Báo cáo khoa học: "Nâng cao tính an toàn trong đIều khiển chạy tầu trên đường sắt" doc

Nâng cao tính an ton trong đIều khiển
chạy tầu trên đờng sắt

PGS. TSKH. Nguyễn hữu hà
Bộ môn
Khoa Vận tải Kinh tế - Trờng Đại học GTVT

Tóm tắt: Phân tích công tác điều khiển chạy tầu v đề xuất các biện pháp nâng cao tính
an ton trong điều khiển chạy tầu trên đờng sắt.
Summary: The article analyzes the railway management and suggests measures to
improve safety in railway management in the railway industry.

Điều khiển chạy tầu trên đờng sắt là
công việc rất phức tạp vì ngoài các yêu cầu
phải hoàn thành khối lợng vận chuyển, đảm
bảo khai thác có hiệu quả phơng tiện công
việc này đòi hỏi độ chính xác tuyệt đối để đảm
bảo an toàn trong vận chuyển. Đối với đờng
sắt Việt Nam do trang thiết bị cũ, lạc hậu, điều
kiện sản xuất luôn biến động thì việc đảm bảo
an toàn cho công tác chạy tầu càng gặp nhiều
khó khăn. Thực tế ghi nhận là trong những
điều kiện hết sức phức tạp, công tác điều
khiển chạy tầu trên đờng sắt vẫn đợc tiến
hành tốt, hạn chế đến mức tối đa các sự cố
trong vận chuyển. Tuy nhiên an toàn là yêu
cầu đòi hỏi tính tuyệt đối, bởi vậy chúng ta
phải luôn quan tâm để hoàn thiện công tác
này.
Nghiên cứu công tác điều khiển chạy tầu

trên đờng sắt phải bắt đầu từ biểu đồ chạy
tầu (BĐCT) bởi biểu đồ chạy tầu là cơ sở để
điều hành công tác vận tải. Có nhiều phơng
pháp kẻ biểu đồ chạy tầu khác nhau nhng để
đảm bảo tính nhất quán và pháp lý trong điều
hành ngành đờng sắt nên quy định cụ thể
trình tự và phơng pháp kẻ BĐCT. Phơng
pháp thích hợp là phơng pháp dựa trên
phơng trình chuyển động của các đoàn tầu.
Theo phơng pháp này các yếu tố thời gian
nh thời gian gia tốc, giảm tốc, thời gian chạy
với tốc độ đều, cự ly chạy đều, cự ly gia giảm
tốc đợc tính trên cơ sở khoa học.
KT-ML
Để tăng thêm độ tin cậy cho các kết quả
trên, sau khi tính toán cần đo lại các yếu tố
thời gian trên thực nghiệm đối với từng loại
đầu máy và đoàn tầu trên từng khu gian.
Loại yếu tố thời gian quan trọng thứ 2
phải chú ý là các gián cách thời gian bao gồm
các gián cách ga, gián cách chạy kế tiếp. Đây
thực chất là các định mức thời gian để các
nhân viên vận tải có thể hoàn thành các công

việc đợc ấn định theo quy trình chạy tầu. Thí
dụ trong hình 1 gián cách thời gian không
cùng (

oc
) tại ga A là định mức thời gian cần

thiết để thực hiện công việc cho đoàn tầu S
2

thông qua ga kể từ thời điểm trực ban ga A
xác định đợc tầu S
l
gửi từ ga M đến đã đỗ an
toàn trong bãi đón gửi. Nội dung công việc
nh sau.
KT-ML
Hình 1. Gián cách thời gian đón 2 tầu
không cùng một lúc tại ga A
- Trực ban ga A xin phép ga M cho gửi
tầu và đợc trực ban ga M đồng ý.
- Ra lệnh cho gác ghi chuẩn bị đờng để
đoàn tầu S
2
thông qua và thông báo cho các
nhân viên liên quan chuẩn bị đón, tiễn tầu S
2
.
- Gác ghi chuẩn bị đờng và báo cáo đã
hoàn thành công việc.
- Trực ban kiểm tra lại báo cáo của gác
ghi và nhận thấy công việc chuẩn bị đờng đã
hoàn tất.
- Ra lệnh mở tín hiệu cho đoàn tầu S
2

thông qua ga.

- Đoàn tầu S
2
chạy thông qua ga và ra
khỏi cột tín hiệu.
Nh vậy nếu thời gian gián cách là thời
gian quy định cho các nhân viên vận tải phải
hoàn thành chính xác và đầy đủ nội dung
công việc trên quá lớn sẽ gây lãng phí năng
lực thông qua, giảm tốc độ vận chuyển, tăng
chí phí đỗ đọng toa xe Nếu thời gian gián
cách nhỏ hơn thời gian cần thiết thì ngời
công nhân sẽ không hoàn thành đợc kế
hoạch hoặc tự cắt xén quy trình từ đó dẫn đến
tai nạn. Các gián cách thời gian hiện nay
đợc xây dựng đã lâu và điều kiện làm việc tại
các ga đã có nhiều thay đổi bởi vậy cần thiết
phải xác định lại. Để xác định các gián cách
thời gian phục vụ cho việc xây dựng BĐCT
trớc hết nên dùng phơng pháp chụp ảnh
ngày làm việc cho nhóm công nhân: trực ban
+ gác ghi + các nhân viên liên quan để có
cách nhìn tổng quan về công việc và sự phân
công, phối hợp giữa các chức danh chạy tầu.
Công việc này cũng giúp ta loại bỏ những
thao tác thừa, thời gian lãng phí hoặc sự phối
hợp thiếu chặt chẽ giữa các chức danh. Tiếp
theo sẽ tiến hành bấm giờ để xác định từng
yếu tố tạo nên gián cách thời gian. Khảo sát
thời gian là công việc rất công phu, phức tạp
cần có sự tham gia của các chuyên gia thuộc

