Giáo trình Ngư loại I ppt

TRNG I HC CN TH
KHOA THY SN







GIÁO TRÌNH

NG LOI I


MÃ S: TS. 310







Biên son: Thc s NGUYN BCH LOAN

NM 2003

4
PHN I. HÌNH THÁI GII PHU CÁ
Chng I. M U

I. i tng & phm vi nghiên cu
1. i tng nghiên cu
i tng nghiên cu ca môn hc Ng loi I là cá, mt trong nhng đng vt có
giá tr kinh t cao. Cá là nhng đng vt:
- Có xng sng (dây sng)
- Bin nhit
- Di chuyn và gi thng bng bng vi (vây)
- Hu ht th bng mang. Ngoài ra, cng có mt s loài cá có th th bng mang
ln c quan hô hp khí tri.
- C vòng đi hoc phn ln vòng đi ca đi tng này phi sng trong môi trng
nc.
2. Phm vi nghiên cu
Ng loi I là mt môn hc thuc b môn sinh vt hc nói chung và đng vt hc nói
riêng. Ng loi I nghiên cu  hai lãnh vc: Hình thái cu to và phân loi cá.
* Hình thái cu to
- Nghiên cu v hình dng c th ca các ging loài cá;
- Kho sát mi quan h gia hình dng c th và tp tính sng ca các loài cá.
- Quan sát hình thái cu to ca các c quan bên trong và bên ngoài c th cá;
- Nghiên cu mi quan h gia hình thái - cu to ca các c quan và chc nng do
các c quan này đm nhn.

* Phân loi cá
- Quan sát nhng đim ging và khác nhau v hình dng, cu to ca toàn thân và
các c quan trên c th cá.
- Da trên kt qu quan sát trên đ xác lp mi quan h h hàng gia các ging loài
cá.
- Sau đó, h thng hoá mi quan h này bng các cp phân loi t thp đn cao.

5

II. Lch s phát trin
1. Trên th gii
* Thi k th nht: T thi xa xa, đánh bt cá là mt trong hai hot đng quan
trng trong đi sng con ngi. Tuy nhiên, nhiu ngi cho rng nghiê cu v ng loi
hc có tính cht khoa hc đc bt đu t Aristote (384 - 322 trc Công nguyên). Trong
quyn sách Historia animalum ông đã trình bày kt qu nghiên cu v 115 loài cá và xp
chúng vào 2 cp phân loi là Lidos và Genos. Bên cnh đó, quyn sách này còn cung cp
thêm nhng dn liu v ni , di c, sinh sn ca các loài cá này.
* Thi k th hai (Th k XVII - th k XIX ): Ng loi hc bt đu đc tích lu
nhiu dn liu khác nhau nht là nhng dn liu v phân loi, đa lý phân b và khu h
các loài cá  các vùng nc khác nhau. Nhiu sách v phân loi cá ca: P. Artedi (1705 -
1734); C. Linneaus (1707 - 1778); G. Cuver và A. Valeciennes (1828 - 1848); P. Bleeker
(1819 - 1878); A.Gunther (1830 - 1914) cho đn nay vn rt có giá tr.
Trong quyn Systema nature (1735), C. Linneaus s dng cách gi tên cá bng hai
t la tinh (Pangasius
bocourti), gii thiu 2600 loài cá và xp chúng vào mt h thng
phân loi khá hoàn chnh gm 5 cp phân loi: Lp, B, H, Ging và Loài.
Ngoài nhng nghiên cu chính v phân loi hc, nhng nhgiên cu v khu h, sinh
thái và sinh lý cá cng đc tin hành trong thi k này.
* Thi k th ba (th k XX - nay): Nhng nghiên cu v Ng loi hc đã tng lên
rt nhanh và toàn din hn nh: C sinh hc, Phân loi hc, T chc hc, Sinh lý, Sinh

