Luận văn thạc sĩ BƯỚC ĐẦU ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG DỰ ÁN CÁI THIỆN SỰ THAM GIA THỊ TRƯỜNG CHO NGƯỜI NGHÈO HÀ TĨNH

B

GIÁO D C VÀ ðÀO T O

TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
-------------***---------------

NGUY N ð C KHÁNH

BƯ C ð U ðÁNH GIÁ TÁC ð NG D

ÁN CÁI THI N S

THAM GIA TH TRƯ NG CHO NGƯ I NGHÈO HÀ TĨNH

LU N VĂN TH C SĨ KINH T

Chuyên ngành : KINH T NÔNG NGHI P
Mã s

: 60.31.10

Ngư i hư ng d n khoa h c: PGS.TS. NGUY N TH MINH HI N

HÀ N I - 2011


L I CAM ðOAN

Tơi xin cam đoan r ng, s li u và k t qu nghiên c u trong lu n văn
này là trung th c và chưa h ñư c s d ng ñ b o v m t h c v nào.

Tơi xin cam đoan r ng, m i s giúp ñ cho vi c th c hi n lu n văn này
ñã ñư c c m ơn và các thơng tin trích d n trong lu n văn ñã ñư c ch rõ
ngu n g c.
Tác gi lu n văn

Nguy n ð c Khánh

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………….

i


L I C M ƠN

ð hồn thành đ tài: “Bư c ñ u ñánh giá tác ñ ng d án c i thi n s
tham gia th trư ng cho ngư i nghèo t nh Hà Tĩnh” tôi xin bày t lịng bi t ơn
đ i v i t t c các th y cô giáo: Khoa Kinh t và Phát tri n nơng thơn, Vi n
đào t o sau ñ i h c, B môn Phát tri n nông thơn đã truy n đ t cho tơi
nh ng ki n th c b ích trong q trình h c t p và th c hi n lu n văn này.
Tơi xin trân tr ng c m ơn lãnh đ o cùng v i các cán b Ban qu n lý D
án IMPP Hà Tĩnh, các cán b Ban ñi u ph i d án IMPP Hà Tĩnh cùng v i
các nơng dân, các cá nhân đã t o đi u ki n giúp đ cho tơi trong su t q
trình di u tra thu th p s li u.
Tơi xin bày t lòng bi t ơn sâu s c t i cô giáo hư ng d n PGS.TS
Nguy n Th Minh Hi n, ngư i đã nh êt tình ch d n, ñ nh hư ng, truy n th
ki n th c trong su t quá trình h c t p và nghiên c u.
Qua đây tơi cũng xin bày t lịng bi t ơn đ i v i t t c các đ ng nghi p,
gia đình và b n bè ñã giúp ñ , ñ ng viên, khích l tơi trong su t q trình h c
t p và nghiên c u.
Hà N i, ngày

tháng năm 2011

Tác gi lu n văn

Nguy n ð c Khánh

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………….

ii


M CL C
1. M ð U....................................................................................................... 1
1.1.Tính c p thi t............................................................................................... 1
1.2. M c tiêu nghiên c u................................................................................... 2
1.3. ð i tư ng và ph m vi nghiên c u.............................................................. 2
2. T NG QUAN TÀI LI U NGHIÊN C U ................................................... 3
2.1. Cơ s lý lu n .............................................................................................. 3
2.1.4. Phương pháp ñánh giá tác ñ ng d án .................................................. 16
2.2. Cơ s th c ti n ......................................................................................... 19
2.2.3. Công tác ñánh giá tác ñ ng d án Vi t Nam ..................................... 31
3. ð C ðI M ð A BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U ................. 32
3.1. ð c ñi m ñ a bàn nghiên c u................................................................... 32
3.1.1. ð c ñi m v t nhiên ............................................................................ 32
3.1.2. Tình hình v dân s và lao ñ ng ........................................................... 34
3.1.3. Nh ng ñ c ñi m n i b t v phát tri n kinh t - xã h i nh ng năm g n ñây 35
3.2. Phương pháp nghiên c u.......................................................................... 36
3.2.1. Phương pháp ch n ñi m nghiên c u..................................................... 36
3.2.2. Phương pháp ñi u tra, thu th p s li u.................................................. 38

3.2.3 Phương pháp x lý s li u...................................................................... 39
3.2.4 Phương pháp phân tích s li u ............................................................... 39
3.2.5. Các ch s ñánh giá .............................................................................. 39
4. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LUÂN .......................................... 41
4.1. Khái quát v DA c i thi n s tham gia th trư ng cho ngư i nghèo Hà Tĩnh41
4.1.1. Th c tr ng nghèo đói và b i c nh c a d án IMPP Hà Tĩnh .............. 41
4.1.2. M c tiêu và các h p ph n chính c a d án IMPP Hà Tĩnh .................. 44
4.1.3. Tính phù h p, hi u qu và b n v ng trong cách ti p c n d án ........... 50
4.1.4. M c đ hồn thành k t qu và m c tiêu D án...................................... 53
4.2. ðánh giá tác ñ ng d án c i thi n s tham gia th trư ng cho ngư i nghèo
Hà Tĩnh............................................................................................................ 63
4.2.1. Các thông tin chung v nhóm h đư c đi u tra, kh o sát..................... 63
4.2.2 .ðánh giá tác ñ ng d án v sinh k , ñ i s ng c a ngư i dân và c ng
ñ ng ................................................................................................................. 64
4.2.3. ðánh giá tác ñ ng d án v năng l c qu n lý các c p....................... 80
4.2.4. ðánh giá tác ñ ng d án v phát tri n kinh t xã h i ñ a phương ........ 83
4.3. ð nh hư ng và gi i pháp nh m tăng tính b n v ng c a d c i thi n s
tham gia th trư ng cho ngư i nghèo Hà Tĩnh................................................ 86
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………….
iii


