PHÂN TÂM HỌC NHẬP MÔN - TÂM LÝ GIA – 4 docx

Sigmund Freud 46

Thûúâng thûúâng ngûúâi ta hay qụn nhûäng àiïìu dûå àõnh vò cố
mưåt lân sống gò trấi lẩi lâm cho nhûäng àiïìu dûå àõnh khưng thûåc
hiïån àûúåc. Àố khưng nhûäng lâ kiïën ca cấc nhâ phên têm hổc
mâ lâ ca cẫ mổi ngûúâi trong àúâi sưëng thûúâng ngây kïí cẫ nhûäng
ngûúâi khưng cưng nhêån mưn phên têm hổc.
Ngûúâi giấm hưå xin lưỵi ngûúâi con àúä àêìu ca mònh vò qụn
khưng thoẫ mận lúâi u cêìu, khưng phẫi vò thïë mâ àûúåc ngûúâi nây
tha thûá ngay vò hùỉn nghơ: ưng ta nối khưng thûåc àêu, ưng chó
khưng mën giûä lúâi hûáa vúái mònh thưi. Vò thïë cho nïn trong àúâi
sưëng thûúâng ngây ngûúâ
i ta khưng àûúåc phếp qụn, vâ vïì àiïím nây
giûäa quan niïåm ca mổi ngûúâi vâ quan niïåm ca cấc nhâ phên
têm hổc khưng côn khấc nhau nûäa. Bẩn cûá tûúãng tûúång xem mưåt
bâ ch nhâ nối vúái ngûúâi khấch mònh múâi àïën ùn cúm nhû sau:
“Thïë nâo, tưi múâi anh hưm nay sao? Tưi qụn mêët lâ àậ múâi anh
àïën xúi cúm hưm nay”. Liïåu cố àûúåc khưng? Mưåt thđ d nûäa: mưåt
anh châng àang u mâ qụn khưng àïën chưỵ hển vúái ngûúâi u:
anh ta sệ khưng nhêån rùçng mònh àậ qụn mâ sệ bõa àùåt ra hâng
bao nhiïu l do chûáng tỗ rùçng anh ta khưng àïën àûúåc vâ anh ta
cng khưng cố cấch nâo khấc bấo cho ngûúâi u biïët. Trong àúâi
sư
ëng nhâ binh ngûúâi ta khưng cố quìn qụn vâ d cố qụn thûåc
cng vêỵn bõ phẩt nhû thûúâng: àố lâ àiïìu ai cng biïët , vâ cho lâ
lâm thïë lâ phẫi vò ai cng nhêån lâ trong àúâi sưëng nhâ binh, mưåt
vâi hânh vi sai lẩc cố nghơa vâ trong àa sưë trûúâng húåp chng ta
biïët rộ nghơa àố lâ thïë nâo. Vêåy tẩi sao ngûúâi ta lẩi khưng àem
ấp dng lưëi l lån àố cho mổi hânh vi sai lẩc khấc àïí cưng nhêån
cấc hânh vi àố khưng côn dê dùåt gò nûäa. Têët nhiïn vïì vêën àïì nây
thò ngûúâi ta vêỵn trẫ lúâi àûúåc.

Nïë
u nghơa ca sûå qụn cấc àiïìu dûå àõnh khưng côn gò àấng
gò àấng nghi ngúâ àưëi vúái nhûäng ngûúâi ngoâi phưë nûäa thò cấc bẩn sệ
câng ngẩc nhiïn hún khi thêëy cấc nhâ thú nhâ vùn thûúâng dng
nhûäng hânh vi sai lẩc àố trong thú vùn ca mònh. Trong cấc bẩn
nïëu àậ cố ngûúâi nâo xem trònh diïỵn vúã kõch Cếsar vâ Clếopêtre ca
B.Shaw chùỉc hùèn côn nhúá cấi cẫnh cëi cng trong àố Cếsar trûúác
khi ra ài bõ ray rûát vïì mưåt àiïìu gò mâ ưng ta khưng nhúá ra àûúåc.
Sau àố chng ta thêëy dûå àõnh ca ưng ta lâ tûâ biïåt Clếopêtre.
Bùçng xẫo thåt nhỗ bế àố kõch sơ mën gấ
n cho Cếsar mưåt têëm
lông cao thûúång mâ ưng khưng cố vâ khưng hïì mën cố. Bẩn hùèn
biïët rộ lâ theo cấc tâi liïåu lõch sûã thò Cếsar àậ cho àûa Clếopêtre
Phên têm hổc nhêåp mưn 47

vïì La Mậ vâ nâng úã àố vúái con trai Cếsar cho túái khi Cếsar bõ ấm
sất, rưìi sau àố múái trưën khỗi thânh phưë.
Nhûäng trûúâng húåp qụn cấc àiïìu dûå àõnh rộ râng àïën nưỵi
chng ta khưng thïí dng vâo mc àđch ca chng ta àûúåc, nghơa lâ
khưng thïí tòm ra trong trẩng thấi tinh thêìn nhûäng dêëu hiïåu gò cố
dđnh dấng àïën nghơa ca hânh vi sai lẩc. Vò thïë nïn chng ta sệ
ài tòm mưåt hânh vi khưng rộ râng mưåt t nâo, khưng thïí hiïíu lêìm
àûúåc: àố lâ sûå mêët àưì vêåt, khưng thïí nâo tòm lẩi àûúåc nhûäng àưì vêåt
àậ àûúåc sùỉp xïëp cố thûá tûå. Àiïì
u mâ bẩn sệ khưng thïí nâo cho lâ cố
thûåc lâ mën ca chng ta lẩi cố thïí àống mưåt vai trô gò trong
cưng viïåc àấnh mêët mưåt àưì vêåt lâm cho chng ta bûåc mònh hïët sûác.
Nhûng cố rêët nhiïìu àiïìu àûúåc nhêån thêëy thåc loẩi sau àêy: mưåt
anh châng trễ tíi àấnh mêët mưåt cấi bt chò mâ anh ta rêët thđch,
ngay chiïìu hưm trûúác anh ta nhêån àûúåc bûác thû ca ngûúâi anh rïí

trong àố cố viïët: “Tưi khưng cố thò giúâ vâ cng chùèng mën khuën
khđch sûå nhể dẩ vâ sûå lûúâi biïëng ca cêåu”. Thïë mâ cấi b
t chò bõ
mêët lẩi chđnh lâ cấi bt chò do ưng anh rïí biïëu. Nïëu khưng biïët rộ
trûúâng húåp nây têët nhiïn chng ta khưng thïí cho rùçng mën vûát
bỗ mưåt àưì vêåt nâo àố lẩi cố thïí àống vai trô gò trong viïåc àấnh mêët
àưì àố. Sûå àấnh mêët loẩi nây xẫy ra ln. Chng ta àấnh mêët àưì
àẩc khi chng ta cố bêët hoâ vúái ngûúâi àậ cho chng ta àưì vêåt àố, vâ
khi chng ta khưng mën nghơ àïën chng nûäa. Têët nhiïn khi
chng ta khưng thđch thò chng ta cố thïí cố mën vûát bỗ, bễ gậy
àưì vêåt àố ài. Vđ d nhû mưåt cêåu hổ
c sinh àấnh mêët àưì àẩc ca
mònh, hay tòm cấch hu bỗ chng trûúác ngây sinh nhêåt ca mònh,
hânh àưång nây cố phẫi lâ ngêỵu nhiïn khưng?
Nhûäng ngûúâi thêëy bûåc mònh hïët sûác khi àấnh mêët khưng tòm
lẩi àûúåc mưåt mốn àưì do chđnh tay mònh àậ cêët khưng bao giúâ chõu
cưng nhêån lâ trong cưng viïåc mêët mất àố cố mën ca anh ta
tham dûå vâo. Vêåy mâ nhûäng trûúâng húåp mêët àưì trong mưåt lc hay
mậi mậi khưng phẫi lâ hiïëm. Tưi thåt lẩi vúái cấc bẩn mưåt cêu
chuån sau àêy àûúåc coi lâ trûúâng húåp tưët àểp nhêët tûâ trûúác túái
nay.
Mưåt hưm, cố mưåt anh châ
ng côn trễ kïí cho tưi nghe rùçng cấch
àêy vâi nùm vúå chưìng anh ta hiïíu lêìm nhau tai hẩi: “Tưi thêëy vúå
tưi lẩnh lng quấ, chng tưi sưëng bïn nhau mâ chùèng cố gò nưìng
nân, nhûäng àiïìu àố khưng ngùn cẫn tưi cưng nhêån rùçng nâng cố
nhiïìu àûác tđnh. Mưåt hưm nâng ài chúi vïì àûa cho tưi mưåt cën sấch
nâng mua cho tưi vò tûúãng tưi rêët thđch. Tưi cẫm ún nâng vâ bẫo lâ
Sigmund Freud 48

tưi sệ àổc cën sấch àố nhûng rưìi àïí àêu qụn mêët. Tưi àậ cưë tòm
trong nhiïìu thấng nhûng khưng tòm ra àûúåc. Sấu thấng sau, mể
tưi mâ tưi rêët qu mïën àậ bõ ưëm, nâng rúâi nhâ ài chùm sốc mể
chưìng. Bïånh ca mể tưi khấ nùång vâ àố lâ dõp àïí nâng chûáng tỗ
rùçng nâng cố nhiïìu àûác tđnh àấng qu. Mưåt hưm tưi trúã vïì nhâ
lông rưån râng vò biïët ún vïì nhûäng àiïìu mâ nâng lâm cho mể tưi.
Tưi lú àậng múã mưåt cấi ngùn kếo, chùèng cố mc àđch gò nhêët àõnh
vâ àiïìu àêìu tiïn trưng thêëy trong ngùn kếo lâ mưåt cën sấch àậ bõ
mêët tûâ
lêu”.
Khi khưng côn l do gò nûäa thò àưì vêåt àố sệ khưng côn lâ mưåt
thûá khưng tòm thêëy nûäa.
Tưi cố thïí kïí mậi khưng hïët nhûäng trûúâng húåp nhû thïë nây
nhûng tưi khưng lâm. Trong cën Têm l àúâi sưëng thûúâng ngây
ca tưi, cấc bẩn sệ tòm thêëy rêët nhiïìu trûúâng húåp àïí khẫo sất hânh
vi sai lẩc. Kïët lån chung cho têët cẫ cấc trûúâng húåp àố lâ nhû sau:
Nhûäng hânh vi sai lẩc bao giúâ cng cố mưåt nghơa gò, vâ chó cho
chng ta biïët cấch dûåa vâo nghơa àố àïí tòm hiïëu xem cấc hânh vi
àố àậ xẫy ra trong trûúâng húåp nâo? Hưm nay tưi sệ nối ngùỉn hún vò
chu
áng ta chó cố mën tòm thêëy trong viïåc khẫo sất nây nhûäng
ëu tưë àïí sûãa soẩn àûa cấc bẩn vâo con àûúâng ca phên têm hổc.
Vò thïë nïn tưi chó nối cho cấc bẩn nghe vïì hai loẩi quan sất thưi:
nhûäng quan sất vïì hânh vi sai lẩc chưìng chêët lïn nhau vâ kïët húåp
vâo nhau, vâ sûå xấc nhêån cấc àiïìu giẫi thđch ca chng ta bùçng
cấc biïën cưë xẫy ra sau àố.
Nhûäng hânh vi sai lẩc chưìng chêët vâ kïët quẫ thûåc lâ nhûäng
trûúâng húåp dưìi dâo nhêët trong loẩi nây. Nïëu chó cêìn chûáng tỗ rùçng
nhûäng hânh vi sai lẩc cố
nghơa thưi thò cố thïí tûâ lc àêìu chng

ta chó cêìn nối àïën chng ta lâ à rưìi búãi vò nghơa àố quấ rộ râng
ngay cẫ àưëi vúái nhûäng bưå ốc ûúng ngẩnh nhêët, ûa phï phấn nhêët,
viïåc cố nhiïìu hânh vi sai lẩc liïn tiïëp xẫy ra chûáng tỗ àố khưng
phẫi lâ nhûäng sûå ngêỵu nhiïn mâ chđnh lâ cố mën hùèn hoi. Sau
cng sûå thay thïë mưåt hânh vi sai lẩc nây bùçng mưåt hânh vi sai lẩc
khấc chûáng tỗ rùçng àiïìu quan trổng vâ cêìn thiïët trong cấc hânh vi
nây khưng phẫi lâ hònh thûác cng nhû nhûäng phûúng cấch àem
dng mâ
chđnh lâ úã trong mën ca nhûäng hânh vi nây mën
thoẫ mận, vâ mën nây cố thïí àûúåc thûåc hiïån bùçng nhûäng
phûúng cấch khấc nhau.
Tưi thåt lẩi cho cấc bẩn nghe trûúâng húåp qụn liïn tiïëp: E.
Jones kïí lẩi rùçng mưåt hưm, vò l do gò ưng khưng biïët, àậ àïí lẩi
Phên têm hổc nhêåp mưn 49

trïn bân trong mưåt vâi ngây mưåt bûác thû viïët xong. Rưìi mưåt hưm
ưng gûãi bûác thû àố ài nhûng bõ gûãi trẫ lẩi vò qụn khưng viïët àõa
chó trïn phong bò. Viïët xong àõa chó, ưng lẩi gûãi ài nhûng lêìn nây
qụn khưng dấn tem. Mậi lc àố ưng múái chõu th nhêån vúái mònh
lâ ưng khưng hïì mën gûãi bûác thû àố ài.
Trong mưåt trûúâng húåp khấc chng ta cố sûå liïn kïët giûäa viïåc
cêìm nhêìm mưåt àưì vêåt rưìi khưng sao tòm ra àûúåc nûäa. Cố mưåt bâ ài
du lõch cng ưng em chưìng sang La Mậ, ưng nây lâ mưåt nhâ danh
hoẩ. Ưng nây àûúåc cấc ngûúâi Àûác úã La Mậ múâi ùn ëng tiïåc tng
ln vâ àûúåc biïëu mưåt cấi huy chûúng cưí bùçng vâng. Bâ
bûåc mònh
khi thêëy em chưìng khưng biïët rộ giấ trõ ca mốn àưì biïëu àố. Lc
ngûúâi em gấi àïën thay mònh úã La Mậ, bâ ta vïì nhâ vâ lc múã
rûúng ra thêëy cấi huy chûúng nùçm trong àố mâ chùèng hiïíu tẩi sao.
Bâ bấo ngay cho ưng em vâ nối rùçng ngay ngây hưm sau sệ gûãi trẫ

lẩi cấi huy chûúng àố. Nhûng hưm sau cấi huy chûúng àûúåc cêët k
àïën nưỵi khưng sao tòm àûúåc vâ do àố khưng thïí gûãi ài àûúåc. Àng
lc àố bâ ta mưëi hiïíu tẩi sao bâ ta lẩi àậng trđ nhû thïë: thò ra bâ ta
mën giûä cấi huy chûúng àố lâm ca riïng.
Trong nhûäng dông trïn, tưi àậ kïí cho bẩn nghe trûúâng húåp
trong ào
á cố sûå kïët húåp giûäa mưåt sûå lêìm lêỵn vâ mưåt sûå qụn: àố lâ
mưåt trûúâng húåp ca mưåt ngûúâi àậ trốt lúä hển mưåt lêìn, nhêët àõnh
khưng lúä hển lêìn thûá hai nûäa, nhûng trong lêìn thûá hai nây lẩi àïën
sai giúâ. Mưåt ngûúâi bẩn tưi vûâa khẫo cûáu khoa hổc vûâa viïët vùn kïí
cho tưi nghe vïì mưåt trûúâng húåp tûúng tûå ca chđnh bẫn thên ưng.
Ưng kïí: “ Cấch àêy vâi nùm tưi nhêån gia nhêåp hưåi vùn chûúng vò
tin rùçng hưåi cố thïí gip tưi trong viïåc trònh diïỵn mưåt vúã kõch ca
tưi. Thûá sấu nâo tưi cng tham dûå vâo cấc cåc hưåi hổp ca u ban
mâ chùèng lêëy gò lâm thđch lùỉm. Cấch àêy vâi thấng tưi àûúåc ngûúâi
ta cho biïët lâ mưåt vúã kõch ca tưi sệ àûúåc àem diïỵn vâ ngay sau àố
tưi qụn phùỉt khưng dûå cấc phiïn hổp nûäa. Nhûng khi àổc cấc bâi
ca anh viïët vïì vêën àïì àố tưi thêëy xêëu hưí tûå trấch rùçng mònh àậ
khưng thêm ài dûå cấc phiïn hổp khi khưng cêìn àïën hổ nûäa, vâ tûå
nh lâ thïë nâo cng phẫi quay trúã lẩi cåc hổp nhû trûúác. Tưi suy
nghơ mậi vïì vêën àïì cho àïën khi àïën trûúác phông hổp vâ ngẩc nhiïn
thêëy phông hổp àống cûãa chùèng cố ma nâo cẫ. Thò ra phiïn hổp àa
ä
khai diïỵn tûâ hưm qua lâ thûá sấu ngây hổp thûúâng lïå. Tưi àậ lêìm
ngây hổp vâ àïën vâo hưm thûá bẫy”.
Nïëu cố thïm nhiïìu quan sất nûäa, cố lệ cng hay nhûng thưi.
Tưi mën trònh bây thïm cng cấc bẩn mưåt loẩi trûúâng húåp khấc
Sigmund Freud 50

trong àố mën xem mònh giẫi thđch cố àng khưng, chng ta phẫi

chúâ àïën biïën cưë sau àố xấc nhêån.
Khỗi phẫi nối lâ àiïìu kiïån cêìn thiïët ca nhûäng trûúâng húåp
nây lâ chng ta khưng hïì biïët àïën tònh trẩng tinh thêìn trong lc
nây hay tònh trẩng àố úã ngoâi têìm khẫo sất ca chng ta. Sûå giẫi
thđch ca chng ta vò thïë chó cố giấ trõ mưåt sûå dûå àoấn mâ chng
ta khưng cho lâ quan trổng. Nhûng sau àố cố mưåt sûå viïåc xẫy ra
chûáng tỗ rùçng cấch giẫi thđch àêìu tiïn ca chng ta lâ àng. Mưåt
hưm, trong mưåt cåc ài thùm mưåt cùå
p vúå chưìng, tưi àûúåc ngûúâi vúå
vûâa cûúâi vûâa kïí cho nghe rùçng ngay sau hưm ài trùng mêåt vïì,
nâng dêỵn ngûúâi em gấi ài mua sùỉm, ngûúâi em gấi nây chûa cố
chưìng. Trong khi àố chưìng nâng ài viïåc riïng. Hai chõ em àang ài
àưåt nhiïn trưng thêëy mưåt ngûúâi àân ưng ài bïn kia àûúâng, nâng
bẫo em gấi: “Kòa ưng X ” Nâng khưng hïì thêëy rùçng ngûúâi àân
ưng àố chùèng phẫi ai khấc hún lâ chưìng nâng vûâa múái cûúái chûâng
vâi tìn. Cêu chuån àố gêy cho tưi mưåt cẫm giấc khố chõu, nhûng
tưi khưng mën tin vâo àiïìu mâ mònh nghơ vïì vêën àïì. Chó vâi nùm
sau tưi múái nhúá lẩi cêu chuån vò tin rùçng cåc hưn nhên giûäa hai
ngûúâi àậ àûa àïën kïët quẫ tai hẩ
i.
A.Maeder kïí chuån mưåt bâ trûúác hưm cûúái qụn khưng ài
thûã ấo cûúái vâ mậi àïën tưëi múái nhúá lẩi. Ưng ta cho rùçng viïåc nây vâ
sûå ly dõ ca hai ngûúâi sau àố cố liïn quan àïën nhau. Tưi biïët cố
mưåt bâ tuy àậ cố chưìng nhûng vêỵn k nhûäng tâi liïåu vïì quẫn trõ
tâi sẫn bùçng tïn thúâi con gấi, rưìi sau àố ly dõ vúái chưìng. Tưi biïët
mưåt bâ àậ àấnh mêët nhêỵn cûúái trong thúâi k trùng mêåt, nhûäng
biïën cưë sau àố chûáng tỗ lâ sûå viïåc àố cố mưåt nghơa àùåc biïåt khưng
sao lêìm àûúåc. Lẩi côn trûúâng húåp mưåt hoấ hổc gia danh tiïëng
ngûúâ
i Àûác qụn cẫ giúâ cûã hânh hưn lïỵ ca mònh vâ àấng lệ phẫi ra

nhâ thúâ thò lẩi ài thùèng vâo phông thđ nghiïåm. Sau àố ưng ta àưíi
vâ chïët giâ trong cẫnh àưåc thên.
Chùỉc cấc bẩn cng mën rùçng, trong têët cẫ cấc trûúâng húåp àố
nhûäng hânh vi sai lẩc thay thïë cho linh tđnh ngûúâi xûa. Mâ àng
thïë, nhiïìu khi nhûäng linh tđnh àố chó lâ nhûäng hânh vi sai lẩc, vđ
d nhû khi ngûúâi ta vêëp ngậ. Nhiïìu trûúâng húåp khấc cố tđnh chêët
khấch quan chûá khưng ch quan. Nhûng bẩn khưng thïí tûúãng
tûúång àûúåc rùçng thûåc rêët khố phên biïåt xem mưåt biïën cưë
thåc vâo
loẩi nâo. Nhiïìu khi hânh vi sai lẩc lẩi àeo cấi mùåt nẩ ca mưåt biïën
cưë cố tđnh cấch tiïu diïåt.
Phên têm hổc nhêåp mưn 51

Nhûäng ngûúâi nâo trong cấc bẩn cố đt nhiïìu kinh nghiïåm à
dng cố lệ cng tûå nh lâ mònh sệ trấnh cho mònh àûúåc nhiïìu àiïìu
thêët vổng vâ ngẩc nhiïn àau àúán, vâ nïëu cố can àẫm nhòn vâo sûå
thûåc giẫi thđch nhûäng hânh vi sai lẩc trong sûå giao thiïåp giûäa loâi
ngûúâi nhû lâ nhûäng linh tđnh bấo trûúác, dng nhûäng linh tđnh nây
àïí tòm hiïíu nhûäng mën côn nùçm trong vông bđ mêåt. Nhiïìu khi
ngûúâi ta khưng dấm lâm àiïìu àố. Ngûúâi ta súå rùçng mònh quay trúã
lẩi tin dûå àoấn, vûúåt qua mùåt khoa hổc. Khưng phẫi lâ linh tđnh
nâo cng thâ
nh sûå thûåc vâ khi cấc bẩn hiïíu rộ nhûäng thuët ca
chng ta hún, bẩn sệ thêëy lâ khưng cêìn gò cấc linh tđnh àố phẫi
thûåc hiïån hïët.
Nhûäng hânh vi sai lẩc lâ nhûäng hânh vi cố nghơa: àố lâ kïët
quẫ ca nhûäng sûå phên tđch ca nhûäng dông trïn vâ lâ àiïìu chng
ta dng lâm cùn bẫn cho nhûäng cåc khẫo sất sùỉp túái. Chng ta
cêìn xấc nhêån lẩi mưåt lêìn nûäa: chng ta khưng hïì khùèng àõnh lâ
mưåt viïåc ln ln xẫy ra. Chng ta chó cêìn cho rùçng phêìn nhiïìu

nhûäng hânh vi nâ
y cố nghơa lâ à rưìi. Vẫ lẩi ngay vïì phûúâng
diïån nây cng cố nhiïìu sûå khấc biïåt khi chng ta ài tûâ hânh vi nây
qua hânh vi khấc. Nhûäng sûå lúä lúâi , viïët sai v.v v àïìu cố mưåt vùn
bẫn thìn tu sinh l. Àiïìu nây khưng àûúåc chùỉc chùỉn trong cấc
hònh thûác khấc nhau ca sûå qụn lậng (qụn tïn, qụn dûå àõnh,
khưng tòm àûúåc nhûäng àưì vêåt mâ mònh àậ cêët ) trong khi sûå àấnh
mêët àưì àẩc thò cố lệ khưng cố mưåt mûưën nâo dđnh dấng vâo àố.
Chng ta cêìn thïm rùçng nhûäng sûå nhêìm lêỵn trong àúâi sưëng
thûúâng ngâ
y cng chó dđnh dấng vâo mưn phên têm hổc vïì mưåt vâi
khđa cẩnh nâo àố thưi. Lc nây cng nïn nhúá ln ln àïën nhûäng
sûå giúái
kiïën ca tưi cng gip cho ta giẫi thđch nhûäng trûúâng húåp
trong loẩi thûá ba. Àiïím khấc biïåt duy nhêët trong ba loẩi nây lâ
mûác àưå dưìn ếp ca khuynh hûúáng thưi. Trong loẩi thûá nhêët àûúng
sûå biïët rộ mònh cố khuynh hûúáng àố trûúác khi nố xët hiïån vò thïë
nïn khuynh hûúáng àố bõ dưìn ếp nhêët àõnh cûá xët hiïån. Trong loẩi
thûá hai sûå dưìn ếp nùång hún vâ àûúng sûå khưng hïì biïët mònh cố
khuynh hûúáng àố trûúác khi nố xë
t hiïån. Àiïìu ngẩc nhiïn lâ d bõ
dưìn ếp nhû thïë, khuynh hûúáng cng cûá xët hiïån khưng sao ngùn
àûúåc. Tònh trẩng nây gip cho chng ta rêët nhiïìu àïí cùỉt nghơa cấc
trûúâng húåp trong loẩi thûá ba. Tưi côn nối rùçng ngûúâi ta cố thïí tòm
thêëy trong hânh vi sai lẩc sûå phất hiïån ca mưåt khuynh hûúáng bõ
dưìn ếp tûâ lêu lùỉm, àïën nưỵi àûúng sûå khưng hïì hay biïët gò vâ ph
Sigmund Freud 52

nhêån sûå cố mùåt ca nố. Nhûng d cố mën tấch riïng loẩi thûá ba
nây ra chùng nûäa thò cấc bẩn cng khưng thïí chêëp nhêån kïët lån

phất hiïån ra sau khi xết cấc trûúâng húåp khấc, rùçng sûå dưìn ếp mưåt
mën nối mưåt àiïìu gò chđnh lâ àiïìu kiïån cêìn thiïët cho sûå phất
sinh ca mưåt sûå lúä lúâi.
Àïën bêy giúâ chng ta cố thïí nối rùçng àậ àẩt àûúåc nhûäng tiïën
bưå múái trong viïåc tòm hiïíu cấc hânh vi sai lẩc. Khưng nhûäng chng
ta biïët rùçng nhûäng hânh vi àố lâ hânh vi tinh thêìn, cố kêm theo
mưåt më
n, rùçng àố lâ kïët quẫ ca sûå liïn kïët giûäa hai mën,
chng ta côn biïët rùçng mưåt trong hai mën àố trûúác khi nối àậ bõ
dưìn ếp àïën nưỵi phẫi phất hiïån do sûå rưëi loẩn ca mën kia.
Chđnh mën nây cng bõ rưëi loẩn trûúác khi trúã thânh kễ gêy rưëi.
Têët nhiïn lâ ngay vúái nhûäng kïët quẫ nhû thïë chng ta cng chûa
thïí cùỉt nghơa àûúåc mưåt cấch hoân hẫo nhûäng hiïån tûúång gổi lâ
nhûäng hânh vi sai lẩc. Chng ta àưåt nhiïn thêëy nhiïìu vêën àïì khấc
hiïån ra vâ cố cẫm tûúãng rùçng câ
ng ài sêu vâo vêën àïì bao nhiïu thò
chng ta câng thêëy xët hiïån nhiïìu vêën àïì múái bêëy nhiïu. Chng
ta cố thïí tûå hỗi, tẩi sao sûå viïåc lẩi khưng àún giẫn hún nhó? Khi
mưåt ngûúâi quët àõnh dưìn ếp mưåt khuynh hûúáng trong khi àấng lệ
phẫi àïí cho nố phất hiïån tûå do thò chng ta àûáng trûúác hai trûúâng
húåp: mưåt lâ khuynh hûúáng chõu àưìn ếp vâ khưng cố gò xẫy ra cẫ;
hai lâ khuynh hûúáng khưng chõu dưìn ếp vâ phẫi xët hiïån mưåt
cấch hoân toân vâ thânh thûåc. Nhûng hânh vi sai lẩc úã giûäa hai
tònh trẩng do: khuynh hûúáng bõ dưìn ếp nûãa chûâng vâ mën bõ
dưì
n ếp, nïëu khưng bõ tiïu diïåt thò cng bõ dưìn ếp à àïí cho khưng
thïí phất hiïån ra ngun hònh mâ phẫi thay àưíi đt nhiïìu, trûâ mưåt
vâi trûúâng húåp lễ tễ. Chng ta cố thïí cho rùçng nhûäng sûå kiïån liïn
húåp hay nûãa nổ nûãa kia àố cng phẫi theo mưåt sưë àiïìu kiïån nâo
àùåc biïåt, nhûng chng ta khưng hïì biïët tđnh chêët ca nhûäng àiïìu

kiïån àố nhû thïë nâo. Tưi khưng tin rùçng d cố ài sêu àïën àêu
chùng nûäa, chng ta cố thïí tòm ra àûúåc nhûäng àiïìu kiïån chûa biïët
àố. Mën àïën àûúåc nhûäng mc tiïu àố, chng ta côn phẫi thấm
hiïím nhûäng khu vûå
c tùm tưëi khấc ca àúâi sưëng tinh thêìn ; chó khi
nâo chng ta tòm ra trong àố nhûäng hiïån tûúång tûúng tûå nhû ca
chng ta múái cố can àẫm àûa ra nhûäng giẫ thuët àïí cùỉt nghơa
nhûäng hânh vi sai lẩc mưåt cấch trổn vển hún. Nhûng côn àiïìu nây
nûäa: d chng ta lâm viïåc vúái nhûäng dêëu hiïåu nhỗ nhoi, chng ta
cng cố thïí gùåp àiïìu nguy hiïím. Cố mưåt cùn bïånh tinh thêìn gổi lâ
Paraoia combinatoire, trong àố nhûäng dêëu hiïåu nhỗ nhoi chó àûúåc
dng mưåt cấch cố giúái hẩn thưi vâ tưi khưng cho rùçng mổi kïët lån
Phên têm hổc nhêåp mưn 53

thoất ra tûâ àố àïìu àng. Àïí trấnh nhûäng sûå nguy hiïím àố, chng
ta chó cố viïåc múã thûåc rưång phẩm vi quan sất ca chng ta, xết ài
xết lẩi nhiïìu lêìn nhûäng cẫm giấc nhû nhau bêët kïí lâ khu vûåc àúâi
sưëng tinh thêìn nâo chng ta khẫo sất.
Vò thïë àïën àêy chng ta khưng phên tđch nhûäng hânh vi sai
lẩc nûäa. Tưi chó biïët khun cấc bẩn àiïìu nây: cấc bẩn hậy nhúá mậi
àïën àûúâng lưëi chng ta àậ theo àïí khẫo sất cấc hiïån tûúång àố nhû
mưåt cấi mêỵu. Theo àûúâng lưëi àố cấc bẩn ngay tûâ bêy giúâ àậ biïë
t rộ
têm l ca chng ta mën gò. Khưng nhûäng chng ta mën mư tẫ
vâ phên loẩi nhûäng hiïån tûúång àố, chng ta côn mën quan niïåm
chng nhû nhûäng dêëu hiïåu ca sûå hoẩt àưång ca nhûäng àưång lûåc
trong têm hưìn, sûå phất hiïån ca nhûäng khuynh hûúáng cố mc àđch
nhêët àõnh, hoẩt àưång hóåc cng chiïìu vúái nhau hóåc trấi hûúáng.
Chng ta tòm cấch tûå tẩo ra mưåt quan niïåm linh hoẩt vïì nhûäng
hiïån tûúång tinh thêìn. Theo quan niïåm nây thò nhûäng hiïån tûúång

