PHÂN TÂM HỌC NHẬP MÔN - TÂM LÝ GIA – 3 potx

Phên têm hổc nhêåp mưn 31

trõ ca võ giấo sû dẩy trûúác tưi mưåt cấch àng mûác” trong khi mën
nối : “Tưi khưng dấm cho mònh mưåt sûå hiïíu biïët à àïí dng àïí
phấn àoấn v.v.v (geeignet)”. Hay mưåt võ giấo sû khấc: “Vïì bưå
phêån sinh dc ca àân bâ mùåc d nhûäng sûå cấm dưỵ (tentions,
versuchungen), xin lưỵi nhûäng mûu toan (tentatives, versuche)”.
Nhûng sûå lúä lúâi hay xẫy ra nhêët, lâm cho ngûúâi ta ch àïën
nhiïìu nhêët lâ trûúâng húåp nối ra nhûäng àiïìu hoân toân trấi vúái
àiïìu àõnh nối. Têët nhiïn trong trûúâng húåp nây, nhûäng liïn quan vïì
thanh êm cng nhû nhûäng sûå giưëng nhau chó àống mưåt vai trô rêët
nhỗ
; àïí thay vâo nhûäng ëu tưë nây ngûúâi ta cố thïí cho rùçng giûäa
nhûäng tiïëng trấi ngûúåc nhau cố mưåt sûå ph húåp rêët gêìn trong sûå
liïn tûúãng vïì têm l. Chng ta cố nhûäng vđ d lêëy trong lõch sûã
loẩi nây. Mưåt ưng ch tõch hẩ nghõ viïån àậ khai mẩc bíi hổp bùçng
cêu sau àêy: “Thûa cấc ngâi, tưi thêëy cố sûå hiïån diïån ca nghõ sơ
vâ tun bưë bïë mẩc bíi hổp ”.
Bêët cûá mưåt liïn tûúãng nâo cố khẫ nùng xët hiïån mưåt cấch
bêët chúåt nhû thïë cng cố thïí àûa àïën kïët quẫ tûúng tûå. Vđ d nhû
ngûúâi ta kïí
lẩi rùçng trong mưåt bûäa tiïåc cûúái ca hai con nhâ
Helmholtz vâ Siemens, nhâ sinh l hổc nưíi tiïëng àậ kïët thc bâi
diïỵn tûâ ca ưng bùçng cêu sau àêy: “Hoan hư sûå kïët húåp múái mễ
giûäa Siemens vâ Halske”. Têët nhiïn khi nối cêu àố ưng ta àậ nghơ
àïën Halske vò sûå liïn tûúãng giûäa hai nhâ Siemens vâ Halske rêët
quen thåc vúái ngûúâi dên thânh Berlin.
Vò nhûäng lệ àố ngoâi nhûäng liïn quan vïì thanh êm vâ sûå
giưëng nhau ca cấc tiïëng, chng ta phẫi thïm vâo sûå liïn tûúãng
giûäa cấc tiïëng nûäa. Nhûng nhû thïë cng chûa à. Cố nhiïìu trûúâng
húåp mâ mën cùỉt nghơa mưåt sûå lúä lúâi chng ta phẫi àïí

àïën nhûäng
lúâi àậ nối hay àậ nghơ àïën tûâ trûúác. Àố lâ nhûäng trûúâng húåp tấc
dng tûâ xa cng thåc loẩi do Meringer kïí lẩi nhûng cố phẩm vi
rưång lúán hún. Nhûng àïën àêy tưi phẫi th thûåc vúái cấc bẩn lâ ngay
lc nây hún lc nâo chng ta câng ngây câng thêëy cấc sûå lêìm lêỵn
trong viïåc nối nùng câng khố hiïíu.
Nhûng tưi cố thïí nối lâ mònh khưng lêìm khi cho rùçng cấc
cưng trònh khẫo cûáu nối trïn àậ gêy ra mưåt cẫm giấc múái àấng cho
chng ta ch àïën. Trûúác hïët chng ta xết túái nhûäng àiïìu kiïå
n
phất sinh ra mưåt sûå lúä lúâi , rưìi sau àố xết àïën nhûäng ẫnh hûúãng
lâm cho tiïëng nối bõ sai lẩc ài. Nhûng chng ta chûa nối àïën
nhûäng hêåu quẫ ca nhûäng sûå lúä lúâi. Nïëu àõnh xết àïën vêën àïì àố
thò chng ta phẫi cố à can àẫm nối rùçng: Trong têët cẫ nhûäng sûå
Sigmund Freud 32

lúä lúâi àố, sûå sai lẩc ca tiïëng nối cố mưåt nghơa. Ta hiïíu cêu cố
mưåt nghơa nhû thïë nâo? Biïët àêu hêåu quẫ ca mưåt sûå lúä lúâi lẩi
chùèng cố quìn àûúåc coi nhû mưåt hânh vi hoân hẫo ca tinh thêìn
cố mc àđch nhêët àõnh, nhû mưåt phất biïíu vúái mưåt nưåi dung vâ
nghơa àùåc biïåt. Tûâ trûúác túái nay chng ta nối àïën nhûäng hânh vi
sai lẩc nhûng cố vễ nhû nhûäng hânh vi sai lẩc nây lẩi lâ nhûäng
hânh vi hoân toân àng àùỉn, chó xët hiïån ra vúái mc àđch thay
thïë cho hânh vi ngûúâi ta mën lâm hay àang chúâ àúåi.

nghơa àen ca hânh vi sai lẩc nây trong mưåt vâi trûúâng húåp
cố vễ nhû khưng thïí nâo chưëi cậi àûúåc. Nïëu ngay trong nhûäng
tiïëng àêìu tiïn mâ ưng ch tõch àậ nối ngay àïën hai chûä “bïë mẩc”
trong khi ưng lâ mën nối àïën hai chûä “khai mẩc” thò chng ta lâ
ngûúâi biïët rộ nhûäng àiïìu kiïån phất sinh ca sûå lúä lúâi nây, chng ta

cố thïí gấn cho hânh vi sai lẩc nây mưåt nghơa. Ưng ch tõch thûåc
ra khưng chúâ àúåi viïån dên biïíu lâm àûúåc mưåt viïåc gò hay ho nïn
mën cho nố bïë mẩc ln ài. Chng ta cố thïí dïỵ dâng tòm ra
nghơa ca sûå lúä lúâi nây. Khi mưå
t bâ, àûúåc biïët lâ ngûúâi cố nhiïìu
nghõ lûåc, kïí cho chng ta nghe rùçng: “Chưìng tưi vûâa ài khấm bấc
sơ àïí cho bấc sơ chó cho phẫi ùn ëng nhû thïë nâo thò bấc sơ bẫo
anh chùèng phẫi kiïng gò cẫ, anh cûá viïåc ùn nhûäng gò tưi mën” thò
chng ta thêëy nghe rùçng àố lâ mưåt sûå lúä lúâi, nhûng cng thêëy ngay
rùçng bâ ta àậ nối ra nhûäng àiïìu bâ ta dûå àõnh sệ lâm, nghơa lâ bùỉt
ưng chưìng ùn theo kiïën ca bâ ta.
Nïëu chng ta cho rùçng nhûäng sûå lúä lúâi cố mưåt nghơa khưng
phẫi lâ mưåt ngoẩi lïå vâ trấi lẩi, lẩi ln ln xẫy ra thò nghơa nây
ca chng ta cố thïí
gẩt bỗ mổi thûá khấc vâo trong hêåu trûúâng. Bêy
giúâ chng ta cố thïí gẩt bỗ têët cẫ nhûäng ëu tưë sinh l, hay vûâa têm
l vûâa têm sinh l mâ chó àïí àïën nhûäng ëu tưë têm l thưi àïí tòm
hiïíu xem nhûäng hânh vi sai lẩc cố nghơa gò vâ nối lïn nhûäng gò
vïì nghơa ca ngûúâi lúä lúâi. Vò thïë cho nïn chng ta sệ xết nhiïìu
trûúâng húåp nûäa.
Nhûng trûúác khi ài vâo con àûúâng àố, tưi múâi cấc bẩn ài vâo
mưåt con àûúâng khấc hùèn. Cố nhiïìu nhâ thi sơ àậ tûâng sûã dng mưåt
sûå lúä lúâi hay hânh vi sai lẩ
c nâo khấc àïí diïỵn tẫ thú ca mònh. Sûå
kiïån nây tûå nố cng à chûáng tỗ cho chng ta biïët rùçng nhâ thi sơ
coi nhûäng hânh vi sai lẩc vâ àùåc biïåt sûå lúä lúâi khưng phẫi lâ khưng
cố nghơa vò ưng ta àậ cưë lâm nhûäng hânh vi sai lẩc àố. Khưng ai
tin rùçng nhâ thi sơ lêìm lêỵn trong khi viïët rưìi cûá àïí ngun khưng
sûãa chûäa sûå sai lêìm ca mònh , vâ sûå sai lêìm nây sệ trúã thânh mưåt
Phên têm hổc nhêåp mưn 33

