Giáo trình hướng dẫn tìm hiểu về thực trạng thu, nộp bảo hiểm ở nước ta phần 8 pot

71

doanh lấy lãi. Lãi suất cho vay của các ngân hàng thương mại
theo thị trường, trong khi đó lãi suất đi vay của quỹ BHXH lại
theo lãi suất ưu đãi thấp hơn lãi suất đi vay trên thị trường. Khoản
lợi nhuận siêu ngạch đó các ngân hàng thương mại được hưởng,
gây thiệt hại đến quỹ BHXH của người lao động.
- Việc phân bổ vốn đầu tư vào các dự án cũng không theo yêu
cầu của quy luật cung cầu về vốn trên thị trường. Lẽ ra, theo yêu
cầu của của quy luật vận động về vốn trên thị trường thì vốn phải
vận động từ nơi thừa (quỹ BHXH) đến các nơi thiếu vốn, cần vốn
để sản xuất kinh doanh. Nhưng trong các năm qua, vốn đầu tư của
quỹ BHXH phần lớn lại theo sự chỉ đạo của Chính phủ. Nhiều lĩnh
vực đầu tư đang có lợi nhuận cao, khả năng rút vốn thuận lợi thì
quỹ lại không được đầu tư. Bản thân các ngân hàng thương mại
biết là có biểu hiện đọng vốn, song vì lãi suất vay quá thấp nên
vẫn cứ vay của quỹ BHXH, gây nên tình trạng thiếu vốn giả tạo
trên thị trường.

4. Đánh giá chung
Trên đây là tình hình thu nộp BHXH từ quý IV/1995 - 2000
của BHXH các tỉnh, thành phố và toàn ngành đã đạt được trong
thời kỳ đổi mới của đất nước. Những kết quả trên tuy chưa nhiều
nhưng có một ý nghĩa hết sức quan trọng, nó đã chứng minh và
khẳng định được việc thực hiện chế độ, chính sách BHXH theo cơ
chế mới, việc tập trung thống nhất cơ quan BHXH vào một đầu
mối, đặt dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Thủ tướng Chính phủ là
hoàn toàn đúng đắn và phù hợp với điều kiện của nền kinh tế
nhiều thành phần ở nước ta. Cho nên đã bước đầu hướng hoạt

động sự nghiệp BHXH Việt Nam dần dần phù hợp với bản chất
của nó trong nền kinh tế thị trường có sự quản lý của Nhà nước
theo định hướng XHCN. Đồng thời, nó cũng thể hiện được sự
đúng đắn trong tư duy đổi mới và bản chất nhân văn, xuyên suốt
mọi chính sách, chế độ BHXH của Đảng và Nhà nước ta tất cả là
vì con người, vì người lao động nhằm đảm bảo công bằng và an


72

sinh xã hội. Vì vậy, đã thực sự phát huy được tác dụng và đi vào
cuộc sống. Để làm tốt hơn nữa những chính sách BHXH theo Chủ
trương, Đường lối cả Đảng và Nhà nước đã vạch ra, nhằm đem
việc thực hiên các chế độ BHXH đến với mọi người lao động, cần
thiết phải có những định hướng chiến lược cũng như các giải pháp
phù hợp cho từng giai đoạn, từng thời kỳ để khắc phục những tồn
tại hạn chế, phát huy những ưu điểm đạt được trong công tác
BHXH những năm tới.









PHẦN THỨ BA
MỘT SỐ ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP NHẰM
NÂNG CAO HIỆU QUẢ THU NỘP VÀ QUẢN LÝ QUỸ

BHXH
I. BÀI HỌC KINH NGHIỆM VÀ NHỮNG ĐỊNH HƯỚNG CƠ BẢN
1. Bài học kinh nghiệm
1.1. Từ hoạt động BHXH của các nước trên thế giới
Qua kinh nghiệm của các nước trên thế giới có hoạt động bảo
hiểm xã hội phát triển, cũng như ở các nước mà các chính sách về
bảo hiểm xã hội được thực hiện tốt chúng ta có thể học hỏi được ở
một số vấn đề sau:
- Việc xây dựng mô hình bảo hiểm xã hội phải phù hợp với
các điều kiện kinh tế xã hội của quốc gia mình. Hoạt động BHXH
có thành công hay không phụ thuộc rất nhiều vào độ chặt chẽ và
tính hiệu quả của các cơ chế và chính sách và biện pháp thu
BHXH.Cũng có thể dễ dàng nhận ra một thực tế đó là trong bất kỳ