thái, Gii phu cá
Thi k này đc đánh du bng vic xut hin nhiu sách giáo khoa v ng loi
hc, nhiu tp chí xut bn đnh k chuyên nghiên cu v ng loi hc, nhiu hi ngh
khoa hc v cá.
2. Trong nc: Có th chia làm 4 thi k nh sau
* Thi k phong kin (trc 1884): Nhng hiu bit v đi sng ca các loài cá,
ngh nuôi cá, ngh khai thác và ch bin cá, ngh làm nc mm đc ghi chép trong
các sách s hc và kinh t hc thi phong kin.
* Thi k Pháp thuc: Các hiu bit v cá  thi k này đã mang tính cht khoa
hc. Các nghiên cu v cá ch yu do ngi Pháp tin hành. Hu ht các nghiên cu này

6
tp trung vào lãnh vc hình thái phân loi, khu h cá và phân b đa lý ca các loài cá.
Trong thi gian này, các công trình nghiên cu phc v cho s phát trin ca ngh nuôi
cha có và các cán b khoa hc ngi Vit Nam cng cha đc tham gia vào các công
trình nghiên cu.
* Thi k sau hoà bình 1954
- Min Bc: Các nghiên cu v Ng loi hc ch yu do các cán b khoa hc
Vit Nam tin hành. Nhiu công trình đã có nhng đóng góp nht đnh vào s phát trin
ca ngh nuôi và khai thác cá.
- Min Nam: Ch có mt vài nghiên cu nh v khu h cá.
* Thi k sau 1975 - nay
Nhng nghiên cu chuyên sâu và toàn din v cá đc tin hành trên c nc đã
góp phn giúp Thy sn chim mt v trí khá quan trng nn kinh t quc dân.

7
Chng II
HÌNH DNG & CÁC C QUAN
BÊN NGOÀI C TH CÁ

I. Hình dng c th cá
Hin nay trên th gii đã có hn 20.000 loài cá đã đc đnh danh nên hình dng c
th ca các loài cá cng rt phong phú và đa dng. Vì vy, đ d dàng cho vic nhn dng
và mô t các loài cá, ngi ta đã da trên 3 trc chính trên c th là trc đu - đuôi, trc
lng - bng và trc phi - trái cá đ xp chúng vào 4 nhóm chính và mt nhóm đc bit
nh sau:
1. Dng thy lôi, hình thoi dài
C th nhng loài cá dng thy lôi có trc đu - đuôi dài nht, trc phi - trái và trc
- lng bng tng đng nhau; Nhng loài cá c th thuc dng này thng có đu nhn,
đuôi thon nên chúng bi li nhanh nhn và chim t l cao  các thy vc, các tng nc.
Nhng loài cá d, cá có tp tính di c c th thng có dng này ví d nh cá lóc,
cá lóc bông, cá bng tng, cá hú, cá thu, cá ng
2. Dng dp bên
C th ca các loài cá dng dp bên có trc phi - trái ngn nht, trc đu - đuôi và
trc lng - bng tng đng nhau. Bn cá này thng bi li chm chp nên thng
sng  các thy vc nc tnh hoc nc chy yu nh : m, h, ao, h lu các sông. Ví
d nh: Cá he vàng, cá sc, cá nâu, cá chim,
3. Dng dp bng
C th cá dng dp bng có trc lng - bng ngn nht, trc đu - đuôi và trc -
trái phi tng đng nhau. các loài cá này bi li chm chp và thng sng  tng đáy
ca các thy vc ví d nh cá đui, cá chai,

4. Dng ng dài
Các loài cá này c th có trc đu - đuôi rt dài, trc lng - bng và trc phi - trái
ngn hoc tng đng nhau. Hu ht có tp tính sng chui rúc trong bi rm, hang nên
các vi kém phát trin, bi li chm chp nh ln, cá bng kèo, cá chình, Bên cnh đó,
cng có mt s loài sng  tng mt ca các thy vc nh cá lìm kìm, cá nhái.




