Bài 17. QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH và PHÁT TRIỂNCỦA NHÀ nước PHONG KIẾN (từ thế kỷ x đến thế kỷ XV)

Bài 17. QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRI NC A NHÀ N C PHONG KI NỂ Ủ ƯỚ Ế
Bài 17. QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRI NC A NHÀ N C PHONG KI NỂ Ủ ƯỚ Ế
(T th k X n th k XV)ừ ế ỷ đế ế ỷ
(T th k X n th k XV)ừ ế ỷ đế ế ỷ
I. M C TIÊU BÀI H CỤ Ọ
I. M C TIÊU BÀI H CỤ Ọ
1. Ki n th cế ứ
Giúp HS hiểu :
- Quá trình xây dựng và hoàn chình Nhà nước phong kiến Việt Nam diễn ra
trong một thời gian lâu dài trên một lãnh thổ thống nhất.
- Nhà nước phong kiến Việt Nam được tổ chức theo chế độ quân chủ Trung
Ương lập quyền, có pháp luật, quân đội và có chính sách đối nội đối ngoại đầy đủ tự
chủ và độc lập.
- Trên bước đường phát triển, mặc dù tính giai cấp ngày càng gia tăng, Nhà
nước phong kiến Việt Nam vẫn giữ được mối quan hệ gần gũi với nhân dân.
2. T t ngư ưở
- Bồi dưỡng ý thức độc lập dân tộc, bảo vệ sự thống nhất nước nhà.
- Bồi dưỡng niềm tự hào dân tộc.
3. K n ngỹ ă
Rèn luyện kỹ năng phân tích so sánh.
II. THI T B , TÀI LI U D Y - H CẾ Ị Ệ Ạ Ọ
II. THI T B , TÀI LI U D Y - H CẾ Ị Ệ Ạ Ọ
- Bản đồ Việt Nam.
- Tranh ảnh Văn Miếu, Nhà nước.
- Một số tư liệu về Nhà nước các triều Lý, Trần, Lê, Sở.
III. TI N TRÌNH T CH C D Y - H C Ế Ổ Ứ Ạ Ọ
III. TI N TRÌNH T CH C D Y - H C Ế Ổ Ứ Ạ Ọ
1. Ki m tra bài cể ũ
Tóm tắt diễn biến, qua đó nêu nguyên nhân thắng lợi, ý nghĩa Lịch sử của
chiến thắng Bạch Đằng.
2. M bàiở

- Thế kỷ X đã mở đầu thời đại phong kiến độc lập của dân tộc Việt Nam từ
thế kỷ X → XV trên cơ sở một lãnh thổ thống nhất Nhà nước quân chủ chuyên chế
phong kiến được thành lập và từng bước phát triển, hoàn thiện đat5 đến đỉnh cao.
Để hiểu được quá trình hình thành và phát triển của Nhà nước phong kiến Việt
Nam, chúng ta cùng tìm hiểu bài 17.
3. T ch c d y h c bài m iổ ứ ạ ọ ớ
Các hoạt động của thầy và trò Những kiến thức HS cần nắm vững
I. B C U TIÊN XÂY D NG NHÀ N C C L P TH K X.ƯỚ ĐẦ Ự ƯỚ ĐỘ Ậ Ế Ỷ
Ho t ng 1: C l p – Cá nhânạ độ ả ớ
- GV trình bày: Ngô Quyền xưng vương đã
bỏ chức Tiết độ sứ, xây dựng cung điện, triều
đình, đặt chiếu quan nghi lễ theo chế độ quân
chủ.
- GV phát vấn HS: Việc Ngô Quyền xưng
vương xây dựng một chính quyền mới có ý nghĩa
gì?
- GV gợi ý: năm 905 Khúc Thừa Dụ đã lãnh
đạo nhân dân đánh bại Tiết độ sứ nhà Đường và
giành lấy chính quyền. Song thiết chế chính trị
vẫn tổ chức.
- GV tiếp tục giảng bài: Nhà Ngô suy vong,
loạn 12 sứ quân diễn ra, đất nước bị chia cắt.
Năm 968 sau khi dẹp loạn 12 sứ quân Đinh Bộ
Lĩnh đã xưng đế.
- GV: Giảng giải thêm về quốc hiệu Đại Cồ
Việt và tình hình nước ta cuối thời Đinh, nội bộ
lục đục, vua mới còn nhỏ (Đinh Toàn 6 tuổi), lợi
dụng tình hình đó quân Tống đem quân xâm lược
nước ta. Trước nguy cơ bị xâm lược, Thái hậu
dương Thị đã đặt quyền lợi dân tộc trên quyền

