Tài liệu Sán lá gan lớn - nhận biết và thuốc trị ppt

Sán lá gan lớn - nhận biết và thuốc trị

Hình ảnh mô tả sự sinh trưởng của sán lá gan lớn.
Bệnh sán lá gan lớn (SLGL) có chủ yếu ở miền Trung, Tây Nguyên.
Chỉ trong 6 tháng đầu năm 2009, số lượng người mắc là 2500 ca, tăng 45% so
với cùng kỳ năm 2008 (theo số liệu Viện Sốt rét ký sinh trùng Quy Nhơn).
Trước thực tế đó, việc cung ứng và dùng thuốc hiện nay như thế nào?
Nhận biết bệnh
Ký sinh trùng SLGL Fasciola gigantica, Fasciola hepatica có trong cá nước
lợ, chủ yếu hơn trong các loại rau sống trong nước (cải xoong, ngổ, rau om, rau
cần, ngó sen). Ăn gỏi cá, rau sống làm cho dạng nang ấu trùng (metacercaria) xâm
nhập vào dạ dày ruột, rồi tự lột lớp vỏ, xuyên qua màng ruột, theo máu vào gan,
phát triển trong tế bào gan, rồi sau đó định hình ở ống mật. Sau khoảng 2- 3 tháng
phát sinh triệu chứng: sốt, run lạnh, đau vùng bụng, vùng gan (hông phải). Nếu
không điều trị sẽ chuyển sang mạn. Lúc này người bệnh có biểu hiện mệt, chán ăn,
buồn nôn, xuất huyết đường tiêu hóa, thiếu máu, đau khớp, đau cơ, ho, có thể tràn
dịch màng phổi. Đồng thời sẽ tạo ra những ổ áp-xe nhỏ, rồi những ổ áp-xe lớn,
phá tổ chức gan, dẫn đến xơ gan, gây xơ cứng đường mật, tắc mật, vàng da.

Thuốc điều trị
- Triclabendazol (TCB): cần chú ý, với tên fasinex dùng trong thú y còn với
tên egaten dùng cho người. TCB ngăn cản quá trình phosphoryl- ôxy hóa ở ty lạp
thể, làm cho sán không kiểm soát được hô hấp, đồng thời gắn kết với các phân tử
tubulin ngăn cản quá trình hình thành vi ống ở sán. Từ đó, sán bị tê liệt rồi chết.
TCB có hiệu lực với SLGL trong giai đoạn non và trưởng thành, có hiệu
lực ngay sau khi bị nhiễm 24 giờ và cả trong giai đoạn cấp, bán cấp, mạn nhưng
hiệu quả tốt nhất vào giai đoạn tiền giải phẫu bệnh học (tuần 1- 4 sau nhiễm).
TCB dùng đường uống, sau khi ăn no, nuốt cả viên với một ít nước, không
nhai. Có nhiều cách dùng như dùng một lần duy nhất hoặc dùng 2 lần, cách nhau
12 giờ hoặc dùng 3 lần cách nhau 12 giờ. Nếu sau 60 ngày không hết triệu chứng,
dùng thêm 1 lần. Ba cách cho kết quả như nhau.

TCB không gây độc nghiêm trọng, chỉ thấy mệt, suy nhược, đau ngực, sốt,
buồn nôn, ói mửa, đau thượng vị, đau hạ sườn phải, gan to, rối loạn nhẹ chức năng
gan (emzym ASAT, ALAT, phosphattase kiềm tăng), đau vùng đường mật, vàng
da (bilirubin toàn phần tăng). Những hiện tượng này có thể là do sán tê liệt phóng
thích ra kháng nguyên hơn là do bản thân thuốc. Có một số biểu hiện khác hiếm
gặp hơn: ngủ gà, ngứa, đau lưng, ho, khó thở. Dự kiến có cơn đau mạnh đường
mật do sán bị tống ra khi dùng thuốc nhưng chỉ thấy đau vùng đường mật nhẹ hay
không thấy. Một vài nghiên cứu mới đây của nhà sản xuất thấy thuốc gây quái thai
trên súc vật (với liều quy ra gấp 10 lần liều dùng trên người) nhưng chưa ghi nhận
được trường hợp quái thai ở người. Chưa có thông tin đầy đủ về việc thuốc tiết
qua sữa. Chưa xác định dược tính an toàn cho trẻ nhỏ. Không dùng cho người có
thai, cho con bú, trẻ dưới 6 tuổi.
Tùy theo từng trường hợp có thể phối hợp với thuốc chống co thắt (để giảm
đau, tránh vàng da), prednisolon (trong trường hợp cấp hay có biểu hiện độc do
kháng nguyên Fasciola), kháng sinh (dự phòng nhiễm khuẩn mật do tổn thương
mật).
Không dùng cho người bị mẫn cảm với TCB hay với các dẫn chất
bendazol (hay gặp: mày đay, ít gặp: ngứa). TCB có thể gây tán huyết (cẩn thận với
người thiếu glucose-6-phophashydrogenase).
Đây là thuốc đặc trị dùng rộng rãi trong nhiều nước. Nước ta chưa nhập, chỉ
có viện trợ của WHO (qua Viện
Sốt rét ký sinh trùng Quy Nhơn).
- Artesunat (AT): Hiệu quả
điều trị của AT không kém TCB
nhưng AT có ưu điểm: dung nạp
tốt (đã chứng tỏ trong điều trị sốt
rét) và không bị kháng thuốc, có
thể dùng cho người có thai, sản xuất được trong nước, dễ mua, giá rẻ trong khi
TCB bị kháng thuốc (ở súc vật), không dùng được cho người có thai và chưa nhập
vào nước ta, giá rất đắt (khoảng 3 triệu đồng một liều).

-Albendazol & menbendazol: Chúng có hiệu quả với SLGL ở động vật
nhưng thất bại cao trên người (hầu như không hiệu quả ở dạng mạn, có tổn
thương lớn), phải dùng liều rất cao, kéo dài.
- Nitazoxanid: Trên lâm sàng có hiệu quả trong giai đoạn non và giai đoạn
trưởng thành của SLGL, rất kém ở các giai đoạn khác, hiệu quả chung chỉ khoảng
36%.

Sán lá gan lớn.
- Emetin chlohyđrid: Có một số hiệu quả song có ảnh hưởng không lợi đến
tim mạch (viêm cơ tim), chỉ dùng nội trú nên không tiện sử dụng tại cộng đồng
(dùng tiêm, kéo dài tới 10 ngày).
- Chloroquin, dithiamin, metronidazol: Thử trên người không có kết quả.
Như vậỵ: Chỉ có TCB là thuốc đặc trị. Trong các thuốc thử nghiệm, chỉ có
AT có hiệu quả tương đương TCB có thể dùng, song cần nghiên cứu thêm. Các
thuốc khác hiện nay không có nơi nào dùng.
SLGL là bệnh nguy hiểm, cần dự phòng tốt (không ăn rau sống, cá gỏi),
cần quan tâm thích đáng việc cung ứng thuốc đặc hiệu TCB và nghiên cứu thêm
AT.