Sán lá gan lớn - nhận biết và thuốc trị potx

Sán lá gan lớn - nhận biết và thuốc trị
Bệnh sán lá gan lớn (SLGL) có chủ yếu ở miền Trung, Tây
Nguyên. Chỉ trong 6 tháng đầu năm 2009, số lượng người mắc
là 2500 ca, tăng 45% so với cùng kỳ năm 2008 (theo số liệu
Viện Sốt rét ký sinh trùng Quy Nhơn). Trước thực tế đó, việc
cung ứng và dùng thuốc hiện nay như thế nào?
Nhận biết bệnh
Ký sinh trùng SLGL Fasciola
gigantica, Fasciola hepatica có
trong cá nước lợ, chủ yếu hơn trong
các loại rau sống trong nước (cải
xoong, ngổ, rau om, rau cần, ngó
sen). Ăn gỏi cá, rau sống làm cho
dạng nang ấu trùng (metacercaria)
xâm nhập vào dạ dày ruột, rồi tự lột
lớp vỏ, xuyên qua màng ruột, theo
máu vào gan, phát triển trong tế bào gan, rồi sau đó định hình ở
ống mật. Sau khoảng 2- 3 tháng phát sinh triệu chứng: sốt, run
lạnh, đau vùng bụng, vùng gan (hông phải). Nếu không điều trị sẽ
chuyển sang mạn. Lúc này người bệnh có biểu hiện mệt, chán ăn,
buồn nôn, xuất huyết đường tiêu hóa, thiếu máu, đau khớp, đau cơ,
ho, có thể tràn dịch màng phổi. Đồng thời sẽ tạo ra những ổ áp-xe

Hình ảnh mô tả sự sinh
trưởng của sán lá gan lớn.
nhỏ, rồi những ổ áp-xe lớn, phá tổ chức gan, dẫn đến xơ gan, gây
xơ cứng đường mật, tắc mật, vàng da.

Thuốc điều trị
- Triclabendazol (TCB): cần chú ý, với tên fasinex dùng trong thú
y còn với tên egaten dùng cho người. TCB ngăn cản quá trình

phosphoryl- ôxy hóa ở ty lạp thể, làm cho sán không kiểm soát
được hô hấp, đồng thời gắn kết với các phân tử tubulin ngăn cản
quá trình hình thành vi ống ở sán. Từ đó, sán bị tê liệt rồi chết.
TCB có hiệu lực với SLGL trong giai đoạn non và trưởng thành,
có hiệu lực ngay sau khi bị nhiễm 24 giờ và cả trong giai đoạn cấp,
bán cấp, mạn nhưng hiệu quả tốt nhất vào giai đoạn tiền giải phẫu
bệnh học (tuần 1- 4 sau nhiễm).
TCB dùng đường uống, sau khi ăn no, nuốt cả viên với một ít
nước, không nhai. Có nhiều cách dùng như dùng một lần duy nhất
hoặc dùng 2 lần, cách nhau 12 giờ hoặc dùng 3 lần cách nhau 12
giờ. Nếu sau 60 ngày không hết triệu chứng, dùng thêm 1 lần. Ba
cách cho kết quả như nhau.
TCB không gây độc nghiêm trọng, chỉ thấy mệt, suy nhược, đau
ngực, sốt, buồn nôn, ói mửa, đau thượng vị, đau hạ sườn phải, gan
to, rối loạn nhẹ chức năng gan (emzym ASAT, ALAT,
phosphattase kiềm tăng), đau vùng đường mật, vàng da (bilirubin
toàn phần tăng). Những hiện tượng này có thể là do sán tê liệt
phóng thích ra kháng nguyên hơn là do bản thân thuốc. Có một số
biểu hiện khác hiếm gặp hơn: ngủ gà, ngứa, đau lưng, ho, khó thở.
Dự kiến có cơn đau mạnh đường mật do sán bị tống ra khi dùng
thuốc nhưng chỉ thấy đau vùng đường mật nhẹ hay không thấy.
Một vài nghiên cứu mới đây của nhà sản xuất thấy thuốc gây quái
thai trên súc vật (với liều quy ra gấp 10 lần liều dùng trên người)
nhưng chưa ghi nhận được trường hợp quái thai ở người. Chưa có
thông tin đầy đủ về việc thuốc tiết qua sữa. Chưa xác định dược
tính an toàn cho trẻ nhỏ. Không dùng cho người có thai, cho con
bú, trẻ dưới 6 tuổi.
Tùy theo từng trường hợp có thể phối hợp với thuốc chống co thắt
(để giảm đau, tránh vàng da), prednisolon (trong trường hợp cấp
hay có biểu hiện độc do kháng nguyên Fasciola), kháng sinh (dự

phòng nhiễm khuẩn mật do tổn thương mật).
Không dùng cho người bị mẫn cảm với TCB hay với các dẫn chất
bendazol (hay gặp: mày đay, ít gặp: ngứa). TCB có thể gây tán
huyết (cẩn thận với người thiếu glucose-6-phophashydrogenase).
Đây là thuốc đặc trị dùng rộng rãi trong nhiều nước. Nước ta chưa
nhập, chỉ có viện trợ của WHO (qua Viện Sốt rét ký sinh trùng
Quy Nhơn).
- Artesunat (AT): Hiệu quả điều trị
của AT không kém TCB nhưng AT
có ưu điểm: dung nạp tốt (đã chứng
tỏ trong điều trị sốt rét) và không bị
kháng thuốc, có thể dùng cho người
có thai, sản xuất được trong nước,
dễ mua, giá rẻ trong khi TCB bị kháng thuốc (ở súc vật), không
dùng được cho người có thai và chưa nhập vào nước ta, giá rất đắt
(khoảng 3 triệu đồng một liều).
-Albendazol & menbendazol: Chúng có hiệu quả với SLGL ở
động vật nhưng thất bại cao trên người (hầu như không hiệu quả ở
dạng mạn, có tổn thương lớn), phải dùng liều rất cao, kéo dài.
- Nitazoxanid: Trên lâm sàng có hiệu quả trong giai đoạn non và
giai đoạn trưởng thành của SLGL, rất kém ở các giai đoạn khác,
hiệu quả chung chỉ khoảng 36%.
- Emetin chlohyđrid: Có một số hiệu quả song có ảnh hưởng
không lợi đến tim mạch (viêm cơ tim), chỉ dùng nội trú nên không
tiện sử dụng tại cộng đồng (dùng tiêm, kéo dài tới 10 ngày).
- Chloroquin, dithiamin, metronidazol: Thử trên người không có
kết quả.
Như vậỵ: Chỉ có TCB là thuốc đặc trị. Trong các thuốc thử
nghiệm, chỉ có AT có hiệu quả tương đương TCB có thể dùng,

Sán lá gan lớn.
song cần nghiên cứu thêm. Các thuốc khác hiện nay không có nơi
nào dùng.
SLGL là bệnh nguy hiểm, cần dự phòng tốt (không ăn rau sống, cá
gỏi), cần quan tâm thích đáng việc cung ứng thuốc đặc hiệu TCB
và nghiên cứu thêm AT.