lợi dòng họ, lấy áo long cổn khoác lên mình Lê
Hoàn và chính thức mời Thập đạo tướng quân Lê
Hoàn lên làm vua. Để có điều kiện lãnh đạo
chống Tống. Nhà tiền Lê thành lập.
- Năm 939 Ngô Quyền xưng vương,
thành lập chính quyền mới, đóng đô ở
Đông Anh Hà Nam.
→ Mở đầu xây dựng Nhà nước độc lập
tự chủ.
- Năm 968 sau khi dẹp loạn 12 sứ quân,
Đinh Bộ Lĩnh lên ngôi, đặt quốc hiệu là
Đại Cồ Việt. Chuyển kinh đô về Hoa
Lư, Ninh Bình.
- Tổ chức bộ máy Nhà nước: Thời Đinh,
tiền Lê chính quyền trung ương có 3
ban: Ban văn; ban võ; Tăng ban.
Các hoạt động của thầy và trò Những kiến thức HS cần nắm vững
- GV có thể minh hoạ bằng sơ đồ đơn giản:
- GV: Em có nhận xét gì về tổ chức Nhà nước
thời Đinh, tiền Lê?
Gợi ý: So với Ngô Quyền.
+ Thời Ngô chính quyền trung ương chưa
quản lý được các địa phương → loạn 12 sứ quân.
+ Thời Đinh, tiền Lê: Dưới vua có 3 ban chính
quyền trung ương kiểm soát được 10 đạo ở địa
phương.
- HS suy nghĩ và trả lời.
- GV: nhận xét, kết luận: Thời Đinh, Lê Nhà
nước quân chủ chuyên chế: Vua đứng đầu nắm
mọi quyền hành. Tuy nhiên mức độ chuyên chế ở

mọi triều đại, mỗi nước khác nhau.
- HS: Nghe và ghi.
- GV : Nhìn vào cách tổ chức bộ máy Nhà
nước ở nước ta ở thế kỷ X, em có nhận xét gì?
- HS suy nghĩ trả lời.
- GV kết luận.
+ Về hành chính chia nước thành 10
đạo.
+ Tổ chức quân đội theo chế độ ngụ
binh ư nông.
Vua
Ban văn
Ban võ
Tăng
Ban
Các hoạt động của thầy và trò Những kiến thức HS cần nắm vững
- Trong thế kỉ X Nhà nước độc lập tự
chủ theo thiết chế quân chủ chuyên chế
đã được xây dựng. Còn sơ khai, song đã
là Nhà nước độc lập tự chủ của nhân
dân ta.
II. PHÁT TRI N VÀ HOÀN CH NH NHÀ N C PHONG KI N Ể Ỉ ƯỚ Ế
U TH K XI Ở ĐẦ Ế Ỷ → XV
Ho t ng 2: C l p và cá nhânạ độ ả ớ
- GV thuyết trình về sự sụp đổ của nhà Lê và
sự thành lập của nhà Lý, và những ý nghĩa trọng
đại của các vua thời Lý.
HS nghe ghi nhớ.
- GV có thể đàm thoại với HS về: Lý Công
Uẩn, trích đọc Chiều dời Đô và việc đổi Quốc