73

thể chế kinh tế xã hội nào thì hoạt động BHXH vẫn phụ thuộc vào
ngân sách Nhà nước ở các mức độ khác nhau, vấn đề là phụ thuộc
ít hay nhiều, điều này còn tuỳ thuộc vào hoàn cảnh thực tế ở mỗi
giai đoạn phát triển của quốc gia.
- Qua kinh nghiệm một số nước phát triển cho thấy việc đề ra
các chính sách BHXH phải dựa trên nguyên tắc bắt buộc, để có
thể thu hút được ngày càng nhiều hơn các đối tượng tham gia
BHXH, vấn đề này ngày càng trở nên quan trọng bởi sự an toàn
của quỹ BHXH. Việc chi trả các chế độ BHXH căn cứ vào mức độ
đóng góp của người lao động và người sử dụng lao động và đặc
biệt là phụ thuộc vào mức lương của người lao động dùng làm căn
cứ đóng BHXH trước khi về hưu.
- Qua kinh nghiệm của Thuỵ Điển trong việc sử dụng các

nguồn thu thuế từ lương của người lao động và chủ sử dụng lao
động cho mục đích phúc lợi xã hội, đối với tất cả các công dân
sống và làm việc tại Thuỵ Điển và công dân Thuỵ Điển làm việc ở
nước ngoài nhưng có đóng thuế cho Chính phủ. Với cơ chế đóng
góp như vậy chính phủ Thuỵ Điển cho rằng không cần thiết có
một tổ chức riêng biệt để quản lý quỹ BHXH, việc thực hiện chi
BHXH mang tính bao cấp với mục đích điều tiết thu nhập cá nhân
đảm bảo sự công bằng xã hội, và vì vậy những người được hưởng
các chế độ BHXH đều nhận được các khoản phúc lợi xã hội vượt
quá mức đóng góp của mình. Mô hình xây dựng hệ thống BHXH
theo kiểu Thuỵ Điển chỉ phù hợp với điều kiện của nền kinh tế
phát triển, những nước có mức phúc lợi xã hội cao. Trước đây,
chúng ta đã xây dựng mô hình BHXH gần tương tự như mô hình
của Thuỵ Điển, tuy vậy nó đã tỏ ra không phù hợp với điều kiện
hoàn cảnh kinh tế của Việt Nam bởi sự bao cấp quá lớn của ngân
sách Nhà nước và bởi mức độ phát triển thấp của nền kinh tế.
Như vậy, việc xây dựng mô hình BHXH phải phù hợp với
điều kiện và hoàn cảnh kinh tế - xã hội của Việt Nam trong từng
thời kỳ, ngoài ra trong điều kiện đất nước chuyển sang nền kinh tế
thị trường thì việc tăng cường khả năng đóng góp của người lao


74

động, người sử dụng lao động để có thể giảm nhẹ sự phụ thuộc
vào ngân sách Nhà nước là một trong những hướng chính trong
xây dựng và thực hiện các chế độ, chính sách BHXH ở Việt Nam
hiện nay.
1.2. Từ hoạt động BHXH thực tiễn trong nước
Thứ nhất: nắm chắc chủ trương chính sách BHXH của Đảng,