sûå lúä lúâi tûâ miïång mưåt ngûúâi nâo àố. Bùçng sûå lúä lúâi nây nhâ thi sơ
mën diïỵn tẫ mưåt nghơa gò cố vễ nhû ưng ta mën bấo cho ta biïët
vïì con ngûúâi àố àậng trđ, mïåt mỗi hay sùỉp bõ nhûác àêìu. Nhûng nïëu
nhâ thi sơ dng mưåt sûå lúä lúâi nhû mưåt tiïëng cố nghơa thò chng ta
trấi lẩi khưng nïn gấn cho sûå viïåc àố mưåt mûác quấ àấng. Sûå thûåc,
mưåt sûå lúä lúâi cố thïí khưng cố nghơa gò hïët, cố thïí chó lâ mưåt tai
nẩn bêët thêìn ca tinh thêìn hay nïëu cố mưåt nghơa gò thò chó trong
trûúâng húåp thûåc àùåc biïåt thưi. Tuy nhiïn, chng ta khưng thïí cêëm
nha
â thi sơ gấn cho chng mưåt nghơa àïí dng vâo tấc phêím ca
ưng ta. Vò thïë cấc bẩn sệ khưng ngẩc nhiïn khi thêëy tưi nối rùçng
cấc bẩn mën tòm hiïíu vïì vêën àïì nây nïn khẫo cûáu cấc nhâ thi sơ
hún lâ cấc nhâ ngưn ngûä hổc vâ chûäa bïånh thêìn kinh.
Trong vúã Wallenstein (Piccolomini, Hưìi thûá nhêët) ta thêëy cố
mưåt loẩi lúä lúâi nhû thïë. Trong cẫnh trûúác Piccolomini àậ hùng say
bïnh vûåc ưng qån cưng bùçng cấch ca tng nhûäng lúåi đch ca hoâ
bònh, nhûäng lúåi đch mâ anh ta àậ biïët trong cåc du hânh cng cư
con gấi Wallenstein. Sûå bïnh vûåc nây lâm cho cha anh vâ sûá giẫ
ca nhâ vua sûãng sưë
t. Cẫnh àố tiïëp diïỵn nhû sau:
Questenberg - Nguy quấ chng ta hiïån ài àïën àêu àêy?
Chng ta cố nïn àïí cho nố ài vúái tûúãng àiïn rưì àố mâ khưng cẫnh
cấo nố vâ múã mùỉt nố ra khưng?
Octavio (àang suy nghơ giêåt mònh): Mùỉt tưi múã to lùỉm rưìi vâ
àiïìu tưi trưng thêëy khưng lâm tưi vui thđch tđ nâo.
Questenberg - Àiïìu gò vêåy bẩn?
Octavio - Cåc du hânh àố thûåc bêët lúåi quấ.
Questenberg - Tẩi sao? Cố gò vêåy?
Octavio - Ài cng tưi ài, tưi phẫi theo gốt nố ngay, phẫi chđnh

mùỉt tưi nhòn thêëy Nâo ài ài.
(Anh mën kếo Questenberg ài cng)
Questenberg - Bẩn lâm sao thïë? Bẩn mën tưi ài àêu?
Octavio - Àïën gùåp nâng.
Questenberg -Gùåp ai?
Octavio (Sûåc nhúá lẩi) - Gùåp qån cưng. Nâo ta ài
Octavio mën nối àïën gùåp ưng qå
n cưng nhûng anh àậ lúä lúâi
vâ nối gùåp nâng, do àố chng ta hiïíu rùçng anh châng nây àậ hiïíu
Sigmund Freud 34

rộ nhûäng ẫnh hûúãng nâo àậ lâm cho châng chiïën sơ trễ tíi mú àïën
nhûäng lúåi đch ca hoâ bònh.
O. Rank cng àậ tòm ra úã Shakespeare mưåt thđ d cng loẩi.
Àố lâ trong vúã “Ngûúâi lấi bn thânh Vúnidú” trong cẫnh mâ anh
châng si tònh phẫi chổn giûäa ba hưåp àưì. Tưi mën àổc cho cấc bẩn
nghe àoẩn anh ta viïët vïì àiïím àố.
“Trong vúã “Ngûúâi lấi bn thânh Vúnidú” ca Shakespeare
(Hưìi III cẫnh II) cố mưåt sûå lúä lúâi rêët àấng ch vïì phûúng diïån vùn
chûúng vâ k thåt; cng nhû thđ d do Freud kïí lẩi trong
Wallenstein, àiïìu àố chûáng tỗ rùçng cấc nhâ thi sơ hiïíu rộ vïì nhûä
ng
sûå lúä lúâi vâ cho rùçng khấn giẫ cng hiïíu rộ. Bõ cha bùỉt båc rt
thùm àïí chổn mưåt ngûúâi chưìng, nâng Portia tûâ trûúác túái nay vêỵn
thoất khỗi tay nhûäng anh châng mâ nâng khưng thđch do mưåt sûå
ngêỵu nhiïn may mùỉn. Àïën khi thêëy anh châng Bansanio húåp
mònh, nâng chó súå anh châng rt phẫi mưåt lấ thùm tưìi thưi. Nâng
mën nối cho anh nghe lâ d cố rt phẫi mưåt lấ thùm tưìi ài chùng
nûäa, anh cng nïn tin chùỉc rùçng nâng u anh nhûng vò àậ trốt
hûáa nïn khưng dấm nối ra. Trong khi àang tan nất cẫ cội lông,

nâng àûúåc nhâ thi sơ lâm cho nối nhûäng cêu sau àêy vúái ngûúâi u:
“Em xin anh! Anh úã lẩi ài, úã
lẩi mưåt hai ngây ài, trûúác khi rt
thùm, búãi lệ nïëu anh rt khưng trng lấ thùm cêìn rt thò em sệ
khưng àûúåc gùåp anh nûäa. Anh hậy chúâ đt lêu àậ. Cố mưåt àiïìu gò
(àiïìu àố khưng phẫi lâ tònh u àêu) lâm cho em thêëy rùçng em sệ
hưëi tiïëc nïëu em mêët anh. Em cố thïí hûúáng dêỵn anh, chó cho anh
biïët chổn nhû thïë nâo, nhûng em sệ lưỵi lúâi thïì vâ em khưng mën
lưỵi lúâi thïì. Anh cố thïí khưng lêëy àûúåc em; anh sệ lâm cho em hưëi
hêån vò àậ khưng chõu lưỵi lúâi thïì. Chao ưi, nhûäng ấnh mùỉt àậ lâm
em nưn nao cẫ cội lông chia em lâm hai ngûúâi: mưåt ngûúâi thåc vïì
anh, mưåt thåc vïì anh ưì khưng phẫ
i thïë, em mën nối thåc vïì
em. Nhûng nïëu ngûúâi àố thåc vïì em thò cng thåc vïì anh ln,
nhû thïë cố nghơa lâ cẫ ngûúâi em thåc vïì anh”
“Àiïìu nâng chó mën ấm chó àïën thưi búãi vò àấng lệ nâng
khưng àûúåc nối ra , nghơa lâ nâng mën cho châng biïët lâ ngay
trûúác khi bưëc thùm nâng àậ thåc vïì anh rưìi vâ nâng u anh. Tấc
giẫ àậ rêët sânh têm l àậ lâm cho nâng lúä lúâi nối cho ngûúâi u
biïët àïí cho châng n têm vâ ln thïí cêët cho khấn giẫ mưåt nưỵi lo
ngẩi trong viïåc dûå àoấn nâng sệ chổn ai”.
Phên têm hổc nhêåp mưn 35