A





8


B








C

Hình 1A và B. Cá có c th dng thy lôi (Cá nhám, cá bp)
C. Cá có c th dng dp bên (Cá móm)




A







B









C

Hình 2. A. Cá có c th dng dp bng (Cá đui)
B. Cá có c th dng ng dài (Cá lìm kìm)
C. Cá có c th dng đc bit (cá li hùm)


9

10
5. Dng đc bit
- Cá bn: Sng đáy thng nm sát mt đáy thy vc nên hai mt kém phát trin,
và b lch v mt bên.
- Cá nóc hòm có b giáp do các vy gn li vi nhau đ chu đng áp sut cao 
đáy bin sâu
B. CÁC C QUAN BÊN NGOÀI C TH CÁ

I. Các c quan  phn đu
Các c quan  phn đu thng nm sát 2 bên hoc n sâu vào xng đu; Có th
k nh: Ming, râu, mi, mt, mang
1. Ming
Hình dng cu to, v trí và kích thc ca ming thay đi theo tp tính ca tng
loài.
* Hình dng ming:
- Ming tròn, dng giác bám: Cá bám
- Ming nhn, dài dng mi kim: Cá đao, cá nhái
- Ming thon dài dng ng hút: Cá nga, cá lìm kìm cây, cá chìa vôi

* V trí ming: Da vào chiu dài xng hàm trên và xng hàm di đ xp ming
cá vào 3 dng :
- Cá ming trên: Chiu dài xng hàm trên nh hn chiu dài xng hàm di ví
d nh cá thiu, cá lành canh, cá mè trng,
- Cá ming gia: Rch ming nm ngang, chiu dài xng hàm trên tng đng
vi chiu dài xng hàm di. Ví d nh cá tra, cá chim.
- Cá ming di: Rch ming hng xung, chiu dài hàm trên chiu dài ln hn
chiu dài xng hàm di. Ví d nh cá trôi, cá hú.
* Kích thc ming :
- Cá ming rng nh: Cá mào gà, cá lóc, cá nhám,
- Cá ming hp nh: Cá sc rn, cá linh, cá heo,







A





Ming Np và l mang
Mi ng bên
Mt Vi lng Vi hu môn
Râu Vi m Vi đuôi

11




L niu sinh dc
L hu môn
Vi bng

Hinh 3. A. Cá có c th dng đc bit (Cá nóc)
B. Các c quan bên ngoài c th cá



12
2. Mi
- Cá ming tròn ch có mt đôi l mi.
- Cá sn và cá xng thng có hai đôi l mi nm hai bên đu ca cá . ôi l
mi trc thng thông vi đôi l mi sau.
3. Râu
S lng và chiu dài ca râu khác nhau tùy loài cá. Các loài cá sng và kim n
tng đáy thng có râu phát trin (c v s lng ln chiu dài). Cá thng cá có bn đôi
râu và đc gi tên theo v trí ca chúng nh sau:
- Râu mi: Mt đôi nm k bên đôi l mi trc.
- Râu mép: Mt đôi nm hai bên mép. ây là đôi râu dài nht.
- Râu càm: Mt đôi nm  di càm.

- Râu hàm: Mt đôi nm k đôi râu mép.
4. Mt
Cá thng có hai mt nm  phn đu ca cá. V trí hình dng và chc nng ca
mt cng thay đi theo tp tính sng ca tng loài cá.
- Cá sng tng mt: Mt thng to và nm  hai bên na trên ca đu. Ví d: Mt
cá trích, cá mè, cá he.
- Cá sng chui rúc hoc sng  tng đáy: Mt thng kém phát trin hoc thoái
hóa. Ví d: Ln, cá trê, cá li mèo.
- Cá sng vùng triu: Mt thng nm trên hai cung  đnh đu. Ví d: Cá thòi
lòi, cá bng sao, cá bng kèo.
5. Khe mang (l mang)
- Cá ming tròn: Có 7 - 14 đôi l mang hình tròn hoc bu dc nm hai bên đu.
Các l mang không có np mang.
- Cá sn: Có 5 - 7 đôi khe mang nm  mt bng hoc hai bên đu cá tùy theo loài.
 cá sn các khe mang hp, dài và đc che ch bi np mang gi do vách ngn mang
kéo dài ra to thành.
- Cá xng: Có 4 - 5 đôi khe mang nm trong khe mang và thông ra ngoài bng 1 -
2 đôi l mang nm  hai bên đu cá.  cá xng các l mang rng và đc che ch bi
hai np mang bng xng.


