phát hiện và xử lý copd

Chơng Hô hấp
Phát hiện sớm và xử lý COPD
(What you can do to reduce the impact of this disabling disease)
(This is the 2
nd
of three articles on COPD)
Dennis E. Doherty, MD
Vol 111/No 6/ June 2002/ Postgraduate Medicine
Giai đoạn sớm của COPD thờng im lặng. Có nhiều lý do cắt nghĩa tình
trạng bị bỏ quên này. COPD bao gồm các chẩn đoán thờng gặp là viêm phế quản
mãn và emphysema, là một quá trình diễn biến âm thầm, phát triển trong nhiều
thập kỷ. Phổi đợc phát triển hoàn chỉnh có một dự trữ khổng lồ mà phần dự trữ này
không cần dùng đến trong hoạt động thờng quy hàng ngày hay thậm chí với gắng
sức nhẹ. Do tắc nghẽn đờng dẫn khí xẩy ra chậm, các đối tợng bị COPD giai đoạn
sớm có xu hớng điều biến dần dần lối sống hàng ngày của họ, giảm cờng độ hoạt
động thể lực của họ tới mức khiến có ít hơn dung tích phổi cần để bảo đảm chức
năng thờng ngày một cách vô triệu chứng. BN thờng không nhận ra rằng, họ đã
tự điều biến tình trạng hoạt động thể lực của mình, do các thay đổi xẩy ra trong
nhiều năm.
Trên 90% các ca COPD có nguyên nhân do khói thuốc lá, phần trăm còn lại
có thể đợc quy do di truyền (thiếu hụt alpha1 antitrypsin), nguyên nhân nghề
nghiệp hay môi trờng. Ngời hút thuốc lá có xu hớng bỏ qua các triệu chứng sớm
(ho, sản xuất đờm và tiếng wheezing-thở khò khè-) là các triệu chứng có thể cảnh
báo họ nguy cơ tiềm tàng phát triển COPD. Bn thờng quy các triệu chứng này do
thói quen, chấp nhận rằng tình trạng ho gây khó chịu cho họ và cần khác đờm là
một phần của hút thuốc lá . Họ thờng không hiểu rằng tổn thơng phổi vĩnh viễn và
tắc nghẽn đờng thở mãn tính có thể xẩy ra. Thêm vào đó, spirometrry, test tốt nhất
để phát hiện COPD trong giai đoạn im lặng sớm của bệnh, không đợc dùng cho
đúng khả năng của nó trong các phòng khám và điều trị ban đầu bệnh nhân.
COPD là một vấn đề kinh tế và nội khoa quan trọng tại nớc Mỹ. Đây là
nguyên nhân chính gây chết đứng hàng thứ 4 và là nguyên nhân duy nhất trong số

10 nguyên nhân hàng đầu tiếp tục gia tăng (163% từ năm 1965 đến 1998), giải
thích cho trên 110.000 tử vong vào năm 1998. COPD cũng chịu trách nhiệm gây
thất thoát trên 30 tỷ $/năm cho các chi phí chăm sóc y tế trực tiếp và các chi phí
gián tiếp (nh mất thu nhập, chết non). Mặc dù 16 triệu trờng hợp bệnh đã đợc chẩn
đoán (> 14 triệu trờng hợp VPQ mãn và khoảng 2 triệu trờng hợp emphysema) một
ớc tính 15 triệu ca hay nhiều hơn vẫn còn cha đợc chẩn đoán bệnh
Nguyễn Đạt Anh
1
Chơng Hô hấp
COPD là một bệnh vừa có thể dự phòng vừa có thể điều trị đợc. Các tử vong
và tàn phế sớm do bệnh tim và đột quỵ, thủ phạm giết ngời đứng hàng thứ nhất và
thứ ba ở Mỹ đã đợc làm giảm đáng kể, chủ yếu do các nỗ lực tăng cảnh giác phát
hiện các bệnh này đối với cả thày thuốc và công chúng. Quản lý dự phòng tích cực
và sớm COPD không đạt đợc tới cùng mức nói trên. Các bất thờng dòng khí có thể
đợc đo đơn giảm bằng spirometry, là một biện phát đủ nhậy để phát hiện COPD
trong các giai đoạn sớm của bệnh, rất lâu trớc khi có xuất hiện bất kỳ một bất th-
ờng nào trên phim chụp X quang ngực hay ĐTĐ hay các tác động gây tàn phế đợc
biểu hiện rõ. Các thày thuốc điều trị ban đầu đóng một vai trò chính trong phát
hiện sớm, quản lý dự phòng và điều trị vấn đề nghiêm trọng mang tầm cỡ quốc gia
này, do họ là những ngời đầu tiên chẩn đoán và điều trị hầu hết các bệnh nhân bị
hay có nguy cơ bị COPD
Phát hiện sớm
Hầu hết các BN bị hay có nguy cơ bị COPD không đi khám bác sỹ tới khi
họ nhận thức đợc sự hiện diện của tình trạng khó thở gây ảnh hởng đến đời sống
của mình. Vào thời gian mà Bn bị khó thở khi gắng sức nhẹ, khoảng 50% dung
tích phổi của họ đã bị mất. Tại thời điểm này, BN có thể nhận biết hồi cứu các triệu
chứng chính khác của COPD (ho, khạc đờm nhày và wheezing) hay hỏi cần thận
bởi các nhân viên y tế
Một thời điểm khác mà tại thời điểm này COPD thờng đợc phát hiện là
nhân khi bị một đợt mất bù cấp, mà các đợt mất bù này cũng xẩy ra muộn trong