Nhà nước và quy định quản lý của ngành để tranh thủ sự lãnh đạo,
chỉ đạo của các cấp uỷ Đảng, chính quyền, sự phối hợp giúp đỡ
của các ngành liên quan, đặc biệt gắn kết chặt chẽ mối quan hệ ba
bên: người sử dụng lao động, người lao động và cơ quan BHXH
tạo sự phối hợp đồng bộ, kịp thời trong việc tổ chức thu nộp và
giải quyết các chế độ BHXH.
Thứ hai: Thực hiện đúng điều lệ BHXH cùng với các văn bản
quy định quản lý thu, chi BHXH của BHXH Việt Nam và các Bộ,
ngành trung ương. Tổ chức xét duyệt và chi trả các chế độ BHXH
kịp thời, đầy đủ, tận tay đối tượng được hưởng, thực sự là chỗ dựa
tin cậy của người lao động khi tham gia BHXH.
Thứ ba: Tăng cường phối hợp với các cấp uỷ Đảng, chính
quyền, các ngành chức năng trong việc kiểm tra xử phạt những
trường hợp vi phạm Bộ luật lao động về BHXH, kiến nghị với các
cấp có thẩm quyền có biện pháp ràng buộc đối với các đơn vị sử
dụng lao động cố tình né tránh không tham gia BHXH, nhất là các
doanh nghiệp ngoài quốc doanh.
Thứ tư: Xét duyệt và thực hiện đúng chế độ chính sách
BHXH, tạo sự công bằng giữa những người tham gia BHXH, đảm
bảo có đóng BHXH thì được hưởng thụ, không gây phiền hà cho
người sử dụng lao động và người lao động, đồng thời tăng cường
kiểm tra không để tiêu cực xảy ra làm thất thoát ngân quỹ.
Thứ năm: Đẩy mạnh công tác tuyên truyền sâu rộng chế độ
chính sách BHXH đến với người lao động để mọi người hiểu:
tham gia BHXH là nghĩa vụ, trách nhiệm và quyền lợi mang tính
xã hội nhân đạo sâu sắc. Chính sách BHXH rất đa dạng, phong
phú và phức tạp, vì vậy cần nghiên cứu để xem xét, giải quyết


75

những kiến nghị, thắc mắc của đối tượng một cách thoả đáng về
chế độ và quyền lợi BHXH, vừa đảm bảo đúng chính sách, vừa
đảm bảo quyền lợi của người được hưởng đúng với sự cống hiến
của họ, trách quan liêu cửa quyền, sách nhiễu trong việc giải
quyết chính sách BHXH.
Thứ sáu: Giữ vững sự đoàn kết thống nhất trong nội bộ
ngành là yếu tố quyết định thắng lợi cho mọi hoạt động; đề cao
trách nhiệm và tinh thần phục vụ của ngành, kiện toàn tổ chức,
sắp xếp phân công cán bộ hợp lý; chú trọng công tác đào tạo xây
dựng đội ngũ cán bộ, viên chức có đủ phẩm chất đạo đức và trình
độ chuyên môn nghiệp vụ, chăm lo đời sống của cán bộ, viên chức
thật sự ổn định, yên tâm công tác, gắn bó với ngành; đẩy mạnh
các phong trào thi đua, thực sự tạo động lực thúc đẩy mạnh mẽ
việc hoàn thành nhiệm vụ kế hoạch trên giao.
2. Những định hướng cơ bản
Trong thời gian tới, BHXH Việt Nam cần được phát triển
theo những định hướng sau:
- Tiếp tục xây dựng đầy đủ, đồng bộ hệ thống pháp luật về
BHXH. Trước mắt cần xúc tiến ngay việc xây dựng Luật BHXH
để tiến tới quản lý Nhà nước trong lĩnh vực này bằng pháp luật.
- Mở rộng đối tượng tham gia BHXH tới mọi người lao động,
dù họ tham gia lao động trong bất cứ ngành nghề nào, thuộc thành
phần kinh tế nào,miễn là họ tham gia đóng góp đầy đủ vào quỹ
BHXH như luật định.
- Thực hiện đầy đủ các hình thức BHXH bắt buộc và BHXH
tự nguyện để khuyến khích những người giầu có tích cực tham gia
BHXH, thực hiện một bước phân phối lại thu nhập trong cộng
đồng, góp phần đảm bảo công bằng xx hội và an sinh xã hội.
- Bộ máy quản lý cần tinh giảm, gọn nhẹ, đa chức năng trên

cơ sở xác định rõ chức năng, nhiệm vụ, mối quan hệ và quy chế
làm việc cụ thể.
- Cán bộ, công nhân viên chức của ngành cần được đào tạo và
đào tạo lại một cách cơ bản và hệ thống cả về chuyên môn nghiệp