13
6. L phun nc
L phun nc ch có  cá sn, nm  phía trc các khe mang.
I. Các c quan  phn thân và đuôi
1. Vây (vi)
Vây là c quan di chuyn và gi thng bng ca cá. Cu to ca vây cá gm 3 phn:
* Màng da: Nm  ngoài cùng. Nhim v ca màng da là bao quanh và ni các tia
vây vi nhau.
* Tia vây: Da vào hình dng cu to có th chia các tia vây làm 4 loi:

- Gai cng: Là loi tia vây hoá xng hoàn toàn, không phân đt, không phân
nhánh, có cu trúc đn.
- Gai mm (gai gi): Là loi tia vây hoá xng cha hoàn toàn, không phân
đt, không phân nhánh, có cu trúc đôi.
- Tia mm không phân nhánh (tia đn): Là loi tia vây có phân đt, không
phân nhánh, có cu trúc đôi.
- Tia mm phân nhánh: Là loi tia vây có phân đt, phân nhánh và cu trúc
đôi.
* C gc vây: Nm  gc các vây. Các c ny phi hp vi các tia vây giúp cá bi
li và gi thng bng.
2. C quan đng bên
C quan đng bên thng nm  hai bên thân cá. ây là mt trong nhng c
quan cm giác ca cá.
3. L hu môn
L hu môn nm  mt bng ca cá, phía trc l sinh dc. ây là c quan bài tit
các cht thi trong quá trình tiêu hoá ca c th cá.
4. L sinh dc
L sinh dc nm  mt bng ca cá, phía trc gc vi hu môn. L sinh dc là ni
cá phóng trng hoc cá con ra môi trng ngoài.





14
Chng III
DA & SN PHM CA DA

A. DA
I. Nhim v ca da

- Chng mm bnh
- Tham gia quá trình hô hp và bài tit
- Tham gia điu hòa áp sut thm thu ca máu cá.
- To ra các sn phm ca da: Tuyn đn bào, tuyn đa bào, tuyn đc, vy, c
quan phát sáng
II. Cu trúc ca da
1. Biu bì
c to thành bi nhiu t bào hình bt. S lng các t bào biu bì thay đi theo
loài, la tui, v trí trên c th cá. Biu bì thng mm và mng. Tuy nhiên biu bì ca da
cá có th hóa sng tng b phn trong mt thi gian (biu bì gc vi ngc ca cá mè trng
b hoá sng trong mùa sinh sn) hoc sut đi (biu bì ca môi cá n rong, rêu bám trên
đá b hoá sng sut đi). Trong cùng ca lp biu bì là tng sinh trng.
2. Bì
- Bì nm bên di lp biu bì. Bì đc to thành bi các mô liên kt nên khá dai.
Bên trong lp bì có nhiu mch máu và dây thn kinh phân b. Di cùng ca lp bì có
nhiu mô m tích ly. ây là ni to ra vy ca cá.
B. CÁC SN PHM CA DA
1. Tuyn dch nhn
Tuyn dch nhn ca cá có dng hình ng. Các tuyn này phân b ri rác gia các
t bào biu bì. Nhim v ca tuyn dch nhn là:
- Tit ra dch nhn làm trn b mt c th, lp đy các ch lõm trên c th nhm
làm gim ma sát khi cá di chuyn.
- Tit ra dch nhn làm trn b mt c th, lp đy các ch lõm trên c th nhm
làm gim ma sát khi cá di chuyn.
- Tham gia điu hoà áp sut thm thu.
- Bo v c th chng s xâm nhp ca các mm bnh.

