Tự chuyển đổi giới tính - Đặc quyền của loài vật? potx

Tự chuyển đổi giới
tính - Đặc quyền của
loài vật?
Với con người, giới tính được quyết định ngay từ trong bào thai bởi cấu
trúc nhiễm sắc thể. Còn với loài cá sấu, một con cá sấu con nằm trong
trứng sẽ là "trai" hay "gái" tùy vào nhiệt độ của cát. Con người không
thể tự biến từ đàn ông thành đàn bà hay ngược lại trong vòng 30 giây,
nhưng với một số loài vật thì đó chỉ là chuyện nhỏ. Những con sên biển
trong trường hợp cần thiết sẽ tự biến mình từ "nam nhi" thành kẻ
"chân yếu tay mềm". Đó là những bí mật vô cùng kỳ thú của thế giới
sinh vật.
Phép màu của loài vật
Chắc bạn biết cá vẹt cái có màu đỏ rực trong khi cá vẹt đực có màu xanh
biếc. Nhưng bạn đừng ngạc nhiên nếu một ngày con cá vẹt đỏ trong bể cá
cảnh nhà bạn biến mất, thay vào đó là một con cá vẹt đực xanh biếc. Vậy
con đực mới ở đâu ra? Hiện tượng tự chuyển giới tính ngoạn mục như vậy
trong loài cá - và nhiều loài động vật đơn bào, giáp xác khác - từng làm các
nhà khoa học đau đầu không ít.
Một trong những loài cá gây phiền toái cho khoa học nhiều nhất là cá hề hai
sọc (Amphiprion bicinctus). Chúng thường sống ở biển Đỏ. Khi hai con đực
gặp nhau, những tưởng một trận thư hùng sẽ diễn ra, hay chí ít là chúng sẽ
"phùng mang trợn mắt" để đe dọa đối thủ? Nhưng không, một trong hai sẽ
lập tức biến thành "quý cô hấp dẫn", mời gọi con kia giao hoan! Chỉ trong
tích tắc, sự thay đổi kỳ lạ này đã biến một trận thư hùng thành chuyện tình
vui vẻ. Nhưng con nào sẽ đổi giới? Người ta chưa tìm ra câu trả lời, chỉ biết
là hình như có một luật định riêng mà chỉ loài cá đó biết. Hai con cá này có
thể sống với nhau cho đến khi một con chết đi. Con còn lại khi ấy có thể
chuyển đổi giới tính lần nữa và "tái giá" hay "tục huyền" là tùy thuộc giới
tính mà nó giữ.
Con rận nước (Daphnia) cũng có phép màu tương tự. Đó là một loài giáp xác
nước ngọt, trông như con Pokémon trong suốt thu nhỏ, di chuyển nhờ những

vây nhỏ quạt lia lịa như chiếc quạt giấy. Khi ao hồ đầy ắp nước và đủ thức
ăn, tất cả đều là con cái. Nhưng khi thức ăn hiếm hoi và khoảng không cho
mỗi cá thể trở nên chật hẹp, nguy cơ giống nòi bị tiêu diệt cao, thì những con
đực xuất hiện và giao hoan với những con cái. Con cái ấp trứng và lại
chuyển thành đực nếu không gian càng giới hạn hơn. Nếu môi trường thoáng
đãng, những con cái chăm chỉ lại chiếm 100% quân số, vì những con đực đã
biến mất, hay nói đúng hơn là chúng đã chuyển thành con cái. Trò chơi hai
mặt này với chúng đơn giản chỉ là cách để duy trì nòi giống.
Loài nào biến mình tài ba nhất?
Khác với con người, chuyện nhiễm sắc thể X hay Y không là gì trong thế
giới động vật. Tuy không phải là không có giới tính cụ thể nhưng với một số
loài, lại rất khó để xác định con nào là cái, con nào là đực bởi giới tính của
chúng có thể thay đổi liên tục và diễn ra đôi khi chỉ trong 30 giây! Khi đẻ
trứng, nhiều loài bò sát (trong đó có cá sấu và rùa Chrysenys picta) không
biết lứa con của mình sẽ là "cái" hay "đực", đơn giản vì nhiệt độ của cát (nơi
vùi trứng) sẽ quyết định giới tính của lũ con về sau. Nếu cát ấm hay nóng
rực, trứng sẽ nở ra con đực; nếu cát lạnh hay ẩm, sẽ nở ra con cái. Những
sinh vật ngành chân khớp (côn trùng, giáp xác và nhện) còn kỳ cục hơn: giới
tính của thế hệ sau phụ thuộc vào những loại ký sinh trùng bám vào trứng.