76

vụ, lẫn nhận thức tư tưởng, đạo đức, thấm nhầm sâu sắc quan
điểm phục vụ người lao động. Làm tốt công tác cán bộ từ khâu
đào tạo, tuyển dụng, sử dụng đến khâu đãi ngộ để phát huy hết
năng lực, sở trường của họ.
- Áp dụng mạnh mẽ công nghệ thông tin trong quản lý Nhà
nước, đặc biệt là trong quản lý nghiệp vụ sự nghiệp BHXH như
quản lý các đối tượng tham gia BHXH, quản lý thu – chi BHXH,
quản lý tài chính, thống kê, kế toán BHXH
- Tăng cường cơ sở vật chất, kỹ thuật và công nghệ cho
ngành, đảm bảo nganh tầm thời đại và hoà nhập vào cộng đồng
quốc tế.
- Thực hiện tốt các biện pháp bảo toàn và đầu tư tăng trưởng
quỹ BHXH.
- Mở rộng mối quan hệ mật thiết giữa BHXH Việt Nam với
các cơ quan hữu quan, với các cấp uỷ Đảng, Chính quyền, Đoàn
thể từ Trung ương đến địa phương. Tăng cường và mở rộng mối
quan hệ hợp tác giữa BHXH Việt Nam với các tổ chức BHXH, An
sinh xã hội quốc tế, trước mắt là hội nhập vào các nước trong khu
vực.
- Tăng cường quyền lực Nhà nước và các chế tài pháp lý cho
BHXH Việt Nam trong việc quản lý Nhà nước về BHXH. Đồng
thời làm tốt công tác thanh tra, kiểm tra của Nhà nước về BHXH.

III. MỘT SỐ BIỆN PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ THU NỘP
QUỸ BHXH
3.1. Tăng cường công tác quản lý thu nộp BHXH.
Kiểm soát chặt chẽ thu, chi BHXH là hết sức cần thiết. Do đó
công tác thu phải được hoàn chỉnh từng bước bằng việc theo dõi
danh sách đối tượng tham gia đóng BHXH, biến động của đối
tượng và mức đóng góp. Cần tiếp tục nghiên cứu, cải tiến phương
pháp quản lý thu với các biện pháp đồng bộ nhằm thu đúng, thu
đủ và kịp thời tiền đóng bảo hiểm xã hội của người lao động, các
đơn vị sử dụng lao động theo đúng pháp luật, nhất là khu vực kinh
tế ngoài quốc doanh. Chỉ có như vậy mới thúc đẩy và cải thiện


77

được tình hình thu BHXH, đáp ứng nhu cầu về BHXH của người
lao động trong nền kinh tế nhiều thành phần hiện nay.
Trên cơ sở thực hiện đổi mới sự chỉ đạo điều hành nền kinh tế
- xã hội của chính phủ BHXH Việt Nam cũng cần phải đổi mới sự
chỉ đạo, điều hành thì mới đạt được kết quả như mong muốn. Sự
đổi mới ở đây chính là sự phân công, phân cấp rõ về chức năng,
nhiệm vụ giữa cơ quan BHXH ở trung ương và BHXH các tỉnh,
thành phố nhằm nâng cao trách nhiệm, chiến lược quản lý và phục
vụ ngày càng tốt hơn nhưng vẫn đảm bảo thống nhất về hướng dẫn
chính sách, chế độ BHXH của Nhà nước và sự chỉ đạo về nghiệp
vụ của cơ quan BHXH Việt Nam.
Trong những năm tới, cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền,
quản lý chặt chẽ và không ngừng nâng cao quỹ BHXH; tập trung
thu ngoài quốc doanh theo quy định của Bộ luật lao động, kiện
toàn bộ máy: sắp xếp, bố trí, sử dụng hợp lý nhân sự, đào tạo và