T bào sc t Tuyn dch nhy Gai vy
Vy
Biu bì

H bì
Vy
A
Mô Mô liên kt
T bào sc t
T C

15
Vách c
Mch máu





T bào sc t


B








Hình 4 A. Cu trúc ca da cá. B. T bào sc t ca cá
(Theo Largler K. F. et all, 1977)

16
2. Tuyn đc
- Tuyn đc do các t bào biu bì bin đi thành.
- Phân b ri rác  gc các gai vi, gai xng np mang.
- Cht đc sau khi đc tuyn đc tit ra đc tích tr  gc các gai và đc
phóng ra khi các gai đ t v và bt mi.
3. C quan phát sáng
C quan phát sáng ca cá đc hình thành bi nhng vi sinh vt sng ký sinh trên
cá hoc do các t bào biu bì ca da cá bin đi thành. C quan phát sáng do t bào biu
bì ca da cá bin đi thành có th là tuyn đn bào hoc tuyn đa bào. Nu là tuyn đa
bào chúng gm các phn nh: T bào tuyn, t bào thy tinh th, tng sc t, tng phn
quang.
4. T bào sc t và màu sc ca cá
* T bào sc t
- Dng hình sao.
- Các t bào sc t đc gi tên theo màu sc ca chúng. Ví d: T bào sc t vàng
đc gi là Xanthophyl, t bào sc t đen đc gi là Melathophyl.
- Phân b  chân bì ca da và màng bo v ca xoang ni quan, xoang bao tim, c
quan phát sáng.
* Màu sc ca cá: Giúp cá thích nghi, hoà ln vi môi trng sng đ d dàng trong
vic t v và bt mi. Ví d:
- Cá sng tng mt: Lng thng có màu xanh.
- Cá sng tng đáy: Lng thng có màu xám, xám đen.
- Cá sng  các thy vc có nhiu rong rêu, cây c thy sinh: Lng thng có
màu xanh rêu.
5. Vy
Da vào ngun gc phát sinh và cu to, vy cá đc chia làm 3 loi là vy tm,
vy láng và vy xng.
*.Vy láng: Ch có  cá c và cá hóa thch.

* Vy tm: Có  cá đui và cá nhám.
* Vy xng: Có  cá xng.

Phn bên trên ca vy


Phn trc ca vy P Phn sau ca vy


Tâm vy Gai vy
T bào sc t
Rãnh xuyên tâm Rãnh đng tâm
(Vân tng trng)
Vòng tui

Phn bên di ca vy
Hình 5. Vy ca cá xng (Theo Largler K. F. et all, 1977)

• Hình dng cu to: Mt vy thng đc chia làm 4 phn:
- Phn trc: Cm vào da, có nhiu rãnh đng tâm và xuyên tâm
- Phn sau: L ra ngoài, hng v phía sau, có nhiu t bào sc t phân b, đôi
khi có gai  rìa sau ca vy. Trong phân loi cá, có th da vào phn sau ca vy đ chia
vy xng làm 2 loi là: Vy tròn và vy lc.
- Phn bên trên và phn bên di có nhiu rãnh đng tâm.
Hình dng cu to ca mt vy đng bên ngoài 4 phn trên còn có thêm ng cm
giác nm  mt trên ca phn sau vy.
• Ý ngha ca vy xng
Trong nghiên cu v phân loi cá, s lng vy đng bên (vy đng dc), vy
trên đng bên, vy quanh cung đuôi, …là nhng ch tiêu thng đc dùng đ xác đnh
các ging, loài.

Trong nghiên cu v sinh hc, các vân tng trng c
a vy cá (còn gi là rãnh
đng tâm) đc ng dng trong nghiên cu v dinh dng và tng trng ca cá,
Trong sn xut, vy cá là nguyên liu dùng trong sn xut keo, phim nh, dùng
trong công nghip dt.

