Vai trò của KTNN trong nền KTTT định hướng XHCN ở nước ta

Đề tài:
"Vai trò kinh tế của Nhà nớc trong nền kinh tế thị
trờng định hớng XHCN ở nớc ta hiện nay"
Mở đầu
Kinh tế thị trờng định hớng xã hội chủ nghĩa là mô hình kinh tế tổng
quát mà nớc ta đã lựa chọn trong thời kì đổi mới. Nó vừa mang tính chất
chung của kinh tế thị trờng, vừa có những đặc thù, đợc quyết định bởi các
nguyên tắc và bản chất của chủ nghĩa xã hội. Đây là sự vận dụng sáng tạo
những kinh nghiệm trong nớc và thế giới về phát triển kinh tế thị trờng, là
sự kết tinh trí tuệ của toàn Đảng trong quá trình lãnh đạo nhân dân xây
dựng đất nớc. Đảng ta đã xác định một cách nhất quán kinh tế thị trờng
định hớng xã hội chủ nghĩa là nền kinh tế nhiều thành phần, trong đó kinh
tế nhà nớc đóng vai trò chủ đạo. Qua đề tài: Vai trò kinh tế của Nhà nớc
trong nền kinh tế thị trờng định hớng XHCN ở nớc ta hiện nay, chúng ta
có thể xác định một cách rõ ràng và nhất quán về vị trí, vai trò kinh tế của
Nhà nớc trong quá trình phát triển kinh tế. Hơn nữa, ta có thấy đợc những
mặt tích cực và hạn chế của vấn đề, có thể đa ra một số giải pháp nhằm
tăng cờng vai trò quản lý kinh tế của Nhà nớc trong đề tài trên Em cũng xin
gửi lời cảm ơn chân thành đến GS_TS Phạm Quang Phan đã giúp đỡ em
thực hiện đề tài này.
1
I.Tính tất yếu khách quan vai trò quản lý vĩ mô của Nhà nớc
Trớc kia, với quan điểm Bàn tay vô hình và nguyên lý Nhà nớc
không can thiệp vào nền kinh tế, A.Smith(1723-1790) cho rằng phát
triển kinh tế cần tuân theo nguyên tắc tự do, sự hoạt động của nền kinh tế
là do qui luật khách quan tự phát phân phối. Thị trờng vận động là do
quan hệ cung cầu Song trên thực tế cho thấy rằng: nền kinh tế muốn
phát triển nhanh đòi hỏi đất nớc phải có cơ sở hạ tầng hiện đại. Ngời ta
thấy rằng: nền kinh tế phát triển càng cao, xã hội hoá mở rộng, càng cần
có sự quản lý của Nhà nớc. Vào đầu những năm 30 của thế kỉ XX, tình

trạng khủng hoảng kinh tế xảy ra liên tục. Quan điểm Bàn tay nhà nớc
ra đời, theo Keynes và trờng phái của ông thì sự can thiệp của Nhà nớc
vào nền kinh tế sẽ khắc phục khủng hoảng, thất nghiệp, tạo ra sự ổn định
kinh tế. Nhng những chấn động lớn trong nền kinh tế, khủng hoảng, thất
nghiệp vẫn xảy ra. Dẫn đến xuất hiện t tởng phối hợp Bàn tay vô hình
và Bàn tay nhà nớc. Và các nhà kinh tế đã thừa nhận: nền kinh tế hiện
đại muốn phát triển phải dựa vào cơ chế thị trờng và sự quản lý của Nhà
nớc.
Trong hoàn cảnh của nớc ta: Nớc ta tiến lên chủ nghĩa xã hội bỏ qua
giai đoạn t bản chủ nghĩa giai đoạn tạo ra cơ sở vật chất của chủ nghĩa
xã hội, do đó trình độ phát triển lực lợng sản xuất của nớc ta còn thấp và
lạc hậu cho sự phát triển. Tình trạng này dẫn đến khuynh hớng t bản chủ
nghĩa là điều không tránh khỏi, do đó Nhà nớc cần phải vững mạnh về mọi
phơng diện để huy động mọi tiềm năng cho sản xuất, phát triển khoa học,
tiến bộ xã hội. Kèm theo sự lạc hậu về kĩ thuật, nớc ta còn phải trải qua
một loạt các bớc quá độ với tính chất phức tạp của con đờng đi lên chủ
nghĩa xã hội, cần phải có một Nhà nớc không những có quyết tâm, trung
thành với con đờng giải phóng nhân dân lao động mà còn phải có kiến thức
2
đầy đủ để xác định những mục tiêu, biện pháp thích hợp với từng bớc quá
độ.
Bối cảnh lịch sử thế giới trong giai đoạn hiện nay cũng đặt ra nhiều
thách thức to lớn. Điều kiện quốc tế hoá nền kinh tế thế giới mở ra cho
chúng ta những cơ hội về vốn, kĩ thuật và kinh nghiệm quản lý để phục vụ
sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nớc, tuy nhiên đây cũng chính
là con đờng mà những thế lực thù địch có dã tâm lợi dụng để chống lại
công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội của ta. Vì vậy, nếu không có một
Nhà nớc vững mạnh và có tài trí thì khả năng mất độc lập tự chủ và bị lệ
thuộc dới những hình thức mới có thể trở thành hiện thực.
Quá trình phát triển của nớc ta từ khi giải phóng đến nay đã cho thấy n-