4.3.1. Cơ s lý lu n và th c ti n ñ ñưa ra gi i pháp...................................... 86
4.3.2 Quan ñi m chung và phát tri n .............................................................. 87
5. K T LU N VÀ KI N NGH .................................................................... 93
5.1. K t lu n .................................................................................................... 93
5.2. Ki n ngh .................................................................................................. 94
5.2.1. Ki n ngh ñ i v i t ch c IFAD ........................................................... 94
5.2.2. ð i v i d án và các h nông dân......................................................... 94

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………….

iv


DANH M C B NG
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B

ng 2.1: C u trúc ma tr n khung logic ........................................................... 7
ng 3.1: M t s ch tiêu kinh t ch y u ñ t ñư c trong các năm 2007-2009.... 36
ng 3.2: ð i tư ng tham gia ñi u tra, ph ng v n......................................... 37
ng 3.3. N i dung các ch s ñánh giá.......................................................... 40
ng 4.1. Chi phí D án phân theo các bên ñóng góp (k c phát sinh)....... 44

ng 4.2. T ng h p chi phí D án phân theo h p ph n ................................ 50
ng 4.3. Thông tin chung v các xã ñư c ch n làm ñi m ñi u tra............... 63
ng 4.4. Thông tin cơ b n c a các h ñi u tra.............................................. 64
ng 4.5. So sánh t ng thu nh p c a các h ñi u tra...................................... 65
ng 4.6. Giá tr tích lũy khi tham gia d án.................................................. 67
ng 4.7. Chênh l ch giá tr tích lũy hi n nay so v i trư c năm 2008 .......... 68
ng 4.8. Th trư ng lao ñ ng ........................................................................ 70
ng 4.9. M c ñ tham gia vào th trư ng hàng hóa ..................................... 73
ng 4.10. M c đ tham gia th trư ng tài chính........................................... 75
ng 4.11. T l ph n tham gia ho t ñ ng c a d án ................................. 77
ng 4.12. Tác ñ ng c a d án ñ n cơ h i vi c làm ..................................... 78
ng 4.13. B ng so sánh l p k ho ch c a xã có d án và xã khơng có DA . 81
ng 4.14. Ch s năng l c c nh tranh c p t nh Hà Tĩnh t 2006 -2010 ....... 85

Bi
Bi
Bi
Bi

uñ
uñ
uñ
uñ

DANH M C BI U ð
4.1: M c đ hài lịng v i các ho t ñ ng h tr ngư i dân t i ñ a phương. 58
4.2: M c ñ thu nh p tăng lên c a các xã thu c d án ..................... 66
4.3. M c ñ tăng lên c a giá tr tích lũy khi tham gia d án............. 70
4.4: Th i gian bình quân làm vi c trong m t năm ............................ 80

H
H
H
H
H
H
H
H

DANH M C H P
p 4.1. Ngân sách chi tiêu cho các h p ph n d án……………………65
p 4.2. K t qu th c hi n ban ñ u d án…………………………….....66
p 4.3. Nông dân tham gia th trư ng………………………………………...67
p 4.4. Vai trò ph n ……………………………………………………...87
p 4.5. Cơ h i vi c làm c a ph n ………………………………………..89
p 4.6. L p k ho ch th trư ng c p xã…………………………………….93
p 4.7. L p k ho ch có s tham gia c a ngư i dân……………………….94
p 4.8. H t ng c a nông thôn……………………………………………..96

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………….

v


DANH M C T

VI T T T

Ch vi t t t

Gi i thích

DA

:

D án

THT

:

T h p tác

NST

:

Nhóm s thích

CMOB

:

Ngân sách cơ h i th trư ng c p xã

CMOP

:

L p k ho ch cơ h i th trư ng c p xã

CPMAC

:

Ban Tư v n ch ñ o d án c p xã

CPST

:

Cán b h tr d án c p xã

DPMAC

:

Ban Tư v n ch ñ o d án c p huy n

DPST

:

Cán b h tr d án c p huy n

GIZ

:

T ch c h tr k thu t ð c

GO

:

T ch c chính ph

IFAD

:

Phát tri n nơng nghi p và lương th c qu c t

IMPP

:

D án C i thi n tham gia th trư ng cho ngư i
nghèo Hà Tĩnh

MOI

:

Ý tư ng cơ h i th trư ng

MoSEDP

:

L p k ho ch phát tri n kinh t xã h i theo ñ nh
hư ng th trư ng

NGO

:

T ch c phi chính ph

ODA

:

V n h tr phát tri n chính th c

PCI

:

Ch s năng l c c nh tranh c p t nh

PCU

:

Ban ñi u ph i d án (IMPP)

PPMAC

:

Ban Tư v n ch ñ o d án c p t nh

SME

:

Doanh nghi p v a và nh

HTX

:

H p tác xã

NHNN&PTNT

:

Ngân hàng Nông nghi p và phát tri n nông thôn

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………….

