Các nước Châu Phi sau chiến tranh thế giới lần thứ II pps

Các n c Châu Phi sau chi n tranh th gi i l nướ ế ế ớ ầ
th IIứ
Ngu n:ồ www.onthi.com
1. Nh ng nét chungữ
V i 57 qu c gia l n nh khác nhau, châu Phi có di n tích 30,3 tri u kilômét vuông (g p ba l n châu Âu, x p x châu Mĩ và b ng ¾ châu Á) và dân sớ ố ớ ỏ ệ ệ ấ ầ ấ ỉ ằ ố
kho ng 650 tri u ng i (1). Châu Phi có các ngu n tài nguyên h t s c phong phú: d u m , uranium (đ ng đ u th gi i), kim c ng (90,2% th gi i),ả ệ ườ ồ ế ứ ầ ỏ ứ ầ ế ớ ươ ế ớ
crôm (74,9% th gi i), đ ng (47,3% th gi i), s t (34,4% th gi i)… và nhi u nông s n quý giá khác nh cà phê, ca cao… Châu Phi v n là m t cáiế ớ ồ ế ớ ắ ế ớ ề ả ư ố ộ
nôi c a t tiên loài ng i và cũng là cái nôi c a n n văn minh nhân lo i, nh ng d i ách th ng tr và bóc l t c a ch nghĩa th c dân ph ng Tâyủ ổ ườ ủ ề ạ ư ướ ố ị ộ ủ ủ ự ươ
qua nhi u th k , châu Phi tr nên nghèo nàn, l c h u r t nhi u so v i các châu l c khác.ề ế ỉ ở ạ ậ ấ ề ớ ụ
(1): Tính đ n năm 1993ế
Sau khi chi n tranh th gi i th nh t k t thúc, các n c đ qu c th ng tr n đã ti n hành phân chia l n chót ph m vi th ng tr c a h châu Phi.ế ế ớ ứ ấ ế ướ ế ố ắ ậ ế ầ ạ ố ị ủ ọ ở
Sau chi n tranh th gi i th hai, c n bão táp cách m ng gi i phóng dân t c bùng n châu Phi và châu Phi đã bi n thành “l c đ a m i tr i d y”ế ế ớ ứ ơ ạ ả ộ ổ ở ế ụ ị ớ ỗ ậ
trong cu c đ u tranh ch ng ch nghĩa đ qu c, ch nghĩa th c dân.ộ ấ ố ủ ế ố ủ ự
Quá trình phát tri n và th ng l i c a phong trào gi i phóng dân t c châu Phi đã tr i qua các giai đo n sau đây:ể ắ ợ ủ ả ộ ở ả ạ
- T 1945 – 1954: Phong trào gi i phóng dân t c bùng n s m nh t B c Phi v i th ng l i m đ u là cu c chính bi n cách m ng c a binh lính và sĩừ ả ộ ổ ớ ấ ở ắ ớ ắ ợ ở ầ ộ ế ạ ủ
quan yêu n c Ai C p ngày 3 – 7 – 1952 l t đ v ng tri u Pharúc và n n th ng tr th c dân Anh, thành l p ra n c C ng hoà Ai C p ngày 18 – 6 –ướ ậ ậ ổ ươ ề ề ố ị ự ậ ướ ộ ậ
1953.