Chng ta hậy àïí viïåc nâng Portia àậ khếo lếo nhû thïë nâo
àïí dung hoâ hai lúâi th nhêån ca nâng trong sûå lúä lúâi àố bùçng cấch
xoấ bỗ sûå mêu thỵn giûäa hai tònh trẩng, tuy vêỵn giûä àûúåc lúâi thïì
mâ vêỵn nối lïn àûåúc nhûäng àiïìu mònh nghơ: “Nhûng nïëu nố thåc
vïì em thò nố cng thåc vïì anh, nghơa lâ cẫ ngûúâi em àïìu thåc vïì
anh”.
Chó bùçng mưåt nhêån xết giẫn dõ nhû thïë, mưåt ngûúâi khưng

hiïíu biïët gò vïì y khoa, do mưåt sûå ngêỵu nhiïn may mùỉn àậ tòm àûúåc
nghơa ca mưåt sûå lúä lúâi, mưåt hânh vi sai lẩc mâ khưng cùỉt nghơa
gò khấc nûäa. Chùỉc cấ
c bẩn cng biïët nhâ trâo phng tâi ba
Licktenberg (1742-1799) mâ mưỵi lúâi nối àïìu chûáa àûång cẫ mưåt vêën
àïì (theo lúâi Goethe). Licktenberg kïí lẩi rùçng vò àổc nhiïìu Homere
quấ nïn bêët cûá úã chưỵ nâo cố viïët chûä “angenommen” (nghơa lâ chêëp
nhêån) ưng àïìu àổc thânh Agamemnon. Àố chđnh lâ thuët vïì sûå lúä
lúâi.
Trong bâi hổc sau chng ta sệ xết àïën vêën àïì chng ta cố thïí
àưìng vúái cấc nhâ thi sơ vïì quan niïåm ca hổ vïì cấc hânh vi sai
lẩc khưng?
Lêìn trûúác chng ta àậ xết àïën hânh vi sai lẩc khưng phẫi vïì
phûúng diïån liïn quan giûä
a chng vúái cú nùng mën, mâ vïì
phûúng diïån vúái chđnh hânh vi àố thưi. Cố vễ nhû hânh vi sai lẩc
trong vâi trûúâng húåp cố mang vâi nghơa àùåc biïåt. Chng ta àậ tûå
nh lâ nïëu cố thïí khùèng àõnh àûúåc àiïìu àố trïn mưåt quy mư rưång
lúán hún thò nghơa ca nhûäng hânh vi nây àưëi vúái chng ta sệ cố
nghơa hún lâ nhûäng trûúâng húåp phất sinh ra nhûäng hânh vi àố.
Mưåt lêìn nûäa chng ta phẫi àưìng vúái nhau vïì nhûäng àiïìu
chng ta hiïíu khi ta nối àïën nghơa ca mưåt sûå hoẩt àưång tinh
thêìn. Àưëi vúái chng ta, “y
á nghơa” àố khưng cố gò khấc hún lâ diïỵn
tẫ mưåt mën vâ àõa võ ca nố trong àúâi sưëng tinh thêìn. Trong cấc
cưng trònh khẫo cûáu ca chng ta, chng ta cố thïí thay chûä “
nghơa” bùçng chûä “ mën” hay “khuynh hûúáng”. Nay thò ta tûå hỗi
khưng biïët cấi “ mën” àố cố phẫi chó lâ mưåt bïì ngoâi lûâa dưëi hay
mưåt àiïìu quấ àấng cố tđnh cấch thi vùn hay khưng?
Vêåy chng ta hậy xết nhûäng trûúâng húåp lúä lúâi vâ khẫo cûáu

nhûäng sûå quan sất liïn can àïën nhûäng trûúâng húåp àố. Chng ta sệ
tòm ra hâng loẩt nhûäng sûå lúä
lúâi cố nghơa. Thoẩt tiïn lâ nhûäng sûå
lúä lúâi trong àố ngûúâi ta nối ra nhûäng àiïìu trấi hùèn vúái nhûäng àiïìu
mën nối. Ưng ch tõch nối trong diïỵn vùn khai mẩc: “Tưi tun bưë
Sigmund Freud 36

bïë mẩc bíi hổp”. Chẫ côn cố gò àïí ngûúâi khấc hiïíu nhêìm àûúåc.
Lúâi nối àố chûáng tỗ rùçng ưng ch tõch trong thêm têm mën bïë
mẩc bíi hổp. Thò chđnh ưng nối ra miïång mâ, chng ta cûá viïåc tin
lúâi ưng nối. Àïën àêy cấc bẩn àûâng lâm tưi lng tng bùçng cấch cậi
lẩi rùçng sûå thûåc khưng thïí nâo nhû thïë àûúåc búãi vò chng ta biïët
rùçng ưng ta mën khai mẩc chûá khưng phẫi lâ bïë mẩc, nhêët lâ khi
hỗi lẩi thò chđnh ưng ta mën khai mẩc. Chng ta àûâng qụn rùçng
chng ta àậ quët àõnh lâ chó khẫ
o cûáu hânh vi sai lẩc vúái tđnh
chêët ca nố thưi, côn chuån nố cố liïn quan thïë nâo vúái mën
mâ nố àậ lâm rưëi loẩn hay khưng thò àố lâ mưåt chuån khấc sệ
àûúåc nối àïën sau. Lâm khấc ài, chng ta sệ phẩm mưåt lưỵi lêìm bêët
húåp l, lâm sai lẩc hùèn vêën àïì àang khẫo cûáu.
Trong trûúâng húåp khấc trong àố ngûúâi ta khưng nối hùèn
nhûäng àiïìu trấi vúái mën nhûng sûå lúä lúâi vêỵn diïỵn tẫ mưåt
nghơa trấi ngûúåc. Ich bin nicht die Verdienste meines Vorgagers
zu wurdigen. Chûä Geneigt khưng phẫn nghơa vúái chûä geegnets
(sùén sâ
ng vâ àûúåc quìn); nhûng àố lâ mưåt lúâi th nhêån trûúác cưng
chng trấi hùèn vúái àõa võ ca diïỵn giẫ.
Trong nhûäng trûúâng húåp khấc sûå lúä lúâi thïm mưåt nghơa múái
vâo nghơa àõnh nối. Mïånh àïì àố xët hiïån nhû mưåt sûå co rt, rt
ngùỉn hay dung hoâ nhiïìu mïånh àïì lẩi. Àố lâ trûúâng húåp ca con

ngûúâi giâu nghõ lûåc nối trong nhûäng dông trïn “chưìng tưi cố thïí ùn
ëng nhûäng mốn gò tưi mën”. Cố vễ nhû bâ ta mën nối: “Chưìng
tưi mën ùn gò tu anh mën. Nhûng anh cêìn gò phẫi mën.
Chđnh tưi mën thay anh!”. Nhûng sûå lúä lúâi ln ln cho ngûúâi ta
cấi cẫ
m tûúãng rt ngùỉn thåc loẩi sau àêy. Vđ d: Mưåt giấo sû vïì
cú thïí hổc sau khi giẫng xong mưåt bâi vïì lưỵ mi, hỗi cấc sinh viïn
lâ hổ cố hiïíu khưng. Sau khi hổ trẫ lúâi lâ hổ hiïíu, giấo sû hỗi tiïëp:
“Tưi khưng tin nhû thïë vò sưë ngûúâi hiïíu àûúåc sûå cêëu tẩo ca lưỵ mi,
trong mưåt thânh phưë mưåt triïåu ngûúâi cố thïí àïëm trïn àêìu mưåt
ngốn tay chïët nưỵi, trïn cấc àêìu ngốn tay”. Cêu nối rt ngùỉn nây
cố nghơa : giấo sû mën nối chó cố mưỵi mưåt ngûúâi hiïíu àûúåc sûå
cêëu tẩo ca lưỵ mi thưi.
Cẩnh nhûäng trûúâng húå
p vûâa kïí, trong àố nghơa ca sûå lúä
lúâi hiïån ra rộ râng, côn cố nhûäng trûúâng húåp lúä lúâi khưng cố
nghơa gò cẫ vâ do àố trấi hùèn vúái nhûäng àiïìu chng ta chúâ àúåi. Khi
mưåt ngûúâi nối sai mưåt danh tûâ riïng hay phất ra nhûäng êm thanh
chùèng cố nghơa gò hïët cẫ thò têët nhiïn têët cẫ nhûäng hânh vi sai lẩc
nây chùèng cố nghơa gò hïët. Nhûng khi xết k ngûúâi ta sệ thêëy
Phên têm hổc nhêåp mưn 37

nhûäng tiïëng hay nhûäng cêu ngay cẫ khi sûå khấc biïåt giûäa nhûäng
trûúâng húåp côn nghi ngúâ vúái nhûäng trûúâng húåp thûåc rộ râng khưng
to tất nhû ngûúâi ta àậ tûúãng.
Cố ngûúâi hỗi thùm sûác khoễ ca con ngûåa ca mưåt ngûúâi,
ngûúâi nây trẫ lúâi: “Jan das draut das dauert ” ưng ta mën nối:
“Bïånh nố cố thïí kếo dâi mưåt thấng”. Hỗi ưng nối draut nghơa lâ gò
(mâ ưng sut nûäa àậ dng thay chûä dauert) ưng trẫ lúâi lâ, vò cho
rùçng viïåc con ngûåa ưëm àưëi vúái ưng lâ àiïìu rêët bìn (traurig) ưng àậ

dng lêìm hai chûä dauert vâ traurig vâ ưng lúä nối ra chûä draut.
Mưåt ngûúâi khấc nối vïì mưå
t vâi lưëi lâm viïåc lâm cho ưng phêỵn
nưå àậ nối: “Dann aber dind Tatsachen zum Vorwwchein
gekommen” (ngûúâi ta tòm ra nhûäng sûå viïåc ) Nhûng vò trong thêm
têm ưng cho cấc lưëi lâm viïåc nhû vêåy lâ àưì con heo (cochonneries,
Schweinerrein) nïn vư tònh lêỵn hai chûä Vorschein vâ
Schweinerrein. Do àố ưng nối lúä lúâi ra Vorschein (Meringer vâ
Mayer).
Bẩn hùèn côn nhúá trûúâng húåp anh châng mën ài cng vúái
mưåt bâ chûa quen biïët bùçng chûä begleigt- digen. Chng ta àậ phên
chûä àố thânh hai chûä begleinten (ài cng) vâ beleidigen (kđnh
trổng). Chng ta cho lâ cấch giẫi thđch nhû thïë lâ àng lùỉm rưìi
nïn chng ta khưng thêëy cêìn kiïím lẩi. Cấc bẩn thêëy rộ lâ
ngay cẫ
nhûäng trûúâng húåp lúä lúâi khưng àûúåc rộ râng lùỉm cng cố thïí cùỉt
nghơa àûúåc bùçng sûå trng phng ca nhûäng phất biïíu ca hai
mën. Sûå khấc biïåt àưåc nhêët giûäa cấc trûúâng húåp àố lâ úã chưỵ àưëi
vúái mưåt sưë trûúâng húåp nhû trong cấc sûå lúä lúâi bùçng sûå trấi ngûúåc
thò mưåt mën nây àûúåc thay hùèn bùçng mưåt mën khấc, côn
trong mưåt sưë trûúâng húåp nûäa thò mưåt mën chó thay àưíi mưåt
mën khấc thưi. Do àố, cố mưåt sưë chûä cố hai hay nhiïì
u nghơa.
Chng ta tûúãng nhû àậ vến àûúåc bûác mân bđ mêåt vúái mưåt sưë
lûúång lúán sûå lúä lúâi. Vâ bêy giúâ vêỵn bùçng lưëi l lån àố chng ta cố
thïí hiïíu àûúåc nhiïìu loẩi côn bđ mêåt hún nhiïìu. Vđ d nhû trong
trûúâng húåp àổc sai cấc tïn riïng, chng ta khưng thïí cho rùçng
ngun nhên ca chng lâ sûå cố mùåt ca hai tiïëng vûâa khấc nhau
lẩi vûâa giưëng nhau. Nhiïìu khi sûå sai lêìm diïỵn ra khưng liïn can gò
àïën sûå lúä lúâi cẫ. Bùçng cấch àố ngûúâi ta tòm cấch nối lïn mưåt danh

tûâ kïu sai hay gấn cho nố mưåt thanh êm lâm cho ngûúâi ta nhúá lẩi
mưåt vêå
t gò rêët têìm thûúâng. Àố lâ mưåt lưëi chûãi ra rêët quen thåc
mâ nhûäng ngûúâi lõch sûå khưng dấm dng tuy nhiïìu khi trong
thêm têm hổ cng mën dng lùỉm. Lúâi chûãi búái nây thûúâng lâm
Sigmund Freud 38

cho ngûúâi ta cố vễ thưng minh nhûng lâ cấi thưng minh hẩ cêëp.
Vêåy chng ta cố thïí cho rùçng súã dơ cố sûå lúä lúâi lâ vò trong thêm têm
ngûúâi ta mën chûãi búái bùçng cấch nối sai chûä dng. Nối rưång thïm
ra, chng ta cố thïí dng cấch giẫi thđch àố vúái nhûäng trûúâng húåp lúä
lúâi rêët bìn cûúâi hay khố hiïíu: “Xin múâi cấc ngâi úå lïn àïí chc thổ
ưng ch ca chng ta” (trong khi mën nối: ëng mûâng aufstossen
vâ anstossen). úã àêy quang cẫnh trang nghiïm bõ phấ rưëi bùçng mưåt
tiïëng gúåi lïn mưåt cẫm giấc khố chõu. Trong trûúâng húåp nây quẫ cố
mưåt khuynh hûúáng xët hiïå
n trấi hùèn vúái dấng àiïåu cung kđnh bïì
ngoâi ca diïỵn giẫ. Thûåc ra diïỵn giẫ mën nối: cấc bẩn àûâng tin lúâi
tưi, tưi khưng mën nối nhû thïë àêu, tưi chó mën nhẩo ưng ch
thưi vvv Àố cng lâ trûúâng húåp ca sûå lúä lúâi trong àố nhûäng tiïëng
rêët thûúâng biïën thânh nhûäng tiïëng thư tc.
Khuynh hûúáng biïën àưíi hay àổc sai nây thûúâng thêëy cố úã
nhûäng ngûúâi mën àa chúi hay mën tỗ ra mònh thưng minh. Vâ
mưỵi khi gùåp trûúâng húåp nây thò chng ta thûúâng phẫi tòm hiïíu
xem cố phẫi lâ ngûúâi nối cêu àố mën pha trô hay khưng hay
chđnh àố lâ
mưåt sûå lúä lúâi thûåc sûå.
Nhû vêåy tûác lâ chng ta àậ giẫi quët àûúåc mưåt cấch tûúng
àưëi dïỵ dâng nhûäng àiïìu bđ mêåt ca nhûäng hânh vi sai lẩc. Àố
khưng phẫi lâ mưåt sûå bêët thûúâng mâ lâ nhûäng hânh vi tinh thêìn

àng àùỉn, cố nghơa phất sinh ra do sûå trng húåp hay nối àng
hún sûå phẫi trấi giûäa hai mën khấc nhau. Nhûng tưi àoấn trûúác
rùçng nhiïìu bẩn sệ nghi ngúâ vâ sệ hỗi nhiïìu cêu mâ tưi sệ phẫi trẫ
lúâi trûúác khi cố thïí hâi lông vïì kïët quẫ àêìu tiïn nây. Tưi khưng hïì
cố
àûa bẩn àïën chưỵ quët àõnh hêëp têëp.Chng ta hậy thẫo lån
tûâng àiïím theo mưåt thûá tûå mưåt cấch bònh tơnh.
Bẩn sệ hỗi gò tưi? Tưi cho rùçng nhûäng lúâi giẫi thđch nối trïn
cố giấ trõ àưëi vúái mổi trûúâng húåp hay chó àưëi vúái mưåt sưë trûúâng húåp
khưng thưi? Mưåt quan niïåm nhû thïë cố àng vúái mổi hânh vi sai
lẩc khưng nhû: àổc sai, viïët sai, qụn, lêìm, khưng tòm lẩi àûúåc mưåt
vêåt mâ mònh àậ cêët Trûúác tđnh chêët tinh thêìn ca nhûäng hânh vi
sai lẩc nây thò sûå mïåt nhổc, sûå kđch àưång, sûå àậng trđ, sûå rưëi loẩn
trong sûå ch giûäa nhûäng vai trô
nâo? Ngûúâi ta nhêån thêëy rùçng
trong hai khuynh hûúáng kònh àõch nhau, cố mưåt khuynh hûúáng lâ
hiïín nhiïn côn khuynh hûúáng kia thò khưng. Lâm thïë nâo cho
khuynh hûúáng nây rộ rïåt ra vâ trong trûúâng húåp lâ àûúåc thò lâm
sao chûáng tỗ àûúåc khuynh hûúáng sau nây, d khưng xấc thûåc lâ
thấi àưå àưåc nhêët phất sinh ra àûúåc? Cấc bẩn côn hỗi gò tưi nûäa
Phên têm hổc nhêåp mưn 39

khưng? Nïëu khưng thò chđnh tưi cng côn nhiïìu cêu àùåt ra nûäa.
Tưi nhùỉc lẩi rùçng nhûäng hânh vi sai lẩc tûå chng àưëi vúái chng ta
chùèng cố lúåi lưåc gò nhûng chng ta chó mën dûåa vâo àố àïí tòm ra
àûúåc nhûäng kïët quẫ cố thïí ấp dng vâo mưn phên têm hổc thưi. Vò
thïë nïn tưi àùåt cêu hỗi nhû sau: nhûäng mën, nhûäng khuynh
hûúáng cố thïí lâm rưån nhûäng mën vâ khuynh hûúáng khấc lâ thïë
nâo vâ giûäa mưåt khuynh hûúáng bõ gêy rưëi vâ mưåt khuynh hûúáng
gêy rưëi cố liïn quan gò? Nhû thïë tûác lâ chó sau khi giẫi àấp têët cẫ

nhûäng cêu hỗi nây thò cưng viïåc thûåc sûå ca chng ta múá
i bùỉt àêìu.
Vêåy: sûå giẫi thđch ca chng ta cố giấ trõ vúái mổi trûúâng húåp
lúä lúâi hay khưng? Tưi tin lâ cố vò mưỵi lêìn xết àïën mưåt sûå lúä lúâi
chng ta lẩi quay trúã lẩi lưëi giẫi thđch àố. Nhûng khưng cố gò chûáng
tỗ rùçng khưng cố nhûäng sûå lúä lúâi phất sinh tûâ nhûäng lưëi khấc. Cố
thïí àûúåc. Nhûng àûáng vïì phûúng diïån l thuët thò d cố nhûäng
sûå àố nûäa thò cng chùèng quan hïå gò mêëy, búãi lệ nhûäng àiïìu kïët
lån ca chng ta trong nhûäng dông trïn vêỵn côn ngun giấ trõ
ngay cẫ khi nhûäng sûå lúä lúâi ph
húåp vúái quan niïåm ca chng ta
chó lâ sưë đt, nhûng thûåc sûå khưng phẫi nhû thïë. Côn vïì cêu hỗi sau
àố lâ chng ta cố nïn àem nhûäng kïët quẫ thu lûúåm àûúåc vïì nhûäng
sûå lúä lúâi ấp dng vâo nhûäng hânh vi sai lẩc khấc khưng, cêu trẫ lúâi
ca tưi lâ cố. Cấc bẩn sệ thêëy tưi lâm thïë lâ phẫi khi chng ta xết
àïën nhûäng thđ d vïì viïët sai, tưi àïì nghõ cng cấc bẩn hậy tẩm gấc
vêën àïì àố lẩi cho àïën khi xết xong vêën àïì lúä lúâi.
Vâ bêy giúâ àïën cấc sûå mïåt mỗi, kđch àưång, àậng trđ, rưë
i loẩn
trong sûå ch vâ tìn hoân àống nhûäng vai trô gò trong sûå hoẩt
àưång tinh thêìn? Vêën àïì nây cêìn àûúåc xem xết cêín thêån. Chng ta
khưng hïì ph nhêån nhûäng àiïìu cấc mưn khấc khùèng àõnh; thûúâng
thûúâng mưn nây chó àûa thïm vâo nhûäng àiïìu khùèng àõnh àố
nhûäng ëu tưë múái, vâ trong nhiïìu trûúâng húåp nhûäng àiïìu àûa
thïm vâo nây lẩi lâ nhûäng àiïìu cêìn thiïët. Ẫnh hûúãng ca cấc sûå
kiïån sinh l do nhûäng khố chõu, nhûäng sûå rưëi loẩn trong bưå mấy
tìn hoân, nhûäng tònh trẩng cú thïí suy àưì
i gêy ra àưëi vúái sûå phất
sinh cấc lúä lúâi phẫi àûúåc cưng nhêån hoân toân khưng dê dùåt.
Nhûäng kinh nghiïåm bẫn thên ca bẩn à àïí bẩn cưng nhêån ẫnh

hûúãng àố. Nhûng giẫi thđch nhû thïë lâ giẫi thđch quấ đt. Trûúác hïët,
nhûäng trẩng thấi vûâa kïí khưng phẫi lâ nhûäng àiïìu kiïån cêìn thiïët
cho nhûäng hânh vi sai lẩc. Ngay cẫ nhûäng ngûúâi khoễ mẩnh bònh
thûúâng cng lúä lúâi. Nhûäng ëu tưë cú thïí nây chó cố giấ trõ khi
chng lâm dïỵ dâng cho sûå phất sinh ca nhûäng sûå lúä lúâi.
Sigmund Freud 40

Àïí chûáng minh sûå cố liïn quan àố, cố mưåt lêìn tưi àậ dng
mưåt sûå so sấnh vâ ngây nay lẩi phẫi àem dng lẩi vò khưng côn sûå
gò tưët hún. Vđ d nhû mưåt hưm ài chúi ban àïm trong mưåt núi vùỉng
vễ tưi bõ kễ gian chùån lẩi trêën lưåt àưìng hưì vâ ti tiïìn, tưi àïën àưìn
cẫnh sất trònh rùçng sûå vùỉng vễ vâ bống tưëi àậ trêën lưåt àưìng hưì vâ
tiïìn bẩc ca tưi thò chùỉc chùỉn ưng cẫnh sất sệ trẫ lúâi rùçng: “Ưng
khưng thïí cùỉt nghơa mưåt cấch mấy mốc nhû thïë àûúåc. Nïëu ưng
mën, tưi sệ giẫi thđch nhû sau: vò àûúåc bống tưëi vâ sûå vùỉng vễ che
chúã, mưåt tïn cûúá
p vư danh àậ cûúáp ca ưng nhûäng vêåt àấng giấ.
Theo tưi àiïìu cêìn àưëi vúái ưng lâ tòm àûúåc tïn cûúáp; vâ chó lc àố
chng ta múái cố hy vổng tòm thêëy nhûäng àưì àậ mêët”.
Nhûäng ëu tưë vûâa têm l vûâa sinh l nhû sûå kđch àưång, sûå
àậng trđ, sûå rưëi loẩn trong sûå ch , têët nhiïn khưng cố đch gò trong
viïåc cùỉt nghơa nhûäng hânh vi sai lẩc . Àố chó lâ mưåt cấch nối,
nhûäng bònh phong khưng lâm cho chng ta khưng nhòn àûúåc.
Ngûúâi ta cố thïí tûå hỗi: trong mưåt trûúâng húåp àùåc biïåt nâo àố,
ngun nhên ca sûå kđch àưång, ca sûå lïåch lẩc trong sûå
ch lâ
gò? Ngoâi ra nhûäng ẫnh hûúãng ca thanh êm, giưëng nhau ca lúâi
nối, nhûäng sûå liïn tûúãng quen thåc ca tiïëng nối cng cố mưåt vâi
phêìn quan trổng. Têët cẫ nhûäng ëu tưë àố lâm dïỵ dâng cho sûå phất
sinh ca sûå lúä lúâi bùçng cấch chó àûúâng cho hûúu chẩy. Nhûng cố