Những con cá vẹt có thể tự chuyển đổi giới tính từ cái
sang đực.
Một số loài sên biển hay đỉa biển sặc sỡ lại chơi trò cút bắt độc đáo hơn: Nếu
có ba con đực và chỉ có một con cái thì một con đực sẽ chuyển ngay thành
cái để mọi chuyện diễn ra tốt đẹp! Loài cá nhỏ san hô (Hypoplectrus) cũng
vậy, chúng tránh được mọi cuộc xung đột do tranh giành kẻ phối ngẫu chỉ vì
biết tự thay đổi giới tính trong vài cái chớp mắt. Có lẽ nó đang giữ kỷ lục về
tốc độ chuyển đổi giới tính trong thế giới sinh vật với thời gian là 30 giây.
Nhưng theo tạp chí Nature, có khoảng 4 loài cá sống ở Ấn Độ Dương đang
có thời gian thay đổi giới tính trong vòng 20 giây. Loài cá san hô đẻ trứng

khoảng 14 lần trong ngày do nhiều lần thay đổi giới tính cho phù hợp. Loài
cá Labroides dimidiatus lại thích nghi với môi trường một cách đáng kinh
ngạc. Các nhà khoa học đã thử nhốt một con cá đực và sáu con cá cái vào
một bể kính. Mọi chuyện diễn ra bình thường cho đến khi con đực bị nhốt
riêng ra đúng vào mùa sinh sản. Chỉ với sáu con cái với nhau, làm sao đây?
Con cái to nhất đàn đã biến thành con đực, ve vãn những con cái kia và tiến
hành gieo tinh dịch cho tất cả. Chỉ trong vòng 24 giờ, cơ quan sản xuất trứng
của nó biến mất, thay vào đó là cơ quan sinh dục đực. Màu sắc cơ thể của nó
cũng thay đổi theo, giống hệt những con đực khác. Thông thường, chỉ sau
một tuần, nó sẽ hoàn toàn biến thành một “trang nam nhi” khỏe mạnh, cho ra
thứ tinh dịch tốt nhất để đảm bảo duy trì giống nòi.
Con người không theo kịp
Với các nhà ngư học, thay đổi giới tính ở loài cá thật ra chỉ là thay đổi cái túi
trong cơ thể, vì cả tinh hoàn hay bọc trứng cũng chỉ là một loại túi. Với thú
có vú, sự thay đổi này là không thể, vì cơ quan sinh dục của con đực khác xa
con cái. Sự khác biệt này được chỉ huy và kiểm soát bởi nhiều gen khác
nhau, nghĩa là phức tạp hơn nhiều. Khi thay đổi giới tính như vậy, một con
sư tử đực sẽ phải thay đổi cả khung xương, não bộ và nhiều "vật dụng" khác.
Một con voi cái sẽ phải có ngà nếu muốn chuyển thành voi đực, hay một con
công đực sẽ phải mất đi "cái đuôi" nếu muốn trở thành công mái, trong khi
cơ chế vận hành cho sự thay đổi như vậy là rất phức tạp và bất khả. Ở con
người cũng vậy, một phụ nữ muốn trở thành đàn ông thì phải mất đi hai gò
bồng đảo và cơ quan sinh dục, chưa kể những cơ cấu phức tạp bên trong.
Khung xương chậu to bè của phụ nữ - thích hợp cho mang thai và sinh nở -
sẽ phải thu gọn lại, râu mọc ra, tiếng nói ồm ồm hơn, não thay đổi hẳn, kể cả
hai bán cầu. Một số hormone tiêu biểu cho phái nữ cũng biến đi, nhường chỗ
cho hormone của đàn ông. Những thay đổi quá cơ bản và quan trọng như
vậy không thể tự diễn ra. Những cuộc phẫu thuật chuyển đổi giới tính dù có
tỉ lệ thành công là bao nhiêu đi nữa cũng chỉ là sự can thiệp của bên ngoài.