đào tạo lại, hoàn chỉnh cải cách thủ tục hành chính; ứng dụng tin
học vào công tác quản lý BHXH, tăng cường công tác thi đua,
thanh tra và kiểm tra, tham gia vào phát triển kinh tế; bảo toàn và
tăng trưởng quỹ. Về lâu dài, quỹ BHXH nên được quản lý theo
dõi riêng theo từng loại tương ứng với từng chế độ BHXH, kể cả
phần tích luỹ từ mỗi quỹ, không sử dụng lẫn lộn quỹ này để bù
đắp sự thiếu hụt của quỹ khác. Sở dĩ làm như vậy là nhằm để dễ
dàng cho việc theo dõi, phân tích và đánh giá tình hình hoạt động
của từng quỹ mà vẫn đảm bảo sự thống nhất quản lý của cơ quan
BHXH Việt Nam.
3.2. Hoàn thiện hệ thống pháp luật về bảo hiểm xã hội.
Xuất phát từ phương hướng nhiệm vụ trong thời gian tới, vấn
đề hoàn thành hệ thống pháp luật về BHXH là rất cần thiết tuy
nhiên cần thực hiện từng bước cụ thể:
- Để có thể có được một hệ thống pháp luật về BHXH đầy đủ
và đồng bộ thì trước hết là phải sắp xếp, rà soát lại toàn bộ các
văn bản pháp quy về hoạt động BHXH trước đây và hiện hành với


78

mục đích loại bỏ hoặc điều chỉnh bổ sung cho phù hợp với nhu
cầu quản lý trong điều kiện nền kinh tế thị trường.
- Nâng cao khả năng thực thi của các văn bản pháp lý trong
lĩnh vực BHXH. Muốn thực hiện được những điều này, ngoài sự
đóng góp xây dựng và hoàn thiện của các chuyên gia, cán bộ có
kinh nghiệm trong và ngoài ngành thì việc học tập kinh nghiệm
xây dựng khung pháp lý trong các văn bản quy định về BHXH của
các nước khác cũng là việc nên làm.
- Các cơ quan quản lý Nhà nước trong lĩnh vực BHXH cần

khẩn trương soạn thảo Luật BHXH để có thể tình quốc hội trong
thời gian sớm nhất và đưa luật vào áp dụng điều chỉnh, hướng các
hoạt động BHXH đi theo đúng đường lối chính sách của Đảng và
Nhà nước.
3.3. Công tác thông tin tuyên truyền về BHXH.
Việc tuyên truyền, giải thích nhằm nâng cao nhận thức về
BHXH của người lao động và chủ sử dụng lao động có ý nghĩa hết
sức quan trọng và cấp bách trong giai đoạn chuyển đổi cơ chế
thực hiện chế độ, chính sách BHXH hiện nay. Đây không chỉ là
công việc của ngành BHXH mà là nhiệm vụ chung của nhiều
ngành, nhiều cấp, của toàn xã hội. Nó bao gồm những nội dung
sau:
- Trước hết, đó là việc phải xác định rõ nội dung tuyên truyền.
Phải tuyên truyền, giải thích về bản chất, nội dung của chính sách
BHXH. Từ đó, người lao động hiểu được bản chất nhân văn, nhân
đạo của BHXH, họ có thể phân biệt rõ hơn sự khác nhau giữa
BHXH và các loại hình BHTM khác.
- Mặt khác, cũng phải tuyên truyền và giới thiệu cho họ về nội
dung các chế độ BHXH mà người lao động tham gia BHXH được
hưởng. Đặc biệt cần phải nhấn mạnh nội dung "tham gia BHXH
vừa là quyền lợi, vừa là nghĩa vụ của người lao động". Ngoài ra
việc giải đáp những vướng mắc của người lao động trong quá
trình thực hiện các chế độ BHXH, việc phản ánh tâm tư, nguyện


79

vọng, các kiến nghị bổ sung sửa đổi những bất hợp lý về chế độ
BHXH cũng hết sức cần thiết và bổ ích.
Những nội dung nói trên cần phải được thể hiện bằng nhiều