- T 1954 – 1960: Chi n th ng l ch s Đi n Biên Ph năm 1954 đã làm rung chuy n h th ng thu c đ a c a Pháp B c Phi và Tây Phi, m đ uừ ế ắ ị ử ệ ủ ể ệ ố ộ ị ủ ở ắ ở ầ
b ng cu c đ u tranh vũ trang c a nhân dân Angiêri bùng n tháng 11 – 1954, sau đó nhi u qu c gia đã giành l i đ c n n đ c l p dân t c: Tuynidiằ ộ ấ ủ ổ ề ố ạ ượ ề ộ ậ ộ
(1956), Mar c (1956), Xuđăng (1956), Ghana (1957), Ghinê (1958) v.v… Trong nh ng năm 1954 – 1960, h u h t các n c B c Phi và Tây Phi đãố ữ ầ ế ướ ắ
giành đ c đ c l p dân t c.ượ ộ ậ ộ
- T 1960 – 1975: Năm 1960, v i 17 n c Tây Phi, Đông Phi và Trung Phi giành đ c đ c l p dân t c, đã đ c l ch s ghi nh n là “ Năm châuừ ớ ướ ở ượ ộ ậ ộ ượ ị ử ậ
Phi”, m đ u cho m t giai đo n phát tri n m i c a phong trào gi i phóng dân t c châu Phi. Nh ng th ng l i này có ý nghĩa to l n và gây nhở ầ ộ ạ ể ớ ủ ả ộ ở ữ ắ ợ ớ ả
h ng sâu r ng trong giai đo n này đã th ng l i c a nhân dân Angiêri, sau h n 7 năm kháng chi n, đã đánh b i n n đ c l p c a Angiêri ( tháng 3 –ưở ộ ạ ắ ợ ủ ơ ế ạ ề ộ ậ ủ
1962), th ng l i c a cách m ng c a Êtiôpi (1974), cách m ng Môdămbich ( 1975) và cách m ng Angôla thành l p và th c dân B Đào Nha h c ,ắ ợ ủ ạ ủ ạ ạ ậ ự ồ ạ ờ
rút tên lính cu i cùng ra kh i Angôla sau năm th k th ng tr th ng tr n c này , đ c coi nh m c s p đ v căn b n c a ch nghĩa th c dân cũố ỏ ế ỉ ố ị ố ị ướ ượ ư ố ụ ổ ề ả ủ ủ ự
cùng h th ng thu c đ a c a nó châu Phi.ệ ố ộ ị ủ ở
- T 1975 đ n nay : Đây là giai đo n hoàn thành cu c đ u tranh đánh đ n n th ng tr th c dân cũ đ giành l i đ c l p dân t c, đ c đánh d uừ ế ạ ộ ấ ổ ề ố ị ự ể ạ ộ ậ ộ ượ ấ
b ng s ki n Namibia ( hay còn g i là Tây Nam Phi) tuyên b đ c l p và thành l p n c C ng hoà Namibia tháng 3- 1991. Nh ng đây cũng là giaiằ ự ệ ọ ố ộ ậ ậ ướ ộ ư
đo n mà sau khi giành đ c đ c l p dân t c, trong vi c l a ch n con đ ng đi lên đ c ng c n n đ c l p dân t c và xây d ng đ t n c ph n vinh,ạ ượ ộ ậ ộ ệ ự ọ ườ ể ủ ố ề ộ ậ ộ ự ấ ướ ồ
giàu m nh thì h u h t các n c châu Phi đ u đang đ ng tr c con nh ng v n đ h t s c khó khăn nan gi i :ạ ầ ế ướ ề ứ ướ ữ ấ ề ế ứ ả

- S xâm nh p c a ch nghĩa th c dân m i và s v vét, bóc l t v kinh t c a các c ng qu c phát tri n ph ng Tây ;ự ậ ủ ủ ự ớ ự ơ ộ ề ế ủ ườ ố ể ươ
- N n c ngoài, đói rét, b nh t t và mù ch ;ợ ướ ệ ậ ữ
- S bùng n v dân s ( hi n nay 650 tri u d tính s tăng lên 1,6 t năm 2020 ) ;ự ổ ề ố ệ ệ ự ẽ ỉ
- Xung đ t gi a các b t c và phe phái khác nhau gây nên c c di n không n đ nh Môdămbich, Angôla, Libêria, Etiopi, Angiêri, Mađagaxca… Cácộ ữ ộ ộ ụ ệ ổ ị ở
n c châu Phi đang ra s c ph n đ u đ v t qua nh ng khó khăn này.ướ ứ ấ ấ ể ượ ữ
Nh th , tr i qua h n 40 năm, phong trào gi i phóng dân t c châu Phi đã giành đ c nh ng th ng l i h t s c to l n : h u h t các n c châu Phiư ế ả ơ ả ộ ở ượ ữ ắ ợ ế ứ ớ ầ ế ướ