phẫi trûúác mùỉt tưi cố sùén mưåt con àûúâng lâ chùỉc chùỉn tưi phẫi theo
con àûúâng àố khưng? Cêìn phẫi cố mưåt l do gò, mưåt àưång lûåc nâo
thc àêíy tưi. Vêåy nhûäng liïn quan vïì êm thanh, nhûäng sûå giưëng
nhau vïì chûä dng, cu
äng nhû nhûäng ëu tưë vïì cú thïí chó ph hổa
vâo sûå phất minh ra cấc sûå lúä lúâi thưi chûá khưng cùỉt nghơa àûúåc.
Ngay khi tưi àang nối chuån vúái cấc bẩn, trong àa sưë cấc
trûúâng húåp, bâi nối chuån ca tưi khưng hïì bõ rưëi loẩn búãi sûå kiïån
lâ cấc chûä tưi dng cố thïí giưëng cấc chûä khấc vïì êm thanh hay liïn
lẩc chùåt chệ vúái cấc tiïëng phẫn nghơa hay gêy ra nhûäng sûå liïn
tûúãng thûúâng dng. Cêìn àïën ngûúâi ta cố thïí nối nhû Wundt rùçng
sûå lúä lúâi xẫy ra khi sau mưåt cún suy àưìi cú thïí, khuynh hûúáng liïn
tûúãng ất hùèn cấc khuynh hûúá
ng khấc trong viïåc nối nùng. Lúâi giẫi
thđch nây sệ hoân toân àng nïëu khưng cố nhûäng thđ nghiïåm trấi
lẩi cho rùçng nhiïìu khi trong nhûäng sûå lúä lúâi khưng hïì cố bống dấng
ca nhûäng ëu tưë cú thïí hay sûå liïn tûúãng.
Nhûng tưi thêëy cêu hỗi ca bẩn vïì phûúng sấch ngûúâi ta
nhêån thêëy hai khuynh hûúáng cố liïn quan àïën nhau. Cố lệ cấc bẩn
khưng ngúâ rùçng tu theo cêu trẫ lúâi nhû thïë nâo mâ cêu hỗi àố sệ
Phên têm hổc nhêåp mưn 41

àûa àïën nhûäng kïët quẫ vư cng quan trổng cố thïí xẫy ra àûúåc.Vïì
khuynh hûúáng bõ rưëi loẩn thò khưng côn nghi ngúâ gò nûäa: ngûúâi nâo
cố hânh vi sai lẩc thûúâng cho rùçng mònh bõ rưëi loẩn thûåc. Nhûäng
àiïìu nghi ngúâ chó cố thïí xẫy ra àưëi vúái nhûäng khuynh hûúáng gêy
ra rưëi loẩn mâ thưi. Tưi àậ trònh bây vâ hùèn cấc bẩn cng chûa
qụn: cố rêët nhiïìu trûúâng húåp trong àố nhûäng khuynh hûúáng nây
rêët rộ râng. Sûå cố mùåt ca khuynh hûúáng nây tỗ rộ vúái kïët quẫ ca
sûå lúä lúâi. Ưng viïån trûúãng àậ nối nhûäng àiï

ìu trấi hùèn vúái nhûäng
àiïìu mâ ưng ta mën nối. Ưng mën khai mẩc hưåi nghõ, nhûng
àiïìu rộ râng lâ nïëu cố thïí bïë mẩc àûúåc thò ưng cng khưng lêëy gò
mâ khố chõu. Àiïìu nây quấ rộ râng àïën nưỵi khưng cêìn lúâi giẫi thđch
nâo khấc nûäa. Nhûng trong trûúâng húåp khuynh hûúáng gêy ra sûå
rưëi loẩn chó lâm sai lẩc ài mưåt cht khuynh hûúáng sú khúãi thò
chng ta lâm thïë nâo àïí cho nố thoất khỗi sûå lïåch lẩc àố àûúåc?
Trong mưåt loẩi thûá nhêët chng ta cố thïí lâm cưng viïåc àố
mưåt cấch dïỵ dâng y nhû àưëi vúái nhûäng khuynh hûúáng bõ rưëi loẩn.
Vđ d
nhû trong trûúâng húåp àậ kïí vúái ngûúâi cố con ngûåa àau sau
khi lúä lúâi àậ nối lẩi chûä àấng lệ àûúåc àem dng. Khi àûúåc hỗi tẩi
sao lẩi dng chûä draut thò ngûúâi àố trẫ lúâi: ngûúâi àố àõnh nối cêu
chuån àố lâ cêu chuån bìn (trauring) nhûng ưng ta vư tònh àậ
liïn tûúãng àïën nhûäng chûä Traurig vâ draut, do àố lúä lúâi nối ra chûä
draut. Àố lâ trûúâng húåp mâ khuynh hûúáng lâm rưëi loẩn àûúåc chđnh
ngûúâi lúä lúâi nối ra. Trûúâng húåp chûä Voschwein (xem chûúng 2)
cng thïë. Trong trûúâng húåp nây chđnh khuynh hûúáng gêy quan
trổng chùèng kếm gò khuynh hûúáng bõ rưëi.
Tưi àem cấc trûúâng húåp nố
i trïn ra dêỵn chûáng, tuy rùçng
khưng phẫi do tưi hay cấc àïå tûã ca tưi tòm ra, khưng phẫi lâ
khưng cố . Trong cẫ hai trûúâng húåp mën giẫi thđch àûúåc dïỵ dâng
phẫi cố sûå can thõïp nâo àố. Chng ta àậ phẫi hỗi nhûäng àûúng sûå
tẩi sao hổ lẩi lúä lúâi nhû thïë vâ kiïën ca hổ vïì vêën àïì nây ra sao?
Nïëu khưng hỗi cố lệ hổ sệ bỗ qua khưng àïí gò àïën nhûäng sûå lúä lúâi
àố. Khi àûúåc hỗi hổ àậ trẫ lúâi bùçng kiïën àêìu tiïn hiïån ra trong ốc
hổ. Cấc bẩn thêëy chûa: sûå can thiïåp vâ kïët quẫ lûúåm àûúåc chđnh lâ
mưn phên têm ho
åc àố, àố chđnh lâ mưn phên têm hổc thu nhỗ.

Cố phẫi lâ tưi quấ àa nghi khưng khi cho rùçng ngay trong lc
mưn phên têm hổc xët hiïån ra trûúác mùåt cấc bẩn thò sûå chưëng àưëi
ca cấc bẩn lẩi câng trúã lïn mẩnh mệ hún. Biïët àêu cấc bẩn lẩi
chùèng mën nối rùçng nhûäng bùçng chûáng do cấc ngûúâi nối trïn àûa
ra khưng cố gò chùỉc chùỉn. Cấc bẩn nghơ rùçng nhûäng ngûúâi àố cưë
Sigmund Freud 42

nhiïn sệ giẫi thđch theo lúâi múâi ca nhâ phên têm hổc vâ nối lïn
tûúãng àêìu tiïn hiïån ra trong ốc hổ nïëu hổ cho rùçng àố cùỉt nghơa
àûúåc sûå lúä lúâi. Àiïìu àố khưng chûáng tỗ rùçng sûå lúä lúâi thûåc sûå cố
nghơa nhû thïë. Cố thïí cố nghơa nhû thïë nhûng cố thïí cố nghơa
khấc. Hổ cng cố thïí cố trong àêìu hổ nhûäng khấc.
Tưi ngẩc nhiïn khi thêëy cấc bẩn khưng hïì dânh cho cấc sûå
kiïån tinh thêìn nhûäng kđnh trổng cêìn thiïët. Cấc bẩn cố tûúãng tûúång
rùçng cố mưåt ngûúâi lâm mưåt phên tđch hốa hổ
c vïì mưåt chêët nâo àố
ra mưåt sưë lûúång nâo nhêët àõnh, vđ d nhû mêëy miligam. Tûâ mưåt sưë
lûúång àố ngûúâi ta cố thïí àûa ra mưåt sưë kïët lån . Cố nhâ hoấ hổc
nâo lẩi dấm ph nhêån nhûäng kïët lån àố bùçng cấch nối rùçng biïët
àêu sưë lûúång àố lẩi khưng àng khưng? Mổi ngûúâi àïìu cưng nhêån
rùçng sưë lûúång lêëy ra chđnh lâ sưë lûúång thûåc mâ ngûúâi ta khưng hïì
ngêìn ngûâ mưåt giêy àïí dûåa vâo àố mâ àûa ra nhûäng kïët lån. Vêåy
mâ àûáng trûúác mưåt sûå kiïå
n vïì tinh thêìn gêy nïn do mưåt tûúãng
nhêët àõnh ca mưåt ngûúâi àûúåc hỗi àïën, ngûúâi ta khưng ấp dng
quy låt àố nûäa vâ cho rùçng ngûúâi àûúåc hỗi cố thïí cố kiïën khấc.
Cấc bẩn cố ẫo tûúãng lâ mònh tûå do vâ khưng mën rúâi bỗ tûå do àố.
Tưi tiïëc lâ khưng thïí àưìng vúái bẩn vïì vêën àïì àố.
Cng cố thïí lâ cấc bẩn nhûúång bưå vïì àiïím nây nhûng lẩi
chưëng àưëi àiïím khấc. Cấc bẩn sệ nối: “Chng tưi hiïíu rùçng k