tiến triển của bệnh. Một điều thờng đợc xác định là các triệu chứng khiến bệnh
nhân đi bệnh viện hay tới khoa Cấp cứu đã đợc biểu hiện trong một thời gian dài và
chính đợt mất bù này làm xấu đi các triệu chứng mãn tính vẫn đang có
Khai thác tiền sử
Các thày thuốc gia đình đặc biệt quan trọng trong phát hiện sớm COPD ở
chỗ họ thờng là nhân viên y tế đầu tiên tiếp xúc với BN ở giai đoạn sớm của bệnh.
Một hệ thống để phát hiện các BN là ngời hút thuốc lá và trớc đây nghiện thuốc lá
cần đợc thiết lập ở tất cả các cơ sở y tế ban đầu. Mỗi lần BN đi khám, có lẽ ngay
khi Bn đi tới bàn tiếp đón và đợc hỏi bệnh, cần thu thập tiền sử hút thuốc lá. Khai
thác tiền sử không chỉ hạn chế đối với ngời lớn mà còn phải bao gồm cả các học
sinh. Do dùng thuốc lá đi kèm ở mức độ cao với tần suất gia tăng không chỉ COPD
mà còn bệnh tim, đột quỵ và ung th phổi, một bảng liệt kê hệ thống và hữu hiệu
các câu hỏi tiền sử có thể đợng thiết kế. Các câu hỏi có thể giúp trong chẩn đoán
và phân giai đoạn của COPD đợc liệt kê trong Bảng 1
Nguyễn Đạt Anh
2
Chơng Hô hấp
Bảng 1. Các câu hỏi để phỏng vấn các bệnh nhân giúp chẩn đoán và đáng giá giai
đoạn của bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính
1) Bạn có hút thuốc lá không ?
2) Đôi khi bạn có ho hay khác đờm không ?
3) Bạn có khạc đờm màu xanh vàng hay chất nhày đặc hay không ?
4) Bạn có thở rít không ?
5) Bạn có thấy khó thở khi hoạt động nhẹ hay không ?
6) Tình trạng thở rốc có nặng hơn mức thở mà bạn cảm thấy khi thực hiện
cùng hoạt động trớc đó không ?
7) Bạn có muốn tránh các hoạt động mà trớc đó bạn thích làm do các hoạt
động này khiến bạn phải thở rốc hay do bạn không thể theo kịp với chúng
bạn trong các hoạt động này không ?
8) Bạn có cảm thấy bị đoản hơi trong khi mặc quần áo hay lau khô ngời sau

khi tắm không ?
9) Bạn có bị mất việc hay phải ngừng hoạt động thể lực do vấn đề hô hấp
không ?
10) Bạn đã từng phải đi khám bác sỹ hay đi cấp cứu vì vấn đề hô hấp cha ?
Spirometry
Nguyễn Đạt Anh
3