Quan Niệm Của Phật Giáo Về Vấn Đề số mệnh ppt

Quan Ni m C a Ph t Giáo V V n s ệ ủ ậ ề ấ Đề ố
m nhệ
B i Vi t - Tùy Bút à ế - B i Vi t Chuyên à ế Đề
Written by Minh Chi - Theo Nguy t san Giác Ng s 48 ệ ộ ố
Page 1 of 8
I. Con ngêi cã nªn tin vµo sè mÖnh hay kh«ng?
Có nên tin v o s m nh hay không ? Thái c a các à ố ệ độ ủ
tri t gia v c a các tôn giáo l n i v i v n s m nh ế à ủ ớ đố ớ ấ đề ố ệ
nh th n o, v c bi t l o Ph t, m t trong nh ng ư ế à àđặ ệ àđạ ậ ộ ữ
tôn giáo l n c a th gi i v l tôn giáo l n nh t, có s ớ ủ ế ớ à à ớ ấ ố
tín ông nh t n c ta hi n nay, quan ni m v n sđồđ ấ ở ướ ệ ệ ấ đề ố
m nh nh th n o ? ó l n i dung ch y u c a b i n y. Hy v ng qua ây cóệ ư ế à Đ à ộ ủ ế ủ à à ọ đ
th gi i áp c m t v i b c xúc ch y u c a ông o qu n chúng hi n ể ả đ đượ ộ à ứ ủ ế ủ đ đả ầ ệ
nay v v n n y.ề ấ đề à
Trong cu c s ng xã h i y b t tr c, v c bi t l trong th i gian chi n ộ ố ộ đầ ấ ắ àđặ ệ à ờ ế
tranh có r t nhi u chuy n x y ra, có th t không h c u, khi n ng i ta tin l ấ ề ệ ả ậ ư ấ ế ườ à
có s m nh. "Nhanh c ng ch t, ch m c ng ch t, may thì s ng", ó l câu ố ệ ũ ế ậ ũ ế ố đ à
th ng c nói t i trong su t th i gian binh l a , khi gi a cái ch t v cái ườ đượ ớ ố ờ ử ữ ế à
s ng, kho ng cách ch l m t tích t c ng h hay l m t s i gang s i tóc. ố ả ỉ à ộ ắ đồ ồ à ộ ợ ợ
Trong m t b i c nh xã h i v t n c y b t tr c,ộ ố ả ộ àđấ ướ đầ ấ ắ d u sôi l a b ng n ầ ử ỏ đế
nh v y, s ng i tin v o chuy n t ng s , bói toán, c u o ph i r t nhi u, ư ậ ố ườ à ệ ướ ố ầ đả ả ấ ề
v ng y c ng nhi u.à à à ề
V y có c s o lý gì cho t t c nh ng chuy n n y hay không ?ậ ơ ởđạ ấ ả ữ ệ à
Con ng i l sinh v t có lý trí, i v i nh ng tai h a l n giáng vaò m t t ườ à ậ đố ớ ữ ọ ớ ộ đấ
n c, m t vùng, m t dân t c, hay m t cá nhân, nh t l nh ng tr ng h p t ướ ộ ộ ộ ộ ấ à ữ ườ ợ độ
t x y ra cho m t ng i hay m t s ng i con ng i không th tin ó l ử ả ộ ườ ộ ố ườỢ ườ ể đ à
ng u nhiên m tin l có s tác ng c a nh ng nguyên nhân sâu xa, có th lẫ à à ự độ ủ ữ ể à
siêu nhiên, m trình hi u bi t hi n nay c a con ng i không gi i thích à độ ể ế ệ ủ ườ ả
c.đượ
Tôi có ng i b n c l anh V Th , m t l n, anh tâm s : Có chuy n x y ra ườ ạ ũ à ũ ơ ộ ầ ự ệ ả
ngay trong t nh m tôi ph trách, khi n tôi nghi r ng có m t cái gì ó không ỉ à ụ ế ằ ộ đ

ph i l v t ch t ng ng sau nh ng chuy n ó. Chuy n nh sau :ả à ậ ấ đứ đằ ữ ệ đ ệ ư
"T i m t xã g n Qu c l s 1 n i li n H N i v i t nh l Ninh Bình, có m t ạ ộ ầ ố ộ ố ố ề à ộ ớ ỉ ỡ ộ
cô gái x a nay v n l i bi ng, không hay i l m. Th m m t hôm, m c dù ư ẫ ườ ế đ à ế à ộ ặ
tr i m a l t ph t, cô l i ra ng l m c s m h n m i ng i. M t chi c ô tô ờ ư ớ ớ ạ đồ à ỏ ớ ơ ọ ườ ộ ế
con ch y nhanh trên ng qu c l , không hi u sao tr t bánh, b ng ngang ạ đườ ố ộ ể ượ ă
qua ng r i v o úng ch cô gái ang l m c , nh n cô ta xu ng bùn ch t đườ ơ à đ ỗ đ à ỏ ậ ố ế
li n. Tôi ích thân n xem n i x y ra tai n n. T ch cô gái l m c n v ề đ đế ơ ả ạ ừ ỗ à ỏđế ệ
ng c ng ph i o c g n ch c th c, chi c ô tô ph i ch y nhanh l m đườ ũ ả đ đượ ầ ụ ướ ế ả ạ ắ
m i có th b ng qua g n 10 mét c. T i sao l i x y ra chuy n nh v y nh ,ớ ể ă ầ đượ ạ ạ ả ệ ư ậ ỉ
m t cô gái h ng ng y v n l i không i l m, t i sao úng hôm nay l i i l mộ ằ à ẫ ườ đ à ạ đ ạ đ à
tr c m i ng i ngay trong khi tr i ang m a l t ph t"ướ ọ ườ ờ đ ư ớ ớ
Còn bao nhiêu chuy n n a, c ng vô lý t ng t nh chuy n cô gái l m c , ệ ữ ũ ươ ự ư ệ à ỏ
x y ra trong v sau th i gian chién tranh c a th p niên 60 v 70, l m m i ả à ờ ủ ậ à à ọ
ng i dù l duy v t c ng ph i tin v o s ph n hay s m nh.ườ à ậ ũ ả à ố ậ ố ệ
C quan th y s n c a H i Phòng tr c ây l m t ngôi nh b n t ng, tôi ã ơ ủ ả ủ ả ướ đ à ộ à ố ầ đ
t ng n th m trong th i gian có chi n d ch máy bay M d i bom mi n B c. ừ đế ă ờ ế ị ỹ ộ ề ắ
M t qu bom xuyên ã r i trúng c quan th y s n, vì l qu bom xuyên, ộ ả đ ơ ơ ủ ả à ả
nên nó xu ng t n h m m i n , khi n cho nh ng ng i n o nhanh chân ch y ố ậ ầ ớ ổ ế ữ ườ à ạ
xu ng h m tr c thì u ch t. Trái l i nh ng ng i còn ch m chân t ng ố ầ ướ đề ế ạ ữ ườ ậ ở ầ
ba, t ng hai thì l i không can gì, m c dù ai c ng u hú vía.ầ ạ ặ ũ đề
Tôi có m t anh b n tên S , nguyên l V tr ng V T i v c a B Công ộ ạ ự à ụ ưở ụ à ụ ủ ộ
nghi p n ng, khi B n y ch a tách th nh nhi u B anh có m t cái h m bê ệ ặ ộ à ư à ề ộ ộ ầ
tông g n nh , có th nói l an to n 100% tránh máy bay. Không may ở ầ à ể à à để
cho anh b n tôi l hôm y anh có xu ng h m khi máy bay n, nh ng l i ạ à ấ ố ầ đế ư ạ
ng i c a không ch u v o sâu bên trong h m nh v v các con c a anh. ồ ở ử ị à ầ ư ợ à ủ
Máy bay M th m t qu bom t v o nh máy i n Yên Ph nh ng không ỹ ả ộ ả ạ à à đệ ụ ư
trúng, bom n gây m t ch n ng d d i, anh S ng i c a h m u p v oổ ộ ấ độ ữ ộ ự ồ ở ử ầ đầ đậ à
th nh bê tông, b v s ch t ngay t c kh c. Anh ã ch t n i an to n nh t, à ị ỡ ọ ế ứ ắ đ ế ở ơ à ấ
l m sao hi u c ?à ể đượ
Vì v y m mi n B c, trong th i k máy bay M ném bom d d i ã l u ậ àở ề ắ ờ ỳ ỹ ữ ộ đ ư