đ u đã giành l i đ c n n đ c l p dân t c và nhân dân da đen, da màu trong n i b n c c ng hoà Nam Phi đã đ u tranh th ng l i ch ng l i chề ạ ượ ề ộ ậ ộ ộ ộ ướ ộ ấ ắ ợ ố ạ ế
đ phân bi t ch ng t c c a thi u s ng i da tr ng và b m t châu Phi đã thay đ i khác h n tr c.ộ ệ ủ ộ ủ ể ố ườ ắ ộ ặ ổ ẳ ướ
So v i châu Á và Mĩ latinh, phong trào gi i phóng dân t c châu Phi mang m t s đ c đi m riêng bi t :ớ ả ộ ở ộ ố ặ ể ệ
- Các n c châu Phi đã thành l p đ c T ch c th ng nh t châu Phi ( 1963) và t khi ra đ i đ n nay, t ch c này gi vai trò quan tr ng trong vi cướ ậ ượ ổ ứ ố ấ ừ ờ ế ổ ứ ữ ọ ệ
ph i h p hành đ ng và thúc đ y s nghi p đ u tranh cách m ng dân t c các n c châu Phi;ố ợ ộ ẩ ự ệ ấ ạ ộ ở ướ
- Lãnh đ o phong trào gi i phóng dân t c các n c châu Phi ch a tr ng thành, ch a có chính đ ng đ c l p c a mình, th m chí ch a có t ch cạ ả ộ ướ ư ưở ư ả ộ ậ ủ ậ ư ổ ứ
công đoàn tr c khi giành đ c đ c l p ( tr vài ba n c B c Phi và Nam Phi đã có Đ ng c ng s n nh ng l i không n m đ c quy n lãnh đ oướ ượ ộ ậ ừ ướ ở ắ ả ộ ả ư ạ ắ ượ ề ạ
cách m ng );ạ
- Hình th c đ u tranh giành đ c l p dân t c ch y u thông qua đ u tranh chính tr h p pháp, th ng l ng v i các n c ph ng Tây đ đ c côngứ ấ ộ ậ ộ ủ ế ấ ị ợ ươ ượ ớ ướ ươ ể ượ
nh n đ c l p;ậ ộ ậ
- M c đ đ c l p và s phát tri n c a đ t n c sau khi giành đ c đ c l p r t không đ ng đ u nhau ( vùng châu Phi xích đ o còn đang ch m phátứ ộ ộ ậ ự ể ủ ấ ướ ượ ộ ậ ấ ồ ề ạ ậ
tri n, còn vùng B c Phi phát tri n nhanh chóng ).ể ắ ể
II. M t s phong trào Cách m ng tiêu bi u châu Phiộ ố ạ ể ở
Sau chi n tranh th gi i th hai , đ c s c vũ và thúc đ y c a phong trào gi i phóng dân t c châu Á và vùng Trung Đông, cu c đ u tranh giànhế ế ớ ứ ượ ự ổ ẩ ủ ả ộ ở ộ ấ
đ c l p dân t c c a nhân dân Angiêri lên cao sôi n i, đ c bi t là t sau chi n th ng, l ch s Đi n Biên Ph năm 1954 c a Vi t Nam. Tháng 8 -ộ ậ ộ ủ ổ ặ ệ ừ ế ắ ị ử ệ ủ ủ ệ
1954, tr c yêu c u c a s phát tri n cách m ng, M t tr n dân t c gi i phóng Angiêri đ c thành l p nh m đ m đ ng s m ng lãnh đ o côngướ ầ ủ ự ể ạ ặ ậ ộ ả ượ ậ ằ ả ươ ứ ạ ạ
cu c gi i phóng dân t c. Ngày 1 – 11 - 1954, M t tr n phát đ ng nhân dân ti n hành cu c kh i nghĩa vũ trang vùng r ng núi mi n Đông Namộ ả ộ ặ ậ ộ ế ộ ở ở ừ ề
Angiêri.
Cu c kh i nghĩa vũ trang đã nhanh chóng lan r ng ra nhi u n i; các thành ph nh th đô Angiê, Côngxtăngtanh… và nhi u vùng nông thôn đãộ ở ộ ề ơ ở ố ư ủ ề
di n ra nh ng cu c xung đ t vũ trang gi a nhân dân v i binh lính. t nh Orăng , các căn c Cách m ng đ c thành l p. Th c dân Pháp đã đi uễ ữ ộ ộ ữ ớ Ở ỉ ứ ạ ượ ậ ự ề
đ ng nh ng l c l ng quân đ i l n m nh v i máy bay, xe tăng, pháo binh đ n đàn áp cu c kh i nghĩa. Tr i qua nhièu tháng chi n đ u, quân kh iộ ữ ự ượ ộ ớ ạ ớ ế ộ ở ả ế ấ ở