vi


1. M

ð U

1.1.Tính c p thi t
Nơng thơn Vi t Nam trong vài năm tr l i đây đã có nh ng bư c phát
tri n ñáng k v kinh t xã h i, s tham gia th trư ng c a ngư i dân góp
ph n khơng nh vào vi c xóa đói gi m nghèo, bình đ ng gi i và c i thi n
m c s ng cho ngư i dân. ð có đư c thành cơng đó ph i k đ n s đóng góp
khơng nh t các d án phát tri n nông thôn.
Cùng v i s phát tri n c a ñ t nư c, hàng lo t các d án phát tri n
nông thôn c a các t ch c qu c t như T ch c nông nghi p qu c t (IFAD),
Ngân hàng th gi i (WB), Ngân hàng Châu Á (ADB)... ñã ñư c tri n khai và
ñ t ñư c nhi u bư c ti n vư t b c. Tuy nhiên, tr l i cho các câu h i: D án
thành cơng đ n m c nào? Tình hình th c hi n c a d án ra sao? K t qu ñ t
ñư c c a d án?… c n ph i xem xét ñánh giá tác ñ ng trên nhi u lĩnh v c,
nhi u góc ñ .
Hà Tĩnh là m t t nh nghèo c a vùng B c Trung B , ñã và ñang nh n
ñư c s quan tâm l n c a ð ng và Chính ph cùng v i s tr giúp c a r t
nhi u t ch c Qu c t trong vi c xố đói gi m nghèo. Cùng v i s tr giúp
đó là n l c c a ð ng b và Nhân dân Hà Tĩnh quy t tâm xố đói gi m
nghèo đ đưa Hà Tĩnh vươn lên giàu m nh trên con ñư ng cơng nghi p
hóa, hi n đ i hóc như Ngh Quy t ñ i h i t nh ð ng b l n th XVII ñã nêu
ra. D án v phát tri n nông t i Hà Tĩnh th i gian qua đã đóng góp tích c c
trong nhi u m t.
D án IMPP Hà Tĩnh ñư c t ch c nông nghi p qu c t (IFAD) tài
tr và và H p tác phát tri n ð c (GIZ) h tr k thu t v i th i h n 5 năm
2007-2012 th c thi trên 50 xã thu c 8 huy n v i m c đích h tr ngư i nghèo
nông thôn ti p c n và tham gia các lo i th trư ng nh m t i m c tiêu góp ph n
c i thi n thu nh p b n v ng cho ngư i nghèo t i các vùng nông thôn và h tr
cho ngư i nghèo ti p c n và tham gia các lo i th trư ng t i Hà Tĩnh, cũng
như nh ng nơi thích h p khác

Vi t Nam. ð n nay d án ñã ñ t ñư c nh ng

k t qu và thành công nh t ñ nh. Tuy nhiên c n có m t báo cáo đánh giá tác
Trư ng ð i h c Nơng Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………….
1


ñ ng c a d án ñ xác ñ nh m c đ hồn thành, các nhân t

nh hư ng ñ n

hi u qu d án… Xu t phát t th c t đó chúng tơi ti n hành nghiên c u ñ
tài: “Bư c ñ u ñánh giá tác ñ ng d án cái thi n s tham gia th trư ng
cho ngư i nghèo Hà Tĩnh”
1.2. M c tiêu nghiên c u
1.2.1. M c tiêu chung
ðánh giá tác ñ ng c a d án c i thi n s tham gia th trư ng cho ngư i
nghèo Hà Tĩnh. T đó đưa ra gi i pháp nh m tăng tính b n v ng c a d án
IMPP Hà Tĩnh
1.2.2. M c tiêu c th
1. Góp ph n h th ng hóa các v n đ v đánh giá tác ñ ng d án
2. Nghiên c u, phân tích, đánh giá tác đ ng d án c i thi n s tham gia
th trư ng cho ngư i nghèo Hà Tĩnh
3. ð xu t gi i pháp nh m tăng tính b n v ng c a d án c i thi n s
tham gia th trư ng cho ngư i nghèo Hà Tĩnh và nâng cao hi u qu tham gia
th trư ng cho các h nông dân trên ñ a bàn t nh c a các vùng có d án.
1.3. ð i tư ng và ph m vi nghiên c u
1.3.1. ð i tư ng nghiên c u
H nông dân là nh ng ngư i nghèo và c ng ñ ng hư ng l i t d án
c i thi n s tham gia th trư ng cho ngư i nghèo Hà Tĩnh

1.3.2. Ph m vi nghiên c u
- N i dung nghiên c u: Nh ng tác ñ ng c a d án c i thi n s tham
gia th trư ng cho ngư i nghèo Hà Tĩnh
- Th i gian nghiên c u t 2010 ñ n 2011
- ð a ñi m nghiên c u: Các vùng tri n khai d án c i thi n s tham
gia th trư ng cho ngư i nghèo Hà Tĩnh.

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………….

2


2. T NG QUAN TÀI LI U NGHIÊN C U
2.1. Cơ s lý lu n
2.1.1. M t s khái ni m chính
* D án
D án theo nghĩa chung nh t là t p h p các ho t ñ ng qua l i đ b trí
các ngu n l c khan hi m, nh m t o ra s n ph m hay d ch v , trong th i gian
xác ñ nh nh m tho mãn m c tiêu nh t ñ nh và ñ u tư m t l n có tác d ng lâu
dài. D án bao g m đ u vào (kinh phí, th i gian, nhân l c, v t l c….), các
ho t ñ ng d án ñư c th c hi n trong môi trư ng (t nhiên, xã h i, kinh t và
chính tr ), các đ u ra (s n ph m và d ch v ) ñ tho mãn nhu c u mong mu n.
Tuỳ theo m c đích, d án có th đư c chia thành ba lo i: D án ñ u tư kinh
doanh, d án nghiên c u, d án phát tri n.
D án có các đ c đi m cơ b n sau: D án ln luôn m i m , sáng t o
và duy nh t. S ph thu c l n nhau trong m c đích cũng như trong chu i liên
k t cơng tác là m t t t y u trong ti n trình th c hi n d án; D án nh m ñáp
ng m t nhu c u ñã ñư c nêu ra; D án có s xác đ nh rõ ràng nhóm hư ng
l i; D án b kh ng ch b i kỳ h n; D án có vịng đ i k t lúc hình thành,
phát tri n ñ n k t thúc; D án thư ng b ràng bu c v ngu n l c (ngu n l c

tài chính, ngu n l c v t l c, ngu n l c nhân l c); D án có yêu c u ch t ch
v k t qu , ch t lư ng, chi phí và th i gian; D án có s tham gia c a nhi u
ngư i trong nhi u t ch c; D án luôn t n t i trong m t môi trư ng ho t đ ng
ph c t p và khơng ch c ch n; D án có c u trúc hành chính đ c l p t ng b
ph n ho c toàn b (tùy thu c vào gi a d án tư nhân hay nhà nư c, tùy thu c
vào cách th c qu n lý…) [ð Kim Chung, 2003].
Như v y, ñánh giá ñúng b n ch t và tính ph c t p c a d án là ti p c n
ñư c ngư ng c a c a thành công.
* Phát tri n nông thôn
Phát tri n nông thôn là m t ph m trù r ng ñư c nh n th c v i r t nhi u
quan đi m khác nhau. ðã có nhi u nghiên c u và tri n khai ng d ng thu t
ng này

các qu c gia trên th gi i.

Vi t Nam, thu t ng phát tri n nông
3

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………….


thơn đư c đ c p đ n t lâu và có s thay đ i v nh n th c qua các th i kỳ
khác nhau. Tuy nhiên, nhìn dư i góc đ lý lu n qu n lý, chúng ta v n chưa có
s t ng h p lý lu n h th ng v thu t ng này. Nhi u t ch c phát tri n qu c
t ñã nghiên c u và v n d ng thu t ng này

các nư c ñang phát tri n, trong

đó có Vi t Nam [ð Kim Chung, 2003].
Ngân hàng Th gi i (1975) ñã ñưa ra ñ nh nghĩa: “Phát tri n nông thôn

là m t chi n lư c nh m c i thi n các ñi u ki n s ng v kinh t và xã h i c a
m t nhóm ngư i c th - ngư i nghèo

vùng nơng thơn. Nó giúp nh ng

ngư i nghèo nh t trong nh ng ngư i dân s ng

các vùng nơng thơn đư c

hư ng l i ích t s phát tri n”. Chi n lư c này cũng nh m m r ng phúc l i
c a quá trình phát tri n cho nh ng cư dân nơng thơn, nh ng ngư i đang tìm
ki m sinh k

nông thôn.

Khái ni m phát tri n nông thôn mang tính tồn di n và đa phương, bao
g m phát tri n các ho t đ ng nơng nghi p và các ho t đ ng có tính ch t liên
k t ph c v nông nghi p, công nghi p quy mô v a và nh , các ngành ngh
truy n th ng, cơ s h t ng kinh t - xã h i, ngu n nhân l c nông thôn và xây
d ng, tăng cư ng các d ch v và phương ti n ph c v c ng đ ng nơng thơn.
Như v y, có r t nhi u quan ñi m v khái ni m phát tri n nơng thơn.
Trong đi u ki n c a Vi t Nam, t ng h p quan ñi m t các chi n lư c phát
tri n kinh t xã h i c a Chính ph , thu t ng này có th hi u như sau: “Phát
tri n nơng thơn là m t q trình c i thi n có ch ý m t cách b n v ng v kinh
t , xã h i, văn hóa và môi trư ng, nh m nâng cao ch t lư ng cu c s ng c a
ngư i dân nông thơn. Q trình này, trư c h t là do chính ngư i dân nơng
thơn và có s h tr tích c c c a Nhà nư c và các t ch c khác”.
* D án phát tri n nông thôn
D án phát tri n là t p h p các ho t ñ ng qua l i nh m b trí s d ng các
ngu n l c khan hi m v tài chính, nhân l c, phương ti n, v t tư, thi t b và th i

gian ñ th c hi n m t chương trình phát tri n, t o ra s n ph m hay d ch v trong
m t th i gian nh t ñ nh nh m th a mãn các m c tiêu nh t ñ nh v kinh t , xã h i
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………….
4


và môi trư ng cho s phát tri n b n v ng, đ m b o l i ích c a các thành viên
liên quan, nh t là cư dân nơng thơn, chính ph và cơ quan tài tr . D án phát
tri n địi h i đ u tư m t l n nhưng ph i có tác d ng lâu dài..
* ðánh giá d án
ðánh giá d án là bư c ti p theo c a chu trình d án, là q trình ki m
đ nh tính ñúng ñ n, hi u qu và nh hư ng c a các ho t ñ ng d án so v i
m c tiêu ñ ra. Vi c ñánh giá d án là h t s c c n thi t trong th m ñ nh d án,
th c hi n d án và k t thúc d án. ðó là công vi c không th thi u trong công
tác d án. Vi c ñánh giá d án nh m:
a) Bi t đư c tính kh thi c a d án;
b) Bi t ñư c ti n ñ th c hi n c a d án;
c) Bi t ñư c k t qu , tác ñ ng c a d án ñ n ñ i s ng, kinh t và mơi
trư ng;
d) Rút ra đư c nh ng bài h c kinh nghi m t th c hi n m t d án;
e) Tìm ra nh ng cơ h i ñ th c hi n d án ti p theo.
Bên c nh đó, đánh giá d án cịn đ nh m tr l i các câu h i như: Li u
d án ñã th c s c i thi n ñư c cu c s ng c a cư dân nơng thơn, dân nghèo,
ph n , dân t c ít ngư i và tr em trong vùng d án? Li u d án ñã làm cho
xã h i tr nên cơng b ng hơn?; Li u d án đã góp ph n b o v tài nguyên
thiên nhiên và môi trư ng?; Li u d án đã làm tăng tính b n v ng trong s
phát tri n c ng ñ ng?; Liêu d án ñã ñáp ng ñư c m c tiêu c a chương trình
qu c gia, c a t nh, c a ñ a phương v phát tri n nông thôn?... [ð Kim
Chung, 2003].
Ba trong năm m c tiêu cơ b n ñ ñánh giá d án là nh m bi t đư c: a)

Tính kh thi c a d án; b) Ti n ñ th c hi n d án; và c) K t qu tác ñ ng c a
d án.

ng v i ba m c tiêu đó có ba lo i đánh giá d án: ðánh giá kh thi,

ñánh giá ti n ñ th c hi n d án và ñánh giá k t thúc d án.
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………….