h nh câu nói c a mi ng nhi u ng i : "Nhanh c ng ch t, ch m c ng ch t, à ở ử ệ ề ườ ũ ế ậ ũ ế
ch có may thì s ng".ỉ ố
Cái may ó ph i ch ng l s m nh hay s ph n ? Các tri t gia các tôn giáo đ ả ă à ố ệ ố ậ ế
c kim nh n th c v n s m nh v s ph n nh th n o ?ổ ậ ứ ấ đề ố ệ à ố ậ ư ế à
Các thuy t túc m nh lu n, nh m nh lu n, thiên m nh lu n :ế ệ ậ đị ệ ậ ệ ậ
Nói chung, t t c m i thuy t d n t i thái yên ph n v tiêu c c c a con ấ ả ọ ế ẫ ớ độ ậ à ự ủ
ng i u thi u giá tr nhân b n, dù chúng mang b t c nhãn hi u n o.ườ đề ế ị ả ấ ứ ệ à
Túc m nh lu n l thuy t cho r ng s ph n con ng i l do quá kh an b i, ệ ậ à ế ằ ố ậ ườ à ứ à
x p t t t c , m i c g ng hay n l c c a con ng i u vô ích, nh dân ế đặ ấ ả ọ ố ắ ỗ ự ủ ườ đề ư
gian t ng nói :ừ
Con vua r i l i l m vua,ồ ạ à
Con sãi chùa l i quét lá aở ạ đ
Nh ng ng i Trung Qu c x a hay nói câu : "Nh t m nh t trác, m c phi ữ ườ ở ố ư ấ ẩ ấ ặ
ti n nh", ngh a l n m t mi ng, u ng m t chén, không gì l không do ề đị ĩ àă ộ ế ố ộ à
quá kh quy t nh tr c. Có th nói, ó l nh ng ng i theo túc m nh lu n ứ ế đị ướ ể đ à ữ ườ ệ ậ
c c oan.ự đ
nh m nh lu n c ng l túc m nh lu n, nh ng c ng i u tính ch t b t kh Đị ệ ậ ũ à ệ ậ ư ườ đ ệ ấ ấ ả
kháng c a s m nh. Ý nói, s m nh l quy t nh, m i c g ng c a con ng iủ ố ệ ố ệ à ế đị ọ ố ắ ủ ườ
u vô ích.đề
Thiên m nh lu n có nhi u ngh a, không ph i ngh a n o c ng sai. N u hi u ệ ậ ề ĩ ả ĩ à ũ ế ể
thiên m nh l thiên o, t c l o Tr i, l lu t t c t nhiên, áp d ng v o thệ à đạ ứ àđạ ờ à ậ ắ ự ụ à ế
gi i c a nhân sinh thì không có gì sai. Ph i ch ng, ó l ý t c a Kh ng t ớ ủ ả ă đ à ứ ủ ổ ử
trong Lu n ng : "Ngô ng th p nhi tri thiên m nh" - "Ta n m m i tu i thì ậ ữ ũ ậ ệ ă ươ ổ
bi t m nh Tr i". N u hi u m nh Tr i l s m nh m ông Tr i quy nh cho ế ệ ờ ế ể ệ ờ à ố ệ à ờ đị
mình thì ó l s m nh lu n, hay úng h n l thiên m nh lu n, v t t nhiênđ à ố ệ ậ đ ơ à ệ ậ à ấ
l Ph t giáo s bác b thuy t ó. Nh ng T ng Nho Chu Hy l i gi i thiên à ậ ẽ ỏ ế đ ư ố ạ ả
m nh nh l "nguyên lý v n h nh v bi n hóa c a t nhiên", thì ây không ệ ư à ậ à à ế ủ ự đ
ph i l s m nh lu n. Nh ng v n còn tùy thu c phái T ng Nho hi u ả à ố ệ ậ ư ấ đề ộ ở ố ể
lu t t c t nhiên nh th n o.ậ ắ ự ư ế à
ch ng XVI cu n " o c kinh", Lão T c ng nói "Ph c m nh", nh ng Ở ươ ố Đạ đứ ử ũ ụ ệ ư

trong v n c nh c a ch ng n y, thì m nh ây rõ r ng ch có ngh a l o, ă ả ủ ươ à ệ ởđ à ỉ ĩ àđạ
ch không ph i l s m nh.ứ ả à ố ệ
"Phù v t vân vân, các ph c k c n, quy c n vi t t nh, th v ph c m nh" - ậ ụ ỳ ă ă ế ĩ ị ị ụ ệ
"Muôn v t ph n th nh, m i v t u tr v c i g c c a mình , tr v c i g c ậ ồ ị ỗ ậ đề ở ề ộ ố ủ ở ề ộ ố
thì g i l t nh, t c l tr v v i m nh".ọ à ĩ ứ à ở ề ớ ệ
Rõ r ng, Lão T dùng t m nh ây không ph i v i ngh a s m nh, m v i à ử ừ ệ ởđ ả ớ ĩ ố ệ à ớ
ngh a o,t c l c i ngu n c a tr i t, muôn v t.ĩ đạ ứ à ộ ồ ủ ờ đấ ậ
Trong Th n h c a Hy L p c i có th n s m nh g i l Fate, m c n ầ ệ ủ ạ ổđạ ầ ố ệ ọ à à ảđế
Zeus, v th n t i cao ng u các v th n, c ng ph i e dè, n s . Nh v y ị ầ ố đứ đầ ị ầ ũ ả ể ợ ư ậ
ng i Hy L p c i tin r ng t t c các v th n, k c Zeus c ng ph i ph c ườ ạ ổđạ ằ ấ ả ị ầ ể ả ũ ả ụ
tùng s m nh.ố ệ
Ni m tin s m nh ph bi n nh v y, lan tr n nh v y, t x a t i nay, t ề ở ố ệ ổ ế ư ậ à ư ậ ừ ư ớ ừ
Tây sang ông, thì ph i ch ng ni m tin ó có o lý c a nó, c s khoa h cĐ ả ă ề đ đạ ủ ơ ở ọ
khách quan c a nó ?ủ
Ng i Pháp có câu : "L’homme propose, Dieu dispose" (Ng i ki n ngh ườ ườ ế ị
nh ng Th ng bác i).ư ượ đế đ
ây c ng l m t bi u hi n rõ nét c a thuy t m Ph t giáo th ng g i l Th nĐ ũ à ộ ể ệ ủ ế à ậ ườ ọ à ầ
ý lu n, kh ng nh m i s vi c di n bi n trong th gian n y u do ý mu n ậ ẳ đị ọ ự ệ ễ ế ế à đề ố
c a Th ng , v ý mu n ó l siêu vi t, v t trên t m hi u bi t c a con ủ ượ đế à ố đ à ệ ượ ầ ể ế ủ
ng i, cho nên con ng i ch nên ph c tùng, không nh ng không c ườ ườ ỉ ụ ữ đượ
ch ng i m còn ph i c m t v tri ân Th ng .ố đố à ả ả ạ à ượ đế
Thiên m nh lu n c ng l s m nh, nh ng s m nh c nhân cách hóa ệ ậ ũ à ố ệ ư ố ệ đượ
th nh Th ng hay l s m nh do m t nhân cách siêu nhiên an b i, x p à ượ đế à ố ệ ộ à ế
t. Cái nguy c a thuy t n y l m t m t khi n cho con ng i ta an ph n thđặ ủ ế à à ộ ặ ế ườ ậ ủ
th ng, m t h t ý chí ph n u, m t khác l i khi n cho con ng i tr n ườ ấ ế ấ đấ ặ ạ ế ườ ố
tránh trách nhi m c a mình, th m chí mình gi t ng i, o t c a, nh ng l iệ ủ ậ ế ườ đ ạ ủ ư ạ
t an i : ó l do Th ng mu n nh v y, ó l ý chí huy n nhi m c a ự ủ đ à ượ đế ố ư ậ đ à ề ệ ủ
Th ng .ượ đế
Ph t giáo tôn tr ng t t c các tôn giáo b n, k c nh ng tôn giáo công nh n ậ ọ ấ ả ạ ể ả ữ ậ
có Th ng t o th . ó l ng l i th y chung nh nh t c a Ph t giáo t ượ đế ạ ế Đ àđườ ố ủ ư ấ ủ ậ ừ

x a n nay, n c ta c ng nh các n c Ph t giáo khác. Tính bao dung ư đế ở ướ ũ ưở ướ ậ
v m t t t ng v n l m t c tính c a Ph t giáo m các nh tôn giáo h c ề ặ ư ưở ố à ộ đặ ủ ậ à à ọ
trên th gi i u công nh n, nh ng i u n y không có ngh a l Ph t giáo ế ớ đề ậ ư đề à ĩ à ậ
ch p nh n, không ph n i m t s quan i m c a nh ng tôn giáo ó v v ấ ậ ả đố ộ ố để ủ ữ đ ề ũ
tr v nhân sinh.ụ à
II. M t s tôn giáo v v n s ph n, hay s m nh :ộ ố à ấ đề ố ậ ố ệ
1. Tôn giáo Hy L p c i :ạ ổđạ
Trong t t ng c a Hy L p c i, v n s ph n (fate) chi m v trí quan ư ưở ủ ạ ổđạ ấ đề ố ậ ế ị
tr ng v c bi u tr ng b ng ba n th n ng i d i m t g c cây trung tâm ọ àđượ ể ư ằ ữ ầ ồ ướ ộ ố ở
trái t v quy t nh s ph n c a m i ng i. V n th n th nh t có tên đấ à ế đị ố ậ ủ ỗ ườ ị ữ ầ ứ ấ
Clotho, l m nhi m v kéo s i an th nh s ph n cho m i ng i. V n th n à ệ ụ ợ đ à ố ậ ỗ ườ ị ữ ầ
th hai có tên l Lachesie l m nhi m v phân ph i s ph n cho m i ng i. ứ à à ệ ụ ố ố ậ ỗ ườ
V n th n th ba có tên l Atropos, l m nhi m v c t t s ph n c a m i ị ữ ầ ứ à à ệ ụ ắ đứ ố ậ ủ ỗ
ng i, t c l quy t nh ng i n o ph i ch t v ch t lúc n o.ườ ứ à ế đị ườ à ả ế à ế à
T t ng s ph n óng vai trò quan tr ng trong ngh thu t k ch Hy L p c ư ưở ố ậ đ ọ ệ ậ ị ạ ổ
i. Trong các bi k ch c a Sophocle, th y bói (Oracle) l m ch c n ng thông đạ ị ủ ầ à ứ ă
tin cho con ng i bi t s ph n c a mình, nh l m t cái gì ã c quy t ườ ế ố ậ ủ ư à ộ đ đượ ế
nh tr c r i. c bi t l ho n c nh ch t c a m i ng i l do s ph n ã đị ướ ồ Đặ ệ à à ả ế ủ ỗ ườ à ố ậ đ
c quy t nh nh n i dung v k ch Oedipe cho th y.đượ ế đị ư ộ ở ị ấ
Trên ây ã nói v t t ng s ph n hay s m nh trong t t ng Hy L p c đ đ ề ư ưở ố ậ ố ệ ư ườ ạ ổ
i, nh trong các tác ph m c a Homer cho th y, qua ba n th n s m nh đạ ư ẩ ủ ấ ữ ầ ố ệ
nói trên ây, tuy Homer th ng dùng t s ph n hay s m nh theo s ít, đ ườ ừ ố ậ ố ệ ố
nh m bi u tr ng cho m t s c m nh siêu nhiên, siêu vi t lên trên ý chí con ằ ể ư ộ ứ ạ ệ
ng i.ườ
2. n giáo v v n s m nh :Ấ Độ à ấ đề ố ệ
An giáo nh l tôn giáo th ng nói t i m t s th n linh nh Vishnu, Siva,Độ ư à ườ ớ ộ ố ầ ư
Kali có kh n ng quy t nh s ph n c a m i cá nhân tín ,th m chí ôi ả ă ế đị ố ậ ủ ỗ đồ ậ đ
khi ng c l i v i h ng c a nghi p do cá nhân ó t o ra.ượ ạ ớ ướ ủ ệ đ ạ
Nh ng An giáo còn nói t i hai y u t khác, c ng quy t nh i s ng c a ư Độ ớ ế ố ũ ế đị đờ ố ủ
con ng i l nghi p (Karma) v th i. Y u t nghi p c ng t ng t nh khái ườ à ệ à ờ ế ố ệ ũ ươ ự ư