Hiệu đại Việt ⇒ Sự tồn tại của kinh đô Thăng
Long, sự lớn mạnh trường tồn của nước Đại Việt
chứng tỏ những việc làm của những ông vua đầu
thời Lý thực sự có ý nghĩa trọng đại về mặt lịch
sử. Đã mở ra một thời kỳ phát triển mới của dân
tộc thời kỳ phát triển và hoàn chỉnh của Nhà
nước phong kiến Việt Nam.
- Trước hết GV khái quát để HS thấy được sự
thay đổi các triều đại, Từ Lý sang Trần, từ Trần
sang Hồ để HS thấy được thứ tự các triều đại
phong kiến Việt Nam.
- HS nghe và ghi nhớ.
 T ch c b máy Nhà n cổ ứ ộ ướ
- Năm 1010 Lý Công Uẩn dời kinh đô
từ Hoa Lư về Thăng Long (thủ đô Hà
Nội ngày nay).
- Năm 1054 Lý Thánh Tông đặt quốc
hiệu là Đại Việt.
⇒ Mở ra một thời kỳ phát triển mới của
dân tộc.
• Bộ máy Nhà nước Lý ⇒ Trần ⇒
Hồ
Các hoạt động của thầy và trò Những kiến thức HS cần nắm vững
- GV yêu cầu HS đọc SGK để thấy được cách
thức tổ chức bộ máy chính quyền trung ương thời
Lý ⇒ Trần ⇒ Hồ được tổ chức như thế nào?
- HS theo dõi SGK trả lời câu hỏi.
- GV nghe HS trả lời, bổ sung kết luận kết
hợp với sơ đồ đơn giản lên bảng.
- HS theo dõi, vẽ sơ đồ vào vở.

- GV giảng tiếp.
+ Vua: Có quyền ngày càng cao.
+ Giúp vua trị nước có tể tướng và các đại
thần.
+ Sảnh, viện, đài là các cơ quan Trung ương
(Liên hệ với các cơ quan Trung ương ngày nay).
Các cơ quan trung ương bao gồm:
HS tiếp tục trình bày tổ chức chính quyền địa
phương.
- GV nhận xét, bổ sung, kết luận.
- GV: Em có nhận xét gì về tổ chức bộ máy tổ
chcư1 thời Lý
⇒
Trần
⇒
Hồ?
Gợi ý: So với thời Đinh ⇒ Tiền Lê cả chính
quyền Trung ương và địa phương rút ra nhận xét.
- HS suy nghĩ, so sánh, trả lời.
- GV bổ sung, kết luận.
Giải thích điểm: Thể chế chung là quân chủ
chuyên chế song chuyên chế còn có mức độ vì
dưới vua còn có tể tướng và các quan đại thần.
Đứng đầu các lộ (tỉnh) chỉ có một vài chức
quan, cấp phủ huyện châu cũng chỉ có một chức
quan tô bộ máy chính quyền gọn nhẹ, không
cồng kềnh.
Vua
Tể tướng Đại thần
Sảnh

Viện Đài
Môn
hạ
sảnh
Thượng
thư
sảnh
Hàn
lâm
viện
Quốc
sử viện
Ngự sử
đài
Các hoạt động của thầy và trò Những kiến thức HS cần nắm vững
Bộ máy Nhà nước quân chủ chuyên chế
được cải tiến hoàn chỉnh hơn.
Ho t ng 3: C l p, cá nhânạ độ ả ớ
- GV: Thông báo kiến thức mới.
- HS nghe và ghi chép.
- GV yêu cầu HS đọc SGK để thấy được
những chính sách cải cách của Lê Thánh Tông ở
cả Trung Ương, lẫn địa phương.
- HS theo dõi SGK phát biểu:
- GV bổ sung kết luận, kết hợp với sơ đồ đơn
giản trên bảng.
- HS tiếp tục trình bày về cải cách ở địa
phương của Lê Thánh Tông.
- GV bổ sung kết luận.
* B máy nhà n c th i Lê sộ ướ ờ ơ