5


* ðánh giá tác ñ ng c a d án
Theo Ngân hàng th gi i, ñ nh nghĩa ñánh giá tác ñ ng là nghiên c u
xem nh ng thay ñ i trong m c phúc l i có th c s là kêt qu c a can thi p
chương trình ch khơng ph i c a các y u t khác hay không [Ngân hàng th
gi i, 2010].
Như v y, ñánh giá tác ñ ng c a d án là m t ph n c a q trình đánh giá
khi k t thúc d án. ðánh giá tác ñ ng nh m vào vi c xác ñ nh li u d án này
có t o ra nh ng tác ñ ng mong mu n t i các cá nhân, h gia đình và các th
ch . Và li u nh ng tác đ ng này có ph i do vi c th c hi n d án mang l i hay
khơng? Các đánh giá tác đ ng cũng có th phát hi n nh ng k t qu không d
ki n trư c, có th là tích c c hay tiêu c c t i các ñ i tư ng th hư ng [Judy
L, Baker, 2002].
ðánh giá tác ñ ng c a d án nh m tr l i câu h i: Li u d án ñã ñ t
ñư c các m c tiêu đ ra? D án có tác ñ ng như th nào t i ngư i hư ng th
(ð Kim Chung, 2003)? Li u m t s c i thi n nào đó có ph i là k t qu tr c
ti p c a d án mang l i hay không? Thi t k c a chương trình có th đư c
đi u ch nh ñ c i thi n tác ñ ng hay không? [Judy L, Baker, 2002]. Nh ng
bài h c kinh nghi m c n rút ra khi làm các d án tương t như d án này? Có
nên phát tri n các d án ti p theo [ð Kim Chung, 2003].

ðánh giá khi k t thúc d án bao g m nh ng n i dung: ðánh giá m c ñ
và các k t qu ñã làm ñư c so v i m c tiêu d án, ñánh giá nh hư ng c a d
án v các phương di n kinh t , đ i s ng, văn hóa, giáo d c, xã h i và mơi
trư ng. Q trình đánh giá c n có s tham gia c a các bên liên ñ i ñ n d án,
bên th c hi n, bên hư ng l i, bên b

nh hư ng và phía tài tr [ð Kim

Chung, 2003].
* Khung lơgic
Khung Logic (LFA) là m t công c qu n lý, trình di n và phân tích bao
g m phân tích v n đ , phân tích các bên tham gia, xây d ng cây m c tiêu và
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………….

6


l a ch n m t chi n lư c tri n khai đư c ưa thích, LFA giúp xác ñ nh các
nhân t mang tính chi n lư c cũng như m i quan h nhân qu gi a chúng
[IMPP, 2003]
Khung logic là m t cơng c phân tích, trình bày và qu n lý giúp các nhà
qu n lý và các nhà l p k ho ch:
- Phân tích hi n tr ng trong giai đo n chu n b d án;
- Thi t l p “cây” lôgic bi n pháp ñ ñ t ñư c nh ng m c tiêu d ki n
- Xác ñ nh phương th c r i ro ti m tàng ñ i v i vi c ñ t ñư c nh ng
m c tiêu d ki n và k t qu b n v ng;
- Xác ñ nh phương th c t t nh t ñ giám sát và ñánh giá k t qu và
hi u ích c a d án;
- Trình bày d án theo m t d ng chu n;
- Giám sát và ñánh giá d án trong m t giai ño n th c thi.

B ng 2.1: C u trúc ma tr n khung logic
Phương pháp
ki m ñ nh
Các ngu n thơng
M c tiêu (Goal): Tác
Các đ nh lư ng v m c tin và các
ñ ng phát tri n trên
đ mà đóng góp b n
phương pháp
v ng cho m c tiêu th c ñư c s d ng ñ
ph m vi r ng hơn c a
d án - c p qu c gia hi n. ðư c s d ng
thu th p và báo
ho c tồn ngành
trong đánh giá d án
cáo nh ng thơng
tin đó
Các đi u ki n t i th i
Các ngu n thơng
M c đích (Purpose):
ñi m k t thúc d án
tin và các
K t qu phát tri n ñư c bi u th r ng m c đích
phương pháp
mong đ i khi d án k t c a d án ñã ñ t ñư c
ñư c s d ng ñ
thúc. T t c các thành
và r ng các l i ích là
thu th p và báo
t c u d án đ u đóng

b n v ng. ðư c s
cáo nh ng thơng
góp cho m c đích này
d ng cho k t thúc và
tin đó.
đánh giá d án.
Các ñ nh lư ng v m c Các ngu n thơng
Các m c tiêu thành
đ đ t ñư c các m c
tin và các
ph n: k t qu mong
tiêu thành ph n và d n phương pháp
ñ i c a vi c t o ra s n
ñ n các l i ích b n
đư c s d ng ñ
ph m c a m i thành t
v ng. S d ng khi rà
thu th p và báo
d án
soát và đánh giá d án cáo nh ng thơng
Mơ t d án

Các ch s ch t lư ng

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t

Các gi thi t

Các gi thi t
liên quan ñ n

m i liên h
gi a m c tiêu
và m c đích

Các gi thi t
liên quan ñ n
m i liên k t
gi a m c
đích và các
m c tiêu
………………………….
7


tin đó
S n ph m (Outputs):
Các k t qu đo ñ m
ñư c m t cách tr c ti p
(hàng hóa và d ch v )
c u d án mà nh ng
k t qu này ph n l n
n m trong s ki m soát
c a Ban qu n lý d án

Các ñ nh lư ng v s
lư ng và ch t lư ng
c a s n ph m đó. S
d ng trong giám sát và
rà soát d án

thành ph n

Các ngu n thơng
tin và các
phương pháp
đư c s d ng đ
thu th p và báo
các nh ng thơng
tin đó

Các gi thi t
liên quan ñ n
m i liên h
gi a các m c
tiêu thành
ph n và s n
ph m

Các ngu n thơng
Các ho t đ ng: Các
Các m c đích (m c
tin và các
nhi m v ñư c th c
tiêu) chương trình tri n phương pháp
hi n đ th c thi d án
khai d án ñư c s
ñư c s d ng ñ
và ñ t ñư c các s n
d ng khi giám sát d
thu th p và báo

cáo nh ng thơng
ph m đã xác đ nh
án
tin đó
T t c các d án đ u có m t logic t ng th mô t c n ph i

Các gi thi t
liên quan ñ n
m i liên k t
gi a các ho t
đ ng và s n
ph m.
đư c nh ng

gì, t i sao ph i ñ t ñư c chúng và đ t đư c b ng cách nào. Lơgic d án b t
đ u b ng vi c mơ t m t tình hu ng mà m t nhóm các bên tham gia mong
mu n c i thi n. Vi n c nh v m t tình hu ng ñư c c i thi n c n ñư c xây
d ng d a trên các v n ñ và nguy n v ng c a các bên tham gia, nh t là ngư i
nghèo nông thôn.
* Th Trư ng
Th trư ng là m t q trình mà trong đó ngư i bán và ngư i mua tác
ñ ng qua l i v i nhau ñ xác ñ nh giá c v s n lư ng. Th trư ng là s n ph m
c a kinh t hàng hoá và s phát tri n c a phân cơng lao đ ng xã h i, ñ ng
th i cũng là k t qu c a s phát tri n c a l c lư ng xu t. Cùng v i s phát
tri n c a s n xu t và lưu thơng hàng hố, th trư ng phát tri n t th p ñ n
cao,t ñơn gi n ñ n ph c t p. Th trư ng có tác đ ng tích c c đ i v i s phát
tri n c a l c lư ng s n xu t. Khơng có th trư ng thì s n xu t và trao đ i hàng
hóa khơng th ti n hành m t cách bình thư ng và trơi ch y ñư c. Như v y, th
trư ng c u n i gi a s n xu t và tiêu dùng trong quá trình tái s n xu t xã h i,
là lĩnh v c trao đ i mà

đó các ch th kinh t c nh tranh v i nhau ñ xác

đ nh giá c và lư ng hàng hố [Ph m Th Minh Nguy t, 2006].

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………….

8


Trên phương di n h th ng, h th ng th trư ng là t ng hoà c a các lo i
th trư ng và có ba cách phân chia sau ñây. M t là, d a vào thu c tính hàng
hóa; hai là, d a vào khu v c lưu thơng hàng hóa; ba là, d a vào trình t th i
gian lưu thơng hàng hóa. H th ng th trư ng chính là bao g m các lo i th
trư ng ñư c phân chia d a theo ba cách nói trên. Như v y, h th ng th
trư ng cũng chính là th h p nh t có cơ c u bao g m nhi u lo i th trư ng.
M c tiêu c a phát tri n h th ng th trư ng

nư c ta là nh m gi i

phóng l c lư ng s n xu t, huy ñ ng ñư c m i ngu n l c đ thúc đ y nhanh
cơng nghi p hố, hi n đ i hố, nâng c p hi u qu kinh t - xã h i, c i thi n ñ i
s ng nhân dân. Nhà nư c t o mơi trư ng thúc đ y s hình thành và phát tri n
các lo i th trư ng nh m gi i phóng l c lư ng s n xu t và th c hi n vai trò t
ch c, qu n lý ñ cho các lo i th trư ng ho t đ ng có tr t t , minh b ch theo
quy lu t c a kinh t th trư ng. Nhà nư c, thông qua các cơng c và chính
sách kinh t vĩ mơ đ d n d t,hư ng d n cho h th ng th trư ng phát tri n
theo ñ nh hư ng xã h i ch nghĩa. Nhà nư c có vai trị quan tr ng trong q
trình phân ph i ñ m b o công b ng, hiê qu , hư ng t i xã h i công b ng,
dân ch , văn minh.

Như v y ñ c trưng c a t ng lo i th trư ng trong n n kinh t th
trư ng ñ nh hư ng xã h i ch nghĩa và trong n n kinh t th trư ng nói
chung đ u v n đ ng theo qui lu t c a n n kinh t th trư ng hi n đ i. Ngồi
nh ng qui lu t chung chi ph i s v n ñ ng c a t t c các lo i th trư ng,
cịn có các qui lu t chi ph i tr c ti p t ng lo i th trư ng. Ch ng h n, th
trư ng lao ñ ng trong n n kinh t th trư ng ñ nh hư ng xã h i ch nghĩa
hay trong n n kinh t th trư ng nói chung đ u ch u s tác ñ ng tr c ti p
c a các qui lu t như qui lu t giá tr s c lao ñ ng, qui lu t cung-c u v lao
ñ ng, qui lu t năng su t lao ñ ng…; th trư ng tài chính chi s tác ñ ng
tr c ti p c a các qui lu t như qui lu t lưu thông ti n t , qui lu t t su t l i
nhu n, qui lu t tích lu v n, qui lu t lãi su t cho vay…; th trư ng ñ t ñaib t ñ ng s n ch

s chi ph i c a các qui lu t như qui lu t cung-c u v ñ t

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………….