ni m nghi p c a o Ph t, nh ng không tri t v nh t quán b ng o ệ ệ ủ đạ ậ ư ệ để à ấ ằ đạ
Ph t. V n n y s c b n k trong ph n " o Ph t thay thuy t s m nh ậ ấ đề à ẽđượ à ỹ ầ đạ ậ ế ố ệ
b ng thuy t nghi p".ằ ế ệ
Còn y u t th i c a An giáo c ng t ng ng nh y u t th i trong ế ố ờ ủ Độ ũ ươ đươ ư ế ố ờ
D ch h c c a Trung Qu c v y.ị ọ ủ ố ậ
Nói chung, trong v n ch ng c a An giáo, c ba y u t th n linh, nghi p ă ươ ủ Độ ả ế ố ầ ệ
(Karma) v th i u c nh c t i. Thí d , trong cu n thánh ca n i ti ng à ờ đề đượ ắ ớ ụ ố ổ ế
"Bhagavad Gita", khi ho ng t Arjuna do d không mu n xung tr n vì k à ử ự ố ậ ẻ
thù không ai khác m chính u l b con, h h ng thân th c, thì th n à đề à à ọ à ưộ ầ
Krishna óng vai trò ng i lái binh xa cho Arjuna, ã hi n nguyên hình v đ ườ đ ệ à
gi ng gi i cho Arjuna l ph i xung tr n, vì s ph n c a k thù l b tiêu di t.ả ả à ả ậ ố ậ ủ ẻ à ị ệ
N i dung c a t p thánh ca "Bhagavad Gita" cho th y, chi ph i s di n bi n ộ ủ ậ ấ ố ự ễ ế
c a tình hình l ý chí c a th n Vishnu c ng v i s c m nh c a nghi p ủ à ủ ầ ộ ớ ứ ạ ủ ệ
(karma).
Nói chung, ph n l n nh ng ng i theo An giáo u tin nh ng s ki n chầ ớ ữ ườ Độ đề ữ ự ệ ủ
y u c a cu c i, nh thân ph n tái sanh, s c kh e nói chung, ng i v ế ủ ộ đờ ư ậ ứ ỏ ườ ợ
t ng lai hay ch ng t ng lai, s con v gi i tính c a con, th i i m ch t ươ ồ ươ ố à ớ ủ ờ để ế
u l nh ng s ki n c xác nh tr c b i nghi p (karma), hình th nh tđề à ữ ự ệ đượ đị ướ ở ệ à ừ
trong i s ng quá kh .đờ ố ứ
M t s tín An giáo tin r ng, s c hay l tác ng c a m t th n linh, ộ ố đồ Độ ằ ự ố à độ ủ ộ ầ
có th em l i cái ch t t t cho m t ng i nh t nh, v trái l i, vi c xu t ểđ ạ ế độ ử ộ ườ ấ đị à ạ ệ ấ
gia, s ng lánh m t thánh a r t có th thay i s ph n c a m t con ng i.ố ở ộ đị ấ ể đổ ố ậ ủ ộ ườ
Nam An, trong vùng c trú c a ng i Tamils ng i ta tin r ng s ph n m t Ở ư ủ ườ ườ ằ ố ậ ộ
con ng i ã c an b i s n khi m i sanh v c ghi trên trán b ng nh ngườ đ đượ à ẵ ớ àđượ ằ ữ
d u hi u c bi t m ch có nh ng th y xem t ng gi i m i gi i mã v bi t ấ ệ đặ ệ à ỉ ữ ầ ướ ỏ ớ ả à ế
c.đượ
3. Do Thái giáo v v n s m nh:à ấ đề ố ệ
Ng i Do Thái c i tin l nh ng s ki n l n c a l ch s dân t c Do Thái ườ ổđạ à ữ ự ệ ớ ủ ị ử ộ
u do Th ng an b i s n, m dân t c Do Thái ph i ph c tùng. Quân i đề ượ đế à ẵ à ộ ả ụ độ
ngo i qu c xâm l ng Israel, chi m c Israel, y bi t x dân Do Thái i n i ạ ố ặ ế ứ đà ệ ứ đ ơ

khác, nh l qu c Assiri, v Babylone v sau n y qu c La Mã t ng ư àđế ố à à à đế ố ừ
l m, t t c nh ng tai h a ó giáng xu ng u dân Do Thái u không ph i à ấ ả ữ ọ đ ố đầ đề ả
ng u nhiên m l do dân Do Thái ã không trung th nh v i liên minh m t ẫ à à đ à ớ à ổ
tiên h l tiên tri Moise, ã thay m t h , ký k t v i Yahve trên núi Sinai ọ à đ ặ ọ ế ớ Ợ
Nh v y l s ph n c a m t dân t c Do Thái, do hai y u t quy t nh : m t ư ậ à ố ậ ủ ộ ộ ế ố ế đị ộ
l nh ng vi c l m c a b n thân dân t c ó, ph n b i l i liên minh v i à ữ ệ à ủ ả ộ đ ả ộ ạ ớ
Th ng . Y u t th hai l s tr ng ph t c a Th ng i v i dân t cượ đế ế ố ứ à ự ừ ạ ủ ượ đếđểđố ớ ộ
Do Thái. ó l s can thi p c a m t l c l ng siêu nhiên, siêu vi t lên ý chíĐ à ự ệ ủ ộ ự ượ ệ
c a con ng i. Có th nói, ây l s ph n hay s m nh c a dân t c Do Thái ủ ườ ể đ à ố ậ ố ệ ủ ộ
ã c Th ng Yahve l a ch n truy n bá chân lý c a o Do Thái đ đượ ượ đế ự ọ để ề ủ đạ
cho lo i ng i.à ườ
4. o H i v v n s ph n :Đạ ồ à ấ đề ố ậ
T R p maniyab l s ph n hay s m nh xu t hi n trong th ca R p ngay ừẢ ậ à ố ậ ố ệ ấ ệ ơ Ả ậ
tr c th i Mahomad. Con ng i có th ch t vì s c , trong chi n tranh hay l ướ ờ ườ ể ế ự ố ế à
vì b nh t t, nguyên nhân sâu xa c a cái ch t ó l do ti n nh. Nh ng s c ệ ậ ủ ế đ à ề đị ư ứ
m nh gì quy t nh s ki n cái ch t c a m t con ng i ? L Th ng Allah ạ ế đị ự ệ ế ủ ộ ườ à ượ đế
ch ng hay l s ph n, nh l m t s c m nh không b nhân cách hóa. i u n y ă à ố ậ ư à ộ ứ ạ ị Đề à
không rõ trong v n ch ng R p, b i l không ph i thi s R p n o c ng tin ă ươ Ả ậ ở ẽ ả ỹẢ ậ à ũ
o H i, vì o H i mãi t i th k VII sau d ng l ch m i xu t hi n.đạ ồ đạ ồ ớ ế ỷ ươ ị ớ ấ ệ
Th nh ng trong ph m vi o H i, nh t l trong kinh Coran, thì m i s ế ư ạ đạ ồ ấ à ọ ự
ki n, th m chí m i ho t ng trong i s ng c a m t tín o H i u doệ ậ ọ ạ độ đờ ố ủ ộ đồđạ ồ đề
Th ng Allah an b i, ch không ph i do s ph n hay l s m nh. Ng y ượ đế à ứ ả ố ậ à ố ệ à
t n th c ng do Th ng Allah quy t nh, ý chí lo i ng i không d ậ ế ũ ượ đế ế đị à ườ ự
ph n trong vi c n y.ầ ệ à
Tuy nhiên các nh Th n h c H i giáo v sau có xu h ng gi m b t tính à ầ ọ ồ ề ướ ả ớ
tuy t i c a s can thi p c a Th ng v o i s ng con ng i, v d nh ệ đố ủ ự ệ ủ ượ đế à đờ ố ườ à à
m t ph m vi nh t nh cho ho t ng c a ý chí t do.ộ ạ ấ đị ạ độ ủ ự
Hình nh các tôn giáo th n quy n, ng y c ng thiên v thuy t không ph i ư ầ ề à à ề ế ả
Th ng an b i v quy t nh t t c , v con ng i dù l s n ph m do ượ đế à à ế đị ấ ả à ườ à ả ẩ
Th ng t o ra, nh ng v n có m t ph m vi ý chí t do n o ó, khi n nó cóượ đế ạ ư ẫ ộ ạ ự à đ ế