tri thûác phẫi nhûúâng chưỵ cho cấc khuynh hûúáng vâ chó cấc khuynh
hûúá
ng nây múái àûúåc cưng nhêån mâ thưi.
Chng ta sệ khưng ài xa hún àưëi vúái nhûäng hânh vi sai lẩc;
nhûng chng ta cố thïí ài vâo mưåt vâi con àûúâng rệ trong phẩm vi
nây àïí tòm thêëy nhûäng àiïìu quen thåc vâ nhûäng àiïìu múái. Mën
thïë, chng ta vêỵn giûä phêån sûå chia thânh ba loẩi: a) sûå lúä lúâi vúái
cấc tiïíu mc nhû viïët sai, àổc sai, nghe nhêìm. b) sûå qụn lậng àưëi
vúái nhûäng tiïíu mc àưëi vúái nhûäng vêåt bõ qụn (tïn ngûúâi, chûä
ngoẩi qëc, nhûäng dûå àõnh, nhûäng cẫm giấc) c) sûå lêìm lêỵn, mêët
mất, khưng tòm lẩi àûúåc mưå
t àưì vêåt àậ cêët. Nhûäng sûå sai lêìm àưëi
vúái chng ta chó cố tấc dng khi gùỉn liïìn vâo vúái sûå qụn lậng,
hiïíu lêìm v.v.v
Chng ta àậ nối nhiïìu àïën sûå lúä lúâi. Tuy vêåy côn phẫi nối
thïm đt àiïìu nûäa. Cố nhiïìu hiïån tûúång nhỗ vïì tònh cẫm khưng phẫi
lâ khưng àấng àûúåc ch gùỉn liïìn vâo sûå lúä lúâi. Khưng phẫi lâ ai
cng sùén lông nhêån rùçng mònh àậ lúä lúâi; nhiïìu khi mònh lúä lúâi thò
khưng biïët nhûng lẩi nghe rộ sûå lúä lúâi ca ngûúâi khấc. Trong mưåt
mûác àưå nâo àố sûå lúä
lúâi hay bõ lêy, ngûúâi ta khưng thïí nghe nối
ln àïën sûå lúä lúâi mâ chđnh mònh lẩi khưng lúä lúâi. Nhûng sûå lúä lúâi
vư nghơa l nhêët khưng cho ta hay biïët gò, àùåc biïåt vïì àúâi sưëng tinh
thêìn, tuy nhiïn cng cố nhûäng l do dïỵ hiïíu. Khi nâo chng ta bõ
rưëi loẩn trong lc àang nối lïn mưåt chûä nâo àố, àổc lïn mưåt ngun
êm dâi, chng ta khưng qụn kếo dâi cấi ngun êm ngùỉn sau àố
ra, thânh ra lẩi bõ thïm mưåt sûå lúä lúâi nûäa àïí sûãa chûäa sûå lúä lúâi
Sigmund Freud 54

trûúác. Sûå viïåc cng xẫy ra nhû thïë khi chng ta nối lïn mưåt

ngun êm kếp: chng ta sệ tòm cấch sûãa lẩi bùçng cấch àổc lïn
mưåt ngun êm kếp khấc sau àố àïí nhúá lẩi ngun êm trûúác.
Ngûúâi ta cố thïí cho rùçng àûúng sûå mën chûáng tỗ lâ mònh biïët rộ
tiïëng mể àễ ca mònh vâ mën àổc cho thûåc àng. Sûå lïåch lẩc thûá
hai cố mc àđch gúåi sûå ch ca ngûúâi nghe, tỗ rùçng chđnh mònh
cng biïët mònh lúä lúâi. Nhûng sûå lúä lúâi hay xẫy ra nhêët, vư nghơa l
nhêët thûúâng thûúâng lâ nhûäng lúâi rt ngùỉn hay nối trûúác nhûä
ng
àiïìu àõnh nối xët hiïån trong nhûäng phêìn khưng cố gò àùåc biïåt
trong diïỵn tûâ. Trong mưåt cêu húi dâi, ngûúâi ta lúä lúâi bùçng cấch àổc
lïn mưåt vêìn àấng lệ chûa àổc àïën theo thûá tûå nhûäng àiïìu mën
nối. Àiïìu àố cho ngûúâi ta cấi cẫm tûúãng rùçng àûúng sûå mën nối
cho thûåc mau cêu àõnh nối vâ chûáng minh rùçng àûúng sûå khưng
thđch nhûäng lúâi nối àố cht nâo. Nhû thïë chng ta àậ túái trûúâng
húåp giúái hẩn, trong àố sûå khấc biïåt giûäa quan niïåm phên têm hổc
vâ quan niïåm sinh l hổc ca sûå lúä lúâi bõ xoấ bỗ. Trong nhûäng
trûú
âng húåp àố chng ta ch trûúng cho rùçng cố mưåt khuynh hûúáng
gêy rưëi loẩn cho mưåt khuynh hûúáng cêìn àûúåc diïỵn tẫ trong khi nối;
nhûng khuynh hûúáng àố chó cho chng ta biïët lâ nố cố mùåt thưi
chûá khưng cho ta biïët mc àđch ca nố lâ gò. Sûå rưëi loẩn do nố gêy
ra theo mưåt vâi ẫnh hûúãng ca thanh êm vâ mưåt vâi sûå liïn tûúãng,
cố thïí àûúåc quan niïåm nhû mc àđch lâm lïch lẩc sûå ch ra khỗi
nhûäng àiïìu mën nối. Nhûng sûå rưëi loẩn sûå ch cng nhû sûå liïn
tûúãng khưng à àïí cho ta biïët àùåc tđnh ca sûå lúä lúâi. Cẫ hai àïìu
diïỵn tẫ sûå cố mùå
t ca mưåt mën gêy rưëi, chng ta chó biïët kïët
quẫ ca chng nhûng khưng thïí dûåa vâo nhûäng kïët quẫ nây àïí
biïët rộ tđnh chêët ca chng nhû chng ta cố thïí lâm trong nhûäng
trûúâng húåp rộ râng hún.

Nhûäng sûå viïët sai giưëng nhûäng sûå lúä lúâi àïën nưỵi chng ta vêỵn
chùèng cố àiïìu gò múái mễ àïí nối cẫ. D sao cng nïn cưë gùỉng thu
lûúåm mưåt cht trong phẩm vi nây. Nhûäng lưỵi lêìm, nhûäng sûå rt
ngùỉn, sûå viïët trûúác, nhûäng chûä cưë àõnh viïët xët hiïån khi chûa àïën
lûúåt xët hiïån, nhêët lâ
nhûäng chûä chó àûúåc xët hiïån sau cng thưi
chûáng tỗ rùçng ngûúâi viïët khưng mën viïët vâ mën xong câng súám
chûâng nâo câng hay; nhûäng kïët quẫ rố rïåt hún ca sûå viïët lâm lâm
lưå rộ tđnh chêët vâ mën ca khuynh hûúáng gêy rưëi. Thûúâng
thûúâng ngûúâi ta biïët rùçng mưỵi khi tòm thêëy mưåt sûå viïët sai trong
mưåt bûác thû, ngûúâi ta biïët ngay rùçng ngûúâi viïët khưng úã trong mưåt
trẩng thấi tinh thêìn bònh thûúâng; nhûng khưng phẫi bao giúâ cng
hiïíu àûúåc lâ sûå gò àậ xẫy ra cho ngûúâi viïët. Àûúng sûå đt khi nhêån
Phên têm hổc nhêåp mưn 55

thêëy nhûäng àiïìu viïët sai cng nhû sûå lúä lúâi ca mònh. Tưi mën
nối àïën mưåt sûå quan sất rêët th võ sau àêy: cố nhiïìu ngûúâi thûúâng
àổc lẩi thû sau khi viïët xong rưìi múái gûãi ài; cố nhiïìu ngûúâi khấc
khưng cố thối quen àố nhûng mưỵi khi àổc lẩi àïìu cố cú hưåi sûãa
chûäa nhûäng àiïìu sai lêìm. Lâm sao cùỉt nghơa àûúåc sûå kiïån àố?
Ngûúâi ta cố thïí cho rùçng nhûäng ngûúâi nây biïët rùçng hổ viïët sai?
Chng ta cố thïí chêëp nhêån àiïìu àố khưng?
Cố mưåt vêën àïì th võ gùỉn liïån vâo vúái sûå viïët sai. Chùỉc cấc
ba
ån côn nhúá tïn sất nhên H giẫ lâm nhâ vi trng hổc, àậ kiïëm
àûúåc trong cấc hổc viïån khoa hổc nhûäng vi trng rêët nguy hiïím àïí
sất hẩi nhûäng ngûúâi thên cêån. Mưåt hưm anh châng gûãi cho mưåt hổc
viïn mưåt bûác thû trong àố cố phân nân lâ nhûäng vi trng àûúåc
cêëy khưng cố hiïåu quẫ gò àưëi vúái nhûäng con chåt nhùỉt vâ chåt
bẩch. Àấng lệ phẫi viïët thû nhû thïë thò anh châng lẩi viïët : “ trong

cấc cåc thđ nghiïåm ca tưi àưëi vúái loâi ngûúâi ”. Sûå nhêìm lêỵn nây
tuy cố àûúåc cấc bấ
c sơ trong hổc viïån àïí àïën nhûng hổ chùèng lâm
gò cẫ. Cấc bẩn cố thêëy rùçng nïëu cấc bấc s cho rùçng sûå viïët nhêìm
nây lâ lúâi th tưåi mâ u cêìu múã mưåt cåc àiïìu tra thò tïn sất nhên
cố lệ sệ khưng thïí lâm hẩi thïm ai àûúåc nûäa khưng? Cấc bẩn cố
thêëy rùçng sûå khưng biïët gò àïën nhûäng hânh vi sai lẩc trong trûúâng
húåp nây àậ àûa àïën sûå tai hẩi nâo chûa? Vïì phêìn tưi, chùỉc chùỉn tưi
sệ nghi ngúâ. Tuy nhiïn dng sûå viïët sai àố lâm bùçng chûáng sệ gùåp
nhiïìu trúã ngẩi lùỉm. Sûå viïåc khưng àún giẫ
n nhû mònh tûúãng. Sûå
viïët sai tûå nố lâ mưåt dêëu hiïåu khưng thïí chưëi cậi àûúåc nhûng
khưng phẫi vò thïë mâ cố thïí múã ngay mưåt cåc àiïìu tra àûúåc. Têët
nhiïn sûå viïët sai chûáng tỗ rùçng àûúng sûå cố àõnh dng nhûäng vi
trng àố cho àưìng loẩi nhûng khưng biïët chùỉc àố lâ mưåt dûå mûu
giïët ngûúâi hay chó lâ mưåt nghơ ngưng cìng mâ thưi. Àûúng sûå cố
thïí chưëi phùng hïët. Sau nây khi chng ta xết àïën sûå khấc biïåt
giûäa sûå hiïån thûåc trong cåc sưëng tinh thêìn vâ sûå hiïån thûåc vêåt
chêët, cấc bẩn sệ hiïí
u rộ vêën àïì hún. Àiïìu nây khưng ngùn cêëm
chng ta thêëy rùçng àố lâ trûúâng húåp mâ mưåt hânh vi sai lẩc vïì sau
àậ cố mưåt têìm quan trổng lc àêìu khưng ai ngúâ.
Trong nhûäng sûå àổc sai chng ta àûáng trûúác mưåt tònh trẩng
tinh thêìn khấc hùèn sûå lúä lúâi vâ sûå viïët sai. Mưåt trong cấc khuynh
hûúáng trïn àûúåc thay bùçng mưåt sûå kđch àưång nây khưng dai dùèng.
Àiïìu chng ta phẫi àổc khưng phất sinh ra àúâi sưëng tinh thêìn ca
chng ta nhû àiïìu chng ta cêìn viïët. Vò thïë cho nïn phêìn lúán
nhûäng trûúâng húåp àổc sai chó lâ nhûäng trûúâng húåp trong àố cố sûå
Sigmund Freud 56

thay thïë hoân toân. Tiïëng cêìn àổc àûúåc thay thïë bùçng mưåt tiïëng
khấc, giûäa hai tiïëng àố khưng cố sûå khấc biïåt gò vïì nưåi dung cẫ, sûå
thay thïë xẫy ra vò cố sûå giưëng nhau giûäa hai chûä. Thđ d ca
Lichtenberg : Agamemnon thay vò angenommen, lâ mưåt thđ d
àiïín hònh.
Nïëu ngûúâi ta mën tòm ra khuynh hûúáng gêy rưëi, ngun
nhên ca sûå lêìm lêỵn thò ngûúâi ta phẫi gẩt ra mưåt bïn ngun bẫn
àổc sai vâ bùỉt àêìu phên tđch vâ tûå àùåt hai cêu hỗi: tûúãng nâo àậ
hiïån lïn trong trđ ốc trûúác nhêët vâ sûå lêìm lêỵn nhêët, vâ sûå lêìm lêỵn
àậ xẫy ra trong tònh trẩng nâ
o? Mưåt khi chó cêìn biïët tònh trẩng
nây lâ à cùỉt nghơa àûúåc sûå lêìm lêỵn. Vđ d: cố ngûúâi ài dẩo trong
mưåt thânh phưë ngoẩi qëc vâ àổc trïn têìng lêìu ca mưåt ngưi nhâ
mưåt têëm biïín àïì: “ Closethaus” (cêìu tiïu). Anh ta ngẩc nhiïn tûå
hỗi khưng hiïíu tẩi sao têëm biïín àố lẩi àïí cao nhû thïë nhûng rưìi lẩi
àổc múái biïët mònh àổc lêìm: chđnh lâ “Corsethaus” (nhâ bấn Corse).
Súã dơ anh ta àổc lêìm nhû thïë vò àng lc anh ta àang mën ài
tiïu. Trong nhûäng trûúâng húåp khấc sûå lêìm lêỵn, búãi vò khưng liïn
can àïën nưåi dung ca bẫn vùn, cêìn phẫi àûúåc phên tđch k lûúäng
vïì phûúng diïån phên têm. Sûå phên tđch nâ
y chó cố thïí thânh cưng
khi ngûúâi ta quen vúái lưëi phên tđch trong phên têm hổc vâ tin cêåy
vâo mưn nây. Nhûng thûúâng thò viïåc cùỉt nghơa mưåt sûå àổc sai
khưng cố gò lâ khố khùn. Nhû trong trûúâng húåp Lichtenberg àậ nối
trïn (Agamemnon thay vò angenommen) tiïëng thay thïë chûáng tỗ
mưåt cấch dïỵ dâng chiïìu hûúáng tû tûúãng ngìn gưëc ca sûå rưëi loẩn.
Trong chiïën tranh vò àổc nhiïìu tïn thânh phưë, tïn cấc võ chó huy
qn sûå, nhûäng danh tûâ qn sûå, thânh ra mưỵi khi gùåp nhûäng
tiïëng tûúng tûå ngûúâi ta hay àổc nhêìm. Àiïìu lâm chng ta bêån têm
thûúâng xët hiïån àïí thay thïë nhûäng àiïìu lâm chng ta khưng biïët

vâ khưng àïí àïën. Nhûäng tiïëng vang ca cấc
kiïën ca chng ta
gêy rưëi cho nhûäng cẫm tûúãng múái àưëi vúái chng ta.
Nhûäng trûúâng húåp àổc sai cho ta thêëy nhiïìu khi chđnh vùn
bẫn àậ múã àûúâng cho khuynh hûúáng gêy rưëi ra mùåt àïí àưíi bẫn vùn
nây thânh mưåt bẫn vùn khấc, cố nghơa trấi hùèn. Ngûúâi ta àûáng
trûúác mưåt vùn bẫn mâ ngûúâi ta khưng thđch, vâ khi phên tđch ra
ngûúâi ta thêëy ngay rùçng chđnh sûå khưng thđch nây àậ lâm cho
ngûúâi ta àổc nhêìm.
Trong nhûäng trûúâng húåp àổc sai xẫy ra ln ln nối trong
phêìn trïn, hai ëu tưë mâ chng ta àậ gấn cho mưåt tđnh chêët quan
trổng trong nhûäng hâ
nh vi sai lẩc lẩi chó giûä mưåt vai trô thûá ëu:
Phên têm hổc nhêåp mưn 57

chng tưi mën nối àïën sûå mêu thỵn giûäa hai khuynh hûúáng vâ
sûå dưìn ếp ca mưåt trong hai khuynh hûúáng àố, chđnh sûå dưìn ếp
nây phẫn ûáng vò nhûäng hêåu quẫ ca hânh vi sai lẩc. Khưng phẫi lâ
nhûäng sûå àổc sai phẫn trấi vúái nhûäng ëu tưë nây nhûng sûå dêỵm
chên lïn nhau ca nhûäng dông tû tûúãng trong sûå àổc sai mẩnh
hún sûå dưìn ếp trong trûúâng húåp nhûäng hânh vi sai lẩc. Chó trong
nhûäng hònh thûác khấc nhau ca hânh vi sai lẩc vïì sûå qụn lậng,
hai ëu tưë nây múái nưíi bêåt lïn.
Sûå qụn lậng cấc dûå àõnh lâ mưåt hiïån tûúång rêët dïỵ giẫi thđch,
ngay chđnh nhûä
ng ngûúâi ngoâi phưë cng cưng nhêån nhû vêåy.
Khuynh hûúáng gêy rưëi khưng gò khấc hún lâ mưåt mën trấi
ngûúåc, mưåt sûå khưng mën lâm mâ chng ta chó côn tûå hỗi tẩi sao
mâ nố lẩi khưng diïỵn tẫ mưåt cấch khấc vâ khưng giêëu giïëm.
Nhûng sûå cố mùåt ca sûå khưng mën àố khưng ai chưëi cậi àûúåc.