9


ñai, b t ñ ng s n, tính ch t và ph m vi c a s h u Nhà n ơc v ñ t ñai, t c
ñ tăng dân s , t c đ đơ th hố….
Tuy nhiên, s v n ñ ng c a t ng lo i th trư ng trong n n kinh t th
trư ng ñ nh hư ng xã h i ch nghĩa có ñ c trưng cơ b n là vai trò ñi u ti t
c a Nhà nư c và s lãnh ñ o c a ð ng c ng s n,nh m hư ng t i c nh tranh
bình đ ng,hi u qu và công b ng xã h i. Nhà n ơc thông qua các công c và
h th ng chính sách kinh t vĩ mơ đ t ch c, qu n lý và đ nh hư ng ho t
đơng c a các lo i th trư ng theo m c tiêu đ t ra.
* Ngư i nghèo
“Nghèo là tình tr ng m t b ph n dân cư không ñư c hư ng và tho
mãn nh ng nhu c u cơ b n c a con ngư i mà nh ng nhu c u này ñã ñư c xã

h i th a nh n tuỳ theo trình đ phát tri n kinh t - xã h i và phong t c t p
quán c a ñ a phương” [Trung tâm KHXH & NVQG, 2000].
Bên c nh khái ni m “nghèo”, cịn s d ng khái ni m “đói” đ phân bi t
m c ñ r t nghèo c a m t b ph n dân cư. “Nghèo là tình tr ng m t b ph n
dân cư có m c s ng dư i m c t i thi u không tho mãn nhu c u v ăn, ,
m c, y t , giáo d c, ñi l i, giao ti p”; và “ðói là tình tr ng m t b ph n dân
cư có m c s ng dư i m c t i thi u: cơm không ñ ăn, áo không ñ m c, thu
nh p không ñ m b o duy trì cu c s ng. ðó là m t b ph n dân cư hàng năm
thi u ăn m t s tháng, ph i vay n và thi u kh năng chi tr ” [Chính ph
CHXHCN Vi t Nam, 2006].
Tuy v y, thư c ño nghèo đói s thay đ i theo th i gian, kinh t càng
phát tri n thì nhu c u cơ b n c a con ngư i cũng s thay ñ i theo và có xu
hư ng ngày m t cao hơn. Khơng có chu n nghèo chung cho t t c các nư c,
vì nó ph thu c vào s phát tri n kinh t - xã h i c a các qu c gia; t ng vùng.
Xu hư ng chung là các nư c càng phát tri n ngư ng đo nghèo đói ngày càng
cao. “Con ngư i b coi là nghèo kh khi mà thu nh p c a h , ngay dù khi
thích đáng đ h có th t n t i, rơi xu ng rõ r t dư i m c thu nh p c a c ng
đ ng. Khi đó, h khơng th có nh ng gì mà đa s trong c ng đ ng coi như cái
c n thi t t i thi u ñ s ng m t cách ñúng m c” [North D.C, 1990].
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………….

10


Ngân hàng th gi i ñưa ra quan ñi m: “Nghèo là m t khái ni m ña
chi u vư t kh i ph m vi túng thi u v v t ch t. Nghèo không ch g m các ch
s d a trên thu nh p mà còn bao g m các v n ñ liên quan ñ n năng l c như:
dinh dư ng, s c kho , giáo d c, kh năng d b t n thương, khơng có quy n
phát ngơn và khơng có quy n l c” [UNDP, 2005].
Quan ni m c a chính ngư i nghèo nư c ta cũng như m t s qu c gia

khác trên th gi i v nghèo đói ñơn gi n hơn, tr c di n hơn. M t s cu c
tham v n có s tham gia c a ngư i dân, h nói r ng: “Nghèo đói là gì ư? Là
hơm nay con tơi ăn khoai, ngày mai khơng bi t con tơi ăn gì? B n nhìn nhà
c a tơi thì bi t, ng i trong nhà cũng th y m t tr i, khi mưa thì trong nhà cũng
như ngồi sân”. M t s ngư i khác thì tr l i: “Nghèo đói đ ng nghĩa v i nhà
b ng tranh, tre, n a, lá t m b , xiêu v o, d t nát; khơng đ đ t đai s n xu t,
khơng có trâu bị, khơng có ti vi, con cái th t h c, m đau khơng có ti n đi
khám ch a b nh...”
Các quan ni m nghèo đói nêu trên ph n ánh 3 khía c nh c a ngư i
nghèo: i) Khơng đư c th hư ng nh ng nhu c u cơ b n

m c t i thi u dành

cho con ngư i; ii) Có m c s ng th p hơn m c s ng trung bình c a c ng đ ng
dân cư; iii) Thi u cơ h i l a ch n, tham gia trong q trình phát tri n c ng
đ ng.
2.1.2. N i dung c a ñánh giá tác ñ ng d án phát tri n nơng thơn
ðánh giá tác đ ng t c s ñánh giá m c ñ mà vi c th c thi các ho t
ñ ng, vi c hi n th c hố các đ u ra và vi c ñ t ñư c các m c tiêu c th góp
ph n đ t đư c m c tiêu t ng th c a d án ñã ñ ra. Vi c phân tích s làm rõ
d án có tác ñ ng th nào t i ñ i s ng c a ngư i nghèo thông qua s d ng
các lĩnh v c c th ñư c dùng trong phương pháp phân tích tác đ ng v đ i
s ng. C n xác đ nh m c đóng góp c a d án vào nh ng thay ñ i v tình hình
c a ngư i nghèo. C n nêu rõ nh ng b ng ch ng cho th y s c i thi n v bình
đ ng gi i và trao quy n cho ngư i nghèo. Trong ph n này cũng c n phân tích
nh ng khía c nh khơng mang tính đ nh lư ng như nâng cao năng l c c a cá
nhân và t ch c.
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………….