th ph m sai l m v ch u s tr ng ph t c a Th ng , i n hình l nhân v tể ạ ầ à ị ự ừ ạ ủ ượ đế để à ậ
Adam c a o Do Thái v o Thiên Chúa, tuy do Th ng t o ra nh ng ủ đạ àđạ ượ đế ạ ư
v n n trái c m, ng c v i l i d y c a Th ng Do ó m ph m t i g c, ẫ ă ấ ượ ớ ờ ạ ủ ượ đế đ à ạ ộ ố
t c l nguyên t i.ứ à ộ
Có th nói, trong các thuy t c a các tôn giaó l n, ch có thuy t Karma ể ế ủ ớ ỉ ế
(nghi p) c a An giáo l t ng i g n g i (ch không ph i ng nh t) v iệ ủ Độ à ươ đố ầ ũ ứ ả đồ ấ ớ
thuy t nghi p c a Ph t giáo. Tuy nhiên, c n nh r ng Ph t giáo nói nghi p, ế ệ ủ ậ ầ ớ ằ ậ ệ
nh ng ng th i c ng nh n m nh tính b t inh c a nghi p, nghi p l có thư đồ ờ ũ ấ ạ ấ đ ủ ệ ệ à ể
chuy n c. Ng i l ch nhân ng th i c ng l th a t c a nghi p (trungể đượ ườ à ủ đồ ờ ũ à ừ ự ủ ệ
b III, Kinh "Ti u nghi p phân bi t).ộ ể ệ ệ
5. D ch h c v s m nh :ị ọ à ố ệ
Ph t giáo có ph n i các chuy n nh l xem t ng s , bói toán hay ậ ả đố ệ ư à ướ ố
không ?
Xin tr l i r ng, v n c b n c a Ph t giáo l giác ng v gi i thoát, ả ờ ằ ấ đề ơ ả ủ ậ à ộ à ả
không ph i l t ng s vá bói toán. Vì v y m trong kinh Di Giáo, ngay ả à ướ ố ậ à
tr c khi nh p Ni t b n, c Ph t t ng khuyên h c trò mình l T ng s , ướ ậ ế à đư ậ ừ ọ à ă ĩ
không nên bói toán v xem t ng s . Trong n m môn h c c gi ng d y à ướ ố ă ọ đượ ả ạ ở
các tr ng i h c Ph t giáo tr c ây An không có môn t ng s v ườ đạ ọ ậ ướ đ ở Độ ướ ố à
bói toán, tuy có d y các môn th h c nh l thanh minh (ngôn ng ), Công ạ ể ọ ư à ữ
x o minh (ti u th công ngh ), Y ph ng minh (ch a b nh) Nhân minh ả ể ủ ệ ươ ữ ệ
(logic h c)ọ Ợ
V D ch h c Ph t giáo c ng không ph n i d ch h c nh l m t b môn ề ị ọ ậ ũ ả đố ị ọ ư à ộ ộ
Tri t h c c a Trung Hoa, do các b c thánh Trung Hoa th i x a l Ph c Hy, ế ọ ủ ậ ờ ư à ụ
V n V ng, Chu Công, v Kh ng T sáng l p v ho n ch nh. Nh ng D ch ă ươ à ổ ử ậ à à ỉ ư ị
h c, theo b n ý c a các b c thánh, ó không ph i l môn h c bói toán, m lọ ả ủ ậ đ ả à ọ à à
m t môn tri t h c b n v o lý th nh suy, l nh d , h nh v b t h nh c a cá ộ ế ọ à ềđạ ị à ữ ạ à ấ ạ ủ
nhân v xã h i, t n c ; v tinhth n c a D ch h c l c n ng th ng s chà ộ đấ ướ à ầ ủ ị ọ àđứ ă ắ ố ứ
không ph i l con ng i ph c tùng s m nh. Tôi tuy không ph i l ng i ả à ườ ụ ố ệ ả à ườ
nghiên c u chuyên môn v D ch h c, nh ng c ng có nghiên c u qua sách ứ ề ị ọ ư ũ ứ
d ch, không ph i l xem ch i nh vua Tr n Nhân Tôn nói trong ch ng I, ị ả àđể ơ ư ầ ươ

b i phú C Tr n l c o (1)m vì có gi ng v tri t ph ng ông m t s à ư ầ ạ đạ à ả ề ế ươ Đ ở ộ ố
tr ng i h c v h c vi n Ph t giáo. Tuy ch có bi t ôi chút v D ch h c, ườ đạ ọ àở ọ ệ ậ ỉ ế đ ề ị ọ
nh ng v i cái s h c c a mình, c ng th y c b n ý c a các b c Thánh l pư ớ ở ọ ủ ũ ấ đượ ả ủ ậ ậ
ra môn D ch h c không ph i l bói toán. Trái l i, bói toán ch l m dung t c ị ọ ả à ạ ỉ à ụ
hóa môn D ch h c m thôi. h c gi Trung Hoa Phó L Pháp trong cu n ị ọ à ọ ả ệ ố
"Qu c h c khái lu n" ( i b c xu t b n, trang 40) vi t r t úng : "B n ý c aố ọ ậ Đà ắ ấ ả ế ấ đ ả ủ
V n V ng l m Chu D ch l d y ng i cái o lý tr lo n, th nh suy, că ươ à ị àđể ạ ườ đạ ị ạ ị đượ
m t. Ng i i sau dùng bói toán, th c không ph i l b n ý c a V n ấ ườ đờ để ự ả à ả ủ ă
V ng" (2).ươ
H n n a, n u chúng ta xem k m t s l i gi i các qu c a V n V ng hay ơ ữ ế ỹ ộ ố ờ ả ẻ ủ ă ươ
các l i gi i các h o c a Chu Công thì chúng ta s th y các b c thánh n y ờ ả à ủ ẽ ấ ậ à
nh n m nh vai trò c a c, c a n l c ñ o c cá nhân h n l s . Ngh a l ấ ạ ủ đứ ủ ỗ ự ạ đứ ơ à ố ĩ à
dù g p ph i c nh ng khó kh n, gian kh , nh ng n u bi t gi c h nh, s ngặ ả ả ộ ă ổ ư ế ế ữđứ ạ ố
chính áng thì d bi n th nh l nh, hung bi n th nh cát. Rõ r ng, ó l đ ữ ế à à ế à à đ à
quan i m c n ng th ng s tuy các b c Thánh không nói rõ nh v y.để đứ ă ắ ố ậ ư ậ
minh h a, có th d n ch ng câu sau ây trong V n Ngôn truy n m t Để ọ ể ẫ ứ đ ă ệ ộ
cu n sách ch y u gia thích hai qu C n v Khôn : "Tích hi n chi gia t t ố ủ ế ỉ ẻ à à ệ ấ
h u d h ng, tích b t thi n chi gia t t h u d ng " Ngh a l nh tích ữ ư ươ ấ ệ ấ ữ ưươ Ợ ĩ à à
ch a nhi u i u thi n thì s có th a i u l nh, nh tích ch a nhi u i u ác ứ ề đề ệ ẽ ừ đề à à ứ ề đ ề
thì s g p nhi u chuy n dẽ ặ ề ệ ữ
Gia ình nh v y, cá nhân cho t i t n c, xã h i u nh v y. Tr n c m đ ư ậ ớ đấ ướ ộ đề ư ậ ị ướ à
t n b o, h hi p, bóc l t dân quá áng thì dân s l m lo n. Cá nhân s ng à ạ à ế ộ đ ẽ à ạ ố
ác, thì g p nhi u b t h nh, n u l m thi n thì s g p may m n, ó l o ặ ề ấ ạ ế à ệ ẽ ặ ắ đ àđạ
Tr i, l lu t t c t nhiên. D ch h c tuy b n chuy n h ng vong, th nh suy v ờ à ậ ắ ự ị ọ à ệ ư ị à
c th t nh ng cu i cùng v n kh ng nh con ng i s ng ph i có c, tr đắ ấ ư ố ẫ ẳ đị ườ ố ả đứ ị
n c c ng ph i có c, thì m i vi c m i thông su t, h i hòa (sách d ch ướ ũ ả đứ ọ ệ ớ ố à ị
dùng các t hanh thông) chính áng, b n v ng (sách d ch dùng các t l i, ừ đ ề ữ ị ừ ợ
trinh).
III. Ph t giáo dùng thuy t nghi p thay cho thuy t s m nh :ậ ế ệ ế ố ệ
1. Nghi p l gì ?ệ à

Nghi p l h nh ng có d ng tâm, h nh ng m không có d ng tâm thì ệ à à độ ụ à độ à ụ
không ph i l nghi p theo úng ngh a c a t n y. M t ng i lái xe không ả à ệ đ ĩ ủ ừ à ộ ườ
c n th n cán ch t ng i. Ng i ó có th mang t i ng sát, ph i tr ti n b i ẩ ậ ế ườ ườ đ ể ộ ộ ả ả ề ồ
th ng v ng i tù. Nh ng th t ra, anh ta không có t o nghi p sát sinh, anh ta ườ à ồ ư ậ ạ ệ
ch l m t cái duyên, hay l m t i u ki n trong k t cu c nh v y. L nh lùngỉ à ộ à ộ đề ệ ế ộ ư ậ ạ
m nói, tình hình ích th c l nh th , n u chúng ta có m t nh n th c sâu à đ ự à ư ế ế ộ ậ ứ
s c v thuy t nghi p. Trong i n y, không có gì x y ra m t cách ng u ắ ề ế ệ đờ à ả ộ ẫ
nhiên h t, m i s vi c, quá trình x y ra u có nhân duyên c a nó. Có ế ọ ự ệ ả đề ủ đủ
nhân, duyên v úng th i, t s vi c x y ra t t hay x u, l nh hay d , mayđủ àđ ờ ừ ự ệ ả ố ấ à ữ
m n hay b t h nh. M i s vi c x y ra u t ng ng v i nhân duyên ã t o ắ ấ ạ ọ ự ệ ả đề ươ ứ ớ đ ạ
ra nó t tr c. V ây l nghi p, ch không ph i l s m nh.ừ ướ àđ à ệ ứ ả à ố ệ
2. D n nghi p v mãn nghi p - hai lo i nghi p quan tr ng nh t :ẫ ệ à ệ ạ ệ ọ ấ
Nghi p có nhi u lo i nh ng Ph t giáo th ng chú ý hai lo i chính l d n ệ ề ạ ư ậ ườ ạ à ẫ
nghi p v mãn nghi p. D n nghi p l nghi p d t chúng sanh i v o m t ệ à ệ ẫ ệ à ệ ắ đ à ộ
trong sáu cõi, trong s n y có ba cõi thi n l cõi lo i Tr i, cõi lo i A Tu la vố à ệ à à ờ à à
cõi lo i ng i. Ba cõi ác l cõi súc sanh, cõi qu ói, v cõi a ng c. M t à ườ à ỷđ à đị ụ ắ
tr n chúng ta không th y c lo i Tr i v lo i A tu la. Ch bi t r ng hai lo i ầ ấ đượ à ờ à à ỉ ế ằ à
na có quy n n ng v th m ng nhi u h n, d i h n lo i ng i r t nhi u. M tỳ ề ă à ọ ạ ề ơ à ơ à ườ ấ ề ắ
ta không th y h , nh ng không ph i l h không t n t i. Dân gian không ấ ọ ư ả à ọ ồ ạ
bi t, g i h b ng các th tên nh th n, tiên, qu . Trong các lo i chúng ế ọ ọ ằ đủ ứ ư ầ ỷ ạ
sanh s ng cõi ác, có hai lo i m t ng i c ng không th y c l chúng ố ở ạ ắ ườ ũ ấ đượ à
sanh trong lo i qu ói v chúng sanh trong lo i a ng c. Lo i qu ói l ạ ỷđ à à đị ụ à ỷđ à
lo i chúng sanh b ng r t to, nh ng c h ng r t bé cho nên luôn luôn b ói. à ụ ấ ư ổ ọ ấ ị đ
Chúng sanh a ng c thì b kh tri n miên, kh m c lo i ng i không ởđị ụ ị ổ ề ổở ứ à ườ
th t ng t ng n i. Còn súc sanh thì r t nhi u lo i, không th k xu c, ể ưở ượ ổ ấ ề ạ ể ể ểđượ
nh ng chúng có c tính chung l hay c u xé l n nhau, tr m t s tr ng ư đặ à ấ ẫ ừ ộ ố ườ
h p ngo i l . Lo i súc sanh quen thu c nh t l gia súc nh chó, mèo, g , ợ ạ ệ ạ ộ ấ à ư à
l n, ng a, trâu. Chúng nó s ng kh th n o, chúng ta c ng u bi t. Nh ng ợ ự ố ổ ế à ũ đề ế ư
có i u nhi u ng i không bi t l n u không s ng thi n, không tu t p v đề ề ườ ế à ế ố ệ ậ à
s ng l i s ng ngu si nh súc v t thì sau khi ch t chúng ta có th tái sanh v oố ố ố ư ậ ế ể à