nghĩa v n gi v ng v trí c a mình và đánh b i âm mu “ nhanh chóng tiêu di t cu c kh i nghĩa” c a th c dân Pháp. Trong quá trình chi n đ u,ẫ ữ ữ ị ủ ạ ư ệ ộ ở ủ ự ế ấ
Quân đ i gi i phóng Angiêri đã hình thành và phát tri n ngày càng l n m nh.ộ ả ể ớ ạ
Năm 1958, sau khi lên làm t ng th ng, Đ Gôn đã tăng s quân Pháp Angiêri lên t i 80 v n ng i , chi m ½ l c l ng quân đ i Pháp và là đ iổ ố ờ ố ở ớ ạ ườ ế ự ượ ộ ộ

quân vi n chinh l n nh t trong l ch s n c Pháp t x a đ n nay. Cu c kháng chi n c a nhân dân Angiêri b c vào giai đo n khó khăn quy t li tễ ớ ấ ị ử ướ ừ ư ế ộ ế ủ ướ ạ ế ệ
nh t.ấ
V i u th tuy t đ i v ng i và vũ khí, th c dân Pháp r i quân theo chi n thu t “ô vuông”, l p nh ng tuy n vành đai b t ch t biên gi i, t p trungớ ư ế ệ ố ề ườ ự ả ế ậ ậ ữ ế ị ặ ớ ậ
hàng v n quân càn đi, quét l i các vùng căn c cách m ng l n l t theo t ng “ô vuông”. Chúng còn đi d n làng , đu i dân, c ng b c 2 tri u dânạ ạ ứ ạ ầ ượ ừ ồ ổ ưỡ ứ ệ
vào sinh s ng trong các tr i t p trung ( chi m 1/5 dân s Angiêri ) và ti n hành đàn áp , kh ng b m t cách tàn kh c. Âm m u c a Pháp nh m côố ạ ậ ế ố ế ủ ố ộ ố ư ủ ằ
l p quân gi i phóng v i nhân dân, làm tê li t s c đ kháng c a nhân dân r i tiêu di t nhanh chóng l c l ng kháng chi n b ng s c m nh quân s .ậ ả ớ ệ ứ ề ủ ồ ệ ự ượ ế ằ ứ ạ ự
Nh ng do ý chí chi n đ u kiên c ng và đ c ng h c a toàn dân, Quân gi i phóng Angiêri đã không b tiêu di t mà còn phát tri n lên t i hàngư ế ấ ườ ượ ủ ộ ủ ả ị ệ ể ớ
ch c v n và đánh b i các cu c càn quét c a đ ch. T nh ng năm 1960 - 1961, cu c chi n đ u c a quân dân Angiêri đã chuy n t vùng r ng núi,ụ ạ ạ ộ ủ ị ừ ữ ộ ế ấ ủ ể ừ ừ
nông thôn sang bao vây, cô l p các thành ph l n. Ph i h p v i các cu c t n công quân s , còn di n ra phong trào đ u tranh chính tr c a đông đ oậ ố ớ ố ợ ớ ộ ấ ự ễ ấ ị ủ ả
qu n chúng nhân dân.ầ
Tr c s c m nh đ u tranh c a nhân dân Angiêri, m t khác, cu c chi n tranh xâm l c kéo dài đã gây nên nh ng h u qu v tài chính và chính trướ ứ ạ ấ ủ ặ ộ ế ượ ữ ậ ả ề ị
mà gi i c m quy n Pháp lúc này không th ch u đ ng đ c n a, Pháp bu c ph i ti n hành đàm phán v i đ i bi u chính ph lâm th i Angiêri t iớ ầ ề ể ị ự ượ ữ ộ ả ế ớ ạ ể ủ ờ ạ
Êviăng. Ngày 18 – 3 – 1962, Pháp bu c ph i kí k t Hi p đ nh Êviăng, công nh n đ c l p, ch quy n và toàn v n lãnh th c a Angiêri.ộ ả ế ệ ị ậ ộ ậ ủ ề ẹ ổ ủ
H n 8 năm kháng chi n ch ng m t đ qu c hùng m nh v i h n 1 tri u ng i hi sinh (chi m h n 1/10 dân s ), th ng l i c a cách m ng Angiêri đãơ ế ố ộ ế ố ạ ớ ơ ệ ườ ế ơ ố ắ ợ ủ ạ
có ý nghĩa và nh h ng to l n châu Phi.ả ưở ớ ở
Sau khi giành đ c đ c l p, chính ph Angiêri đã thi hành nhi u chính sách đ i n i, đ i ngo i ti n b và nhân dân Angiêri đã giành đ c nhi uượ ộ ậ ủ ề ố ộ ố ạ ế ộ ượ ề
thành t u to l n trong công cu c xây d ng đ t n c.ự ớ ộ ự ấ ướ