Mưåt vâi lc ngûúâi ta cng tòm ra àûúåc nhûäng l do bùỉt båc ngûúâi
ta phẫi giêëu giïëm cấi mën nây bao giúâ cng àẩt àûúåc mc àđch
trong hânh vi sai lẩc, vâ nïëu sûå giêëu giïëm àố khưng cố thò mc
àđch àố thïë
nâo cng àẩt àûúåc. Trong khoẫng thúâi gian giûäa lc
àiïìu dûå tđnh ra mùåt vâ lc thi hânh nïëu cố mưåt sûå thay àưíi nâo
quan trổng, tònh trẩng tinh thêìn xët hiïån, sûå thay àưíi khưng thïí
ài àưi vúái sûå thi hânh àiïìu dûå àõnh thò sûå qụn lậng dûå àõnh àố
khưng côn lâ mưåt hânh vi sai lẩc nûäa. Sûå qụn lậng nây khưng cố
nghơa gò nûäa búãi vò sûå thi hânh nhûäng àiïìu dûå àõnh trong tònh
trẩng tinh thêìn múái trúã nïn vư đch. Sûå qụn lậng mưåt àiïìu dûå àõnh
chó cố thïí àûúåc coi nhû mưåt hânh vi sai lẩc khi chng ta khưng tin
vâo sûå thay àưíi trong tònh trẩng tinh thêìn.
Nhûäng trûúâng húåp qụn cấc àiïìu dûå àõnh thûúâ
ng thûúâng
àưìng àïìu vâ rộ râng àïën nưỵi chng chùèng côn gò àấng khẫo cûáu
nûäa. Nhûng trong hai àiïím sûå khẫo sất hânh vi sai lẩc nây cố thïí
cho ta biïët mưåt vâi àiïìu múái mễ. Chng ta àậ nối rùçng sûå qụn
lậng, tûác lâ sûå khưng thi hânh mưåt àiïìu dûå àõnh, chûáng tỗ cố mưåt
kiïën khưng mën thi hânh dûå àõnh àố. Àiïìu nây àng rưìi nhûng
cưng cåc khẫo cûáu cho biïët lâ sûå khưng mën nây cố thïí trûåc tiïëp
hay giấn tiïëp. Mën hiïíu giấn tiïëp nghơa lâ
gò, chng ta chó cêìn
nïu mưåt hay hai vđ d. Khi mưåt ngûúâi giấm hưå qụn khưng giúái
thiïåu con àúä àêìu ca mònh cho mưåt ngûúâi nâo àố thò mưåt sûå lậng
qụn nây chûáng tỗ ngûúâi giấm hưå khưng àïí àïën ngûúâi con àúä àêìu
mưåt cấch quấ àấng nïn khưng tha thiïët giúái thiïåu. Đt nhêët àố cng
lâ kiïën ca ngûúâi con àúä àêìu vïì hânh vi qụn lậng ca ngûúâi
Sigmund Freud 58

giấm hưå. Nhûng tònh trẩng cố thïí rùỉc rưëi hún. Sûå ngêìn ngẩi khưng
mën giúái thiïåu cố thïí cố mưåt ngun cúá khấc vâ vïì mưåt phûúng
diïån khấc. Cố thïí lâ cư con gấi khưng hïì liïn quan gò àïën sûå qụn
lậng àố cẫ vâ chđnh ngûúâi thûá ba kia múái lâ ngun nhên quët
àõnh. Cấc bẩn thêëy lâ vïì phûúng diïån thûåc tïë, sûå giẫi thđch khố
khùn nhû thïë nâo chûa? D kiïën ca cư con gấi cố àng chùng
nûäa thò cư ta vêỵn cố thïí tỗ ra khưng tin cêåy vâ khưng cưng bùçng vúái
ngûúâi giấm hưå. Hay trong trûúâng húåp ngûúâi cố hển nhûng qụn
khưng àïën hển thò l
do ca sûå qụn lậng àố chó cố thïí cùỉt nghơa úã
chưỵ ngûúâi cố hển khưng thêëy khoấi ngûúâi kia mêëy. Nhûng ngay
trong trûúâng húåp nây ngûúâi ta cng cố thïí khưng phẫi lâ ngûúâi
mònh mën gùåp mâ cng cố thïí lâ núi àõnh gùåp nhau, núi mâ
ngûúâi ta khưng mën àïën vò úã àố cố nhûäng k niïåm khưng tưët àểp.
Mưåt thđ d khấc: mưåt ngûúâi qụn khưng gûãi mưåt lấ thû ài cố thïí vò
khưng thđch nưåi dung bûác thû; nhûng cng cố thïí nưåi dung bûác thû
khưng liïn can gò àïën sûå qụn lậng, vâ ngun nhên lâ nưåi dung
mưåt bûác thû khấc viïët tûâ lêu nhûng àûúåc nưåi dung bûác thû nây gúåi
nhúá
lẩi lâm cho khuynh hûúáng gêy rưëi xët hiïån: ngûúâi ta cố thïí
cho rùçng sûå khưng mën gûãi bûác thû tûâ bûác thû trûúác trong àố nố
khưng cố l do gò cẫ. Cấc bẩn thêëy chûa? Chng ta cêìn phẫi lâm
viïåc hïët sûác cêín thêån, dê dùåt ngay cẫ trong nhûäng trûúâng húåp cố
thïí cùỉt nghơa àûúåc dïỵ dâng: àiïìu gò àố cố giấ trõ nhû nhau trong
phûúng diïån têm l cố thïí cố nhiïìu cấch giẫi thđch vïì phûúng diïån
thûåc tïë.
Nhûäng hiïån tûúång mâ tưi vûâa trònh bây cố thïí cố vễ k lẩ
trûúác mùỉt cấc bẩn. Cấc bẩn cố thïí tûå hỗi khưng biïë
t sûå khưng
mën giấn tiïëp àố tđnh cấch bïånh hoẩn khưng. Nhûng tưi dấm quẫ

quët rùçng tònh trẩng ca àûúng sûå hïët sûác bònh thûúâng. Tuy
nhiïn, cấc bẩn cêìn hiïíu rùçng tưi khưng hïì cưng nhêån tđnh chêët
khưng xấc thûåc mâ ta chó ra ca cấc cấch giẫi thđch nối trïn.
Chng ta cố thïí giẫi thđch sûå qụn lậng àiïìu dûå àõnh bùçng nhiïìu
cấch khấc nhau khi chng ta chûa phên tđch trûúâng húåp àố cho rộ
râng vâ khi cấc sûå giẫi thđch àố chó dûåa trïn cấc cùn bẫn cố tđnh
chêët chung thưi. Mưỵi khi phên tđch ngûúâi lâm àưëi tûúång qụn lậng,
chng ta cố àûúåc nhûäng bùçng cúá à dng àố lâ mưå
t sûå khưng mën
cố tđnh cấch trûåc tiïëp vâ ngìn gưëc ca nố úã àêu.
Mưåt àiïím khấc nhû sau: sau khi nhêån thêëy rùçng sûå qụn
lậng nhûäng dûå àõnh, trong phêìn lúán trûúâng húåp àïìu lâ do mưåt
mën trấi ngûúåc, chng ta cố thïí múã rưång cấch kïët lån nây cho
Phên têm hổc nhêåp mưn 59