l m súc v t. R t có kh n ng ó, chúng ta không th xem th ng.à ậ ấ ả ă đ ể ườ
Cho nên, ít nh t chúng ta ph i bi t c ch v n h nh c a nghi p, c bi t l ấ ả ế ơ ế ậ à ủ ệ đặ ệ à
lo i nghi p g i l d n nghi p. M c ích l dùng c ch v n h nh c a ạ ệ ọ à ẫ ệ ụ đ à ơ ế ậ à ủ
nghi p cu c s ng chúng ta có ý ngh a, cho chúng ta ch ng t o ra ệ để ộ ố ĩ để ủđộ ạ
nh ng nghi p có c ng m nh cho i n y, c ng nh các i s ng ữ ệ ườ độ ạ để ởđờ à ũ ưở đờ ố
sau, chúng ta không b a v o các cõi ác, kh , m luôn tái sanh v o các cõi ị đọ à ổ à à
l nh, cõi thi n, d n chúng ta n m c ích cao nh t l giác ng v gi i à ệ ẫ đế ụ đ ấ à ộ à ả
thoát.
Vì d n nghi p quy t nh h ng tái sanh, cho nên c ng có tên g i l tái ẫ ệ ế đị ướ ũ ọ à
sanh nghi p, v i ti ng anh t ng ng l Reproductive Kamma. Kamma l ệ ớ ế ươ đươ à à
ti ng P li, ngh a l nghi p, còn ti ng Sanskrit t ng ng l Karma, m t t ế à ĩ à ệ ế ươ đươ à ộ ừ
m sách Tây ph ng r t hay dùng ch nghi p.à ươ ấ để ỉ ệ
Tái sanh nghi p hay d n nghi p l nh ng h nh ng t o nghi p có c ng ệ ẫ ệ à ữ à độ ạ ệ ườ độ
m nh hay thi n ho c b t thi n, quy t nh h ng tái sanh c a m t chúng ạ ệ ặ ấ ệ ế đị ướ ủ ộ
sanh, c ng nh nh ng s ki n ch y u i sau c a chúng sanh ó. Sau âyũ ư ữ ự ệ ủ ế ởđờ ủ đ đ
tôi xin a v i ví d minh ho tr c h t nh ng h nh ng t o nghi p c c đư à ụ ạ ướ ế ữ à độ ạ ệ ự
ác, quy t nh không tránh kh i h ng tái sanh c a m t chúng sanh v o m tế đị ỏ ướ ủ ộ à ộ
trong ba cõi ác l a ng c, qu ói v súc sanh. ó l các h nh ng c ý àđị ụ ỷđ à Đ à à độ ố
gi t cha, m , b c thánh Ala hán,l m ch y máu Ph t v phá s ho h p c a ế ẹ ậ à ả ậ à ự à ợ ủ
t ng chúng. N u ph m m t trong n m nghi p ác nói trên, thì nh t nh ph i ă ế ạ ộ ă ệ ấ đị ả
tái sanh v o cõi s ng ác, kh . N m tr ng h p nói trên l nh ng tr ng h p à ố ổ ă ườ ợ à ữ ườ ợ
c c oan, còn nói chung s ng buông th , không gi n m gi i, không l m ự đ ố ả ữ ă ớ à
m i thi n th nh thói quen, v i tâm ác không bi t s a ch a u có nguy c ườ ệ à ớ ế ử ữ đề ơ
sanh v o m t trong ba cõi ác l a ng c, qu ói, v súc sanh, v dù có may à ộ àđị ụ ỷđ à à
m n c tái sanh l m ng i thì s l ng i s ng b t h nh nh ch t y u, t t ắ đượ à ườ ẽ à ườ ố ấ ạ ư ế ể ậ
nguy n, hay m au, b ng i i khinh r .ề ố đ ị ườ đờ ẻ
3. C ng c a nghi p quy t nh ch d ng tâm :ườ độ ủ ệ ế đị ở ỗ ụ
Y u t gì t o ra c ng m nh c a nghi p, khi n cho nghi p ó quy t nhế ố ạ ườ độ ạ ủ ệ ế ệ đ ế đị
h ng tái sanh c a chúng sanh ó. Ch y u l d ng tâm khi t o nghi p. Thí ướ ủ đ ủ ế à ụ ạ ệ
d t o nghi p sát v i tâm tham, tâm sân. G n ây báo chí ng v gi t ụ ạ ệ ớ ầ đ đă ụ ế

ng i c a h ng v ng Kim Sinh (H n i). K c p ã gi t b n m ng ng i ườ ở ử à à à ộ ẻ ướ đ ế ố ạ ườ
m t lúc c p v ng, ó l ví d sát sanh vì lòng tham. Trên báo h ng ộ để ướ à đ à ụ ằ
ng y c ng t ng ng tin m t cô gái, ch vì ghen t c i v i ng i con riêng à ũ ừ đă ộ ỉ ứ đố ớ ườ
c a ch ng mình - m t cháu bé n m tu i - ã nh n tâm qu ng cháu bé ó ủ ồ ộ ă ổ đ ẫ ẳ đ
xu ng sông H ng. Sát sanh v i tâm sân h n v ghen t c l lo i nghi p r t ố ồ ớ ậ à ứ à ạ ệ ấ
m nh, có th khi n k ph m t i a v o cõi ác không tránh kh i.ạ ể ế ẻ ạ ộ đọ à ỏ
i v i thi n nghi p c ng v y, c ng c a nghi p thi n ch y u do ch Đố ớ ệ ệ ũ ậ ườ độ ủ ệ ệ ủ ế ở ỗ
d ng tâm ch không ph i do quy mô v hình th c c a s vi c. Trong o ụ ứ ả ở à ứ ủ ự ệ đạ
Ph t có câu : L m vi c o v i cái tâm i, t c l tâm danh l i, thì vi c oậ à ệ đạ ớ đờ ứ à ợ ệ đạ
bi n th nh vi c i ; còn l m vi c i v i tâm o, t c l cái tâm vì l i ích ế à ệ đờ à ệ đờ ớ đạ ứ à ợ
c a o v c a chúng sanh, thì vi c i c ng bi n th nh vi c o.ủ đạ à ủ ệ đờ ũ ế à ệ đạ
Quan i m trên v nghi p gi i phóng nh ng ng i nghèo hèn kh i n i b c để ề ệ ả ữ ườ ỏ ỗ ứ
xúc c a mình quá nghèo hèn, quá túng thi u, mu n l m vi c thi n, mu n ủ ế ố à ệ ệ ố
giúp ng i nh ng không bi t xoay x th n o.ườ ư ế ở ế à
Trong kinh 42 Ch ng có nói t i h nh tùy h b thí. ó l h nh chia x ươ ớ ạ ỷ ố Đ à ạ ẻ
ni m vui v i ng i khác. N u s chia x ni m vui ó l th t lòng, không ề ớ ườ ế ự ẻ ề đ à ậ
chút ganh ghét thì công c c a h nh b thí tùy h ó c ng l vô l ng, đứ ủ ạ ố ỷđ ũ à ượ
c ng nh m t ng n u c có th giúp cho bao nhiêu nh c th p sáng, n u ũ ư ộ ọ đ ố ể àđượ ắ ấ
chín c m, s i m v.v. m b thí tùy h có c n ph i có gì âu, m ch ơ ưở ấ àđể ố ỷ ầ ả đ à ỉ
c n có t m lòng bi t chia x ni m vui c a ng i khác m thôi.ầ ấ ế ẻ ề ủ ườ à
i s Trung Hoa Trí Kh i, trong b i t a cu n " ng mông ch quán" k Đạ ư ả à ự ố Đồ ỉ ể
tr ng h p m t Sadi tr , cùng chùa m t v tr trì ã ch ng qu A la hán. Vườ ợ ộ ẻ ở ộ ị ụ đ ứ ả ị
tr trì chùa xem t ng h c trò, bi t trong vòng m t tu n n a h c trò mình sụ ướ ọ ế ộ ầ ữ ọ ẽ
ch t b nh không th tránh kh i, bèn l ng l ng cho h c trò mình v th m ế ệ ể ỏ ẳ ặ ọ ề ă
nh . Anh h c trò trên ng v nh th y m t ki n trên b ê ang b m t à ọ đườ ề à ấ ộ ổ ế ờđ đ ị ộ
dòng n c xoáy th c v o b ê, e d a cu n trôi i. Th y Sadi tr ng lòng ướ ố à ờđ đ ọ ố đ ầ ẻđộ
th ng l ki n ang nháo nhác, bèn nh y xu ng sông, ra s c h n l i ch ê ươ ũ ế đ ả ố ứ à ạ ỗđ
có th b v c u ki n. C u c ki n, th y Sadi v nh . V sau m t ể ị ỡđể ứ ổ ế ứ đượ ổ ế ầ ề à à ộ
tu n tr l i chùa, v A la hán th y h c trò mình tr l i chùa an to n, khí s c ầ ở ạ ị ấ ọ ở ạ à ắ
l i còn h ng h o h n x a, r t l y l m l , h i c n k u uôi chuy n c u ạ ồ à ơ ư ấ ấ à ạ ỏ ặ ẽđầ đ ệ ứ ổ