- Năm 1428 sau khi chiến thắng nhà
minh Lê Lợi lên ngôi hoàng đế để lập
nhà Lê (Lê sơ).
- Những năm 60 của thế kỷ XV, Lê
Thánh Tông tiến hành một cuộc cải
cách hành chính lớn.
Các hoạt động của thầy và trò Những kiến thức HS cần nắm vững
- PV: Em có nhận xét gì về cuộc cải cách của
Lê Thánh Tông và bộ máy Nhà nước thời Lê sơ?
- HS suy nghĩ và trả lời.
- GV kết luận: Đây là một cuộc cải cách hành
chính lớn toàn diện dược tiến hành từ trung ương
đến địa phương. Cải cách để tăng cường quyền
lực của chính quyền của trung ương nhất là tăng
cường quyền lực của nhà vua. Quyền lực tập
trung trong tay vua. Chứng tỏ bộ máy Nhà nước
quân chủ chuyên chế nhà Lê đạt đến mức độ cao,
hoàn thiện.
- Chính quyền trung ương:
- Chính quyền địa phương:
+ Cả nước chia thành 13 đạo, thừa
tuyên mỗi đạo có 3 ti (Đô ti, thừa ti,
hiến ti).
+ Dưới đạo là: Phủ, huyện, Châu, Xã.
⇒ Dưới thời Lê bộ máy Nhà nước quân
chủ chuyên chế ở mức độ cao, hoàn
chỉnh.
Ho t ng 4: Cá nhânạ độ  Lu t pháp và quân iậ độ
Vua
6 bộ

Ngự sử
đài
Hàn lâm
viện
Các hoạt động của thầy và trò Những kiến thức HS cần nắm vững
- GV giúp HS nắm được sự ra đời của các bộ
luật thời phong kiến.
- HS nghe, ghi chép.
- GV yêu cầu HS đọc phần chữ nhỏ trong
SGK trả lời câu hỏi trong SGK trang 80.
- HS đọc sách giáo khoa suy nghĩ và trả lời.
- GV kết luận về mục đích, tác dụng của cách
điều luật.
- HS nghe và ghi.
* Luật Pháp:
- 1042 Vua Lý Thánh Tông ban hành
Hình thử (bộ luật đầu tiên).
- Thời Trần: Hình luật.
- Thời Lê biên soạn một bộ luật đầy đủ
gọi là Cuối chiều hình luật.
⇒ Luật pháp nhằm bảo vệ quyền hành
của giai cấp thống trị, an ninh đất nước
và một số quyền lợi chân chính của
nhân dân.
* Quân đội: Được tổ chức quy củ, gồm:
+ Cấm binh (Bảo vệ kinh thành) và
quân chính quy bảo vệ đất nước.
+ Ngoại binh: tuyển theo chế độ ngụ
binh ư nông.
Ho t ng 5: C l pạ độ ả ớ

- GV yêu cầu cả lớp đọc SGK để thấy được
chính sách đối nội, đối ngoại cơ bản của các triều
đại phong kiến.
- HS theo dõi SGK phát biểu những chính
sách đối nội, đối ngoại của Nhà nước.
- GV nhận xét, bổ sung, kết luận GV cụ thể
hoá một số chính sách đối nội của Nhà nước:
Chăm lo đê điều, khuyến khích sản xuất nông
nghiệp, gả con gái cho các tù trưởng miền núi.
 Ho t ng i n i và i ngo iạ độ đố ộ đố ạ
* Đối nội:
- Quan tâm đến đời sống nhân dân.
- Chú ý đoàn kết đến các dân tộc ít
người.
* Đối ngoại:với nước lớn phương Bắc:
+ Quan hệ hoà hiếu.
+ Đồng thời sẵn sàng chiến đấu bảo vệ
Tổ quốc.
- Với Chăm pa, lào, Chân Lạp có lúc
thân thiết, có lúc xảy ra chiến tranh.
4. C ng củ ố
- Các giai đoạn hình thành, phát triển và hoàn thiện của bộ máy Nhà nước
quân chủ chuyên chế phong kiến Việt Nam.
- Sự hoàn chỉnh của Nhà nước phong kiến Việt Nam thời Lê sơ.
5. D n dò ặ
- HS học bài và trả lời các câu hỏi trong SGK.