi ấn gan làm tĩnh mạch cảnh nổi lên nhưng trở lại bình thường
ngay dù ta tiếp tục ấn gan lâu (vì thất phải đẩy máu đi nhanh). Trái lại ở người suy
tim, khi ấn gan, tĩnh mạch cảnh sẽ nổi rất to và nếu càng giữ ấn gan lâu, tĩnh mạch
cảnh càng nổi hơn, sau khi bỏ tay ấn gan, tĩnh mạch cảnh xẹp xuống dần lâu hơn,
sau khi bỏ tay ấn gan, tĩnh mạch cảnh xẹp xuống dần nhưng lâu mới trở lại mức
bình thường.
Đây là những biện pháp đơn giản để phát hiện tình trạng thểu năng của cơ tim
trong giai đoạn chưa tăng huyết áp tĩnh mạch.
B- KHÁM TĨNH MẠCH BẰNG DỤNG CỤ
1. Chụp tĩnh mạch sau khi bơm thuốc cản quang: Dùng chất cản quang có iod
tiêm vào tĩnh mạch rồi chụp. Phương pháp này cho biết sự +phân bố các tĩnh mạch
ở lớp nông cũng như lớp sâu, phát hiện được những tật bất thường bẩm sinh hoặc
hoặc hậu phát của hệ tĩnh mạch, phát hiện chính xác những chỗ tắc của tĩnh mạch.
2. Tĩnh mạch đồ: Người ta dùng một máy ghi thật nhậy có thể ghi được tĩnh
mạch đồ.