hình thức, phương pháp phù hợp thì mới đạt được hiệu quả cao.
Như chúng ta biết, đối tượng tuyên truyền về BHXH là người lao
động và chủ sử dụng lao động nên phải sử dụng nhiều hình thức
tuyên truyền khác nhau mới có thể phù hợp với nhận thức tâm lý
và trình độ của họ. Đối với người lao động nên sử dụng nhiều
hình thức trực quan sinh động như truyền hình, tạp chí BHXH,
sách hỏi đáp về BHXH, tờ gấp giới thiệu về BHXH, các loại ấn
phẩm tuyên truyền Đặc biệt, các nội dung tuyên truyền cần được
biên tập cô đọng, dễ hiểu, hấp dẫn. Các ấn phẩm tuyên truyền cần
được phổ cập một cách rộng rãi đến tận người lao động và đơn vị
sử dụng lao động dưới dạng tặng phẩm tuyên truyền, cần có các
biện pháp tăng cường phát hành tạp chí BHXH đến tận cơ sở
nhằm góp phần nâng cao nhận thức của người lao động và chủ sử
dụng lao động về BHXH.
Nhìn chung, việc nhận thức đúng đắn của người lao động và
chủ sử dụng lao động về ý nghĩa, tầm quan trọng của BHXH đòi
hỏi phải tăng cường hơn nữa công tác thông tin tuyên truyền về
BHXH cả về bề rộng lẫn chiều sâu của hoạt động này. Nó đòi hỏi
sự phối hợp đồng bộ có hiệu quả trong công tác tuyên truyền về
BHXH giữa BHXH Việt Nam với các cơ quan thông tin đại chúng,
hệ thống tổ chức công đoàn và các cơ quan có liên quan trong xã
hội. Chỉ có như vậy chúng ta mới có thể đạt được hiệu quả như
mong muốn.
3.4. Đào tạo nguồn nhân lực phục vụ hiện đại hoá hoạt động
ngành BHXH.
Việt Nam trên bước đường thực hiện công nghiệp hoá và hiện
đại hoá đất nước cần nhanh chóng tích cực đổi mới hiện đại hoá
mọi mặt công tác trong đó đặc biệt đáng quan tâm là công tác đào
tạo nguồn nhân lực. Đối với ngành BHXH, trong thời gian tới cần

80

cải tiến và đổi mới công tác đào tạo nguồn nhân lực theo các
hướng sau:
- Phương châm trong công tác cán bộ là giảm nhẹ về số lượng
nhưng nâng cao về chiến lược để làm việc có hiệu quả hơn đáp
ứng được yêu cầu, nhiệm vụ khi số lượng đối tượng BHXH tăng
lên nhiều. Và để theo kịp được sự phát triển chung của toàn xã
hội, ngoài các phương tiện hiện đại, các phương pháp quản lý tiên
tiến cần được áp dụng đồng bộ thì ngoại ngữ, tin học cũng là việc
cần thiết cho mỗi cán bộ công chức nhằm làm chủ các phương tiện
và mở cửa "kho tàng tri thức" của nhân loại nói chung, về BHXH
nói riêng. Do đó trên bước đường hiện đại hoá, công tác đào tạo
bổ sung, đào tạo nâng cao chắc chắn sẽ có vai trò ngày càng cần
thiết. Đặc biệt là đào tạo các chuyên gia giỏi về tin học, nhất là về
phần mềm; các chuyên gia về chính sách BHXH; các chuyên gia
về pháp lý; các chuyên gia về tính toán BHXH; các cán bộ kiểm
tra. Từ đó nhằm nâng cao trình độ cả về chuyên môn và chính trị
cho cán bộ đảng viên; rèn luyện phẩm chất đạo đức người công
chức để mỗi cán bộ, đảng viên thực sự yêu ngành, yêu nghề, có
trách nhiệm với công việc được giao và vì sự nghiệp chung của
BHXH.
- Công tác tuyển dụng cán bộ cần xem xét đến trình độ, học
vấn và đặc biệt là những kiến thức đó phải phù hợp với công tác
được giao. Ngoài ra, để có thể thu hút những người có phẩm chất
đạo đức tốt và năng lực chuyên môn giỏi giúp họ yên tâm công tác
thì BHXH cũng nên kiến nghị với Nhà nước có những chế độ đãi
ngộ và sự hỗ trợ giáo dục đào tạo thoả đáng hơn.
3.5. Mở rộng đối tượng tham gia và phạm vi BHXH.

Bảo hiểm xã hội là một hoạt động sự nghiệp, không mang tính
kinh doanh như các loại hình bảo hiểm khác. Vì vậy, việc mở rộng
đối tượng tham gia và phạm vi BHXH là một chủ trương mang
tính xã hội cao và nhân đạo sâu sắc của Nhà nước ta. Nó bao gồm
những vấn đề sau: