CƠ THỂ NGƯỜI - BỘ NÃO VÀ CÁC BỘ PHẬN CỦA ĐẠI NÃO – 9 pdf

CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 201
http://ebooks. vdcmedia. com
phất hiïån cấc chêët khấng sinh múái khưng àíi kõp tưëc àưå nhúân
thëc ca vi khín. Hún nûäa, chêët àưåc ca vi khín nhúân thëc
ngây câng mẩnh, ngây câng khố àưëi phố. Àïí àưëi phố vúái vi khín
nhúân thëc, bấc sơ bùỉt båc phẫi dng àưìng thúâi nhiïìu loẩi khấng
sinh. Viïåc nây tuy giïët chïët nhûäng vi khín cố hẩi nhûng cng
khiïën mưåt sưë vi khín cố đch bõ tiïu diïåt, gêy mêët cên bùçng trong
qìn thïí vi khín, giẫm thêëp nùng lûåc àïì khấng ca cú thïí.
Ngoâi ra, àưìng thúâi vúái tấc dng chûäa bïånh, cấc loẩi thëc
khấng sinh đt nhiïìu àïìu cố tấc dng ph. Nïëu khưng àûúåc hiïíu
biïët àêìy à vïì nhûäng tấc dng ph ca thëc mâ vêỵn lẩm dng
thëc thò hêåu quẫ thêåt khưn lûúâng. Vđ d: Cố loẩi thëc khấng
sinh ẫnh hûúãng àïën thđnh lûåc, thêåm chđ gêy àiïëc; cố thëc khấng
sinh lâm tưín hẩi thêån, nïëu dng cho nhûäng bïånh nhên cố bïånh
thêån sệ lâm bïånh nùång thïm; cố nhûäng loẩi thëc khấng sinh gêy
dõ ûáng, trûúác khi dng nhêët àõnh phẫi thûã dûúái da Do àố, khi
chổn dng thëc phẫi vư cng thêån trổng.
Rêët nhiïìu ngûúâi cố quan àiïím sai lêìm, cho rùçng khấng sinh
lâ thëc vẩn nùng, chó cêìn húi àau àêìu, húi sưët lâ ty sûã dng.
Àiïìu àố khưng nhûäng gêy lậng phđ lúán mâ côn lâm cho khín
bïånh nhúân thëc. Ngoâi ra, viïåc sûã dng khấng sinh nhiïìu sệ giẫm
thêëp rộ rïåt khẫ nùng àïì khấng ca cú thïí. Vò vêåy, bïånh nhên
khưng nïn tûå mònh sûã dng khấng sinh mâ nhêët thiïët phẫi nghe
theo chó dêỵn ca bấc sơ.
208. Vò sao cố mưåt sưë xết nghiïåm mấu phẫi lêëy mêỵu khi àối?
Nhûäng ngûúâi àậ xết nghiïåm mấu àïìu biïët rộ, khi lâm mưåt sưë
xết nghiïåm mấu nhû àûúâng huët, múä huët, bïånh nhên khưng
àûúåc ùn gò vâo bíi sấng àïí lêëy mấu.
Vò sao lẩi cêìn lâm nhû thïë? Búãi vò phûúng phấp thûåc hiïån
ca cấc loẩi xết nghiïåm àïìu khấc nhau, giấ trõ bònh thûúâng ca kïët

quẫ xết nghiïåm cng khấc nhau. Àïí cố sưë liïåu àng, cêìn lêëy mêỵu
mấu àối àïí xấc àõnh. Vò lc àối, cú thïí úã trẩng thấi àâo thẫi cú súã,
cố thïí bâi trûâ ẫnh hûúãng ca cấc nhên tưë trong thûác ùn. Lc àối,
tđnh tònh bïånh nhên lẩi tûúng àưëi ưín àõnh, kïët quẫ xết nghiïåm
Nhiïìu tấc giẫ 202
http://ebooks. vdcmedia. com
mấu sệ chên thûåc nhêët. Do àố, khi kiïím tra mấu bïånh nhên, nïn
lêëy mêỵu xết nghiïåm lc bng àối. Nhû vêåy, kïët quẫ xết nghiïåm
múái cố tđnh so sấnh àïí phẫn ấnh trung thûåc tònh hònh thûåc tïë ca
bïånh nhên, nố cố giấ trõ àïí chêín àoấn bïånh àûúåc chđnh xấc.
Nïëu lêëy mấu sau khi ùn, mưåt sưë thânh phêìn ca thûác ùn
àûúåc tiïu hốa sệ lêỵn vâo mấu, khiïën cho nưìng àưå ca mưåt sưë thânh
phêìn nâo àố trong mấu tùng cao, kïët quẫ xết nghiïåm sệ khưng
chđnh xấc.
Trûúác kia, rêët nhiïìu loẩi xết nghiïåm àôi hỗi phẫi nhõn ùn.
Nhûng cng vúái sûå phất triïín ca k thåt xết nghiïåm, phûúng
thûác xết nghiïåm cng àậ cố nhiïìu biïën àưíi. Nhûäng xết nghiïåm vïì
cưng nùng gan, cưng nùng thêån àậ dêìn dêìn khưng àôi hỗi phẫi
nhõn ùn. Vúái sûå phất triïín ca y hổc, sau nây, nhûäng xết nghiïåm
cêìn nhõn ùn cố thïí sệ dêìn dêìn trúã thânh khưng cêìn thiïët.
209. Cố thïí giẫm àau khi tiïm khưng?
Ngûúâi ưëm thò phẫi ëng thëc hóåc phẫi tiïm. Trong hai cấch
àố, hiïåu quẫ ca thëc theo àûúâng tiïm sệ nhanh hún nhiïìu so vúái
àûúâng ëng. Nhûng viïåc tiïm thëc lẩi khiïën bïånh nhên bõ àau.
Àùåc biïåt lâ trễ em khi thêëy y tấ chín bõ tiïm rêët cùng thùèng vâ
khốc thết lïn, vò vêåy cú bùỉp úã trẩng thấi cùng cûáng, khi tiïm cẫm
giấc àau sệ nhiïìu hún.
ÚÃ thêåp k 90 ca thïë k 20, mưåt nhâ khoa hổc Anh àậ phất
minh ra dng c tiïm khưng àau. Hònh dẩng ưëng tiïm giưëng nhû
khêíu sng lc, àem mi sng dđ vâo chưỵ cêìn tiïm, chó cêìn êën nt

lâ thëc àậ ài vâo cú thïí. Bïånh nhên chó cẫm thêëy nhû cố mưåt
lìng khđ xung àưång, khưng hïì àau, lẩi rêët thoẫi mấi.
Loẩi dng c tiïm nây khưng cố kim, khưng cêìn cùỉm vâo cú
bùỉp, vêåy thëc lâm thïë nâo ài vâo cú thïí àûúåc? Ngun lâ thëc
trong ưëng tiïm lâ thëc bưåt rêët mõn. Bưåt thëc tiïm phẫi àûúåc
nghiïìn mõn, àûúâng kđnh hẩt thëc chó khoẫng 0,02 - 0,0àûúåc mm.
Nïëu bưåt thëc khưng àẩt u cêìu nây thò khưng thïí nâo tiïm àûúåc,
tûác lâ khưng àẩt àûúåc hiïåu quẫ àiïìu trõ.
CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 203
http://ebooks. vdcmedia. com
Trong sng tiïm cố mưåt mấy phất sống siïu êm rêët nhỗ. Khi
tiïm, sống siïu êm sệ khiïën cho da hóåc niïm mẩc chưỵ tiïm àưåt
nhiïn giận núã. Nối thò chêåm nhûng lâm thò nhanh; chđnh tẩi thúâi
àiïím àố, bưåt thëc bõ bùỉn vúái tưëc àưå 750 m/s ài vâo tïë bâo da, cng
vúái mấu tìn hoân khùỉp cú thïí. Bưåt thëc xun thêëu niïm mẩc
hóåc da vúái tưëc àưå nhanh nhû thïë cho nïn bïånh nhên khưng hïì cố
cẫm giấc àau. Mưåt ngun nhên khấc khưng gêy àau lâ nhúâ bưåt
thëc rêët mõn, khưng chûáa nhûäng chêët bưí trúå vâ khưng cêìn pha
loậng, so vúái thïí tđch ca cấc chêët thëc tiïm phưí thưng thò cố thïí
nối lâ rêët đt. Nhiïìu thđ nghiïåm chûáng tỗ viïåc tiïm loẩi bưåt khư nây
khưng lâm cho da bõ tưín thûúng. Phất minh tiïm bùçng bưåt thëc
nây chùỉc chùỉn lâ mưåt cåc cấch mẩng lúán trong lơnh vûåc cưng
nghiïåp bâo chïë thëc.
Àưëi vúái bïånh nhên, dng c tiïm khưng àau cố rêët nhiïìu ûu
àiïím. Nhiïìu bïånh nhên tiïíu àûúâng phẫi àiïìu trõ sët àúâi bùçng
cấch tiïm insulin mưỵi ngây; ngoâi ra côn phẫi thûúâng xun tiïm
thëc cùỉt cún àau. Viïåc dng thëc bưåt sệ giẫi thoất cho hổ khỗi
nưỵi khưí nây.
210. Vò sao viïåc ëng thëc, tiïm thëc cố thïí gip chûäa àûúåc
bïånh?

Mổi ngûúâi trong cẫ cåc àúâi khố trấnh khỗi cố lc bõ ưëm; phẫi
ëng thëc, phẫi tiïm thò bïånh múái khỗi. Vò sao ëng thëc vâ
tiïm cố thïí chûäa àûúåc bïånh?
Ngun lâ viïåc ëng thëc hay tiïm thëc thûåc chêët àïìu lâ
sûã dng hốa chêët àïí chûäa bïånh. Chng àûúåc àûa vâo cú thïí theo
nhûäng phûúng thûác khấc nhau. Thưng qua tìn hoân mấu, thëc
sệ àïën nhûäng chưỵ cêìn thiïët àïí phất huy tấc dng, tûâ àố mâ chûäa
àûúåc bïånh.
Bïånh têåt vưën mn mâu mn vễ, vđ d nhû cẫm, viïm
phưíi Ngay chûáng cẫm cng biïíu hiïån à dẩng nhû àau àêìu, lïn
cún sưët. Do àố, cấc loẩi "v khđ" chûäa bïånh cng theo àố mâ ra àúâi.
Cố loẩi v khđ sất khín, diïåt vi khín nhû thëc khấng sinh, cố
loẩi v khđ têën cưng cấc tïë bâo khưëi u nhû thëc khấng u. Hún
Nhiïìu tấc giẫ 204
http://ebooks. vdcmedia. com
nûäa, mưỵi loẩi lẩi cố nhiïìu dẩng thëc khấc nhau, giưëng nhû v khđ
àấnh trêån cố sng mấy, sng ngùỉn, sng trûúâng.
Cho d lâ loẩi bïånh gò, d theo àûúâng ëng hay àûúâng tiïm,
viïåc dng thëc vêỵn khưng ngoâi mc àđch chûäa ngun nhên (loẩi
bỗ nhûäng ngun nhên gêy bïånh) hóåc chûäa triïåu chûáng (loẩi bỗ
cấc biïíu hiïån bïånh). Vđ d: Mưåt em bế viïm phưíi vò nhiïỵm khín
sệ xët hiïån cấc chûáng súå rết, sưët cao, ho, àau ngûåc Bấc s sệ cho
em tiïm thëc khấng sinh àïí chiïën àêëu vúái vi khín; cho ëng
thëc hẩ nhiïåt, giẫm àau (thëc sệ tấc dng vâo trung khu àiïìu
tiïët nhiïåt àưå ca cú thïí, ra lïånh giận mẩch mấu da vâ thẫi mưì hưi
àïí giẫi nhiïåt, àưìng thúâi àïën nhûäng núi bõ tưín thûúng àïí ûác chïë cún
àau). Bïånh nhên cng àûúåc dng thëc trêën ho, hốa àúâm àïí ûác chïë
phẫn xẩ ho, lâm loậng dõch àúâm.
Bïånh nhên ëng hóåc tiïm thëc, thëc sệ cố tấc dng trûåc
tiïëp hóåc giấn tiïëp àïí àẩt àûúåc mc àđch chûäa bïånh. Vđ d: Khi

bïånh tim nùång lâm cho lûåc tim suy kiïåt, bïånh nhên vò thiïëu ưxy
mâ thúã gêëp, mưi tđm, cố thïí xët hiïån ph nûúác. Sau khi ëng
hóåc tiïm thëc trúå tim, thëc sệ trûåc tiïëp tiïëp xc vúái tim, lâm
tùng lûåc co bốp ca cú tim, nêng cao cưng nùng ca bưå phêån nây.
Àố chđnh lâ tấc dng trûåc tiïëp ca thëc trúå tim. Thưng qua tấc
dng trúå tim, bïånh nhên ài tiïíu nhiïìu hún, àố lâ tấc dng giấn
tiïëp ca thëc trúå tim.
Àa sưë cấc chêët hốa hổc khi àûúåc dng vúái liïìu lûúång thđch
àấng sệ phên biïåt àûúåc mc tiïu cêìn cưng kđch, nố chó gêy tấc
dng vúái mưåt sưë tưí chûác hóåc cú quan nâo àố; àưëi vúái nhûäng tưí chûác
hóåc cú quan khấc thò tấc dng rêët đt, thêåm chđ hêìu nhû khưng hïì
ẫnh hûúãng. Y hổc gổi àố lâ tấc dng lûåa chổn.
211. Àïí phất huy tấc dng chûäa bïånh, thëc cố liïn quan vúái
th thïí nhû thïë nâo?
Thëc vâ chêët àưåc sau khi vâo cú thïí sệ cố tấc àưång khấc
nhau. Thëc phất huy tấc dng chûäa bïånh, côn chêët àưåc sẫn sinh
phẫn ûáng cố hẩi àưëi vúái cú thïí. Tuy nhiïn, cẫ hai àïìu lâ nhûäng
hoẩt chêët cố ngìn gưëc tûâ bïn ngoâi.
CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 205
http://ebooks. vdcmedia. com
Trong cú thïí chng ta cng cố rêët nhiïìu chêët hoẩt tđnh sinh
vêåt nhû chêët truìn thêìn kinh, chêët kđch thđch Chng cố vai trô
vư cng quan trổng àưëi vúái cưng nùng sinh l, sûå sẫn sinh vâ àiïìu
tiïët trong cú thïí. Chng àûúåc gổi lâ chêët hoẩt tđnh sinh vêåt ngìn
trong.
Chêët hoẩt tđnh sinh vêåt (d lâ ngìn trong hóåc ngìn
ngoâi) khi sẫn sinh cưng nùng sinh l hóåc hiïåu quẫ trong cú thïí
àïìu phẫi kïët húåp vúái th thïí trïn tïë bâo bia. Th thïí giưëng nhû
mưåt cûãa ẫi; cấc chêët hoẩt tđnh sinh vêåt àïën àố àïìu phẫi trẫi qua sûå
kiïím tra nghiïm ngùåt, hoân toân húåp cấch múái cố thïí phất huy tấc

dng. Th thïí nây lâ mưåt loẩi anbumin hốa húåp thânh phên tûã cao
sinh vêåt, thûúâng nùçm trïn mâng ngoâi ca tïë bâo. Khi chêët hoẩt
tđnh àïën tïë bâo bia, nố sệ kïët húåp vúái th thïí, chuín nhûäng thưng
tin cố àùåc tđnh ph húåp cho cú th thïí, thưng qua th thïí lẩi
truìn vâo cấc kïët cêëu khấc úã bïn trong tïë bâo, cëi cng sẫn sinh
cưng nùng sinh vêåt trïn chêët phẫn ûáng.
Loẩi th thïí nây cố mưåt khẫ nùng nhêån thûác vâ phên biïåt vúái
tđnh chun nhêët rêët cao àưëi vúái chêët hoẩt tđnh. Nhûäng th thïí
riïng biïåt cố thïí nhêån thûác àûúåc cấc chêët hoẩt tđnh ngìn trong,
hóåc phên biïåt àûúåc cấc chêët thëc hóåc àưåc tưë cố àùåc trûng tûúng
ûáng. Vđ d, chêët truìn thêìn kinh acetycholine àûúåc phưëi vúái th
thïí acetylcholine. Loẩi th thïí nây khưng biïët nhêån nhûäng chêët
truìn thêìn kinh khấc. Cho nïn acetylcholine chó cố thïí thưng qua
acetylcholine àïí phất huy cưng nùng sinh l truìn thưng tin thêìn
kinh.
Tấc dng ca thëc cng tûúng tûå. Nố cố thïí kïët húåp vúái
nhûäng th thïí àùåc biïåt nâo àố vâ kđch hoẩt th thïí sẫn sinh ra
cưng nùng chûäa bïånh. Sau khi thëc kïët húåp vúái th thïí, nố sệ
chiïëm lơnh võ trđ khiïën cho chêët hoẩt tđnh ca ngìn trong khưng
thïí kïët húåp àûúåc vúái th thïí, tûác lâ con àûúâng thưng thûúng giûäa
hai bïn bõ cùỉt àûát, tûâ àố mâ phất huy tấc dng chûäa bïånh. Vđ d:
th thïí H2 dng àïí chûäa bïånh loết dẩ dây sệ ngùn trúã chêët
Cimetidine, thưng qua cú chïë nây àïí sẫn sinh ra hiïåu quẫ àiïìu trõ.
Nhiïìu tấc giẫ 206
http://ebooks. vdcmedia. com
212. Vò sao khưng nïn ëng nhiïìu thëc bưí?
Trung Qëc cố cêu "Thëc bưí khưng bùçng thûác ùn bưí"; nghơa
lâ ngûúâi bònh thûúâng nïn dûåa vâo thûác ùn àïí bưí sung dinh dûúäng
lâ chđnh, khưng nïn dûåa vâo thëc àïí tùng thïm sûác khỗe. Mưåt sưë
ngûúâi cho rùçng ëng nhiïìu thëc bưí lâ tưët nïn ëng nhiïìu nhên

sêm, a giao, lưåc nhung Kïët quẫ lâ ẫnh hûúãng khưng tưët àïën sûác
khỗe.
Nïëu nối vïì nhên sêm, vưën àûúåc coi lâ "vua ca cấc loẩi thëc"
thò hưìng sêm thiïn vïì nhiïåt, sinh sêm thiïn vïì lẩnh, bẩch sêm
thiïn vïì ưn. Ngûúâi hỗa khđ mẩnh khưng nïn ëng hưìng sêm, nïëu
ëng sệ gêy àau àêìu, miïång khư, cưí hổng vâ mi xët huët.
Ngûúâi hỗa khđ ëu khưng àûúåc ëng sinh sêm, nïëu ëng sệ súå rết,
choấng àêìu, hoa mùỉt, tiïu chẫy. Viïåc ëng nhiïìu bẩch sêm sệ gêy
ra hûng phêën, kđch àưång, mêët ng vâ huët ấp tùng cao.
A giao lâ mưåt loẩi keo da àûúåc nêëu tûâ da con lûâa àen, cố tấc
dng tû bưí àưëi vúái ph nûä kinh nguåt quấ nhiïìu. Nhûng ngûúâi
khỗe dng loẩi thëc nây sệ ẫnh hûúãng àïën cưng nùng tiïu hốa,
thêåm chđ gêy hiïån tûúång àau bng, ài ngoâi.
Lưåc nhung lâ loẩi thëc bưí thđch húåp vúái ngûúâi giâ súå lẩnh vâ
ph nûä cú thïí ëu. Ngûúâi khỗe mẩnh dng nố sệ cẫm thêëy khưng
thoẫi mấi, thêåm chđ sinh cấc hiïån tûúång cùng àêìu, khư miïång, mi
xët huët.
Ngoâi ra, àưëi vúái nhiïìu thëc bưí àûúåc chûng cêët, tinh chïë
(nhû nhên sêm, sûäa ong cha, bưåt trng thẫo) , khưng phẫi ngûúâi
nâo cng ëng àûúåc.
Mưåt ngûúâi khỗe bònh thûúâng khưng cêìn ëng thëc bưí, àùåc
biïåt lâ trễ em vâ thanh thiïëu niïn, nhûäng ngûúâi cố cưng nùng sinh
l tưët, sûå hêëp thu, àâo thẫi àïìu mẩnh mệ, cấc khđ quan trong cú
thïí àang phất triïín. Viïåc loẩn ùn, loẩn ëng cố thïí sẫn sinh tấc
dng ph. Àậ cố mưåt sưë trễ em vò ëng thëc bưí cố nhûäng thânh
phêìn kđch thđch mâ dêỵn àïën dêåy thò súám. Nhûäng ngûúâi cêìn ëng
thëc bưí cng khưng àûúåc ëng lung tung mâ phẫi theo chó dêỵn
CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 207
http://ebooks. vdcmedia. com
ca bấc sơ. Bấc sơ sệ cùn cûá vâo tònh hònh sûác khỗe àïí chổn loẩi

thëc bưí thđch húåp, lûúång ëng vûâa phẫi.
213. Vò sao tuåt àưëi khưng àûúåc thûã thëc gêy nghiïån?
Nối àïën thëc phiïån, hêìu nhû mưỵi ngûúâi àïìu biïët nố rêët nguy
hẩi cho cú thïí, mưåt khi àậ nghiïån ht thò rêët khố bỗ.
Trong hổ thëc phiïån, thûúâng gùåp nhêët lâ nha phiïën, heroin,
maphy, tama, cocain Theo ngìn vâ phûúng thûác sẫn xët,
chng cố thïí phên thânh ba loẩi lúán lâ: nhûäng chêët àưåc hẩi thiïn
nhiïn, chêët àưåc hẩi tinh chïë vâ chêët àưåc tưíng húåp. Heroin, maphy,
thëc phiïån àûúåc luån tûâ cêy anh tc; côn tama vâ cocain luån
tûâ cêy tama vâ cêy cocain. Anh tc, cêy tama vâ cêy cocain lâ
thåc loẩi chêët àưåc tûå nhiïn; côn heroin, maphy, tama, cocain lâ
nhûäng chêët àưåc tinh chïë. Chêët àưåc tưíng húåp àûúåc sẫn xët tûâ cấc
chêët hốa hổc.
Trong cåc sưëng, cố nhiïìu mốn ùn ta chûa hïì àûúåc nïëm qua
nïn mën thûã àïí biïët àûúåc hûúng võ ca nố. Cấc loẩi nûúác giẫi
khất múái, loẩi kểo múái àïìu àûúåc mổi ngûúâi mën nïëm thûã xem sao.
Nhûng vúái thëc phiïån thò tuåt àưëi khưng àûúåc nïëm thûã, búãi vò nố
giưëng nhû ấc qu, mưåt khi àậ nïëm qua, nố sệ sinh ra sûå râng båc
mậnh liïåt àưëi vúái cú thïí vâ tinh thêìn. Nïëu ngûâng hóåc giẫm lûúång
dng, cú thïí sệ vư cng àau khưí, biïíu hiïån lâ ngấp dâi, hùỉt húi, súå
rết, nưn nao, bìn nưn, bng àau thùỉt, ài ngoâi, xûúng vâ cú bùỉp
àau àúán Chó cêìn dng thëc trúã lẩi thò nhûäng chûáng trïn sệ
nhanh chống tiïu tan. Àố chđnh lâ sûå ph thåc ca cú thïí vúái
thëc àưåc. Ngoâi ra, nhûäng ngûúâi àậ ht thëc phiïån sệ khưng bao
giúâ qụn àûúåc khoấi cẫm do thëc àûa lẩi, vò vêåy ln ln tòm
cấch àïí àûúåc ht; Àố lâ sûå râng båc vïì tinh thêìn do thëc àưåc sẫn
sinh ra.
Thëc àưåc tuåt àưëi khưng thïí thûã, khưng thïí vò tô mô mâ
thûã. Cố ngûúâi chó ht mưåt lêìn lâ nghiïån, sau khi nghiïån hêìu nhû
khưng thïí nâo dûát bỗ àûúåc. Viïåc dûåa vâo sûác lûåc ca cấ nhên àïí

thûåc hiïån cai nghiïån thûúâng khưng thïí thânh cưng.
Nhiïìu tấc giẫ 208
http://ebooks. vdcmedia. com
Vò sao cai nghiïån khố nhû thïë? Nhûäng ngûúâi nghiïån khưng
thïí à sûác àïí tûå khưëng chïë mònh, vò nhên cấch àậ tan nất, khố
chõu àûång àûúåc sûå cấm dưỵ thêm khất thëc. ÚÃ hổ xët hiïån têm
trẩng lo lùỉng bìn phiïìn, thêåm chđ ài àïën tûå sất, dng mổi th
àoẩn àïí tòm bùçng àûúåc thëc ht. Cố cêu chuån kïí vïì mưåt ngûúâi
nghiïån nhû sau: Àïí biïíu thõ quët têm cai nghiïån, anh ta àậ dng
dao chùåt àûát mưåt ngốn tay àïí cẫnh cấo mònh khưng àûúåc ht trúã
lẩi. Nhûng khi ngốn tay côn nhỗ mấu rông rông thò quët têm anh
ta lẩi àậ lung lay. Anh ta tòm miïëng vẫi bùng bố lẩi vâ ài ra khỗi
phông àïí tòm thëc.
Do àố, mën cai nghiïån, nhêët àõnh phẫi nhưët kđn bïånh nhên,
dng th àoẩn cûúäng bûác àïí àấnh tan sûå râng båc vïì cú thïí. Àïí
giẫi trûâ râng båc vïì tinh thêìn, bïånh nhên cng phẫi nhúâ nhên
viïn y tïë hûúáng dêỵn àng àùỉn vâ cố kïë hoẩch, tiïën hânh tûâng bûúác.
214. Vò sao êm nhẩc cng cố thïí chûäa bïånh?
Viïåc thûúãng thûác êm nhẩc khiïën cho ta cố cẫm giấc thoẫi
mấi, thû giận, cố tấc dng tđch cûåc àưëi vúái sûác khỗe. Hiïån nay,
phûúng phấp chûäa bïånh bùçng êm nhẩc àậ trúã thânh mưåt mưn khoa
hổc múái trong y hổc, ngây câng àûúåc nhiïìu ngûúâi quan têm. Vđ d:
Trong àúä àễ nïëu cố kêm êm nhẩc thò thúâi gian phêỵu thåt ngùỉn,
xët huët đt, têm trẩng bïånh nhên tưët. Nhiïìu bïånh nhên têm
thêìn mẩn tđnh àûúåc àiïìu trõ bùçng êm nhẩc cho biïët, sau khi àiïìu
trõ, hổ cẫm thêëy lưìng ngûåc thoấng àậng, lông tin chiïën thùỉng bïånh
têåt àûúåc nêng cao, tinh thêìn phêën chêën. Viïåc sûã dng êm nhẩc
cng cố thïí giẫm búát cẫm giấc bêët an àưëi vúái ngûúâi hiïën mấu.
Cưng hiïåu chûäa bïånh thêìn k nây ca êm nhẩc ch ëu
thưng qua hai con àûúâng vêåt l vâ têm l. Giưëng nhû mưåt hôn sỗi

nhỗ cố thïí lâm rung àưång cẫ mùåt nûúác hưì, nhûäng êm àiïåu nhể
nhâng ca êm nhẩc sau khi truìn vâo cú thïí sệ lâm cho têm l
thoẫi mấi, khiïën cho cấc tưí chûác tïë bâo trúã nïn hâi hôa vâ cưång
hûúãng lêỵn nhau, àẩt àûúåc tấc dng xoa bốp tïë bâo mưåt cấch k
diïåu. Àưìng thúâi, nố côn khiïën cho hưåp sổ, lưìng ngûåc hóåc mưåt sưë tưí
chûác nâo àố sẫn sinh cưång hûúãng, ẫnh hûúãng trûåc tiïëp àïën sống
CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 209
http://ebooks. vdcmedia. com
àiïån nậo, nhõp tim, nhõp hư hêëp khiïën cho nhõp àiïåu sinh l trúã
vïì bònh thûúâng. Mùåt khấc, êm nhẩc cố thïí nêng cao sûå hûng phêën
àưëi vúái cấc tïë bâo thêìn kinh vỗ nậo, lâm sinh àưång vâ cẫi thiïån têm
trẩng, xốa bỗ trẩng thấi têm l thêìn kinh cùng thùèng do mưi
trûúâng bïn ngoâi gêy nïn, nêng cao sûác àïì khấng ca cú thïí.
Sấng súám ng dêåy, nghe mưåt khc nhẩc tiïët têëu sấng sa,
giâu tđnh kõch thđch, ta sệ thêëy tinh thêìn sung mận, têm tònh
thoẫi mấi. Bíi tưëi, sau mưåt ngây lâm viïåc, nïn chổn nhûäng bẫn
nhẩc cưí àiïín cố êm àiïåu àểp, tiïët têëu chêåm, sệ cố lúåi cho viïåc thû
giận, giẫm búát mïåt mỗi. Tuåt àưëi khưng nïn nghe nhûäng bẫn
nhẩc kđch thđch mẩnh vò nố cố hẩi cho sûác khỗe.
215. Vò sao viïåc tùỉm nûúác lẩnh cố tấc dng rên luån thên
thïí?
Ngûúâi xûa cho rùçng, mën sûác khỗe tưët phẫi thûúâng tùỉm
nûúác lẩnh. Sûå thêåt quẫ nhû thïë. Cú thïí chng ta d ban ngây hay
ban àïm, ma àưng hay ma hẩ àïìu ln ra mưì hưi. Mưì hưi mang
theo nhûäng chêët thẫi trong cú thïí, nố kïët húåp vúái bi bùåm vâ lúáp
da rng ra lâm thânh cấu bêín, vâ phất ra mi khố chõu. Nïëu
nhûäng chêët bẫn nây lâm tùỉc lưỵ chên lưng, sûác àïì khấng ca da sệ
giẫm thêëp, vi khín sinh sưi dêỵn àïën cấc bïånh ngoâi da. Vò vêåy,
cêìn tùỉm ln cố thïí giûä cho da sẩch, đt mùỉc bïånh.
Viïåc tùỉm nûúác lẩnh côn lúåi lúán hún thïë nûäa. Nïëu dng nûúác

lẩnh 10-22 àưå C àïí tùỉm, nhiïåt àưå da sệ giẫm xëng. Qua cấc cú
quan cẫm th vâ thêìn kinh da, kđch thđch lẩnh àûúåc truìn lïn vỗ
àẩi nậo, nêng cao sûå hûng phêën ca vỗ àẩi nậo, khiïën cho tinh
thêìn sưi nưíi, tinh lûåc sung mận, ùn ngon. Nố cng ẫnh hûúãng àïën
trung khu àiïìu tiïët thên nhiïåt ca cú thïí, khiïën ta thđch ûáng àûúåc
vúái nhiïåt àưå biïën àưíi, nêng cao khẫ nùng chõu rết. Nïëu thûúâng
xun dng nûúác lẩnh àïí tùỉm, tinh thêìn sệ àêìy à, cú thïí sẫng
khoấi, sûác chõu àûång giấ lẩnh, êím ûúát vâ sûå biïën àưíi thúâi tiïët tùng
cao, đt bõ cẫm lẩnh vâ nhiïìu bïånh khấc.
Viïåc dng nûúác lẩnh àïí rên luån cú thïí nïn bùỉt àêìu tûâ ma
hê. Hùçng ngây, vâo bíi sấng, nïn dng nûúác lẩnh àïí tùỉm, cûá thïë
Nhiïìu tấc giẫ 210
http://ebooks. vdcmedia. com
cho àïën ma àưng. Trûúác khi tùỉm, nïn dng khùn thêëm nûúác lẩnh
lau mònh, bùỉt àêìu tûâ hai tay, qua lưìng ngûåc, bng, sau lûng xëng
àïën chên khiïën cho da àỗ lïn lâ vûâa, lâm cho thên thïí quen dêìn
vúái nûúác lẩnh. Ban àêìu, thúâi gian mưỵi lêìn tùỉm khưng nïn quấ 5
pht, vïì sau dêìn dêìn tùng lïn àïën 15-20 pht, cûá tìn tûå tùng lïn
vâ rên luån thûúâng xun.
Khi cú thïí khưng thoẫi mấi hóåc bõ ưëm thò nïn ngûâng tùỉm
ngay; trûúác hóåc sau khi ùn cúm nûãa giúâ cng khưng nïn tùỉm.
216. Vò sao tùỉm nùỉng nhiïìu cố hẩi cho cú thïí?
Cåc sưëng con ngûúâi liïn quan mêåt thiïët vúái ấnh sấng mùåt
trúâi, tia tûã ngoẩi trong ấnh nùỉng cố thïí giïët chïët cấc loẩi vi khín,
ngùn ngûâa nhiïìu bïånh phất sinh. Trễ em bõ côi xûúng thûúâng àûúåc
bấc sơ nhùỉc nhúã cho tùỉm nùỉng, vò ấnh nùỉng cố thïí khiïën cho mưåt
chêët hốa hổc trïn da trễ em chuín thânh vitamin D, thc àêíy sûå
phất triïín ca xûúng. Nhûng viïåc tùỉm nùỉng quấ mûác, àùåc biïåt lâ
phúi mònh trêìn dûúái ấnh nùỉng mùåt trúâi mẩnh, sệ lâm tưín hẩi da,
gêy nïn cấc bïånh do tùỉm nùỉng.

ÚÃ cấc nûúác Êu, M, thối quen tùỉm nùỉng rêët phưí biïën. Nhûäng
nùm gêìn àêy, vng dun hẫi Trung Qëc cng bùỉt àêìu thõnh
hânh tùỉm nùỉng. Ngûúâi ta chó mùåc qìn ấo tùỉm, àïí húã ngûåc vâ
lûng, ng trïn bậi cất, nùỉng àưët da àỗ lïn. Khi da phúi nùỉng thânh
mâu sêỵm thò thûåc tïë lâ da àậ bõ tưín hẩi. Nối chung, sau mêëy giúâ
tùỉm nùỉng, trïn da xët hiïån nhûäng àấm àỗ, cố cẫm giấc bỗng rất,
thêåm chđ côn nưíi nhûäng nưët phưìng nhỗ. Àố lâ vò tia tûã ngoẩi àậ
kđch thđch tïë bâo da, khiïën cho mẩch mấu úã lúáp da trong giận núã ra
mâ hònh thânh nhûäng àấm àỗ. Nhûäng àấm da àỗ nây phẫi qua 3 -
4 ngây múái khỗi. Bïånh nhên cố thïí bong da, hóåc sùỉc tưë trêìm tđch
lẩi khiïën cho da trúã thânh mâu nêu. Y hổc gổi àố lâ vïët phẫn ûáng
phúi nùỉng, mưåt loẩi tưín thûúng ca ấnh nùỉng àưëi vúái da.
Phúi nùỉng quấ nhiïìu cố thïí gêy ung thû da. ÚÃ Àûác, ngûúâi ta
nghiïån phúi nùỉng, hêåu quẫ lâ mưỵi nùm cố khoẫng 10 vẩn ngûúâi bõ
ung thû da. Tia tûã ngoẩi quấ nhiïìu sệ phấ hoẩi tïë bâo da vâ sẫn
sinh hiïån tûúång àỗ da. Tiïëp theo, lúáp da bõ chïët sệ bong ra, dêỵn
CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 211
http://ebooks. vdcmedia. com
àïën hònh thânh khưëi u mâu àen ấc tđnh. Do àố, nhûäng ngûúâi hay
phúi nùỉng hóåc cố diïån tđch da phúi nùỉng quấ nhiïìu nïn àïën bấc sơ
nïëu phất hiïån thêëy trïn cú thïí cố nhûäng àấm sùỉc tưë giưëng nhû cao
su, gúâ biïn nưíi lïn.
Viïåc tùỉm nùỉng quấ mûác cng lâm giẫm thêëp sûác àïì khấng
ca da, phấ hoẩi tưí chûác da vâ lâm cho tïë bâo bõ biïën àưíi, dïỵ phất
sinh cấc bïånh cẫm nhiïỵm vïì da. Thối quen nây cng khiïën cho da
lậo hốa nhanh. Vò tiïëp xc vúái nùỉng lêu, tïë bâo da bõ mêët nûúác, dêỵn
àïën xët hiïån nhûäng nïëp nhùn dây, da bõ sûâng hốa, lúáp da trong
mêët tđnh àân hưìi vò cấc súåi xú bõ gậy, biïën chêët, da trúã nïn thư rấp,
khư. Vò vêåy, úã nhûäng ngûúâi úã lûáa tíi 30 hay tùỉm nùỉng, trïn trấn
súám xët hiïån nïëp nhùn. ÚÃ nhûäng cư gấi úã lûáa tíi 20 hay tùỉm

nùỉng, ài mùỉt cng súám xët hiïån nïëp nhùn hònh ài cấ.
Qua àố, cố thïí thêëy, thúâi gian tùỉm nùỉng khưng nïn dâi. Nïn
trấnh ấnh nùỉng quấ mẩnh àïí àúä tưín thêët da, lâm ẫnh hûúãng àïën
thêím m vâ sûác khỗe.
217. Vò sao trûúác khi ng nïn ëng mưåt cưëc sûäa?
Nhiïìu bưë mể thđch cho con ëng sûäa bíi sấng. Hổ cho rùçng
nhû thïë dïỵ hêëp thu, thûåc ra cấch nghơ nây khưng àng.
Trong sûäa cố 87% nûúác, 13% côn lẩi lâ cấc chêët anbumin, múä,
cấc húåp chêët ca nûúác vâ cấcbua vâ mưåt sưë ngun tưë vi lûúång nhû
canxi, cấc sinh tưë
200 gam sûäa cố thïí cung cêëp 451kJ, nhûng nïëu ëng khi àối,
lûúång nûúác trong sûäa sệ khiïën cho dõch võ loậng ra, ẫnh hûúãng àïën
tiïu hốa vâ hêëp thu. Ngoâi ra, sûäa lâ chêët lỗng, thúâi gian ngûâng lẩi
trong dẩ dây rêët ngùỉn, thânh phêìn dinh dûúäng khố àûúåc hêëp th
hïët, cho nïn tưët nhêët lâ ùn àưìng thúâi vúái bấnh mò, bđch quy, khưng
nïn ëng sûäa khưng.
Mêëy nùm gêìn àêy, mưåt sưë nhâ khoa hổc phất hiïån thêëy trong
sûäa cố mưåt chêët khiïën cho con ngûúâi dïỵ mïåt mỗi, àố lâ axit amonic
L, cố tấc dng trêën tơnh àưëi vúái cú thïí. Tûâ àố, ta thêëy nïëu bíi
Nhiïìu tấc giẫ 212
http://ebooks. vdcmedia. com
sấng ëng mưåt cưëc sûäa khi bng àối, cú thïí sệ mïåt mỗi, ẫnh hûúãng
àïën hiïåu quẫ cưng viïåc vâ hổc têåp.
Vâo bíi tưëi trûúác khi ng, viïåc ëng mưåt cưëc sûäa cố thïí gip
bưí sung dinh dûúäng, ng ngon, bẫo àẫm nghó ngúi àêìy à, cố lúåi
cho hổc têåp vâ cưng tấc ngây hưm sau, àùåc biïåt lâ àưëi vúái nhûäng
ngûúâi thêìn kinh suy nhûúåc, khố ng.
Sûäa khưng nhûäng giâu dinh dûúäng mâ côn cố tấc dng àiïìu
trõ vâ phông ngûâa mưåt sưë bïånh. Vđ d, nhûäng ngûúâi bõ bïånh loết dẩ
dây hóåc hânh tấ trâng nïëu thûúâng xun ëng sûäa cố thïí giûä cho

niïm mẩc tưët, thc àêíy vïët loết mau lânh. Trong sûäa cố nhiïìu chêët
canxi, dïỵ àûúåc cú thïí hêëp thu, sûäa cao canxi cố thïí àïì phông bïånh
loậng xûúng. Ngoâi ra, sûäa cho thïm mêåt ong cố tấc dng nhån
trâng, gip chûäa bïånh tấo bốn.
218. Vò sao viïåc àêëm lûng cố thïí giẫi trûâ mïåt mỗi?
Trung y truìn thưëng cho rùçng, cåc sưëng ca con ngûúâi cố
quan hïå chùåt chệ vúái khđ huët. Khđ lâ chêët cú bẫn àïí thc àêíy
hoẩt àưång sinh l ca cấc tưí chûác vâ cấc khđ quan; huët lâ danh
tûâ gổi chung cấc dõch trong cú thïí. Khđ huët nhúâ kinh lẩc mâ tìn
hoân, vêån chuín khùỉp toân thên, cung cêëp dinh dûúäng cho cấc tưí
chûác trong cú thïí.
Cố ngûúâi vò thêìn kinh vâ têm l quấ cùng thùèng, lẩi thiïëu
nhûäng hoẩt àưång vâ rên luån cêìn thiïët nïn sûå vêån hânh khđ
huët trong cú thïí ln ln bõ trúã ngẩi, sinh ra cẫm giấc thùỉt lûng
àau mỗi. Lc àố, nïëu cố con chấu hóåc ngûúâi nhâ dng tay xoa
àêëm trïn lûng thò sau mưåt chưëc, cẫm giấc mïåt mỗi sệ tiïu tan hïët.
Àêëm lûng vò sao lẩi cố tấc dng k diïåu nhû thïë? Lûng lâ bưå
phêån àưëc mẩch trong hïå thưëng kinh lẩc; phđa trïn lâ huåt àẩi
chy, phđa dûúái lâ huåt mïånh mưn vâ nhiïìu huåt quan trổng
khấc. Viïåc àêëm lûng cố tấc dng kđch thđch nhûäng huåt nây, thc
àêíy cc bưå sûå lûu thưng huët, khiïën cho khđ huët khưng bõ tùỉc ûá,
gên cưët vâ cú bùỉp vưën cùng thùèng nay àûúåc thû giận. Nhû vêåy, sûå
mïåt mỗi tûå nhiïn sệ mêët, con ngûúâi cẫm thêëy hûng phêën, dïỵ chõu.
CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 213
http://ebooks. vdcmedia. com
219. Vò sao ma xn cêìn êëm, ma thu cêìn lẩnh?
"Ma xn cêìn êëm, ma thu cêìn lẩnh" lâ cêu nối cûãa miïång
mâ ta thûúâng nghe thêëy. nghơa ca cêu nây lâ khđ hêåu ma
xn vûâa chuín sang êëm, khưng nïn mùåc quấ mong manh mâ
nïn "mùåc êëm" mưåt cht. Sang ma thu, khđ hêåu bùỉt àêìu chuín

lẩnh, khưng nïn mùåc qìn ấo dây súám quấ, nïn àïí cho thên thïí
húi lẩnh mưåt cht. "Xn êëm, thu lẩnh, bấch bïånh àïìu dïỵ trấnh",
àố lâ kinh nghiïåm ca dên gian tưíng kïët ra trong quấ trònh thûåc
tiïỵn àêëu tranh lêu dâi vúái thiïn nhiïn. Cho nïn, cêu nối nây cố cú
súã khoa hổc nhêët àõnh.
Nhû ta àậ biïët, thên nhiïåt ca con ngûúâi ln giûä úã mûác 37
àưå C. Nïëu thên nhiïåt quấ cao hóåc quấ thêëp, cưng nùng sinh l ca
cú thïí dïỵ bõ tưín hẩi.
Cố thïí lâm gò àïí giûä àûúåc nhiïåt àưå bònh thûúâng àố? Mưåt lâ
dûåa vâo sûå àiïìu tiïët trong nưåi bưå cú thïí (sûå giận núã hóåc co bốp ca
cấc mẩch mấu dûúái da, ra mưì hưi nhiïìu hay đt); hai lâ dûåa vâo viïåc
mùåc qìn ấo nhiïìu hay đt (khi trúâi nống thò mùåc đt mưåt cht, nhû
vêåy cố lúåi cho sûå tấn nhiïåt ca cú thïí; khi trúâi chuín lẩnh mùåc
nhiïìu mưåt cht àïí trấnh cú thïí bõ mêët nhiïåt nhiïìu).
Ma àưng qua, ma xn àïën lâ cấc giai àoẩn quấ àưå chuín
tûâ lẩnh sang êëm. Lc nây, thúâi tiïët tuy àậ êëm dêìn nhûng khđ hêåu
thûúâng biïën àưíi, chưëc nống, chưëc lẩnh, thûúâng lâ khi mùåt trúâi lïn
thò êëm, khi nưíi giố thò lẩnh. Do àố, cú thïí trong ma àưng àậ quen
vúái viïåc mùåc nhiïìu, àïën ma xn nïëu mùåc đt quấ sệ khưng thđch
nghi àûúåc vúái sûå biïën àưíi ca khđ hêåu vâ dïỵ bõ cẫm lẩnh. Cho nïn,
vâo àêìu ma xn, mổi ngûúâi cố "mùåc êëm" mưåt cht, giẫm qìn
ấo dêìn dêìn.
Ma hê qua, ma thu àïën lâ giai àoẩn quấ àưå chuín tûâ
nống sang lẩnh. Thúâi tiïët tuy bùỉt àêìu lẩnh nhûng vêỵn cố mưåt quấ
trònh chuín àưíi. Cố ngûúâi vûâa vâo ma thu àậ vưåi vâng mùåc
nhiïìu ấo êëm, thêåm chđ súám mùåc cẫ ấo bưng, cấch lâm àố khưng tưët.
Vò mùåc êëm súám quấ thò cú thïí khưng àûúåc rên luån vúái cấi lẩnh,
khiïën cho khẫ nùng phông rết kếm ài, khưng lúåi cho sûå àiïìu tiïët
Nhiïìu tấc giẫ 214
http://ebooks. vdcmedia. com

cưng nùng ca cú thïí. Kïët quẫ àïën giûäa ma àưng, thúâi tiïët thêåt
rết, mi vâ khđ quẫn bõ khưng khđ lẩnh têën cưng thò cấc mẩch mấu
trong àố àïì khấng khưng nưíi, khiïën cho lûu lûúång mấu đt, sûác àïì
khấng giẫm xëng. Nhûäng khín bïånh nùçm sùén trong mi vâ khđ
quẫn thûâa cú hoẩt àưång, gêy nïn cấc chûáng ho, cẫm mẩo, hùỉt húi,
chẫy mi, phất sưët. Cho nïn ma thu nïn "lẩnh" mưåt cht, qìn
ấo mùåc tùng dêìn.
"Xn cêìn êëm, thu cêìn lẩnh", cêu nối nây tuy cố cú súã khoa
hổc nhêët àõnh, nhûng cng phẫi xët phất tûâ thûåc tïë. Nïëu àêìu
ma xn, thúâi tiïët tûúng àưëi nống mâ vêỵn côn mùåc ấo bưng, àêìu
ma thu thúâi tiïët tûúng àưëi lẩnh mâ vêỵn mùåc mong manh thò sệ bõ
ưëm ngay. Tốm lẩi, phẫi cùn cûá tònh hònh biïën àưíi ca khđ hêåu vâ
tònh trẩng sûác khỗe bẫn thên àïí ùn mùåc cho ph húåp.
220. Vò sao khi lïn cún sưët, nïn ëng nhiïìu nûúác êëm?
Àưëi vúái cú thïí, nûúác vư cng quan trổng, gùỉn chùåt vúái sûå sưëng
ca con ngûúâi. Ngûúâi nâo khưng ëng nûúác 7 - 8 ngây liïìn sệ tûã
vong.
Nối chung, mưỵi ngûúâi mưåt ngây àïm cêìn khoẫng 2,5 lđt nûúác.
Nhûng lûúång nûúác cú thïí cêìn khưng phẫi lâ cưë àõnh. Ma hê nống
nûåc, ngûúâi ta cêìn lûúång nûúác nhiïìu hún; sau khi vêån àưång nhiïìu
cng cêìn lûúång nûúác nhiïìu hún.
Vêåy vò sao khi lïn cún sưët, ta cng cêìn lûúång nûúác nhiïìu hún
so vúái lc bònh thûúâng? Ngun l rêët àún giẫn, àố lâ vò khi sưët
cao, lûúång nûúác trong cú thïí tûâ àûúâng hư hêëp vâ tûâ da bưëc húi rêët
nhiïìu. Cho nïn phẫi ëng nhiïìu nûúác êëm àïí bưí sung, nïëu khưng sệ
cố hiïån tûúång mêët nûúác vâ ưëm thïm nùång. Ngoâi ra, nûúác cố cưng
nùng àiïìu tiïët thên nhiïåt. Viïåc ëng nhiïìu nûúác cố thïí gip giẫm
thêëp thên nhiïåt thưng qua mưì hưi hóåc tiïíu tiïån. Ngoâi ra, vúái cấc
trûúâng húåp sưët do vi khín, viïåc ëng nhiïìu nûúác sệ lâm loậng àưåc
tưë do vi khín tiïët ra trong mấu, thẫi nố ra ngoâi.

Hún nûäa, khi sưët cao, quấ trònh hêëp thu, àâo thẫi ca cú thïí
bõ rưëi loẩn, nhûäng chêët cố hẩi trong cú thïí sệ xët hiïån trong mấu.
CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 215
http://ebooks. vdcmedia. com
Viïåc ëng nhiïìu nûúác sệ lâm loậng nhûäng chêët cố hẩi nây, giẫm
ẫnh hûúãng khưng tưët ca nố àưëi vúái cú thïí.
221. Vò sao nối "rûãa chên nûúác nống trûúác khi ng cng nhû
ëng thëc bưí"?
Hai chên con ngûúâi khưng nhûäng àúä trổng lûúång toân thên
mâ côn chuín dúâi thên thïí ài. Theo tđnh toấn, mưåt ngûúâi trong
cåc àúâi ài khoẫng 10 vẩn km, tûúng àûúng vúái 2,5 vông trôn quẫ
àêët.
Con ngûúâi hoẩt àưång, chên phẫi lâm viïåc rêët nùång nhổc, cho
nïn viïåc giûä êëm àưi chên vư cng quan trổng àưëi vúái cưng tấc, hổc
têåp vâ sûác khỗe. Rûãa chên trûúác lc ng lâ mưåt phûúng phấp bẫo
vïå sûác khỗe, rêët cố đch cho toân thên, lẩi ngùn ngûâa bïånh nêëm
chên.
Viïåc dng nûúác êëm rûãa chên cố tấc dng nhû ëng thëc bưí.
Nûúác nống 60 - 70 àưå C cố thïí kđch thđch àêìu cëi thêìn kinh, àiïìu
tiïët hïå thưëng thêìn kinh thûåc vêåt vâ nưåi tiïët tưë, thc àêíy mấu tìn
hoân tưët, cung cêëp à chêët bưí vâ khđ ưxy, kõp thúâi bâi trûâ nhûäng
chêët thẫi tđch t, cẫi thiïån giêëc ng vâ nêng cao trđ nhúá.
Theo hổc thuët kinh lẩc ca àưng y, lc ph ng tẩng ca cú
thïí àïìu cố nhûäng huåt võ tûúng ûáng trïn chên. Cẫ hai chên cố têët
cẫ 66 huåt, chiïëm 1/10 tưíng sưë huåt toân thên. Viïåc rûãa chên vâ
xoa bốp cấc huåt trïn chên sệ ngùn ngûâa àûúåc nhiïìu bïånh cc bưå
vâ toân thên. Vđ d: Vò sao khi hai chên bõ lẩnh, ta lẩi dïỵ bõ cẫm?
Àố lâ vò hai chên cấch xa tim, cho nïn mấu àûúåc cung cêëp đt, nhiïåt
àưå ca da chên húi thêëp. Ngûúåc lẩi, chên cố quan hïå chùåt chệ vúái
hïå thưëng thêìn kinh ca niïm mẩc àûúâng hư hêëp. Chên bõ lẩnh sệ

cố phẫn xẩ lâm cho cấc mẩch mấu trong niïm mẩc àûúâng hư hêëp
co lẩi, lûúång mấu lûu thưng đt, sûå vêån àưång ca cấc lưng tú giẫm,
do àố sûác àïì khấng bïånh ca cú thïí giẫm rộ rïåt. Khi àố, nhûäng
khín bïånh vưën tiïìm tâng trong mi vâ ët hêìu sệ sinh sưi nẫy
núã, gêy ra bïånh. Sau khi bõ cẫm, mưỵi ngây dng nûúác êëm rûãa chên
2 - 3 lêìn, sệ khiïën hiïån tûúång ûá huët trong niïm mẩc mi vâ ët
hêìu biïën mêët, chûáng cẫm sệ nhể ài.
Nhiïìu tấc giẫ 216
http://ebooks. vdcmedia. com
Ngoâi ra, viïåc dng nûúác êëm rûãa chên côn cố thïí lâm tan mïåt
mỗi, ngùn ngûâa chi dûúái àau mỗi do ài àûúâng xa hóåc lao àưång
nùång gêy nïn. Viïåc dng nûúác êëm rûãa chên trûúác khi ng côn cố
thïí àiïìu tiïët cưng nùng vỗ àẩi nậo, khiïën cho thêìn kinh trúã vïì
trẩng thấi n tơnh, thû giận, gip ng ngon.
222. Vò sao phẫi cêín thêån khi tùỉm húi?
Tùỉm húi do ngûúâi Phêìn Lan phất minh ra. Hưìi àố, nhâ tùỉm
côn lâ mưåt cùn phông bùçng gưỵ dûång bïn búâ hưì. Trong phông àêìu
tiïn àưët lûãa chấy, àùåt mưåt hôn àấ trïn ngổn lûãa, àúåi àïën khi àấ
nống àỗ thò khoất nûúác lậ lïn, khiïën húi nûúác bưëc ngn ngt trong
cùn phông nhiïåt àưå tùng cao. Ngûúâi tùỉm cúãi trêìn úã trong phông
mưåt thúâi gian, mưì hưi toân thên àêìm àòa thò ài ra ngoâi vâ nhẫy
xëng hưì nûúác lẩnh. Sau àố dng cânh cêy cố dêìu thúm àấnh khùỉp
mònh, cûá lâm nhû thïë liïn tc nhiïìu lêìn.
Ngây nay, tùỉm húi àậ múã rưång ra khùỉp thïë giúái. Nhiïìu khấch
sẩn vâ nhûäng tùỉm sang trổng cng dng cấch tùỉm nây. Cấch tùỉm
ngây nay nối chung lâ xẫ húi nûúác nống vâo phông tùỉm, trong mưåt
thúâi gian ngùỉn, nhiïåt àưå trïn mùåt da lïn àïën 38-40 àưå C. Ngûúâi
tùỉm úã trong phông 5-10 pht, sau àố tùỉm nûúác lẩnh cho nhiïåt àưå
trïn da xëng thêëp 4-8 àưå C. Cng cố ngûúâi bùỉt chûúác cấch tùỉm
ca ngûúâi Phêìn Lan: Trong mưåt gốc ca phông tùỉm àùåt mưåt lô lûãa,

trïn ngổn lûãa àïí mưåt tẫng àấ to, khi hôn àấ nống thò khoất nûúác
tûâ mưåt thng cẩnh àố lïn hôn àấ Hiïåu quẫ cấch tùỉm nây rêët tưët,
ngûúâi tùỉm côn cố thïí hûúãng th niïìm hûáng th, vò vêåy rêët àûúåc ûa
thđch.
Vò sao nhiïìu ngûúâi nghiïån tùỉm húi? Nố cố lúåi gò cho sûác khỗe?
Àố lâ vò khi àùỉm mònh trong nhiïåt àưå cao thò mưì hưi ra rêët nhiïìu;
mưỵi lêìn tùỉm, ngûúâi cố thïí ra khoẫng nûãa lđt mưì hưi. Cûá hai tìn
tùỉm mưåt lêìn, liïn tc 4-5 thấng, tònh trẩng hêëp thu àâo thẫi ca cú
thïí sệ àûúåc cẫi thiïån, trổng lûúång giẫm. Viïåc tùỉm húi cng khiïën
cho nhõp tim vâ mẩch àêåp tùng, huët ấp húi cao, mẩch mấu dûúái
da giận núã, kïët quẫ tûúng tûå nhû rên luån thïí dc chẩy àûúâng
CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 217
http://ebooks. vdcmedia. com
dâi, cố lúåi cho viïåc tùng cûúâng thïí chêët, àïì phông cấc chûáng cẫm
giố, lûng àau mỗi vâ àau khúáp
Nhûng viïåc tùỉm nống lẩnh khưng àng cấch cng dïỵ gêy
nguy hiïím hóåc àưåt tûã. Ngûúâi tùỉm lêìn àêìu, àùåc biïåt lâ ngûúâi giâ,
chó nïn úã trong phông húi nûúác nhiïåt àưå cao nhiïìu nhêët 5 pht, vïì
sau thđch ûáng dêìn múái cố thïí tùng thúâi gian lïn, nhûng mưỵi lêìn
khưng vûúåt quấ 10 pht, nïëu khưng sệ dïỵ nguy hiïím. Ngûúâi àang
sưët, ngûúâi mêët nûúác, ngûúâi múái ëng rûúåu hóåc vûâa têåp luån xong
(cú thïí àang thiïëu nûúác) khưng nïn tùỉm húi ngay, nïëu khưng sệ bõ
ra mưì hưi quấ nhiïìu, rêët cố hẩi. Ngûúâi àiïn hóåc bõ bïånh tim, phưíi
àïìu khưng nïn tùỉm húi. Ngûúâi bõ bïånh viïm gan A vâ ph nûä tiïìn
mận kinh lc tùỉm phẫi rêët cêín thêån.
223. Vò sao sûäa àêåu chûa àun chđn cố àưåc?
4.000 nùm trûúác, nhên dên Trung Qëc àậ bùỉt àêìu biïët ùn
sûäa àêåu. Àưì ëng nây cố hâm lûúång dinh dûúäng phong ph nïn
ln àûúåc xem lâ thûác ùn bưí dûúäng. Nhûng mưåt sưë gia àònh chïë
sûäa àêåu chûa àun chđn àậ àem dng, kïët quẫ lâ xët hiïån cấc

chûáng ngưå àưåc nhû àau bng, tiïu chẫy vâ nưn.
Vò sao ëng sûäa àêåu chûa àun chđn lẩi gêy ngưå àưåc? Ngun
nhên lâ trong àêåu sưëng cố cấc chêët ûác chïë nhû trypsin, chêët ngûng
kïët tïë bâo, chêët saponin Nhûäng chêët àưåc nây tûúng àưëi bïìn
nhiïåt, ngûúâi ùn sûäa àêåu chûa nêëu chđn hóåc bưåt àêåu chûa àûúåc
rang chđn cố thïí bõ ngưå àưåc. Triïåu chûáng xët hiïån sau khi ëng
khưng lêu: nưn nao, nưn, àau bng, bng chûúáng, tiïu chẫy, cố thïí
dêỵn àïën mêët nûúác vâ rưëi loẩn chêët àiïån giẫi. Bïånh nhể sệ tûå khỗi
sau 3-5 giúâ, nùång thò kếo dâi 1-2 ngây.
Àïí ngùn ngûâa ngưå àưåc, bấc sơ nhùỉc nhúã chng ta trûúác khi
tinh chïë sûäa àêåu, nïn rang chđn hóåc nêëu chđn. Thưng thûúâng,
trong quấ trònh àun, khi nhiïåt àưå chó múái àẩt 80-90 àưå C, nûúác sûäa
àậ si bổt. Nhiïåt àưå nây vêỵn chûa thïí phấ hoẩi hoân toân cấc chêët
àưåc trong sûäa àêåu. Lc àố, nïn giẫm ngổn lûãa àïí sûäa àêåu khưng
trâo ra, tiïëp tc àun sưi 10-15 pht múái cố thïí phấ hoẩi triïåt àïí cấc
chêët àưåc trong sûäa àêåu.
Nhiïìu tấc giẫ 218
http://ebooks. vdcmedia. com
224. Vò sao khi àûáng thânh tûúâng chùỉn àấ phẩt, cêìu th
bống àấ dng hai tay ưm bng dûúái?
Xem àấ bống, ta thûúâng thêëy trong nhûäng pha àấ phẩt trûåc
tiïëp, cấc cêìu th àûáng thânh tûúâng chùỉn àïí bẫo vïå cêìu mưn. Lc
àố, phêìn lúán hổ àïìu dng hai tay che bng dûúái, vò sao?
Ngun lâ khoẫng cấch giûäa hâng râo chùỉn vâ võ trđ quẫ
bống rêët gêìn. Khi quẫ bống àấ ài, khưng nhûäng lûåc rêët lúán mâ tưëc
àưå cng rêët nhanh, cấc cêìu th àûáng thânh hâng râo chùỉn cố thïí
khưng phẫn ûáng kõp. Trong khoang bng cố rêët nhiïìu tẩng ph
quan trổng nhû gan, lấ lấch, dẩ dây, ty, thêån Hún nûäa, da vâ cú
bùỉp úã àêy lẩi rêët mỗng. Cêìu th bõ trng bống khưng nhûäng bng
àau dûä dưåi mâ côn cố thïí bõ tưín thûúng cấc tẩng ph, chùèng hẩn vúä

gan, lấ lấch Ngoâi ra, bưå phêån sinh dc ca hổ (vưën khưng cố bưå
phêån bẫo vïå) cng sệ bõ tưín thûúng nghiïm trổng nïëu trng bống.
Do àố, khi àûáng thânh hâng râo chùỉn àấ phẩt, cấc cêìu th
phẫi dng hai tay bẫo vïå bng. Àêy lâ phûúng phấp hiïåu quẫ àïí
àïì phông bng hóåc dûúng vêåt bõ tưín thûúng.
225. Vò sao khi khất, viïåc ëng nûúác nống cố tấc dng giẫi
khất tưët hún nûúác mất?
"Àối thêm ùn, khất thêm ëng", àố lâ hiïån tûúång sinh l bònh
thûúâng. Vâo ma hê oi bûác hóåc sau khi lâm viïåc nhiïìu, cú thïí ra
nhiïìu mưì hưi, ngûúâi ta sệ cẫm thêëy khất, mën ëng nûúác. Nhûng
àiïìu th võ lâ rêët nhiïìu ngûúâi cẫm thêëy ëng nûúác nống gip giẫi
khất tưët hún nûúác mất.
Ngûúâi ta súã dơ cố cẫm giấc khất lâ do khi cú thïí thiïëu nûúác
àïën mưåt mûác àưå nhêët àõnh (tûác mêët ài khoẫng 10% lûúång nûúác), hïå
thêìn kinh sệ truìn nhûäng thưng tin nây lïn àẩi nậo. Lc àố, viïåc
ëng nûúác mất vâ nûúác êëm cố hiïåu quẫ rêët khấc nhau. Vò nûúác
mất sau khi ài vâo àûúâng tiïu hốa sệ kđch thđch niïm mẩc, mẩch
mấu dẩ dây vâ àûúâng råt, khiïën chng co lẩi theo phẫn xẩ tûå
nhiïn, khưng lúåi cho sûå hêëp thu nûúác trong dẩ dây vâo mấu. Côn
khi ëng nûúác êëm, niïm mẩc, mẩch mấu ca dẩ dây vâ àûúâng råt
CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 219
http://ebooks. vdcmedia. com
úã trẩng thấi giận ra, cố lúåi cho sûå hêëp thu nûúác vâo mấu. Nhû vêåy,
sau khi ëng nûúác nống, ta sệ cố cẫm giấc àúä khất hún.
Do àố, sau khi vêån àưång hóåc lao àưång ra mưì hưi nhiïìu, cẫm
thêëy khất thò nïn ëng nhiïìu lêìn bùçng nûúác êëm (20-30 àưå C).
Ngoâi ra, viïåc thoất mưì hưi sệ khiïën cú thïí mêët ài mưåt lûúång mëi
lúán. Lc àố, nïëu chó ëng nûúác êëm mâ khưng bưí sung mëi thò sau
khi nûúác àûúåc cú thïí hêëp thu, chng lẩi biïën thânh mưì hưi vâ tiïëp
tc lâm mêët mëi trong cú thïí, gêy rưëi loẩn àiïån giẫi. Vò vêåy, khi

ëng nûúác nïn cho vâo mưåt đt mëi.
226. Vò sao trûúác khi vêån àưång mẩnh, phẫi vêån àưång chín
bõ?
Sûå sưëng thïí hiïån úã sûå vêån àưång. Thưng thûúâng, viïåc tham gia
thïí dc, rên luån thên thïí sệ gip đch cho lûåc cùng ca cú bùỉp,
nêng cao cưng nùng ca tim phưíi, tùng cûúâng thïí chêët. Nhûng khi
tham gia thi àêëu bống àấ hóåc bống rưí, cấc vêån àưång viïn trûúác
khi ra sên àïìu phẫi hoẩt àưång chín bõ. Vò sao cêìn lâm nhû thïë?
Ngun lâ khi cú thïí phẫi vêån àưång mẩnh, hïå thưëng thêìn
kinh vâ cú bùỉp úã trẩng thấi cùng thùèng cao àưå; àưång mẩch vânh, hïå
thưëng hư hêëp vâ bâi tiïët àïìu hoẩt àưång úã mûác cao. Àïí cấc cú quan
trong cú thïí àẩt àûúåc mûác àưå nây, cú thïí phẫi cố mưåt quấ trònh
àiïìu chónh tûúng ûáng. Nïëu trûúác khi vêån àưång mẩnh, cùng thùèng
mâ khưng àûúåc chín bõ àêìy à, hïå thưëng mẩch mấu ca tim vâ
hïå hư hêëp khưng thïí phẫn ûáng àấp ûáng ngay, cho nïn cú thïí
khưng thïí nâo phất huy k thåt àûúåc tưët nhêët.
Côn cố mưåt ngun nhên nûäa: Vò cú bùỉp vâ cấc khúáp xûúng
toân thên chûa àûúåc triïín khai àêìy à, khi àưåt ngưåt vêån àưång cùng
thùèng cố thïí xët hiïån cấc chûáng lûåc ëu, àau mỗi, cú bùỉp thiïëu
ưxy, dïỵ dêỵn àïën bõ thûúng hóåc rấch cú, chåt rt, thêåm chđ dêỵn
àïën tai nẩn.
Vò vêåy, trûúác khi vêån àưång mẩnh, nhêët àõnh phẫi khúãi àưång
chín bõ, tìn tûå tiïën lïn, khiïën cho cấc hïå thưëng trong cú thïí
àûúåc àiïìu chónh àïën trẩng thấi sinh l tưët nhêët àïí thđch ûáng vúái
Nhiïìu tấc giẫ 220
http://ebooks. vdcmedia. com
nhûäng vêån àưång àưëi khấng, àưìng thúâi cố thïí trấnh àûúåc nhûäng tưín
thûúng bêët ngúâ.
227. Vò sao lêìn àêìu tham gia vêån àưång mẩnh, cú bùỉp thûúâng
phất sinh àau mỗi?

Ngûúâi thûúâng khưng hay vêån àưång, mưåt khi tham gia vêån
àưång mẩnh, vò lûúång vêån àưång nhiïìu nïn cc bưå cú bùỉp cố hiïån
tûúång àau mỗi. Àố lâ àiïìu rêët tûå nhiïn. Nhûng ngun nhên àau
mỗi thûåc chêët lâ do àêu?
Thưng thûúâng, sûå àau mỗi cố liïn quan vúái lûúång hêëp thu,
àâo thẫi ca cú bùỉp. Vđ d, khi àêëu bống rưí, trong quấ trònh thi
àêëu, ta phẫi chẩy nhanh, chẩy nhiïìu vâ lâm à loẩi àưång tấc; nhû
vêåy, cú bùỉp toân thên, àùåc biïåt lâ cú chên, phẫi co bốp mẩnh vâ
liïn tc. Cú bùỉp co bốp phẫi tiïu hao nùng lûúång nhiïìu, nùng lûúång
àûúåc cung cêëp nhúâ phẫn ûáng hốa hổc ca cấc chêët xẫy ra trong cú
bùỉp.
Cấc biïën àưíi hốa hổc trong cú bùỉp cố hai loẩi: mưåt lâ hêëp thu,
àâo thẫi khưng cố ưxy tham gia phẫn ûáng hốa hổc, hai lâ cố ưxy
tham gia phẫn ûáng àâo thẫi. Trong phẫn ûáng khưng cố ưxy, cấc
chêët nhû Ado photphoric, àûúâng ngun (lâ chêët cung cêëp nùng
lûúång) trong cú bùỉp bõ phên giẫi, àưìng thúâi giẫi phống nùng lûúång
cung cêëp cho cú bùỉp co bốp. Àûúâng ngun trong àiïìu kiïån thiïëu
ưxy sệ phên giẫi thânh axit lactic. Khi hêëp thu àâo thẫi cố ưxy,
axit lactic bõ ưxy hốa biïën thânh nûúác vâ CO2; àưìng thúâi vúái quấ
trònh àố, nùng lûúång cng àûúåc phống thđch. Nhûng khưng phẫi
têët cẫ axit lactic àïìu bõ ưxy hốa mâ phêìn côn lẩi àûúåc biïën thânh
àûúâng ngun, lûu giûä trong gan.
ÚÃ ngûúâi đt vêån àưång, khi ngêỵu nhiïn vêån àưång mẩnh, vò thiïëu
mấu cung cêëp cho cú bùỉp nïn cú bùỉp thiïëu ưxy, axit lactic khưng
àûúåc ưxy hốa kõp thúâi, tđch t lẩi trong cú bùỉp. Lûúång axit lactic
quấ nhiïìu sệ kđch thđch cấc cú quan cẫm th hốa hổc (tưí chûác chõu
sûå kđch thđch ca cấc chêët hốa hổc) trong cú bùỉp, hóåc chđnh sûå tđch
t ca chêët nây gêy nïn ấp lûåc thêím thêëu, khiïën cho tưí chûác cú
bùỉp hêëp thu nhiïìu nûúác, dêỵn àïën ph nûúác cc bưå, khiïën cho cú
CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 221

http://ebooks. vdcmedia. com
bùỉp cố cẫm giấc àau mỗi. Hiïån tûúång nây khưng gêy hẩi nhiïìu,
qua mêëy hưm sệ tûå khỗi. Nïëu àau mỗi dûä dưåi, cố thïí tùỉm nûúác
nống vâ xoa bốp àïí chưỵ àau mỗi tùng tìn hoân mấu, giẫm nhể
dêìn vâ tûå khỗi.
Cng cố nhâ khoa hổc cho rùçng, àau mỗi lâ do viïåc vêån àưång
lâm cho cú bùỉp mỗi mïåt, cấc thúá thõt trong cú bùỉp co giận khưng
àưìng àïìu, sinh ra sûå rưëi loẩn nhể. Trong trẩng thấi àố, mẩch mấu
bõ dưìn ếp, mấu khưng lûu thưng khiïën cho cú bùỉp thiïëu ưxy. Gùåp
trûúâng húåp àố, nïn thưng qua phẫn xẩ thêìn kinh khiïën cho cú bùỉp
thû giận, hiïån tûúång àau mỗi sệ giẫm dêìn.
Vêåy cố thïí trấnh hóåc giẫm nhể tònh trẩng cú bùỉp bõ àau mỗi
khưng? Mën vêåy, trûúác khi vêån àưång phẫi chín bõ tưët, lûúång vêån
àưång nïn tùng dêìn, sau khi kïët thc phẫi lâm àưång tấc thû giận
hay xoa bốp. Àiïìu nây cố thïí sệ giẫm nhể hóåc trấnh cú bùỉp phất
sinh àau mỗi.
228. Vò sao viïåc ùn lûúng thûåc tẩp lẩi cố đch cho sûác khỗe?
Ngûúâi phûúng Nam mưåt ngây ùn ba bûäa, hêìu nhû àïìu bùçng
cúm, côn ngûúâi phûúng Bùỉc lẩi lêëy bưåt mò lâm lûúng thûåc chđnh.
Nhûng cấc nhâ dinh dûúäng hổc lẩi khun chng ta rùçng: nïn ùn
nhiïìu loẩi lûúng thûåc tẩp. Ùn ng cưëc hưỵn húåp tưët hún lâ chó ùn
mưåt loẩi. Lûúng thûåc tẩp lâ ngoâi gẩo vâ bưåt mò ra côn dng ngư,
cao lûúng, cấc loẩi àêåu
Quấ trònh trûúãng thânh vâ phất dc, hêëp thu, àâo thẫi vâ
cấc chûác nùng sinh l ca con ngûúâi àïìu àôi hỗi ngìn dinh dûúäng
phong ph, trong àố cố anbumin, cấc loẩi múä, àûúâng, vitamin vâ
ngun tưë vi lûúång. Mưåt ngûúâi trûúãng thânh mưỵi ngây cêìn àûúåc
hêëp thu 80-100 g anbumin, mưåt trong hún 20 loẩi axit amoni mâ
cú thïí khưng tûå húåp thânh àûúåc, phẫi dûåa vâo sûå cung cêëp ca
thûåc vêåt. Viïåc cú thïí thiïëu mưåt loẩi anbumin nâo àố sệ dêỵn àïën

giẫm trổng lûúång, cú bùỉp co rt, dinh dûúäng khưng tưët. Vđ d:
Thiïëu nhốm vitamin B sệ gêy ra cấc chûáng viïm thêìn kinh, ngûáa
da, thiïëu mấu. Hùçng ngây, chng ta ùn cúm chđnh lâ àïí hêëp th
cấc loẩi dinh dûúäng tûâ trong thûåc phêím. Gẩo vâ bưåt mò chó cố thïí
Nhiïìu tấc giẫ 222
http://ebooks. vdcmedia. com
cung cêëp cho ta cấc húåp chêët ca cấcbua vúái nûúác vâ anbumin, côn
nhûäng thânh phêìn dinh dûúäng khấc thò khưng à. Lûúng thûåc tẩp
cố tấc dng bưí sung nhûäng thânh phêìn côn thiïëu nây.
Ngư lâ lûúng thûåc ph mổi ngûúâi thûúâng ùn. So vúái bưåt mò,
ngư khưng thua kếm mưåt cht nâo vïì sưë nùng lûúång, vitamin vâ
khoấng chêët. Giấ trõ anbumin ca nố nùçm mûác giûäa bưåt mò vâ gẩo.
Ngư chûáa khấ nhiïìu axit múä khưng no, gip chưëng bïånh xú cûáng
mẩch mấu, àïì phông tïë bâo suy lậo. Trong ngư côn cố cấc chêët vi
lûúång nhû canxi, phưët pho, cố lúåi cho sûå phất triïín khung xûúng vâ
hïå thưëng thêìn kinh, giẫm huët ấp. Ngoâi ra, ngư côn cố tiïìn
vitamin A, cố tấc dng bẫo vïå thõ lûåc vâ da (mâ trong bưåt gẩo vâ
bưåt mò khưng cố). Hâm lûúång anbumin, múä vâ chêët sùỉt ca ngư àïìu
nhiïìu hún gẩo; nố lẩi cố nhiïìu loẩi axit gưëc amin, chûáa vitamin B
dưìi dâo mâ nhûäng lûúng thûåc ph khấc khưng cố.
Cấc loẩi axit amin trong khoai lang nhiïìu ngang vúái gẩo, cố
giấ trõ dinh dûúäng cao; hâm lûúång cấc vitamin nhốm B vâ canxi
trong khoai cng cao hún gẩo. Trong khoai côn cố vitamin C vâ
tiïìn vitamin A.
Àùåc àiïím lúán nhêët ca cấc loẩi àêåu lâ hâm lûúång anbumin
rêët cao, gêëp 2-5 lêìn so vúái gẩo hóåc bưåt mò. Trong cấc loẩi àêåu côn
cố chêët lysin mâ trong anbumin mâ cấc loẩi ng cưëc khấc khưng
cố, tuy nố khưng cố cấc loẩi axit amin thûúâng gùåp trong ng cưëc.
Qua so sấnh, ta thêëy cấc loẩi lûúng thûåc àïìu cố àùåc àiïím
dinh dûúäng riïng. Gẩo, khoai lang, bưåt mò cố lûúång anbumin cao;

ngư nhiïìu axit bếo khưng no vâ tiïìn vitamin A; cấc loẩi àêåu khưng
nhûäng cố hâm lûúång anbumin cao vâ tưët mâ côn chûáa nhiïìu loẩi
vitamin B. Cùn cûá vâo àùåc àiïím nây, chng ta nïn phưëi húåp húåp l
nhiïìu loẩi lûúng thûåc ph àïí bûäa ùn àêìy à dinh dûúäng, thỗa mận
nhu cêìu phất dc vâ bẫo àẫm sûác khỗe.
Hùçng ngây, chng ta cố thïí ùn cúm hay bưåt mò, thïm khoai
lang, khoai têy (àïí thay thïë mưåt phêìn gẩo). Viïåc ùn nhiïìu lûúng
thûåc ph khưng nhûäng gip thay àưíi khêíu võ mâ côn cố lúåi cho sûác
khỗe.
CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 223
http://ebooks. vdcmedia. com
229. Vò sao viïåc nhai kểo cao su lẩi cố đch?
Kểo cao su rêët tưët cho sûác khỗe khưng nhûäng ca trễ em mâ
cẫ vúái thanh niïn. Viïåc nhai loẩi kểo nây khưng nhûäng cố lúåi cho
sûå phất triïín ca cấc cú mùåt mâ côn cố lúåi cho rùng.
Kểo cao su thûåc tïë lâ loẩi kểo rêët đt àûúâng, cố tđnh dễo vâ àân
hưìi cao. Khi nhai kểo, cấc cú mùåt khưng nhûäng phẫi lâm viïåc mâ
mùåt rùng cng cổ xất lêỵn nhau. Ngûúâi thûúâng ùn kểo cao su cố ba
àiïìu lúåi nhû sau:
- Àïì phông sêu rùng: Trïn 50% trễ em mùỉc phẫi bïånh sêu
rùng, ngun nhên chđnh lâ khưng ch giûä vïå sinh miïång, trûúác
khi ng côn ùn ngổt, lẩi khưng àấnh rùng, lâm cho cấc chêët cùån
lûu lẩi trong khoang miïång vâ giûäa cấc kệ rùng. Vi khín nhên cú
hưåi àố mâ sinh sưi nẫy núã, úã chên rùng hònh thânh nhûäng vïët àen.
Nïëu sau bûäa ùn, cấc em ùn mưåt cấi kểo cao su thò qua viïåc nhai ài
nhai lẩi, kểo cố thïí cën trưi nhûäng thûác ùn côn àổng lẩi giûäa cấc
kệ rùng, lẩi kđch thđch nûúác bổt tiïët ra. Nûúác bổt nhiïìu sệ cố tấc
dng lâm cho miïång sẩch.
- Lâm chùåt rùng: Khi hai hâm rùng dng lûåc cên bùçng àïí
nhai kểo, àố vûâa lâ mưåt sûå kđch thđch sinh l àưëi vúái rùng lẩi vûâa lâ

mưåt sûå kđch thđch cú hổc cố tấc dng xoa bốp rêët tưët. Nố lâm cho
rùng chùỉc, chên rùng khỗe, lâm chùåt rùng.
- Gip cú mùåt phất triïín: Trong cåc sưëng hiïån àẩi, cấc loẩi
lûúng thûåc tẩp, lûúng thûåc thư dêìn dêìn bõ cấc thûåc phêím tinh chïë
thay thïë. Thûác ùn ca trễ thûúâng mïìm vâ nhỗ, phêìn nhiïìu khưng
àôi hỗi phẫi nhai lêu àậ cố thïí nët àûúåc. Nhû vêåy, cấc tưí chûác cú
mùåt vêån àưång đt, khưng àûúåc rên luån thđch àấng nïn phất triïín
khưng tưët. Tònh trẩng nây kếo dâi sệ khiïën trễ dïỵ bõ thiïn àêìu
thưëng khi lúán lïn. Nhûng vúái nhûäng em hay ùn kểo cao su thò tònh
hònh sệ khấc, cú mùåt phất triïín bònh thûúâng, cú chùỉc khỗe khiïën
cho bưå mùåt àêìy àùån.
Qua àố, ta thêëy kểo cao su lâ loẩi kểo cố đch. Viïåc ùn nố
thûúâng xun cố lúåi cho sûác khỗe. Nhûng cng cêìn ch , khi ùn
kểo tưët nhêët khưng nïn nhai mưåt bïn (àïí trấnh hâm vâ cú mùåt
Nhiïìu tấc giẫ 224
http://ebooks. vdcmedia. com
phất triïín lïåch), hóåc vûâa ùn vûâa lâm bong bống (vò nhû vêåy vûâa
khưng vùn minh vûâa mêët vïå sinh).
230. Vò sao khưng nïn ùn c êëu, ngố sen, c nùn?
ÚÃ phđa nam Trung Qëc cố mưåt sưë thûåc vêåt thy sinh nhû c
êëu, ngố sen, c nùn , võ thúm vâ ngon, nhûng ngûúâi ùn chng dïỵ
mùỉc bïånh sấn lấ gûâng.
Sấn lấ gûâng lâ mưåt loẩi k sinh trng àễ trûáng trong råt
non ca ngûúâi vâ bâi tiïët ra ngoâi theo phên. Vò ngûúâi miïìn nam
Trung Qëc thûúâng dng phên tûúi àïí bốn cêy nïn trûáng sấn rêët
dïỵ lêỵn vâo trong cấc ngìn nûúác. Trûáng sấn dûúái nhiïåt àưå thđch
húåp sệ trúã thânh êëu trng lưng, chui vâo trong con ưëc. Rïỵ cêy c
êëu, ngố sen, c nùn lâ nhûäng chêët ưëc rêët thđch ùn. Khi ưëc sưëng úã rïỵ
cêy nây thò êëu trng lưng trong ưëc sệ chui ra, lâm thânh tưí kến
trïn rïỵ àố.

Thấng 7 àïën thấng 9 hùçng nùm lâ ma thu hoẩch cấc loẩi
thûåc vêåt thy sinh trïn, cng lâ ma kến êëu trng nhiïìu nhêët.
Nïëu ùn phẫi c êëu, ngố sen, c nùn cố kến, kến êëu trng sệ xêm
nhêåp cú thïí, phất triïín thânh sấn lấ gûâng, sinh sưëng trong råt
non, gêy bïånh viïm niïm mẩc råt non, ẫnh hûúãng àïën tiïu hốa.
Triïåu chûáng lâ bng trïn khố chõu, khêíu võ khưng tưët, óa chẫy, tiïu
hốa khưng tưët, thêåm chđ gêy suy dinh dûúäng, mùåt vâ tay chên ph
thng, trễ em phất triïín khưng bònh thûúâng.
Do àố, nïëu ùn cấc loẩi c trïn, cêìn låc thêåt chđn. Nïëu ùn
sưëng thò phẫi nhng qua nûúác sưi tûâ 3 àïën 5 pht, sau àố dng dao
bốc vỗ; nhêët thiïët khưng àûúåc ùn cẫ vỗ.
231. Vò sao khưng nïn ùn sô?
Nùm 1988, úã Thûúång Hẫi xët hiïån àẩi dõch viïm gan A. Cố
gia àònh têët cẫ mổi ngûúâi àïìu mùỉc bïånh. Trong mưåt thúâi gian, khoa
cấch ly ca bïånh viïån khưng à chûáa bïånh nhên. Hïỵ nối àïën viïm
gan A lâ mùåt mổi ngûúâi biïën sùỉc. Àiïìu gò àậ khiïën dõch viïm gan A
CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 225
http://ebooks. vdcmedia. com
lêy truìn rưång rậi nhû thïë? Qua nghiïn cûáu, ngûúâi ta àậ phất
hiïån mổi chuån àïìu do tđnh thđch ùn sô gêy nïn.
Sô sưëng úã vng biïín cẩn, núi rêët dïỵ bõ ư nhiïỵm. Trong khu
vûåc nûúác ư nhiïỵm, cú thïí sô thûúâng cố virus viïm gan A. Virus nây
cố sûác àïì khấng rêët mẩnh, chõu àûúåc nhiïåt àưå 56 àưå C trong vông 1
giúâ; úã nhiïåt àưå 100 àưå C, nố cố thïí chõu àûúåc 5 pht. Àïí giûä hûúng
võ thúm ngon ca sô, ngûúâi ta chó nhng nố sú qua vâo nûúác sưi,
sau àố cho gia võ vâo àïí ùn. Tuy nûúác cố nhiïåt àưå cao nhûng thúâi
gian nhng quấ ngùỉn nïn virus viïm gan A trong thõt sô vêỵn chûa
mêët tấc dng; nố xêm nhêåp cú thïí vâ gêy bïånh. Viïm gan A lẩi lâ
loẩi bïånh truìn nhiïỵm, nố khưng phất sinh ngay sau khi ùn sô
mâ chó cố triïåu chûáng sau 3-4 tìn bïånh; trong thúâi gian àố,

bïånh àậ truìn qua nhiïìu ngûúâi vò bïånh nhên chûa àûúåc cấch ly.
Mưåt truìn mûúâi, mûúâi truìn trùm, do àố gêy nïn àẩi dõch.
232. Vò sao lc nêëc ct khưng nïn ëng nûúác?
Thûúâng thò nêëc ct phất sinh mưåt cấch àưåt nhiïn. Bẩn vûâa
cẫm thêëy phêìn trïn lưìng ngûåc bõ co giêåt tûâng cún rêët khố chõu thò
miïång àậ àưåt nhiïn phất ra tûâng tiïëng nêëc. Nêëc ct phất sinh
nhanh vâ mêët cng nhanh, thûúâng chó kếo dâi mêëy pht. Hiïån
tûúång nây khưng gổi lâ bïånh. Nố xët hiïån vò ngûúâi ta ùn quấ
nhanh hóåc cûúâi nhiïìu, hđt phẫi khđ lẩnh.
Mưåt sưë ngûúâi bõ nêëc ct lêu khấc thûúâng. Àố lâ biïíu hiïån ca
mưåt loẩi bïånh nâo àố nhû viïm dẩ dây, chûúáng bng, dẩ dây bõ
phònh ra, hóåc cấc bïånh vïì cú hoânh, khđ quẫn.
Trong têët cẫ cấc trûúâng húåp, nêëc ct àïìu xët hiïån do cú
hoânh co thùỉt tûâng àúåt. Cú nây nùçm giûäa lưìng ngûåc vâ bng trïn,
cho nïn khi nố bõ co thùỉt thò lưìng ngûåc rêët khố chõu. Vò cú hoânh co
thùỉt tûâng lêìn àưåt ngưåt nïn khưng khđ hđt vâo xung kđch lïn lûúäi gâ
cưí hổng, phất ra thânh tiïëng nêëc.
Cố ngûúâi nối khi bõ nêëc ct, nïëu ëng mêëy ngm nûúác êëm thò
sệ khỗi nhanh. Thûåc ra, khi àố khưng nïn ëng nûúác vò dïỵ bõ sùåc
vâo khđ quẫn. Àố lâ vò khđ quẫn nùçm úã phđa trûúác thûåc quẫn, cẫ