C ng hoà Nam Phi, trên danh nghĩa là m t qu c gia đ c l p, nh ng g n 20 tri u ng i dân da đen và da màu n c này (chi m kho ng 80%Ở ộ ộ ố ộ ậ ư ầ ệ ườ ở ướ ế ả
dân s Nam Phi) đã ph i s ng c c c, t i nh c, gi ng nh thân ph n nô l d i ách th ng tr c a ch đ phân bi t ch ng t c và kì th ch ng t cố ả ố ơ ự ủ ụ ố ư ậ ệ ướ ố ị ủ ế ộ ệ ủ ộ ị ủ ộ
kéo dài t h n m t n a th k nay.ừ ơ ộ ử ế ỉ
Ch đ th ng tr ph n đ ng này đ c xây d ng trên c s “ch nghĩa Apácthai” (theo ti ng Aph rikenn , Apácthai có nghĩa là s phân bi t ch ngế ộ ố ị ả ộ ượ ự ơ ở ủ ế ơ ơ ự ệ ủ
t c). Hi n pháp Nam Phi ghi rõ: “H c thuy t Apácthai là h p ý chúa… Mu n b o v n n văn minh ph ng Tây thì ph i duy trì th u vi t c a ng iộ ế ọ ế ợ ố ả ệ ề ươ ả ế ư ệ ủ ườ
da tr ng”. D a vào đó, b n c m quy n da tr ng Nam Phi đã ban hành trên 70 đ o lu t v phân bi t ch ng t c và kì th ch ng t c, nh “lu t cách liắ ự ọ ầ ề ắ ở ạ ậ ề ệ ủ ộ ị ủ ộ ư ậ
ch ng t c”, “lu t v gi y ch ng minh”, “lu t tr an công c ng”, “lu t v các buntuxtan” – (ng i da đen ph i s ng riêng bi t trong các bantuxtan màủ ộ ậ ề ấ ứ ậ ị ộ ậ ề ườ ả ố ệ
th c ch t là nh ng tr i t p trung trá hình) v.v… V i nh ng đ o lu t này, ng i da đen b t c h t m i quy n công dân, ph i sinh s ng hoàn toànự ấ ữ ạ ậ ớ ữ ạ ậ ườ ị ướ ế ọ ề ả ố
cách bi t v i ng i da tr ng, ch u x t i theo pháp lu t riêng bi t c a ng i da đen, h ng l ng b ng th p h n nhi u l n so v i ng i da tr ngệ ớ ườ ắ ị ử ộ ậ ệ ủ ườ ưở ươ ổ ấ ơ ề ầ ớ ườ ắ
(l ng công nhân đ n đi n b ng 1/10 l ng c a ng i da tr ng, trong các xí nghi p, h m m b ng 1/7)…ươ ồ ề ằ ươ ủ ườ ắ ệ ầ ỏ ằ
Sau Chi n tranh th gi i th hai, d i s lãnh đ o c a Đ i h i dân t c Phi (ti ng Anh vi t t t là ANC ) liên minh v i Đ ng C ng s n Nam Phi và cácế ế ớ ứ ướ ự ạ ủ ạ ộ ộ ế ế ắ ớ ả ộ ả
t ch c dân ch ch ng Apácthai khác, cu c đ u tranh ch ng ch đ phân bi t ch ng t c đã phát tri n thành m t cao trào cách m ng mang tínhổ ứ ủ ố ộ ấ ố ế ộ ệ ủ ộ ể ộ ạ
ch t qu n chúng r ng rãi.ấ ầ ộ

T cu i nh ng năm 80 đ n nay, đ c s ng h c a c nhân lo i (Liên H p Qu c đã thông qua hàng ch c ngh quy t lên án “ch nghĩa Apácthai”),ừ ố ữ ế ượ ự ủ ộ ủ ả ạ ợ ố ụ ị ế ủ
cu c đ u tranh ch ng ch đ Apácthai c a ng i Phi đã giành đ c nh ng th ng l i to l n: bu c nhà c m quy n Nam Phi ph i tr t do cho nh ngộ ấ ố ế ộ ủ ườ ượ ữ ẳ ợ ớ ộ ầ ề ả ả ự ữ
nhà lãnh đ o ANC, trong đó có Ch t ch ANC Nenx n Manđêla (tháng 2 – 1990); công nh n quy n h p pháp c a ANC và c a Đ ng C ng s n Namạ ủ ị ơ ậ ề ợ ủ ủ ả ộ ả
Phi (1991); Qu c h i Nam Phi đã bu c ph i xoá b h u h t các đ o lu t phân bi t ch ng t c và chính quy n Đ Cléc ph i ti n hành th ng l ngố ộ ộ ả ỏ ầ ế ạ ậ ệ ủ ộ ề ơ ả ế ươ ượ
v i ANC nh m so n th o m t hi n pháp m i, ti n t i xoá b hoàn toàn ch đ Apácthai.ớ ằ ạ ả ộ ế ớ ế ớ ỏ ế ộ