17

18
Chng IV
B XNG CÁ
I. Mt s khái nim
* Dây sng: Là si dây nh có 2 đu nhn hoc bng, có tính đàn hi
- Bên ngoài đc bao bng lp bao liên kt dy
- Bên trong cha cht dch dng keo
* Xng sng: Là trc chính nâng đ c th cá. Xng sng đc to thành bi
nhiu đt sng ni vi nhau bng các mu khp và mô liên kt.
* Sn: Dng keo, cha nhiu nc nên kém cng chc hn xng cá.
* Xng: Cng chc do cha nhiu mui khoáng và cha ít nc.
II. B xng cá
- Là b khung giúp cá n đnh hình dng c th và bo v các c quan quan trng
ca c th cá. Da vào v trí và cách sp xp có th chia b xng cá thành 2 phn:
* Xng trc chính: Gm có xng s, xng sng, xng sn và xng dm.
* Xng chi: Gm có xng đai vai, đai hông và các tia vi.
1. Xng trc chính
a. Xng s
• S não: Quá trình phát sinh ca s não cá trãi qua 4 giai đon
- Giai đon hình thành tm c s: Khi dây sng xut hin và hoàn chnh, não
nguyên thy phình to và phân hoá, di não xut hin 2 đôi tm sn (đôi tm sn trc
dây sng và đôi tm sn bên dây sng). Cùng lúc đó, xung quanh 3 đôi gíác quan cng

hình thành 3 đôi túi sn là đôi túi s
n mt, đôi túi sn mi và đôi túi sn tai.
- Giai đon kt hp: ôi tm sn trc dây sng, đôi tm sn bên dây sng cùng
phát trin và gn lin nhau hình thành đáy s não gi là tm nn. Sau đó, đôi túi sn mi
và đôi túi sn tai cng gn vào tm sn nn. Ch riêng đôi túi sn mt là không gn vào
tm nn và đôi túi sn này s v sau s tr thành màng cng ca mt cá.
- Giai đon phát trin lên trên ca tm nn đáy:  giai đon này, phn sau và hai
phn bên ca tm sn nn s phát trin lên trên rt nhanh đ to nên mt hp s không
có np.



A



A







Xng lá mía
Xng mi
Xng khu giác gia
Xng trán
Xng sau trán
Xng cánh tay

B Xng chm trên

19

Xng đnh
Xng vy
Xng thái dng
Xng chm bên
Xng chm bên


Hình 6A. Quá trình hình thành xng s não ca cá
B. Xng s não ca cá xng (Theo Trng Th Khoa, 1984)


20
- Giai đon ph trùm: Phn bên ca hp s phát trin theo b ngang to thành np
đy hp s có nhiu l trng đ các dây thn kinh não b đi ra ngoài.
* S hu: Thng gm có 7 đôi
• Mt đôi cung hàm: Gm có hàm trên và hàm di
- Hàm trên: Có hai xng trc hàm và hai xng hàm trên.
- Hàm di: Có hai xng khp và hai xng rng
• Mt đôi cung li: Gm có x
ng đuôi li, xng gc li, hai xng
di li, hai xng góc li và hai xng giang li ni vi các tia màng mang.
• Nm đôi cung mang: Mi cung mang có 5 loi xng là xng gc mang,
xng di mang (hai), xng góc mang (hai), xng trên mang và xng hu mang
(hai).
b. Xng sng: Do nhiu đt sng ni vi nhau bng các mu khp và các mô liên
kt. Cu to ca mt đt sng thng gm có 3 phn:

- Thân sng: Hình tr vi 2 mt lõm. Trên tit din ngang ca thân sng có nhiu
vòng tròn đng tâm lng vào nhau.
- Cung thn kinh: Nm bên trên thân sng, bao bc ly ty sng. Bên trên cung
thn kinh có gai thn kinh.
- Cung huyt: Nm bên di thân sng, bao bc ly mch máu vùng bng . Bên
di cung huyt có gai huyt. Riêng các đt sng bng thng không có gai huyt mà ch
có mu huyt.
c. Xng sn: Có 2 loi là xng sn lng và xng sn bng
d. Xng dm: là nhng xng nh phân b rãi rác trong các bó c.
2. Xng chi
a. Xng vi chn
* Vi ngc: Gm có đai vi ngc và vi ngc
- ai vi ngc: Có hai xng vy, hai xng thái dng, hai xng trên đòn, hai
xng đòn, hai xng m qu và hai xng b vai.
- Vi ngc: Gm có xng gc vi và các tia vi.
* Vi bng: Cng gm có xng đai hông và vi bng
- ai hông: Gm có 2 xng cánh gc nm cnh nhau  mt bng ca cá.
- Vi bng: Ch có các tia vi bng gn trc tip vào xng cánh gc.

Xng khp
Xng đuôi li
Xng rng
Xng gc li
Xng di li
Xng tia màng mang
A Xng góc li
Xng gian li
Xng gc mang
Xng di mang
Xng góc mang

Xng hu mang
Xng trên mang


21

Gai thn kinh

B Cung thn kinh
Thân sng.
Cung huyt
Mu huyt. Gai
huyt Xng sn
bng




Hình 7A. Xng s hu ca cá xng (Theo Trng Th Khoa, 1984)
B. Xng sng ca cá xng (Theo Largler K. F. et all, 1977)


22
b. Xng vi l
* Vi lng và vi hu môn: Có cu to khá ging nhau, gm có các xng nâng vi nm
bên trong c th và các tia vi nm bên ngoài c th cá.
* Vi đuôi: Da vào hình dng cu to có xp vi đuôi cá vào 3 dng:
- Dng nguyên thy: on cui ca xng sng đi vào gia vi đuôi, các tia vi
đuôi gn trc tip vào các đt sng.
- Dng d hình: Vi đuôi chia làm 2 phn không bng nhau. on cui ca xng

sng đi vào thùy vi đuôi ln. Các tia vi đuôi cng gn trc tip vào các đt sng.
- Dng đng hình: Vi đuôi chia làm 2 phn tng đng nhau. on cui ca
xng sng không đi vào vi đuôi. Các tia vi đuôi không gn trc tip vào các đt sng
cui.






















23
Xng đòn
Xng trên đòn
Xng cánh gc

Tia vi bng A
Xng m qu
Xng b vai
Xng gc vi ngc
Tia vi ngc


A B

Tia vi lng (cá sn)

Xng nâng vi Xng nâng vi
Tia vi lng (cá xng)
Tia vi hu môn

Xng nâng lng
Xng nâng vi hu
môn (cá sn)
Xng nâng vi hu
môn (cá xng)
C

D E F


Hình 8 A. Xng
đai vi ngc . B. Xng đai vi bng
C. Xng nâng vi, tia vi lng,vi hu môn ca cá xng & cá sn
(Theo Trng Th Khoa, 1984)
D. Vi đuôi cá ming tròn (Theo Amaoka et all, 1994).
E.Vi đuôi cá sn. F. Vi đuôi cá xng



24
Chng V
H C

Nhim v ca h c là phi hp vi các xng, h thn kinh và các c quan cm
giác đ giúp c th cá có th hot đng nhp nhàng, hu hiu trong cuc sng.
I. Các loi c
1. Mt s khái nim v c
C thng chim phn ln trng lng ca c th cá. C cá (còn gi là tht cá)
cha nhiu protid, lipid, vitamin, mui khoáng. ây là loi c d tiêu hoá và hp thu nên
cá là mt trong nhng loi thc n có giá tr dinh dng và thng phm cao, rt tt cho
sc khe ca con ngi.
C cá ch hot đng trong mt gii hn nhit đ nht đnh. Vì vy, khi nhit đ
môi trng vt quá gii hn phù hp thì c cá s ngng hot đng.
n v ca c cá là t bào c: T bào c có dng thon, dài, t bào cht bin thành
nhng si mnh, dài, có tính đàn hi nên đc gi là si c. c tính ni bc ca c là
khi b kích thích chúng cùng co, giãn v mt hng đng nht.
2. Các loi c