ki n. V tr trì k t lu n l do th y Sadi phát tâm t bi r ng l n, c u ki n ế ị ụ ế ậ à ầ ừ ộ ớ ứ ổ ế
cho nên ã chuy n nghi p, áng l ph i ch t trong vòng m t tu n l i v n đ ể ệ đ ẽ ả ế ộ ầ ạ ẫ
s ng an to n v còn ti p t c s ng th trong nhi u n m n a.ố à à ế ụ ố ọ ề ă ữ
Câu chuy n trên c ng t ng t chuy n m t b gi n m y, s ng trong th i ệ ũ ươ ự ệ ộ à àă à ố ờ
Ph t ,mu n cúng d ng Ph t m t ng n èn m không ti n mua d u. iậ ố ườ ậ ộ ọ đ à đủ ề để ầ Đ
n xin, ky cóp mãi m i c m t ng. Nh ng khi n c a h ng thì ch ti m ă ớ đượ ộ đồ ư đế ử à ủ ệ
l i nói m t ng không mua d u th p èn. Nh ng vì ch ti m c m lòng ạ ộ đồ đủđể ầ ắ đ ư ủ ệ ả
th nh c a b gi cho nên v n bán. Cu i cùng b gi c ng có c m t ng n à ủ à à ẫ ố à à ũ đượ ộ ọ
èn cúng d ng Ph t, không ph i t trong t nh xá n i Ph t thuy t pháp, m đ ườ ậ ả đặ ị ơ ậ ế à
ch c t ngo i v n. y th m sau bu i thuy t pháp c a Ph t, ng i ta i ỉ đượ đặ ở à ườ Ấ ế à ổ ế ủ ậ ườ đ
d p t t t t c ng n èn trong nh t nh xá c ng nh ngo i v n, m i ng n ậ ắ ấ ả ọ đ ở à ị ũ ư à ườ ọ ọ
èn u d p t t d d ng, ch riêng ng n èn c a b gi n m y cúng Ph t đ đề ậ ắ ễ à ỉ ọ đ ủ à àă à ậ
thì ng i ta th i mãi, d p mãi m không l m sao t t c, c n Ng i M c ườ ổ ậ à à ắ đượ ảđế à ụ
Ki n Liên, h c trò th n thông nh t c a Ph t c ng b t l c. c h i v s ề ọ ầ đệ ấ ủ ậ ũ ấ ự Đượ ỏ ề ự
ki n l lùng n y, Ph t nói ó l s c m nh l n lao c a lòng chí th nh cúng ệ ạ à ậ đ à ứ ạ ớ ủ à
d ng Ph t c a b gi . V i tâm th nh l n nh v y,thì dù l cúng d ng m t ườ ậ ủ à à ớ à ớ ư ậ à ườ ộ
ng n èn nh , c ng em l i cho b y công c vô l ng, khi n cho ch ọ đ ỏ ũ đ ạ àấ đứ ượ ế ư
Thiên c ng c m ng, che cho ng n èn không b d p t t.ũ ả ứ ọ đ ị ậ ắ
Trong l ch s truy n o c a c Ph t c ng không hi m nh ng chuy n minh ị ử ề đạ ủ đứ ậ ũ ế ữ ệ
ch ng cho kh n ng chuy n nghi p c a nh ng ng i tuy t ng ph m nhi u ứ ả ă ể ệ ủ ữ ườ ừ ạ ề
t i ác trong quá kh , nh ng sau khi c g p Ph t, c nghe pháp v th nh ộ ứ ư đượ ặ ậ đượ à à
th t n n n h i l i, c i t quy chánh, m t lòng tin o v h nh o, thì ngayậ ă ă ố ỗ ả à ộ đạ à à đạ
trong i n y c ng ch ng c qu Thánh. ó l tr ng h p n i ti ng c a đờ à ũ ứ đượ ả Đ à ườ ợ ổ ế ủ
Angulimala, v n l m t tên c p t n b o v ng qu c Kosala, tr ng h p ố à ộ ướ à ạ ở ươ ố ườ ợ
c a dâm n Ambanali Vaisali, c hai u xu t gia theo Ph t, tu h nh ủ ữ ở ả đề ấ ậ à
không bao lâu u ch ng qu Thánh A La Hán.đề ứ ả
Tóm l i d ng tâm l y u t quy t nh tính ch t v c ng c a nghi p. ạ ụ à ế ố ế đị ấ à ườ độ ủ ệ
D ng tâm trong kinh t ng P li còn g i l tác ý, cho nên Ph t giáo nh ngh aụ ạ à ọ à ậ đị ĩ
nghi p l tác ý. Khi ã tác ý,theo h ng thi n hay ác, t c l ta ã t o nghi pệ à đ ướ ệ ứ à đ ạ ệ
thi n hay ác r i. Ng i bình th ng không hi u c ch v n h nh c a nghi p,ệ ồ ườ ườ ể ơ ế ậ à ủ ệ

cho nên r t hay xem th ng, th m chí ngay i v i l i nói,h c ng nói m t ấ ườ ậ đố ớ ờ ọ ũ ộ
cách vô tâm : L i nói bay i, l i nói vô b ng ; không bi t r ng ngay nh ng ý ờ đ ờ ằ ế ằ ữ
ngh thoáng qua u chúng ta còn l nghi p , hu ng h l l i nói. Có l , vì ĩ đầ à ệ ố ồ à ờ ẽ
r n d y ng i ta ng nên coi th ng s b t thi n n i l i nói l o Ph t để ă ạ ườ đừ ườ ự ấ ệ ơ ờ àđạ ậ
phân tích có t i b n i u b t thi n n i l i nói l nói d i, nói ác, nói chia r , ớ ố đề ấ ệ ơ ờ à ố ẽ
v nói vô ngh a; còn i v i s b t thi n n i thân thì có ba l sát sanh, l y à ĩ đố ớ ự ấ ệ ơ à ấ
c a không cho v t dâm ; còn s b t thi n n i tâm c ng có ba l tham, sân,ủ à à ự ấ ệ ơ ũ à
v si hay t ki n.à à ế
4. Không c coi th ng vi c nh :đượ ườ ệ ỏ
c Ph t luôn r n d y con ng i không nên coi th ng nh ng nghi p thi n Đứ ậ ă ạ ườ ườ ữ ệ ệ
hay ác dù l nh , c ng nh m t m l a nh có th t cháy ng r m cao à ỏ ũ ư ộ đố ử ỏ ểđố đố ơ
nh núi, nh gi t n c nh mãi r i c ng l m bình l n y tr n.ư ư ọ ướ ỏ ồ ũ à ớ đầ à
Kinh Pháp Cú có các b i k :à ệ
"Ch chê khinh i u thi n,ớ đề ệ
Cho r ng ch a n mình,ằ ư đế
Nh n c nh t ng gi t,ư ướ ỏ ừ ọ
R i bình c ng y tr n.ồ ũ đầ à
Ng i chí ch a y thi n,ườ ứ đầ ệ
Do ch t ch a d n d n"ấ ứ ầ ầ
(K 122, HT. Thích Minh Châu d ch)ệ ị
L i vi t :ạ ế
"Ch chê khinh i u ác,ớ đề
Cho r ng ch a n mình,ằ ư đế
Nh n c nh t ng gi tư ướ ỏ ừ ọ
R i bình c ng y tr n,ồ ũ đầ à
Ng i ngu ch a y ác,ườ ứ đầ
Do ch t ch a d n d n"ấ ứ ầ ầ
(121)
5. L i ích c a vi c tu t p tâm :ợ ủ ệ ậ
Tuy nhiên, c n chú ý l theo o Ph t, dù l nghi p n i ý, n i l i nói hay n iầ à đạ ậ à ệ ơ ơ ờ ơ

thân, c n b n v n l ch d ng tâm, ch chúng ta tu t p tâm h ng ng y, ă ả ẫ àở ỗ ụ ở ỗ ậ à à
khi n cho tâm ta tr th nh thu n thi n, không ngh vi c ác, ch ngh i u ế ở à ầ ệ ĩ ệ ỉ ĩ đề
l nh. M t ng i bi t tu t p tâm nh v y, tuy r ng ch a t t i ích giác ng à ộ ườ ế ậ ư ậ ằ ư đạ ớ đ ộ
v gi i thoát nh các b c Thánh, Ph t hay A la hán, nh ng có th nói l ã à ả ư ậ ậ ư ể àđ
trên con ng th ng d n t i ích giác ng v gi i thoát t i h u r i. H n đườ ẳ ẫ ớ đ ộ à ả ố ậ ồ ơ
n a, trên b c ng d i d n t i m c ích t i h u ó, con ng ii thi n nh t ữ ướ đườ à ẫ ớ ụ đ ố ậ đ ườ ệ ấ
nh s không b a v o cõi ác.đị ẽ ị đọ à
Kinh Pháp Cú ví ng i nh th , nh b n tay không th ng tích m c m ườ ư ế ư à ươ à ầ
thu c c v y, không can gì h t :ố độ ậ ế
B n tay không th ng tích,à ươ
Có th c m thu c cể ầ ố độ
(K 124)ệ
Ng i ác l m h i ng i hi n c ng nh k ngu ng c gió, m tung bu , b i ườ à ạ ườ ề ũ ư ẻ ượ à ị ụ
ch r i v o mình m không dính ng i :ỉ ơ à à ườ
H i ng i không ác tâmạ ườ
Ng i thanh t nh không u ,ườ ị ế
T i ác n k nguộ đế ẻ
Nh ng c gió tung b i.ư ượ ụ
(K 125, kinh ã d n trang 75)ệ đ ẫ ở
V y nên, quy t nh tính ch t v c ng c a nghi p l cái tâm c a mình, ậ ế đị ấ à ườ độ ủ ệ à ủ
l trong lòng mình, nh thi h o Nguy n Du ã vi t : "Thi nc n b i t i àở ư à ễ đ ế ệ ă ở ạ
lòng ta". Tu Ph t tr c h t v ch y u l tu tâm, không ph i ch vì "Ch tâmậ ướ ế à ủ ế à ả ỉ ữ
kia m i b ng ba ch t i" m vì c Ph t c ng ãt ng khuy n cáo chúng ta :ớ ằ ữ à à đứ ậ ũ đ ừ ế
K thù h i k thu,ẻ ạ ẻ
Oan gia h i oan gia,ạ
Không b ng tâm h ng t ,ằ ướ à
Gây ác cho t thân.ự
(K 42)ệ
v :à
i u m cha, b conĐề ẹ à

Không th l m c,ể à đượ
Tâm h ng chánh l m cướ à đượ
L m c t t p h n.à đượ ố đẹ ơ
(K 43)ệ
6. V n c ng nghi p :ấ đề ộ ệ
Nghi p l s c m nh l n, khi nó l c ng nghi p c a m t s ng i, vì không ệ à ứ ạ ớ à ộ ệ ủ ộ ố ườ
ph i l m t m l m t s ông ng i t o ra nó, v s ông y có th l c ả à ộ à à ộ ốđ ườ ạ à ốđ ấ ể à ả
lo i ng i, c m t qu c gia, dân t c hay m t vùng, m t a ph ng.à ườ ả ộ ố ộ ộ ộ đị ươ
C ng nghi p c a c m t dân t c an xen v i bi t nghi p c a t ng cá nhân, ộ ệ ủ ả ộ ộ đ ớ ệ ệ ủ ừ
khi n cho c ch v n h nh c a nghi p khá ph c t p, m ch có b c Thánh ế ơ ế ậ à ủ ệ ứ ạ à ỉ ậ
nh Ph t m i hi u c t t c ng n ng nh chi ti t.ư ậ ớ ể đượ ấ ả ọ à ế
Trong kinh Chép l i Ph t :"V i thiên nhãn thu n t nh, v t xa t m nhìn lo i ờ ậ ớ ầ ị ượ ầ à
ng i, Ta th y các chúng sanh ch t v tái sanh nh th n o, Ta th y nh ng ườ ấ ế à ư ế à ấ ữ
ng i cao quý v k nghèo hèn, k xu t s c v ng i b n ti n, m i ng i ườ à ẻ ẻ ấ ắ à ườ ầ ệ ỗ ườ
u theo nghi p c a mình t o ra m có c thân ph n h nh phúc hay b t đề ệ ủ ạ à đượ ậ ạ ấ
h nh".ạ
(Chuy n d ch t b n ti ng Anh "The Tibetan book of living and dying" c a ể ị ừ ả ế ủ
Sogyal Rinpoche, trang 92).
Chúng ta không có c thiên nhãn thanh t nh có th c nh Ph t n m đượ ị để ểđượ ư ậ ắ
b t c t t c c ch v n h nh ph c t p c a nghi p, nh ng t i thi u chúng ta ắ đượ ấ ả ơ ế ậ à ứ ạ ủ ệ ư ố ể
c ng bi t c i khái, nh ng r t l úng n, r ng : " hi n g p l nh, gieo ũ ế đượ đạ ư ấ àđ đắ ằ Ở ề ặ à
gió g t bão". ó l s minh tri t c a nhân dân Vi t Nam m t tiên, cha ôngặ Đ à ự ế ủ ệ à ổ
ã tin theo o Ph t g n 20 th k nay r i, khi n cho m t thuy t quan tr ng đ đạ ậ ầ ế ỷ ồ ế ộ ế ọ
v ph c t p nh thuy t nghi p nh h ng n tâm lý c a dân ta n n i, m ià ứ ạ ư ế ệ ả ưở đế ủ đế ỗ ỗ
l n có s c b t h nh x y ra cho m t ng i, m t gia ình hay th m chí c ầ ự ố ấ ạ ả ộ ườ ộ đ ậ ả
m t vùng, chúng ta bu t m m nói : "T i nghi p!". ó l t i c a nghi p, ộ ộ ồ ộ ệ Đ à ộ ủ ệ
nghi p báo c a t ng ng i v l nghi p báo chung, g i l c ng nghi p, ệ ủ ừ ườ à à ệ ọ à ộ ệ
nghi p c a s ông.ệ ủ ốđ
Nghi p chính l quy lu t nhân qu tác ng trong ph m vi c a nhân sinh. ệ à ậ ả độ ạ ủ
o Ph t nói qu n o nhân y. M t khi qu chín mu i v x y ra thì chúng Đạ ậ ả à ấ ộ ả ồ à ả

ta bi t ó không ph i l ng u nhiên m l k t qu h p th nh c a nh ng nhânế đ ả à ẫ à à ế ả ợ à ủ ữ
duyên ã t ng c t o ra v nay chín mu i.đ ừ đượ ạ à ồ
Nh ng o Ph t không nói m t cách máy móc : nhân n o qu y. Vì sao ? ư đạ ậ ộ à ảấ
Vì h ng ng y chúng ta không ng ng t o nghi p b ng ý ngh , l i v thân ằ à ừ ạ ệ ằ ĩ ờ à
h nh ng. Nghi p n y ti p n i nghi p kia, nghi p sau tác ng tr l i à độ ệ à ế ố ệ ệ độ ở ạ
nghi p tr c v.v.ệ ướ
Chính vì v y m o Ph t không nói s m nh hay s ph n , m nói b t nhậ àđạ ậ ố ệ ố ậ à ấ đị
nghi p v chuy n nghi p. ó l ranh gi i phân bi t gi a Ph t giáo v các ệ à ể ệ Đ à ớ ệ ữ ậ à
tôn giáo khác, k c v i An giáo, khá g n g i v i Ph t giáo, vì An ể ả ớ Độ ầ ũ ớ ậ Độ
giáo c ng nói nghi p Karma.ũ ệ
D n nghi p hay c ng g i l n ng sanh nghi p ch l nh ng lo i nghi p có ẫ ệ ũ ọ à ă ệ ỉ à ữ ạ ệ
c ng m nh, quy t nh h ng tái sanh c a m t chúng sanh. Thí d t t ườ độ ạ ế đị ướ ủ ộ ụ ấ
c chúng ta ây u l ng i. Chúng ta bi t ch c l trong i tr c, chúng ả ởđ đề à ườ ế ắ à đờ ướ
ta ã t o ra d n nghi p (hay tái sanh nghi p) khi n chúng ta có c thân đ ạ ẫ ệ ệ ế đượ
ph n ng i,nh ng gi a chúng ta ã có bao nhiêu sai bi t nh gi v tr , kh eậ ườ ư ữ đ ệ ư à à ẻ ỏ
v y u, nam v n , p v x u, v m i ng i u l th nh viên nh ng gia à ế à ữ đẹ à ấ à ỗ ườ đề à à ữ
ình khác nhau v i nh ng c nh ng khác nhau. Do v y m ngo i d n đ ớ ữ ả ộ ậ à à ẫ
nghi p quy t nh thân ph n l ng i c a chúng ta, chúng ta còn t o ra m t ệ ế đị ậ à ườ ủ ạ ộ
lo i nghi p n a, có c ng y u h n d n nghi p m sách Ph t g i l mãn ạ ệ ữ ườ độ ế ơ ẫ ệ à ậ ọ à
nghi p (sách ti ng anh d ch l Supportive Karma), c ng có sách khác d ch lệ ế ị à ũ ị à
n ng trì nghi p.ă ệ
7. Khái ni m mãn nghi p :ệ ệ
Mãn nghi p hay n ng trì nghi p gi i thích vì sao c ng l m t thân ph n ệ ă ệ ả ũ à ộ ậ
ng i m có ng i h nh phúc, ng i b t h nh, ng i sang, k nghèo hèn ; ườ à ườ ạ ườ ấ ạ ườ ẻ
ng i thì có uy tín nói ai c ng theo, trái l i có ng i nói r t gi i nh ng ườ ũ ạ ườ ấ ỏ ư
không ai tin ; ng i p, k x u xí, có cô gái p l i l y ph i ông ch ng x uườ đẹ ẻ ấ đẹ ạ ấ ả ồ ấ
xí, l i có anh ch ng x u xí l i c ng i v p sánh H ng Nga tái th v.v.ạ ồ ấ ạ đượ ườ ợđẹ ằ ế
sao l i có nh ng chuy n nh v y ? t t c nh ng chuy n sai bi t nh v y, ạ ữ ệ ư ậ ấ ả ữ ệ ệ ư ậ
u l qu báo c a mãn nghi p hay l n ng trì nghi p.đề à ả ủ ệ à ă ệ
M t câu h i t ra l : lo i mãn nghi p n y l b t kh kháng hay có th ộ ỏ đặ à ạ ệ à à ấ ả ể

chuy n c ? Xin tr l i, thuy t nghi p c a Ph t giáo l b t nh nghi p l ể đượ ả ờ ế ệ ủ ậ à ấ đị ệ à
nghi p có th chuy n. ã có bao nhiêu ng i sinh ra v i s c kh e r t y u ệ ể ể Đ ườ ớ ứ ỏ ấ ế
nh ng nh d y công luy n t p m tr th nh l c s . Bác s Nguy n Kh c Vi nư ờ à ệ ậ à ở à ự ĩ ĩ ễ ắ ệ
ch có 1/3 lá ph i m s ng n tu i h n 80. Tri t gia c nói ti ng l Kant, ỉ ổ à ố đế ổ ơ ế Đứ ế à
v n lúc bé r t m y u nh ng nh sinh ho t, l m vi c r t u n v có gi ố ấ ố ế ư ờ ạ à ệ ấ đề đặ à ờ
gi c m s ng r t th v.v ấ à ố ấ ọ
8. Khái ni m n ng tiêu nghi p :ệ ă ệ
Trong Ph t giáo có khái ni m g i l n ng tiêu nghi p, sách Anh ng có khi ậ ệ ọ à ă ệ ữ
d ch l countereactive karma hay l impeding karma. Lo i nghi p n y tùy ị à à ạ ệ à
thu c v o tình hình m có th l t t hay x u.ộ à à ể à ố ấ
Có th a ra nh ng ví d sau ây minh h a : M t ng i sinh ra có t ểđư ữ ụ đ để ọ ộ ườ ư
ch t thông minh, nói theo danh t khoa h c hi n nay l có gien thông minh. ấ ừ ọ ệ à
Nh ng ng i ó l i sinh ra trong m t gia ình gi u có, c cha m nuông ư ườ đ ạ ộ đ à đượ ẹ
chìu cho nên không ch u h c h nh, ch su t ng y ch i b i khi n cho tính ị ọ à ỉ ố à ơ ờ ế
ch t thông minh b m sinh c a mình b thui ch t i, v cu i cùng anh ta tr ấ ẩ ủ ị ộ đ à ố ở
th nh m t gã b t t i, vô d ng i. Nh ng lo i nghi p anh ta ã t o ra u à ộ ấ à ụ ởđờ ữ ạ ệ đ ạ đề
thu c lo i n ng tiêu nghi p, xâú v tiêu c c, h y ho i b m sinh tính thông ộ ạ ă ệ à ự ủ ạ ẩ
minh c a anh. B m tính thông minh ó c ng không ph i ng u nhiên m ủ ẩ đ ũ ả ẫ à
chính do anh ta nuôi d ng, hun úc trong m t i tr c.ưỡ đ ộ đờ ướ
Còn nh ng ví d minh ch ng các lo i n ng tiêu nghi p tích c c thì r t ữ ụ ứ ạ ă ệ ự ấ
nhi u. Ch c n d n ch ng tr ng h p c a bác s Nguy n Kh c Vi n hay bác ề ỉ ầ ẫ ứ ườ ợ ủ ĩ ễ ắ ệ
s Nguy n V n H ng l , vì ai c ng bi t u l chuy n ng i th t vi c ĩ ễ ă ưở àđủ ũ ế đề à ệ ườ ậ ệ
th t v g n g i v i m i ng i.ậ à ầ ũ ớ ọ ườ
9. D n nghi p có th chuy n c không ?ẫ ệ ể ể đượ
Có ng i th c m c, "mãn nghi p có c ng y u nên có th chuy n c, ườ ắ ắ ệ ườ độ ế ể ể đượ
nh ng d n nghi p có th chuy n c không ?"ư ẫ ệ ể ể đượ
Xin tr l i r ng, d n nghi p c ng có th chuy n, trong nh ng tr ng h p nhả ờ ằ ẫ ệ ũ ể ể ữ ườ ợ ư
sau :
úng l sau khi ã sanh ra l m ng i, có thân ph n ng i, thì không th Đ à đ à ườ ậ ườ ể
chuy n c thân ph n ng i th nh m t thân ph n không ph i ng i. Thí ể đượ ậ ườ à ộ ậ ả ườ