ớc ta tất yếu phải phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần vận
hành theo cơ chế thị trờng và mở cửa ra bên ngoài. Nền kinh tế này đã thể
hiện những mặt mạnh không thể phủ nhận của mình nhng không phải lúc
nào nó cũng thống nhất với những yêu cầu mang tính định hớng của chủ
nghĩa xã hội, thậm chí đối lập với những định hớng ấy. Hai khả năng phát
triển chủ nghĩa t bản và chủ nghĩa xã hội đều tồn tại khách quan. Vai trò
Nhà nớc ta ở đây là phải giải quyết thành công mâu thuẫn giữa hai con đ-
ờng, giành thắng lợi cho con đờng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực kinh tế,
giũ vững độc lập, chủ quyền quốc gia, đa nền kinh tế phát triển nhanh và
bền vững.
Tóm lại, trong nền kinh tế thị trờng, mọi Nhà nớc dù thuộc chế độ chính
trị nào cũng đều phải can thiệp, quản lý nền kinh tế ấy trong một giới hạn
nhất định. Đây là vai trò có tính tất yếu khách quan của Nhà nớc, nó gắn
với những nhiệm vụ mới mẻ và khó khăn phát sinh trong từng giai đoạn
phát triển của chủ nghĩa xã hội của nớc ta.
3
II. Các đặc trng cơ bản của nền kinh tế thị trờng định hớng XHCN
ở Việt Nam
Trong nền sản xuất hàng hoá phát triển theo định hớng xã hội chủ
nghĩa, kế hoạch và thị trờng đều đợc xem là những công cụ điều tiết kinh tế
khách quan mặc dù chúng là hai cơ chế hoạt động theo những nguyên tắc
khác nhau. Trong mối quan hệ này, thị trờng vừa đợc coi là căn cứ, vừa đợc
coi là đối tợng của kế hoạch và phát triển theo sự điều tiết và định hớng của
kế hoạch vĩ mô. Kinh tế thị trờng định hớng xã hội chủ nghĩa thực chất là
nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần, vận động theo nền kinh tế thị trờng
có sự quản lý của Nhà nớc, theo những định hớng xã hội chủ nghĩa. Nó có
những đặc trng cơ bản sau:
1.Về mục tiêu phát triển kinh tế thị trờng:
Đây cót thể coi là một trong những tiêu thức để phân biệt nền kinh tế thị
trờng ở nớc ta với nền kinh tế thị trờng khác, nó nói đến mục đích chính trị,

mục tiêu kinh tế xã hội mà Nhà nớc và nhân dân ta đã chọn làm định h-
ớng chi phối sự vận động, phát triển nền kinh tế.
Mục tiêu hàng đầu của phát triển kinh tế thị trờng ở nớc ta là giải phóng
sức sản xuất, động viên mọi nguồn lực trong nớc và ngoài nớc để thực hiện
công nghiệp hoá, hiện đại hoá, xây dựng cơ sở vật chất kĩ thuật của chủ
nghĩa xã hội, nâng cao hiệu quả kinh tế xã hội, cải thiện từng bớc đời
sống nhân dân. Chúng ta thực hiện theo t tởng của chủ tịch Hồ Chí Minh và
đờng lối đổi mới của Đảng lấy sản xuất gắn liền với cải thiện đời sống
nhân dân, tăng trởng kinh tế đi đôi với tiến bộ và công bằng xã hội, khuyến
khích làm giàu hợp pháp, gắn liền với xoá đói giảm nghèo.
2. Nền kinh tế thị trờng gồm nhiều thành phần, trong đó kinh tế Nhà
nớc giữ vai trò chủ đạo
Trong nền kinh tế nớc ta tồn tại ba loại hình sở hữu cơ bản là sở hữu
toàn dân, sở hữu tập thể và sở hữu t nhân. Từ đó hình hành nên nhiều thành
4
phần kinh tế, nhiều tổ chức sản xuất kinh doanh: kinh tế nhà nớc, kinh tế
tập thể, kinh tế cá thể, tiểu chủ, kinh tế t bản t nhân, kinh tế t bản nhà nớc,
kinh tế có vốn đầu t nớc ngoài, trong đó kinh tế nhà nớc luôn giữ vai trò
chủ đạo. Các thành phần kinh tế nói trên là những bộ phận cần thiết của
nền kinh tế trong thời kì quá độ lên chủ nghĩa xã hội , nó trở thành tất yếu
đối với nớc ta. Chỉ có nh vậy chúng ta mới khai thác đợc mọi nguồn lực
kinh tế, nâng cao đợc hiệu quả kinh tế, phát huy đợc mọi tiềm năng của các
thành phần kinh tế vào phát triển chung nền kinh tế của đất nớc nhằm thoả
mãn nhu cầu ngày càng tăng của nhân dân.
Việc xác lập vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nớc là vấn đề có tính
nguyên tắc, là sự khác biệt có tính bản chất giữa kinh tế thị trờng t bản chủ
nghĩa. Nó đợc quyết định bởi định hớng xã hội chủ nghĩa của nền kinh tế vì
mỗi một chế độ xã hội đều có một cơ sở kinh tế tơng ứng với nó, kinh tế
nhà nớc với kinh tế tập thể tạo nền tảng cho chế độ xã hội mới xã hội
chủ nghĩa ở nớc ta. Mặt khác, cần nhận thức rõ ràng rằng mỗi thành phần

kinh tế trong thời kì quá độ có bản chất kinh tế xã hội riêng, chịu sự tác
động của các quy luật kinh tế riêng, do đó các thành phần kinh tế bên cạnh
sự thống nhất còn có những sự khác biệt và mâu thuẫn, đa đến những hớng
phát triển khác nhau. Nhờ có vai trò chủ đạo của mình, thành phần kinh tế
nhà nớc mới có thể xây dựng và phát triển nền kinh tế theo đúng các chính
sách quản lý vĩ mô của nhà nớc, đảm bảo cho nền kinh tế phát triển theo
định hớng xã hội chủ nghĩa.
3. Trong nền kinh tế thị trờng xã hội chủ nghĩa, thực hiện nhiều
hình thức phân phối thu nhập, trong đó lấy phân phối theo lao động là
chủ yếu
5
Thu nhập đóng vai trò đặc biệt quan trọng đối với việc sản xuất kinh
doanh của chủ thể kinh tế và đời sống dân c. Tăng thu nhập là điều kiện để
mở rộng tích luỹ, tăng đầu t tạo ra các nguồn lực cần thiết cho nền kinh tế.
Quy mô của thu nhập lớn sẽ quyết định sức mua hàng hoá và dịch vụ,
quyết định quy mô tích luỹ và tiêu dùng trong từng thời kì.
Thời kì quá độ ở nớc ta tồn tại nhiều chế độ sở hữu, mỗi chế độ có
nguyên tắc (hình thức) phân phối tơng ứng với nó tạo ra sự đa dạng về hình
thức phân phối thu nhập: phân phối theo lao động, theo vốn hay tài sản
đóng góp, phân phối theo giá trị sức lao động hoặc phân phối thông qua
các quỹ phúc lợi tập thể và xã hội. Sự phân phối này là một nội dung rất
quan trọng của quan hệ sản xuất, phản ánh kết quả của quan hệ sở hữu, làm
cho quan hệ sở hữu đợc thực hiện về mặt kinh tế. Nhà nớc đã ban hành
những chính chách để điều tiết phân phối thu nhập bao gồm: chính sách
thuế, chính sách phân phối lợi nhuận, chính sách lãI suất, chính sách tiền l-
ơng, tiền công, chính sách bảo hiểm xã hội
Phân phối theo lao động là hình thức phân phối thu nhập chủ yếu đợc
thực hiện ở nớc ta, là hình thức phân phối thu nhập hợp lý nhất, công bằng
nhất trong các hình thức phân phối đã có trong lịch sử. Nó là đặc trng bản
chất của nền kinh tế thị trờng, đợc thực hiện về mặt kinh tế của chế độ

công hữu với những tác động rất tích cực nh: Thúc đẩy mọi ngời nâng cao
tinh thần trách nhiệm, nâng cao năng suất lao động, xây dựng đợc thái độ
lao động đúng đắn, củng cố kỉ luật lao động, thúc đẩy mọi ngời nâng cao
trình độ, tác động mạnh đến đời sống vật chất và văn hoá của ngời lao
động Mặt khác, nh trên đã đề cập, mục tiêu phát triển của nớc ta là xây
dựng chủ nghĩa xã hội, thực hiện dân giàu, nớc mạnh, xã hội công bằng,
văn minh, con ngời đợc giải phóng khỏi áp bức, bóc lột, có cuộc sống ấm
no, hạnh phúc, tự do, có điều kiện để phát triển toàn diện. Mỗi bớc tăng tr-
ởng kinh tế ở nớc ta đợc xác định phải gắn liền với cải thiện đời sống nhân
6
dân, với tiến bộ và công bằng xã hội. Việc phân phối thông qua các quỹ
phúc lợi xã hội và tập thể do đó cũng có ý nghĩa quan trọng trong việc thực
hiện mục tiêu này.
4. Cơ chế vận hành nền kinh tế là cơ chế thị trờng có sự quản lý của
Nhà nớc xã hội chủ nghĩa
Nói đến cơ chế thị trờng là nói đến một cơ chế tự vận động của thị trờng
theo quy luật nội tại vốn có của nó mà A.Smith gọi là Bàn tay vô hình. ở
đây tồn tại một loạt quy luật kinh tế chi phối hoạt động của các chủ thể
kinh tế cũng nh của toàn bộ nền kinh tế nh quy luật giá trị, quy luật
cung_cầu, quy luật lợi nhuận, quy luật lu thông tiền tệ. Chúng có vai trò
quyết định đối với việc phân phối nguồn lực kinh tế vào các ngành, các lĩnh
vực kinh tế. Chính vì vậy kinh tế thị trờng tạo điều kiện để thoả mãn ngày
càng tốt hơn nhu cầu vật chất, văn hoá và sự phát triển toàn diện của con
ngời.
Tuy nhiên kinh tế thị trờng cũng có những mặt trái của nó, trớc hết là
tình trạng khủng hoảng và thất nghiệp_căn bệnh nan giải của kinh tế thị tr-
ờng, thêm vào đó là
Tình trạng ô nhiễm môi trờng bởi những mục tiêu lợi nhuận cá nhân tàn
phá tự nhiên. Cuối cùng là tình trạng độc quyền xoá bỏ tự do cạnh tranh
làm cho nền kinh tế mất tính hiệu quả. Tất cả những hạn chế đó đều đòi hỏi

có sự can thiệp của Nhà nớc.
Nhà nớc quản lý nền kinh tế thị trờng theo nguyên tắc kết hợp kế hoạch
với thị trờng. Kế hoạch là sự điều chỉnh có ý thức của chủ thể quản lý đối
với nền kinh tế, còn cơ chế thị trờng là sự điều tiết của bản thân nền kinh
tế. Kế hoạch và thị trờng cần kết hợp với nhau nhằm tận dụng những u
điểm của cả hai phơng tiện này: Đó là khả năng tập trung nguồn lực cho
những mục tiêu phát triển kinh tế, đảm bảo cân bằng tổng thể, gắn mục tiêu
7
phát triển kinh tế và xã hội ngay từ đầu của kế hoạch và tính nhanh nhậy,
năng động, sáng tạo của các chủ thể kinh tế, đáp ứng nhu cầu đa dạng của
đời sống xã hội của cơ chế thị trờng. Sự kết hợp này đợc thực hiện ở cả tầm
vĩ mô lẫn vi mô. ở tầm vi mô, thị trờng là cơ sở để đề ra kế hoạch sản xuất
ra sản phẩm gì, sản xuất nh thế nào, sản xuất cho ai và sản xuất nh thế nào.
Còn ở tầm vĩ mô, tuy thị trờng không là căn cứ duy nhất quyết định kế
hoạch của Nhà nớc song để có một kế hoạch vĩ mô tổng thể không thể
thoát ly khỏi thị trờng. Từ đó ta có thể thấy đợc mối quan hệ giữa kế hoạch
và thị trờng trong sự nghiệp phát triển kinh tế hiện nay.
5. Nền kinh tế thị trờng định hớng xã hội chủ nghĩa cũng là nền kinh
tế mở, hội nhập
Đây là đặc điểm phản ánh rõ nét sự khác biệt giữa nền kinh tế nớc ta
hiện nay với nền kinh tế đóng, khép kín trớc đổi mới, nó phù hợp với xu h-
ớng hội nhập của nền kinh tế nớc ta trong điều kiện toàn cầu hoá kinh tế.
Sự tác động mạnh của cuộc Cách mạng khoa học kĩ thuật đã dẫn đến sự
phát triển của mỗi quốc gia trong sự phụ thuộc với các quốc gia khác bởi
nó thúc đẩy quá trình giao lu kinh tế giữa các nớc nhằm thu hút vốn, kỹ
thuật công nghệ hiện đại, kinh nghiệm quản lý tiên tiến của các nớc để khai
thác các tiềm lực và thế mạnh của nớc ta. Đây là con đờng rút ngắn để nớc
ta có thể phát triển nền kinh tế thị trờng hiện đại.
Nhận thức đợc đặc điểm này, từ khi đổi mới đến nay, nớc ta đã mở rộng
quan hệ kinh tế đối ngoại theo hớng đa phơng hoá, đa dạng hoá, gắn thị tr-

ờng trong nớc với thị trờng khu vực và thế giới, thực hiện những thông lệ
trong quan hệ kinh tế quốc tế nhựng vẫn đảm bảo độc lập chủ quyền và lợi
ích của quốc gia và dân tộc. Trong thời gian tới phơng hớng này vẫn tiếp
tục đợc coi là phơng hớng chủ yếu và hiệu quả nhất để phát triển nền kinh
8
tế, đồng thời cần có những đổi mới cho phù hợp với hoàn cảnh mới của thế
giới.
III. Mục tiêu và chức năng quản lý kinh tế vĩ mô của Nhà nớc:
1.Mục tiêu:
Hệ thống các mục tiêu kinh tế vĩ mô có vai trò rất quan trọng trong
quản lý kinh tế vĩ mô. Đó chính là mức độ trạng thái của nền kinh tế mà
chủ thể quản lý (nhà nớc) mong muốn đa hệ thống quản lý đạt tới trên cơ
sở đánh giá, phân tích tất cả các yếu tố nội sinh và ngoại sinh. Hệ thống
mục tiêu kinh tế vĩ mô chính là những mục tiêu cụ thể hoá các mục tiêu
chung của toàn bộ xã hội (phát triển, ổn định, công bằng). Các nhà khoa
học và quản lý thờng cho rằng trong quản lý kinh tế vĩ mô có bốn mục tiêu
cơ bản sau: tăng trởng, việc làm, ổn định thị trờng và cân bằng cán cân
thanh toán.
Mỗi một mục tiêu kinh tế vĩ mô lại có một loạt các mục tiêu cụ thể (các
chỉ tiêu) kèm theo, các chỉ tiêu này mang tính định lợng rõ rệt và nhiều khi
một chỉ tiêu có quan hệ nhiều mục tiêu vĩ mô.
Về mặt quản lý, các mục tiêu (và các chỉ tiêu kèm theo) đợc nhà nớc
hoạch định ở cấp quốc gia trong các kế hoạch dài hạn, trung hạn và ngắn
hạn. ở cấp địa phơng những mục tiêu này cũng đợc lựa chọn hoạch định
trong các kế hoạch phát triển tùy theo yêu cầu của quản lý.
Sau đây sẽ xem xét các mục tiêu kinh tế vĩ mô chủ yếu
* Giải quyết việc làm cho lực lợng lao động. Mục tiêu này còn đợc gọi
là mục tiêu "toàn dụng nhân lực". Lực lợng lao động của quốc gia là nguồn
lực quan trọng của sự tăng trởng kinh tế và phát triển. Giải quyết việc làm
cho lực lợng lao động vừa có tác dụng thúc đẩy tăng trởng vừa giải quyết

công bằng và ổn định xã hội. Ngợc lại, nếu không giải quyết việc làm đầy
9