các ngành có liên quan.
Ga M
Ga A
Ga N
S
1

oc
S
2
S
1
Các yếu tố thời gian tiếp theo của BĐCT
đợc đề cập đến sau vì việc xác định chúng
đơn giản hơn chứ không phải vì kém phần
quan trọng. Các thời gian đỗ tại các ga, thời
gian làm các tác nghiệp kỹ thuật cũng phải
đợc kiểm tra thờng xuyên. Xác định chính
xác các yếu tố thời gian trên sẽ đảm bảo cho
BĐCT đợc xây dựng trên cơ sở khoa học, có
đủ tính pháp lý trong tổ chức sản xuất.
Sau khi đã kẻ xong BĐCT vấn đề quan
trọng tiếp theo là điều độ vận tải. Đây là khâu
quan trọng đặc biệt trong tổ chức vận tải với
các nội dung chính là:
- Tổ chức công tác điều độ ở các cấp ga,

tuyến, Tổng công ty.
- Lập và tổ chức thực hiện kế hoạch vận
tải hàng ngày.

- Chỉ huy và giám sát toàn bộ quá trình
vận tải trên mạng lới đờng sắt.
Để tăng cờng tính an toàn trong công
tác chạy tầu thì chức năng giám sát của điều
độ phải đợc phát huy hơn nữa. Tất nhiên
nhân viên điều độ không thể biết cụ thể về
quá trình chạy tầu nh các nhân viên lái máy,
trởng tầu nhng những sai phạm có hệ
thống về tốc độ của các đoàn tầu thì điều độ
viên có thể nhận biết qua các báo cáo về thời
gian đi, đến của các đoàn tầu tại các ga.
Những báo cáo của điều độ sẽ là kênh thông
tin quan trọng để kịp thời kiểm tra, chấn chỉnh
các vi phạm tốc độ chạy tầu.
Giữa BĐCT kế hoạch và BĐCT thực tế
luôn có những khác biệt nhất định do tình hình
khai thác vận chuyển trên mạng lới mỗi ngày
mỗi khác. Để đánh giá hiệu quả và mức độ
chính xác của các quyết định trong chỉ huy
chạy tầu phải chú trọng đến công tác phân
tích BĐCT. Công việc này không thể tiến hành
một cách hình thức hoặc phiến diện (thí dụ
chỉ giới hạn trong việc đi, đến đúng giờ của
các đoàn tầu ở các ga đầu, cuối) mà phải
đợc xem xét toàn diện dới các hình thức
sau:
KT-ML
- Phân tích thờng kỳ. Hàng ngày các
BĐCT thực hiện phải đợc chuyển đến cho bộ
phận phân tích.

- Phân tích theo định kỳ. Thời gian để tiến
hành các phân tích này có thể là mời ngày,
nửa tháng, 1 tháng
- Phân tích theo các chuyên đề nh an
toàn, đi đến đúng giờ, quay vòng toa xe.
Những nội dung chính cần phân tích là
các nguyên nhân không thực hiện đợc các
hành trình chạy tầu, mức độ an toàn, nguyên
nhân gây đỗ đọng toa xe ở các ga, tình hình
thực hiện các chỉ tiêu của biểu đồ chạy tầu.
Các số liệu phân tích đợc lấy trực tiếp từ biểu
đồ chạy tầu thực tế và các báo cáo sản xuất.
Sau khi phân tích phải có những kết luận rõ
ràng và có những biện pháp cụ thể để giải
quyết những khó khăn trong việc thực hiện
biểu đồ chạy tầu. Trong quá trình phân tích
nếu thấy biểu đồ chạy tầu có những bất hợp lý
nhỏ thì phải điều chỉnh. Trờng hợp biểu đồ
chạy tầu có những sai lệch lớn, không phù
hợp với diễn biến thực tế sản xuất thì phải kiến
nghị sửa đổi BĐCT.
Qua phân tích các tai nạn giao thông
đờng sắt thì một trong những nguyên nhân
chính ảnh hởng đến an toàn chạy tầu là việc
điều khiển của các tài xế. Công việc này
không thể trông cậy hoàn toàn vào tính tự
giác, tinh thần trách nhiệm của các tài xế mà
phải có sự động viên, nhắc nhở thờng xuyên.
Các băng tốc độ phải đợc kiểm tra kỹ lỡng
để kịp thời, nhắc nhở rút kinh nghiệm với các

tài xế sau mỗi chuyến đi.
Một khía cạnh khác liên quan đến công
tác an toàn là yếu tố con ngời trong vận tải.
Các nhân viên vận tải đờng sắt làm việc
trong những điều kiện rất vất vả và luôn phải
chịu sức ép từ nhiều phía. Họ cần nhận đợc
sự động viên và chế độ đãi ngộ đặc biệt để
luôn tỉnh táo, có đầy đủ sức khoẻ và trí tuệ để
xử lý các tình huống có thể xảy ra.