thåt ca mưn phên têm hổc lâ lâm sao tòm àûúåc giẫi àấp cho cấ
c
vêën àïì bùçng cấch hỗi ngay nhûäng ngûúâi àem ra thđ nghiïåm.
Nhûng ta thûã xết lẩi trûúâng húåp ca ngûúâi diïỵn giẫ trong bûäa tiïåc
múâi mổi ngûúâi úå lïn àïí chc mûâng ưng ch. Ưng cho rùçng trong
trûúâng húåp nây khuynh hûúáng gêy rưëi lâ mưåt khuynh hûúáng chûãi
ra, phẫn àưëi lẩi khuynh hûúáng kđnh trổng. Nhûng àố chó lâ lưëi
giẫi thđch riïng ca ưng thưi, lưëi giẫi thđch nây dûåa trïn nhûäng dêëu
hiïåu bïì ngoâi ca sûå lúä lúâi. Ưng hậy hỗi ngûúâi àậ nối ra nhûäng lúâi
lúä lúâi àố xem, khưng àúâi nâo ngûúâi àố lẩi th nhêån lâ cố
mën
chûãi búái, trấi lẩi ưng ta sệ tûâ chưëi vâ chưëi mưåt cấch cûúng quët.
Trûúác nhûäng l lån chđnh xấc nhû thïë tẩi sao ưng ta lẩi cûá giûä
mậi lưëi giẫi thđch ca mònh khi khưng cố gò chûáng minh àûúåc”.
Lêìn nây thò l lệ ca bẩn cố vễ vûäng chùỉc. Tưi hònh dung ra
con ngûúâi àố, biïët àêu anh châng chùèng lâ ph tấ àûúåc qu mïën
ca ưng ch, àố lâ mưåt anh châng trễ tíi cố nhiïìu hûáa hển vïì
tûúng lai. Tưi sệ hỗi anh xem anh cố khố chõu khi ngûúâi ta nối
nhûäng lúâi cung kđnh àưëi vúái ưng ch khưng? Nhûng têët nhiïn tưi
khưng àûúåc àốn tiïëp nưìng hêåu. Anh sệ tỗ vễ
khố chõu vâ giêån dûä:
Phên têm hổc nhêåp mưn 43

“Xin ưng ài ài, ưng àûâng hỗi lưi thưi nûäa. Tưi bùỉt àêìu bûåc mònh rưìi,
vò nhûäng cêu hỗi ca ưng sệ lâm tiïu tan sûå nghiïåp ca tưi. Tưi àậ
dng chûä aufstossen (úå) thay vò anstossen (ëng) lâ vò trong mưåt
cêu tưi àậ hai lêìn dng tiïëp àêìu ngûä auf rưìi. Àố lâ àiïìu mâ
Meriger gổi lâ Nachklang vâ khưng cêìn giẫi thđch gò hún nûäa. Ưng
àậ hiïíu chûa? Tưi tûúãng nhû thïë lâ quấ à rưìi”. Trúâi úi, sao mâ ưng
nây lẩi nưíi giêån ghï vêåy? Tưi thêëy lâ chẫ cố thïí khai thấc gò hún

àûúåc vâ anh châng nây cố vễ cng mën cho ngûúâi ta àûâng gùỉn cho
sûå lúä lúâi ca anh mưåt nghơa gò cẫ. Cố lệ cấc bẩn sệ nghơ rùçng anh
cha
âng nây àậ tỗ ra thư lưỵ trûúác mưåt sûå tòm hiïíu l thuët thìn
tu nhûng chùỉc lâ anh ta biïët mònh àõnh nối gò vâ khưng mën nối
gò. Àng vêåy hẫ? Àố lâ àiïìu côn cêìn phẫi xết.
Lêìn nây chùỉc lâ bẩn cho lâ tưi àậ chõu thua rưìi. Tưi nhû nghe
tiïëng bẩn nối: àố, k thåt ca ưng nhû thïë àố. Khi mưåt ngûúâi nối
lúä lúâi, nối mưåt vâi lúâi gò húåp ưng thò lêåp tûác ưng tun bưë rùçng sûå
phấn àoấn ca ngûúâi àố cố tđnh cấch quët àõnh, búãi vò chđnh mưìm
ưng nối ra mâ. Nhûng nïëu lúâi nối khưng húåp ưng thò ưng bẫo lâ
cấch giẫi thđch c
a ngûúâi àố khưng cố giấ trõ gò cẫ, khưng àấng tin
t nâo.
Sûå viïåc têët nhiïn xẫy ra theo thûá tûå àố. Nhûng tưi trònh bây
mưåt trûúâng húåp tûúng tûå trong àố sûå viïåc xẫy ra cng k lẩ nhû
thïë. Khi mưåt ngûúâi ra trûúác toâ th thûåc tưåi trẩng ca mònh, ưng
quan toâ tin ngay, nhûng khi anh ta chưëi tưåi thò ưng quan toâ
khưng tin. Nïëu sûå viïåc khưng xẫy ra nhû thïë thò lâm sao xûã kiïån
àûúåc, cho nïn d cố nhiïìu sûå nhêìm lêỵn ngûúâi ta vêỵn bõ bố båc
phẫi theo cấch àố.
Nhûng bẩn cố phẫi lâ ưng quan toâ khưng? Vâ ngûúâi nối lúä
lúâi cố phẫi lâ ngûúâi ra toâ khưng? Sûå lúä lúâ
i cố phẫi lâ mưåt tưåi
khưng?
Cố lệ chng ta khưng thïí khưng nối túái sûå so sấnh nây àûúåc.
Nhûng bẩn cố thêëy lâ ngay khi ài sêu vâo nhûäng vêën àïì cố vễ nhû
khưng cố gò quan trổng ca nhûäng hânh vi sai lẩc lâ lêåp tûác thêëy
ngay sûå khấc biïåt giûäa hai lưëi l lån trïn khưng, nhûäng khấc biïåt
mâ chng ta chûa khùỉc phc àûúåc. Tưi àïì nghõ bẩn hậy tẩm giûä

ngun sûå so sấnh giûäa mưn phên têm hổc vâ viïåc xûã ấn. Bẩn phẫi
cưng nhêån vúái tưi rùçng khi chđnh ngûúâi lâm mưåt hânh vi sai lẩc mâ
nối ra thò chng ta khưng cô
n àiïìu gò nghi ngúâ vïì nghơa ca sûå
sai lẩc àố nûäa. Trấi lẩi tưi cưng nhêån rùçng, khi ngûúâi lâm hânh vi
sai lẩc khưng chõu nối chuån hay khi ngûúâi àố khưng cố mùåt àïí
Sigmund Freud 44