d nh các o gia m t ng u ng thu c tr ng sanh b t lão v b t t , tr ụ ư đạ ơ ưở ố ố ườ ấ à ấ ử ở
th nh th n, th nh tiên ngay trong cõi th n y.à ầ à ế à
Tôi ngh r ng b n nh ng chuy n nh th n y l vô ích, vì n u có m t ng i ĩ ằ à ữ ệ ư ế à à ế ộ ườ
nh T Th c ch ng thì c ng ch l m t ng i. Nên mi n b n l h n.ư ừ ứ ă ũ ỉ à ộ ườ ễ à à ơ
Nh ng o Ph t có khái ni m "n ng h y nghi p" gi i thích nh ng tr ngư đạ ậ ệ ă ủ ệ để ả ữ ườ
h p tuy có ng i th m ng v n còn, nghi p l c c a tái sanh nghi p v n còn, ợ ườ ọ ạ ẫ ệ ự ủ ệ ẫ
nh ng vì nh ng ng i n y trong m t i s ng tr c hay th m chí trong i ư ữ ườ à ộ đờ ố ướ ậ đờ
s ng n y có t o ra nh ng nghi p c c m nh,có kh n ng tiêu h y thân ph n ố à ạ ữ ệ ự ạ ả ă ủ ậ
ng i c a h , thì h v n có th m t thân ph n ng i nh th ng. ó l ườ ủ ọ ọ ẫ ể ấ ậ ườ ư ườ Đ à
nh ng tr ng h p ch t t t hay b t c k t , nh l trong các tr ng h p ữ ườ ợ ế độ ử ấ đắ ỳ ử ư à ườ ợ
ch t vì thiên tai, ch t vì tai n n máy bay hay xe c . Ng i bình th ng g i ế ế ạ ộ ườ ườ ọ
ó l nh ng tr ng h p ng u nhiên b t h nh, hay l s m nh. Nh ng theo đ à ữ ườ ợ ẫ ấ ạ à ố ệ ư
o Ph t, ó l nghi p, l tác ng c a m t lo i nghi p g i l n ng h y đạ ậ đ à ệ à độ ủ ộ ạ ệ ọ à ă ủ
nghi p, nó tiêuh y thân ph n ng i ngay khi ng i ó ang s ng bình ệ ủ ậ ườ ườ đ đ ố
th ng. Ng i ó, trong m t i s ng quá kh hay th m chí ngay c trong ườ ườ đ ộ đờ ố ứ ậ ả
i n y, ã t o ra m t lo i nghi p có c ng m nh, s c tiêu h y m t đờ à đ ạ ộ ạ ệ ườ độ ạ đủ ứ ủ ộ
d n nghi p c t o ra tr c ó, quy t nh thân ph n ng i. Sách Ph t ẫ ệ đượ ạ ướ đ ế đị ậ ườ ậ
th ng ví d tác ng c a lo i nghi p n y nh m t c n gió th i t t ng n ườ ụ độ ủ ạ ệ à ư ộ ơ ổ ắ ọ
èn, tuy r ng ng n èn ó có th a d u v b c.đ ằ ọ đ đ ừ ầ à ấ
IV. Con ng i l ch nhân c a nghi p :ườ à ủ ủ ệ
Xin d n ch ng l i c a c Ph t trong kinh "Ti u nghi p phân bi t" (Trung ẫ ứ ờ ủ Đứ ậ ể ệ ệ
B III) : "Ng i l ch nhân c a nghi p, c ng l th a t c a nghi p" Nghi p ộ ườ à ủ ủ ệ ũ à ừ ự ủ ệ ệ
do chính mình t o ra v nghi p tr l i chi ph i mình. C ng nh Nguy n Duạ à ệ ở ạ ố ũ ư ễ
nói r t úng trong "Truy n Ki u"ấ đ ệ ề
ã mang l y nghi p v o thân,Đ ấ ệ à
Xin ng trách l n tr i g n tr i xa.đừ ẫ ờ ầ ờ
Chính chúng ta ch không ph i m t th n linh n o khác quy t nh i s ng ứ ả ộ ầ à ế đị đờ ố
chúng ta, v chúng ta quy t nh nó b ng ho t ng h ng ng y, h ng gi , à ế đị ằ ạ độ à à à ờ
phút trong cu c s ng. N u tâm chúng ta h ng thi n thì chúng ta t o nghi pộ ố ế ướ ệ ạ ệ
thi n, h ng qu báo thi n trong i n y v i sau. Quy lu t nghi p báo l ệ ưở ả ệ đờ à àđờ ậ ệ à

quy lu t nhân qu , gi n d , không có gì khó hi u, không c n ph i m n t i ậ ả ả ị ể ầ ả ượ ớ
s c m nh c a th n linh hay s c m nh mù quáng c a s ph n gi i thích. ứ ạ ủ ầ ứ ạ ủ ố ậ để ả
Thuy t nghi p c a o Ph t không nh ng l khoa h c v công b ng nó còn ế ệ ủ đạ ậ ữ à ọ à ằ
tôn vinh trách nhi m v giá tr con ng i. Nó thúc y con ng i luôn ho n ệ à ị ườ đẩ ườ à
thi n mình, s ng o c, có lý trí v theo l ph i. Nó nâng cao giá tr con ệ ố đạ đứ à ẽ ả ị
ng i ch không h th p giá tr con ng i. Nó khích l con ng i h nh ngườ ứ ạ ấ ị ườ ệ ườ à độ
v ti n b . Nó không d y con ng i s ng tiêu c c v y m th . Thuy t à ế ộ ạ ườ ố ự à ế ế ế
nghi p c a o Ph t, n u c lý gi i úng n v m i ng i hi u th u v ệ ủ đạ ậ ế đượ ả đ đắ à ọ ườ ể ấ à
th c h nh s em l i bao nhiêu t t p cho xã h i v t n c chúng ta, ự à ẽđ ạ ố đẹ ộ àđấ ướ
trong thiên niên k m i s p n n y.ỷ ớ ắ đế à
Quá kh ã qua r i, t ng lai l i ch a n, m i ng i chúng ta hãy t nh giácứđ ồ ươ ạ ư đế ọ ườ ỉ
v có ý th c s ng trong hi n t i t ng gi , t ng phút ngh l nh, nói l nh, l m à ứ ố ệ ạ ừ ờ ừ ĩ à à à
thi n. ó chính l nghi p, l thuy t nghi p không ph i trên bình di n lý ệ Đ à ệ à ế ệ ả ệ
thuy t m l trong cu c s ng, trong th c h nh.ế à à ộ ố ự à
Tri t gia M William James, ch c l có ch u nh h ng c a thuy t nghi p ế ỹ ắ à ị ả ưở ủ ế ệ
c a o Ph t, ã nói câu :"Chúng ta ang d t i chúng ta b ng m t s i ch ủ đạ ậ đ đ ệ đờ ằ ộ ợ ỉ
không tháo g ra c " (Nous tissons notre vie d’un fil qui ne se défera ỡ đượ
pas).
Câu nói c a Nguy n Du v c a William James s ho n to n úng v i tinh ủ ễ à ủ ẽ à à đ ớ
th n thuy t nghi p c a o Ph t, n u thêm ôi i u nh sau :ầ ế ệ ủ đạ ậ ế đ đề ư
Tuy nghi p ã mang v o thân r i, nh ng v n g ra c, n u chúng ta bi t ệ đ à ồ ư ẫ ỡ đượ ế ế
n n n s a ch a l i l m, t nay tránh m i i u ác, l m m i i u l nh, gi ă ă ử ữ ỗ ầ ừ ọ đề à ọ đề à ữ
tâm ý luôn luôn trong s ch, h ng thi n. V i câu c a William James, chúng ạ ướ ệ ớ ủ
ta c ng thêm, chúng ta d t i chúng ta v i s i ch , không ph i không tháo ũ ệ đờ ớ ợ ỉ ả
g c, m v n có th tháo g v d t l i c.ỡđượ à ẫ ể ỡ à ệ ạ đượ
V theo l i khuyên c a hai v , chúng ta hãy mang trên thân mình to n l à ờ ủ ị à à
nghi p l nh, hãy d t i chúng ta to n b ng nghi p l nh, nghi p thi n, trongệ à ệ đờ à ằ ệ à ệ ệ
m i ý ngh , l i nói v vi c l m h ng ng y. V nh t nh, h nh phúc s n ỗ ĩ ờ à ệ à à à à ấ đị ạ ẽđế
v i chúng ta trong c i n y v i sau.ớ ảđờ à àđờ
Minh Chi - Theo Nguy t san Giác Ng s 48ệ ộ ố

Ngu n: Ph t Giáo Vi t Nam Net (phatgiaovnn.com)ồ ậ ệ