nhiïìu trûúâng húåp khấc, trong àố ngûúâi àûúåc phên tđch khưng
nhûäng khưng chõu xấc nhêån lâ cố mën trấi ngûúåc mâ côn chưëi
phùỉt ài nûäa. Cấc bẩn hậy nhúá àïën nhûäng trûúâng húåp qụn lậng
khưng trẫ lẩi nhûäng cën sấch mònh mûúån, hay qụn khưng trẫ
núå, hay qụn thanh toấn hoấ àún Chng ta phẫi cố can àẫm vẩch
ra cho nhûäng ngûúâi nây biïët rùçng chđnh hổ àậ khưng mën trẫ
nhûäng cën sấch hay nhûäng mốn núå àố hay thanh toấn nhûäng hoấ
àún àố mùåc d hổ khùng khùng mưåt mûåc chưëi cậi vâ chng ta
khưng côn tòm ra àûúåc l lệ gò khấc àïí cùỉt nghơa thấi àưå
ca hổ.
Chng ta sệ bẫo hổ lâ quẫ hổ cố thûåc nhûng khưng biïët àố thưi,
côn vïì phêìn chng ta thò ngay mưåt viïåc hổ qụn khưng lâm nhûäng
viïåc nối trïn lâ à cho ta biïët hổ quẫ cố àõnh khưng mën trẫ
nïn hổ khưng nhúá àïën viïåc àem trẫ. Cấc bẩn thêëy ngay rùçng lẩi
mưåt lêìn nûäa chng ta rúi vâo tònh trẩng àậ gùåp mưåt lêìn rưìi. Bùçng

cấch gấn cho nhûäng lúâi giẫi thđch ca chng ta mưåt tđnh chêët hïët
sûác rưång rậi húåp l vïì nhiïìu mùåt trong khi khẫo sất cấc hânh vi sai
lẩc, chng ta bõ bùỉt båc phẫi cưng nhêån rùç
ng trong mưỵi ngûúâi
chng ta cố nhûäng khuynh hûúáng hoẩt àưång mâ chng ta khưng
hïì hay biïët. Nhûng khi àûa ra kiïën àố, chng ta àậ lâm trấi lẩi
hùèn vúái nhûäng àiïìu thûúâng àûúåc cưng nhêån trong àúâi sưëng vâ
trong têm l hổc.
Chng ta cng côn cố thïí giẫi thđch sûå qụn lậng cấc tïn
riïng, cấc danh tûâ, tiïëng ngoẩi qëc bùçng cấch nối rùçng trong
nhûäng trûúâng húåp àố cố khuynh hûúáng trấi ngûúåc gùỉn liïìn mưåt
cấch trûåc tiïëp hay giấn tiïëp vâo danh tûâ nây hay vâo tiïëng nối
trïn. Nhûng trong giai àoẩn nây, tđnh chêët giấn tiïëp thûúâng xẫy ra
ln ln vâ chó cố thïí tòm ra àûúåc sau mưåt c
åc phên tđch tó mó.
Vđ d trong thúâi chiïën tranh, thúâi lâm cho chng ta phẫi xa nhûäng
ngûúâi chng ta u qu, àậ xẫy ra biïët bao nhiïu sûå liïn tûúãng
lâm ëu ài rêët nhiïìu trđ nhúá ca chng ta vïì phûúng diïån cấc danh
tûâ riïng. Chđnh tưi cng khưng viïët lẩi àûúåc cho àng tïn mưåt
thânh phưë têìm thûúâng Bisens: sau khi phên tđch tưi thêëy rùçng
khưng phẫi vò tưi cố àiïìu gò bûåc mònh vúái thânh phưë àố, nhûng
chđnh vò tïn thânh phưë nây giưëng tïn Bisenzi ca mưåt toâ lêu àâi úã
Octavio trong àố tưi àậ qua nhiïìu ngây thûåc tïë khưng dïỵ chõu. Àïën
àêy, lêìn àêìu tiïn chng ta àûáng trûúác mưåt ngun tùỉc dng
khuynh hûúáng àïí cùỉt nghơa nhûäng sûå qụn lậng cấ
c danh tûâ sau
nây sệ cố mưåt têìm quan trổng hâng àêìu trong viïåc tòm cấc triïåu
chûáng ca bïånh thêìn kinh: àố lâ viïåc trđ nhúá tûâ chưëi khưng chõu gúåi
lẩi k niïåm liïn quan àïën nhûäng cẫm giấc àau bìn, lâm cho
Sigmund Freud 60

ngûúâi ta nhúá lẩi cẫm giấc àố. Cấi khuynh hûúáng trấnh sûå khố chõu
do cấc k niïåm hay nhûäng hânh vi tinh thêìn khấc gêy nïn, thấi àưå
trưën trấnh nhûäng àiïìu bûåc mònh chđnh lâ nhûäng l do rêët kiïën
hiïåu àïí giẫi thđch khưng nhûäng sûå qụn lậng cấc danh tûâ mâ côn
ca nhiïìu hânh vi sai lẩc khấc nhû nhûäng sûå nhêìm lêỵn, nhûäng sûå
lûúâi biïëng
Nhûng cố vễ nhû nhûäng ëu tưë sinh l têm l àùåc biïåt thûúâng
lâm cho ngûúâi ta dïỵ qụn cấc danh tûâ hún: cho nïn chng ta cố thïí
quan sất thêëy sûå
lậng qụn nây ngay cẫ trong nhûäng trûúâng húåp
khưng cố liïn quan gò àïën cẫm giấc khố chõu. Nhiïìu khi cố nhûäng
ngûúâi ln ln qụn nhûäng danh tûâ khưng phẫi vò danh tûâ àố lâm
cho ngûúâi ta khố chõu hay gúåi lẩi nhûäng k niïåm khưng àểp, mâ
chđnh vò nhûäng tïn àố cố liïn can gò àïën mưåt vâi sûå liïn tûúãng ca
anh ta. Ngûúâi ta cố thïí cho rùçng nhûäng danh tûâ àố gùỉn liïìn vâo vúái
mưåt loẩt cấc sûå liïn tûúãng vâ nhêët àõnh khưng chõu liïn can gò àïën
cấc liïn tûúãng khấc cố thïí xẫy ra tu theo trûúâng húåp. Cấc bẩn hậy
nhúá lẩi mưåt vâi xẫo thåt trong viïåc gip trđ nhúá. Cấc bẩn sệ
khưng kho
ãi ngẩc nhiïn nhêån thêëy rùçng cố nhiïìu danh tûâ bõ qụn
chó búãi vò ngûúâi ta àậ cưë dng mưåt vâi sûå liïn tûúãng vúái mc àđch
lâm cho nhûäng tïn àố khỗi bõ qụn. Chng ta cố nhiïìu thđ d àiïín
hònh trong àố nhûäng tïn riïng ca nhiïìu ngûúâi cố giấ trõ rêët khấc
nhau àưëi vúái tûâng ngûúâi. Vđ d nhû tïn Thếodore. Àưëi vúái nhiïìu
ngûúâi trong cấc bẩn, tïn àố chùèng cố nghơa gò cẫ: àưëi vúái ngûúâi
khấc àố cố thïí lâ tïn cha, tïn bẩn hay chđnh tïn mònh. Bẩn sệ thêëy
rùçng nhûäng ngûúâi àố khưng liïn can gò àïën Thếodore cẫ thò đt khi
qụn tïn nhûäng ngûúâi lẩ mang tïn àố, trong khi nhûäng ngûúâi cố
dđnh dấng àïë

n Thếodore bao giúâ cng cố khuynh hûúáng khưng
mën cho ngûúâi khấc mang tïn Thếodore, cố vễ nhû tïn àố chó
àûúåc ban cho bâ con hổ hâng mònh mâ thưi. Vò bêy giúâ bẩn chó cêìn
thïm vâo tấc dng ca sûå liïn tûúãng, tấc dng ca nhûäng cẫm giấc
khố chõu vâ tấc dng ca mưåt sûå hoẩt àưång giấn tiïëp lâ lêåp tûác bẩn
cố àûúåc mưåt niïåm rộ râng vïì nhûäng sûå phûác tẩp trong viïåc tòm
hiïíu sûå qụn lậng nhûäng danh tûâ.
Tấc dng ca khuynh hûúáng mën àêíy ài xa nhûäng k niïåm
têët cẫ nhûäng cẫm giấc khố chõu côn mẩnh hún nûä
a trong sûå qụn
lậng nây chó cố thïí àûúåc coi nhû mưåt hânh vi sai lẩc khi nâo nố
lâm cho chng ta ngẩc nhiïn vò khưng cố gò bâo chûäa àûúåc, vđ d
nhû khi ngûúâi ta qụn nhûäng cẫm giấc múái mễ quấ hay quan trổng
quấ, hay khi cẫm giấc àố nïëu bõ qụn sệ gêy nïn mưåt lưỵ thng