nối chuån thò chng ta khưng thïí cố bùçng chûáng trûåc tiïëp vïì
nghơa ca hânh vi àố àûúåc. Chng ta àânh phẫi lâm nhû trong
mưåt cåc àiïìu tra vïì v ấn, nghơa lâ tòm ra cấc dêëu hiïåu lâm cho
sûå quët àõnh ca chng ta cố vễ sất sûå thûåc tu theo trûúâng húåp.
Vò l do thûåc tïë, mưåt toâ ấn phẫi tun bưë mưåt ngûúâi bõ àûa ra toâ
lâ cố tưåi tuy chó cố nhûäng bùçng chûáng dûå àoấn mâ thưi. Chng ta
khưng cêìn phẫi lâm àiïìu àố, nhûng khưng phẫi vò thïë mâ chng ta
khưng dng cấc dêëu hiïåu. Thûåc lâ mưåt àiïì
u sai lêìm khi cho rùçng
mưåt khoa hổc chó gưìm toân nhûäng lån àïì àậ àûúåc chûáng minh vâ
chng ta sai lêìm khi bùỉt båc nhû thïë. Àôi hỗi nhû thïë lâ sûå àôi
hỗi ca nhûäng ngûúâi mën cố uy quìn, mën thay nhûäng giấo
àiïìu tưn giấo bùçng nhûäng giấo àiïìu khấc d lâ giấo àiïìu khoa hổc.
Giấo àiïìu khoa hổc chó gưìm cố mưåt sưë rêët đt vêën àïì cố tđnh chêët
giấo àiïìu: phêìn lúán nhûäng sûå khùèng àõnh ca khoa hổc àïìu cố tđnh
cấch khưng hoân toân xấc thûåc túái mưåt mûác nâo àố, àiïím àùåc biïå
t
ca khoa hổc lâ hoân toân cố thïí tiïëp tc cưng cåc tòm kiïëm àûúåc
d nhiïìu khi thiïëu nhûäng bùçng chûáng quët àõnh.
Nhûng trong trûúâng húåp chng ta khưng cố àûúåc nhûäng lúâi
xấc nhêån ca ngûúâi cố hânh vi sai lẩc thò chng ta dûåa vâo àêu mâ
giẫi thđch vâ tòm àêu nhûäng dêëu hiïåu nây àïí chûáng minh. Nhûäng

àiïím tûåa vâ nhûäng dêëu hiïåu nây àïën tûâ nhiïìu ngìn lùỉm. Trûúác
hïët bùçng cấch so sấnh vúái nhûäng hiïån tûúång khưng liïn quan gò
àïën cấc hânh vi sai lẩc, vđ d nhû viïåc nối sai mưåt danh tûâ trong
mưåt hânh vi sai lẩc c
ng cố tđnh chêët chûãi búái nhû trong viïåc cưë
nối sai. Sau nûäa bùçng cấch xết tònh trẩng tinh thêìn phất sinh ra
hânh vi sai lẩc, hiïíu rộ tđnh nïët ca ngûúâi lâm hânh vi nây, khẫo
sất nhûäng cẫm tûúãng ca ngûúâi àố trûúác khi hânh vi xẫy ra vâ
phẫn ûáng ca ngûúâi nây sau khi cố hânh vi sai lẩc. Trûúác hïët
chng ta àûa ra nhûäng phûúng thûác giẫi thđch hânh vi sai lẩc bùçng
cấch dûåa vâo nhûäng ngun tùỉc cố tđnh chêët chung. Àiïìu thu lûúåm
àûúåc trong trûúâng húåp nây chó lâ àiïìu ûúác àoấn, mưåt dûå àõnh thđch
húåp cêìn àûúåc khùèng àõnh bùçng cấch xế
t tònh trẩng tinh thêìn.
Nhiïìu khi chng ta phẫi chúâ àúåi nhûäng sûå diïỵn biïën tiïëp theo ca
hânh vi sai lẩc múái cố thïí khùèng àõnh àûúåc.
Khưng phẫi lâ tưi cố thïí dïỵ dâng cung hiïën cấc bẩn nhûäng
bùçng chûáng vïì nhûäng àiïìu nối trïn nïëu tưi cûá trò trïå mậi trong
phẩm vi nhûäng sûå lúä lúâi, d rùçng ngay trong phẩm vi nây cng cố
nhiïìu thđ d rêët tưët. Anh châng trai trễ àïì nghõ vúái mưåt bâ àïí
“begleitdigen” (liïn húåp giûäa hai chûä begleiten (ài cng) vâ
Phên têm hổc nhêåp mưn 45

belidigen (thêët lïỵ) bâ ta, quẫ lâ mưåt anh châng nht nhất). Ngûúâi
àân bâ mën chưìng ùn ëng nhûäng thûá mònh mën chđnh lâ mưåt
ngûúâi àêìy nghõ lûåc biïët nùỉm quìn cai quẫn trong nhâ. Côn trûúâng
húåp nây nûäa: mưåt hưåi viïn trễ tíi ca hưåi Concordia àổc mưåt bâi
diïỵn vùn giổng rêët mẩnh mệ, trong àố anh ta gổi ban giấm àưëc lâ
ban “cho vay” (Vorschuss) trong khi àấng lệ phẫi gổi lâ “ban chó
huy” (Vorstand) hay u ban (ausschuss). Anh châng àậ vư tònh

liïn kïët giûäa hai chûä Vor- stand vâ Aus- schuss. Ngûúâi ta cố thïí
ûúác àoấn rùçng sûå phẫn àưëi ca anh ta lâ do mưåt khuynh hûúáng gêy
rưëi cố dđnh dấng túái mưåt chuå
n vay mûúån. Sau nây chng tưi biïët
rùçng anh ta cêìn tiïìn ghï lùỉm vâ àậ nẩp àún xin vay tiïìn. Chng ta
cố thïí thêëy ngun nhên ca khuynh hûúáng gêy rưëi lâ úã chưỵ: mây
cêìn phẫi thêån trổng trong viïåc phẫn àưëi vò mây àang nối chuån
vúái nhûäng ngûúâi cố thïí quët àõnh cho mây vay tiïìn hay khưng?
Tưi sệ hiïën cho bẩn nhiïìu thđ d vïì nhûäng dêëu hiïåu bùçng
chûáng nây khi nối àïën nhûäng hânh vi sai lẩc khấc.
Khi mưåt ngûúâi qụn mưåt ngûúâi nâo àố vâ mùåc d àậ cưë gùỉng
hïët sûác cng khưng nhúá lẩi àûúåc cấi tïn rêët quen, ta cố quì
n dûå
àoấn rùçng ngûúâi àố cố àiïìu gò khố chõu vúái ngûúâi cố tïn àố cho nïn
khưng nghơ àïën anh ta. Bêy giúâ chng ta hậy suy nghơ vïì nhûäng
àiïìu dûúái àêy vïì mưåt trẩng thấi tinh thêìn trong mưåt hânh vi sai
lẩc.
Ưng Y u mưåt bâ nhûng khưng àûúåc u lẩi. Bâ nây lêëy ưng
X. D ưng Y rêët quen ưng X tûâ lêu vâ àậ giao dõch bn bấn vúái
ưng nây nhiïìu lêìn, vêåy mâ khưng bao giúâ ưng Y nhúá àûúåc tïn ưng
X, lc nâo cêìn viïët thû cho ưng nây, ưng Y vêỵn phẫi hỗi cấc ngûúâi
quen rưìi múái nhúá ra.
Rộ râng lâ ưng Y khưng mën biïët gò vïì ngûúâi àậ thùỉng ưng
trïn phûúng diïån ấi tònh. Àng nhû Heine àậ viïët trong cêu thú:
“Ta ha
äy xoấ hùèn ài trong trđ nhúá ca chng ta ”.
Hay trong trûúâng húåp nây nûäa: mưåt bâ nối chuån vúái mưåt bâ
bấc s vïì mưåt ngûúâi bẩn gấi mâ hai ngûúâi quen nhûng bao giúâ
cng chó gổi bẩn bùçng tïn thúâi con gấi, côn tïn chưìng bẩn thò bâ
qụn mêët tûâ lêu. Hỗi bâ thò bâ trẫ lúâi rùçng bâ ta rêët khố chõu vïì

chuån lêëy chưìng ca bẩn vâ khưng chõu àûúåc ưng chưìng ca bẩn.
Chng ta côn nhiïìu àiïìu mën nối nûäa vïì sûå qụn tïn. Àiïìu
quan trổng àưëi vúái chng ta úã àêy lâ trẩng thấi tinh thêìn trong lc
ngûú
âi ta qụn.