Y học cổ truyền kinh điển - sách Tố Vấn: Thiên sáu mươi sáu: THIÊN NGUYÊN KỶ ĐẠI LUẬN pptx

Thiên sáu mươi sáu: THIÊN NGUYÊN KỶ ĐẠI LUẬN
Hoàng Đế hỏi rằng:
Trời có năm hành, trị năm vị, để sinh ra hàn, thử, táo, thấp và phong (1) Người
có năm Tàng, hóa sinh năm khí, để sinh ra hỷ, nóä, ưu, tư, khủng (2). Trên
Luận nói: năm vận cùng nóái, đều có chủ trị; cứ chọn một năm, “chu” mà lại
bắt đầu Tôi đã hiểu lẽ đó rồi. Xin cho biết cái “hậu” của tam âm, tam dương,
tương hợp như thế nào (3)? [1]
1) Năm hành của trời tức là năm khí: Đan là đỏ, Kiềm là vàng. Thương là
xanh, Tố là trắng, Huyền là đen, Năm vị, tức là vị của năm phương, mà cũng
tức là năm hành của đất. Hàn, thử, táo, thấp, phong tức là 6 khi của trời. Ý đây
nói: năm khí của trời, hợp với sự phối hợp của mười Can, để hóa sinh ra năm
hành của đất, năm hành của đất lại sinh ra 6 khi của trời.
2) Năm Tàng, tức là do năm hành sinh ra. Khí của năm hành tức là: phong,
nhiệt, thấp, táp, hàn. Hỳ nóä, ưu, tư, khủng là “thần chí” của năm Tàng.
Ngẫm như: ở giờ là khi, ở đất thành hình, hình khi cùng cảm mà muôn vật hóa
sinh. Con người nhờ năm hành của đất để gây nên thân hình Do cái năm
Tàng có hình để hóa sinh ra năm khí và năm chí Mà lại thông với thiên khí.
3) “Trên luận”, tức là nói những bài Lục tiết Tàng tượng v.v Năm vận là:
Năm Giáp, Kỷ thuộc về Thổ vận, năm Aát, Canh thuộc về Kim vận, năm Bính,
Tân thuộc về Thủy vận, năm Đinh Nhâm thuộc về Mộc vận, năm Mậu, Quý
thuộc về hỏa vận. Về tam âm, tam dương thời, hai năm Tý Ngọ, Thiếu âm làm
chủ, hai năm Sửu, Vị (Mùi), Thái âm làm chủ, hai năm Dần, Thân, Thiếu
dương làm chủ, hai năm Mão, Dậu, Dương minh làm chủ, hai năm Thìn, Tuất,
Thái dương làm chủ, hai năm Tỵ, Hợi, quyết âm làm chủ.
Quỷ Du Khu vái tay, cúi đầu mà thưa rằng:
Năm vận, âm dương là đạo của trời. Nó là cương kỷ của muôn vật, cha mẹ của
biến hóa, gốc ngọn của sinh sát, và là cái “phủ” của một sự thần minh đó (1)
[2].
Vật sinh ra gọi là hóa, vật đến gọi là biến, âm dương khôn lường, gọi là thần;
thần dụng vô phương gọi là thánh (2) [3].
Cái công dụng của sự biến hóa, ở trời gọi là huyền (1), ở người gọi là đạo (2),

ở đất gọi là hóa (3). Do đó hóa sinh ra năm vị (4). Đạo sinh ra trí (5). Huyền
sinh ra thần (6).
Thần ở trời là phong, ở đất là mộc, ở trời là nhiệt, ở đất là hỏa, ở trời là thấp, ở
đất là thổ, ở trời là táo, ở đất là kim, ở trời là hàn, ở đất là thủy. Cho nên ở trời
là khí, ở đất thành hình. Hình, khi cùng cảm, muôn vật do đó mà sinh ra (1)
[5].
Vậy nên, trời đất đó là trên dưới của muôn vật, tả hữu đó là đường lối của âm
dương (2), thủy hỏa đó là triệu chứng của khí âm dương (3); Kim, mộc đó là
chung thủy của sự sinh thành (4).
Khí có nhiều, ít, hình có thịnh suy. Do sự trên dưới cùng cảm triệu, mà cái khí
thái quá hay bất cập càng được rõ ràng.
Hoàng Đế hỏi:
Xin cho biết năm vận chủ thời, như thế nào? (1) [8].
Qủy Du Khu thưa rằng:
- Năm khí vận hành, đều chọn cơ nhật (2), không những chủ thời mà thôi [9].
Xin cho biết rõ [10].
Thần xét trong Đại thủy Thiên nguyệt Sách văn chép rằng: “Thái hư rộng
thẳm, gây nên hóa nguyện, muôn vật gây lúc đầu năm vận chọn chu thiên (3);
khí tán ra chân linh, tổng thống cả Khôn nguyên (4); chín sao treo sáng, bảy
Diệu vòng quanh (5) rằng âm, rằng dương, rằng như, rằng cương (6); u hiển đã
xếp hàn, thử, thỉ, trương (7); sinh sinh, hóa hóa, phẩm vật phô bày (8) Đạo lý
đó, truyền tới thần, đã mười đời nay
Hoàng Đế hỏi:
- Khí có nhiều ít, hình có thịnh suy, là thế nào? [12].
Qủy Du Khu thưa rằng:
Khí của âm, dương, có kinh nhiều, có kinh ít, nên gọi là tâm âm, tam dương.
“Hình có thịnh suy” là nói về chủ trị của năm hành có thái quá và bất cập (1).
Cho nên lúc bắt đầu; do hữu dư mà đi, bất cập sẽ theo; do bất túc mà đi, hữu dư
sẽ theo. Biết được nghinh (tức đi) và tùy (tức theo), thời cái khi thái quá hay
bất cập có thể dự biết được (2) [13].

Ưùng với trời là Thiên phù, ứng với năm là Tuế trị; “Tam hợp’ sẽ trị (3) [14].
Hoàng Đế hỏi:
Trên dưới cùng cảm triệu, là nghĩa thế nào? [15]
Quỷ Du Khu thưa rằng:
- Hàn, thử, táo, thấp, phong, hỏa Thuộc về Aâm Dương của trời. Tam âm,
tam dương, thượng phụng (như ứng theo) với nó. Mộc, Hỏa, Thổ, Kim, Thủy,
Hỏa Thuộc về Aâm Dương của đất, sinh, trưởng, hóa, thâu, tàng ứng theo với
nó (1) [16].
Trời có Aâm Dương để sinh, khí Aâm để trưởng, đất lấy khí Dương để sái
(giảm bớt), khí Aâm để tàng (2) [17].
Trời có Aâm Dương, đất cũng có Aâm Dương, Mộc, Hỏa, Thổ, Kim, Thủy,
Hỏa Đó là Aâm Dương của đất, chủ về sinh, trưởng hóa, thâu, tàng. Cho nên
trong Dương có Aâm, trong Aâm có Dương (3) [18].
Vì vậy, muốn biết Aâm Dương của trời đất, ứng với khí của trời, động mà
không ngừng, cho nên cứ hết 5 năm thời “hữu thiên”; ứng với khí của đất, tĩnh
mà giữ vị, cho nên cứ hết sáu năm lại hoàn hội (4) [19].
Động, tĩnh cùng triệu, trên dưới cùng là, Aâm Dương cùng thay đổi, sự biến
hóa do đó mà sinh ra (5) [20].
Hoàng Đế hỏi:
Trên, dưới, chu, kỷ, có số nhất định chăng ? [21]
Qủy Du Khu thưa rằng:
Trời lấy số “sáu” làm tiết, đất lấy số “năm” làm chết. Chu thiên khí thời cứ 6
năm là một lượt chung địa kỷ thời cứ 5 năm là một chu. Do đó, quân hỏa được
sáng tỏ, tướng hỏa được yên ngôi (1) [22].
“Năm” với “sáu” cùng hợp, vậy nên cứ 720 khí làm một kỷ. Phàm 30 năm,
cộng được 1440 khí. Tức 60 năm là một “chu” Bất cập hay thái quá, đều do đó
có thể thấy rõ được (2) [23].
Hoàng Đế hỏi:
Theo lời nói của phu tử, trên rõ hết thiên khí, dưới rõ hết địa kỷ, thật là đầy đủ.
Nhưng tôi muốn nhờ đó trước để trị dân, rồi đến trị thân, khiến trăm họ hiểu

biết, trên dưới cùng thân, đức trạch thấm nhuần, con cháu hết lo, truyền mãi về
sau không bao giờ cùng Vậy xin cho biết thêm… [24]
Qủy Du Khu nói:
Cái định số của sự thái quá hay bất cập, rất là cơ vi. Nhưng khí tới có thể nhận
thấy, khí đi có thể theo dõi. Vậy phải kính cẩn, không được coi thường, nếu
trái lẽ đó, sẽ bị tai ương… [25]
Hoàng Đế nói:
- Khéo nói về trước, tất hiểu sau, đã hiểu nơi gần, tất rõ chỗ xa. Chí số tế vi đến
thế mà suy diễn không nhẩm, thật là minh triết lắm rồi. Vậy xin phu tử giảng
giải cho có điều lý, giảm ước mà không thiếu, dễ dàng mà khó quên [26]
Qủy Du Khu nói:
Tôi được nghe, về năm Giáp, Kỷ, Thổ vận làm chủ, về năm Aát, Canh, Kim
vận làm chủ, về năm Bính, Tân, Thủy vận làm chủ, về năm Đinh Nhâm, Mộc
vận làm chủ; về năm Mậu Qúi, Hỏa vận làm chủ [27].
Hợp với tam âm, tam dương như thế nào? [28]
Về năm, Tý, Ngọ, trên thấy Thiếu âm, về năm Sửu, Vị (Mùi) trên thấy Thái
âm, về năm Dần, Thân, trên thấy Thiếu dương về năm Mão, Dậu trên thấy
Dương minh, về năm Thìn, Tuất trên thấy Thái dương, về năm Tỵ, Hợi, trên
thấy quyết âm Vậy Thiếu âm đó là Tiêu, mà quyết âm đó là Chung (cuối
cùng) (1) [29].
Ở trên quyết âm, phong khí làm chủ, ở trên Thiếu âm, nhiệt khí làm chủ, ở trên
Thái âm, thấp khí làm chủ, ở trên Thiếu dương, Tướng hỏa làm chủ, ở trên
Dương minh, táo khí làm chủ, ở trên Thái dương, hàn khí làm chủ. Đó tức là
Bản và gọi là “lục nguyên” (2) [30].
Hoàng Đế nói:
Đạo rất huyền ảo, bàn rất rõ ràng, xin ghi vào Ngọc bản, cất vào Kim qũi và
đặt tên là: Thiên Nguyên kỷ.