C th cá cng có 3 loi t bào c ging nh các đng vt bc cao là: C trn, c
vân và c tim.
* C trn
T bào c trn có dng hình thoi, ngn, thô. Mt t bào c trn ch có mt nhân.
C trn chu s điu khin ca thn kinh giao cm nên c trn phn ng chm chp, nhp
nhàng. Chúng thng phân b  vách ca ng tiêu hoá (d dày, rut), các mch máu, c
quan bài tit và c quan sinh dc.
* C vân
T bào c vân có dng hình thoi, thon, dài. Mt t bào c vân có nhiu nhân do
nhân phân phân ct nhanh hn t bào. Khi quan sát di kính hin vi s thy t bào cht
ca các t bào c vân có nhng đon đm nht k tip nhau do đ phn quang không
đng nht. C vân chu s điu khin ca thn kinh trung ng.nên c vân phn ng
nhanh nhn. C vân phân b  hai bên vách thân, mang, vách thc qun nên c vân
thng chim t l cao trong trng lng c th cá .



25



A




B

C





t c thân t c đuôi
Vách c Vách ngn ngang

Hình 9A. C thân ca cá ming tròn.
B. C thân ca cá sn.
C. C thân ca cá xng
(Theo Largler K. F. et all, 1977)



26
* C tim
C tim có nhng đc tính trung gian gia c trn và c vân nh: T bào c tim
rng, ngn, thô ging nh c trn; Mi t bào c trn ch có mt nhân. Tuy nhiên, t bào
cht ca c tim li có đ phn quang không đu nên khi quan sát di kính hin vi s có
nhng đon đm nht xen k nhau ging nh c vân. C tim chu s chi phi ca thn
kinh giao cm nhng c tim co giãn nhanh hn c trn nhng chm hn c vân C tim
ch phân b  tim cá .
II. C  cá xng
H c ca cá xng rt phát trin, có đy đ các nhóm c  đu, c thân, và c 
vi nh sau:
1. C  đu

C  phn đu ca cá gm có c  mt, c  mang, c np mang và c hàm. Các c
này phi hp nhp nhàng trong các hot đng đ giúp cá bt mi, nut mi và hô hp tt.
2. C vách thân
Các đt c vách thân ca cá có dng hình dn sóng; Gia các đt c có các vách
ngn bng mô liên kên kt. Bên cnh đó, khi c vách thân ca cá xng còn có vách
ngn ngang chy dc theo chiu dài c th chia c vách thân mi bên làm hai khi là
khi c trên trc và khi c di trc. c bit  mt s loài cá xng còn có si c đ
nm dc theo vách ngn ngang  hai bên thân cá.
3. C  vi
 các vi ca cá xng khá phc tp.
* C  vi hu môn và vi lng: Thng ging nhau nh c ging vi nm  trc vi
lng và vi hu môn, c h vi phân b  sau hai vi này, c un vi nm  hai bên gc các tia
vi lng và vi hu môn.
* C vi bng và c vi ngc: Gm có c m vi, c xp vi, c dui vi.
* C  vi đuôi: Là nhóm c phc tp nht trong h c ca cá xng. Nhóm c vi
đuôi gm có: C un vi lng trên vi đuôi, c un lng gia vi đuôi, c un lng di vi
đuôi, c co bng vi đuôi, c un bng trên vi đuôi, c un bng di vi đuôi.






27
C thân
C nâng np mang
A C h np mang

C nâng vòm ming
C m hàm

C khép hàm



C duI vi lng C dng tia vi lng
C nghiêng vi lng C h tia vi lng
C co vi lung




B

t c thân


Hình 10A. C  phn đu ca cá xng
B. C  vi lng ca cá x
ng
(Theo Largler K. F. et all, 1977)