11

S d ng các ch s nêu trong Khung logic c a d án. Có th so sánh tình
hình trư c và sau khi th c thi d án. Các s li u ñ nh lư ng (k t qu ñ u ra)
c n ñư c b sung thêm b i các thơng tin mang tính đ nh tính thu th p đư c t
các nhóm đ i tư ng, t các h i th o… ñ g n ñ u ra v i k t qu . Thông
thư ng, ñánh giá tác ñ ng thư ng g n v i ho t đ ng thu th p thơng tin, vì v y
có th ti n hành thêm các đ t nghiên c u và ñi u tra tr ng tâm trong q trình
k t thúc d án.
Phân tích nh ng thay ñ i do d án mang l i thơng qua xem xét các lĩnh
v c tác đ ng sau ñây:
- Tác ñ ng v sinh k , ñ i s ng c a ngư i dân và c ng ñ ng
Tài s n v t ch t: ð gi m nghèo m t cách b n v ng, ngư i dân nghèo
ph i đ m b o có quy n h p pháp v tài s n v t ch t: đ t, nư c, gia súc, cơng
c , trang thi t b , cơ s h t ng và kĩ thu t. M t tài s n hay cịn g i là “ngu n
v n” đư c coi là b t c th gì có th s d ng đư c mà khơng b c n ki t đ
tăng thu t lao đ ng (có th là lao ñ ng t làm ho c lao ñ ng ñi thuê) và t ñó
giúp tăng năng su t, thu nh p và tiêu dùng.
An ninh lương th c: Trong m t n n kinh t m , m t h gia đình (ho c
m t c ng đ ng) ñ m b o an ninh lương th c là h (ho c c ng đ ng) có đ
lương th c quanh năm (lương th c này có th là t s n xu t ho c ñi mua) ñ
ñ m b o m c ñ ăn t i thi u cho t t c các thành viên trong gia ñình (ho c
c ng ñ ng). Các y u t chính c a an ninh lương th c là tính s n có (t s n
xu t ho c d mua), tính d ti p c n v i lương th c (thu nh p, th trư ng và giá
c ) và tính n đ nh trong ti p c n (d tr ho c phương th c ti p th khác t i
c p h gia đình và đ a phương). Các y u t này cũng ñư c ñ c p ñ n trong
các ph m vi tác ñ ng khác.
Môi trư ng và n n t ng ngu n l c chung: Ngư i dân nghèo thư ng s ng
trong các vùng sinh thái ph c t p và d b t n thương. ð ng th i, s c ép v
dân s và đói nghèo đơi khi làm cho ngư i dân nghèo khai thác c n ki t

ngu n tài nguyên thiên nhiên và do đó đe do tính b n v ng v mơi trư ng
ñ i v i s s ng c a h . Ph m vi tác đ ng v mơi trư ng s t p trung vào ñánh
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………….

12


giá m c ñ b o v ho c ph c h i tài nguyên thiên nhiên và môi trư ng c a d
án (ñ c bi t là n n t ng tài nguyên nông nghi p) ho c m c ñ làm c n ki t tài
nguyên thiên nhiên c a d án. Ph m vi này s t p trung vào các tác đ ng v
mơi trư ng c a d án t i c p cơ s vì đó chính là nơi mà các d án thư ng
ñem l i nh ng h u qu v môi trư ng.
Tài s n con ngư i: là ngu n l c ti m n trong con ngư i và bao g m:
tình tr ng dinh dư ng, s c kho và ki n th c c a con ngư i. Tài s n con
ngư i mang giá tr n i t i trong vi c nâng cao năng l c và mang giá tr
phương ti n trong vi c nâng cao thu nh p và c i thi n đ i s ng. Nh ng giá tr
này có th ñư c nh n bi t/hi n th c hố m t cách tr c ti p thơng qua s d ng
các kĩ năng ho c s c kho ñ cung c p lao ñ ng và tài s n v t ch t và t
nhiên; và b ng cách gián ti p thông qua s d ng s c kho , ki n th c và tình
tr ng dinh dư ng ñ ti p c n ho c s d ng các tài s n khác m t cách hi u qu
hơn nh m tăng thu nh p và tiêu dùng.
- Tác ñ ng v năng l c qu n lý

các c p

V n xã h i và trao quy n: Theo m c tiêu chi n lư c c a các d án và
phương pháp phát tri n d a trên các quy n, trao quy n cho ngư i nghèo đ giúp
ti ng nói c a h có tr ng lư ng hơn, giúp h tham gia vào q trình ra quy t
đ nh và ti p c n v i các d ch v xã h i là m t khía c nh trong ph m vi tác ñ ng
này. Xây d ng năng l c t p th c a ngư i nghèo (v n xã h i c a h ) đóng vai

trị r t c n thi t trong vi c xoá ñói gi m nghèo. Nâng cao năng l c cho các nhóm
tương h , các t ch c t i ñ a phương và thúc ñ y bình ñ ng gi i s tăng cư ng
năng l c n m b t các cơ h i kinh t và phát tri n m i quan h v i th trư ng và
các đ i tác bên ngồi cho ngư i nghèo. M t n n t ng v n xã h i v ng ch c s
trao quy n cho ngư i nghèo và t o ñi u ki n cho h ti p xúc m t cách bình đ ng
và có ki n th c hơn v i nh ng ngư i n m quy n l c xã h i và thương lư ng
m t cách hi u qu hơn nh m c i thi n ñ i s ng c a h . N u khơng có v n xã
h i thì vi c đ u tư vào các tài s n con ngư i và tài s n v t ch t s không th
mang l i l i ích m t cách b n v ng.
- Tác ñ ng v phát tri n kinh t xã h i

ñ a phương

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………….

13


Năng su t nông nghi p: là m t ch s đ đánh giá s giàu có c a h gia
đình và c ng đ ng và là m t ch s ño lư ng gián ti p v an ninh lương th c
và thu nh p. Năng su t nơng nghi p đư c đo lư ng b ng cơ c u cây tr ng (ví
d : chuy n ñ i cơ c u cây tr ng t t cung t c p sang tr ng cây hoa màu có
th

nh hư ng đ n thu nh p và an ninh lương th c c a h gia đình; vi c tăng

s v ho c tăng s lư ng lo i cây tr ng có th tăng cư ng an ninh lương th c
và tăng cư ng ti p c n v i các ngu n dinh dư ng ña d ng cũng như tăng năng
su t (s n lư ng ñ u ra so v i v t tư ñ u vào). Tuy nhiên, t ng h p nh ng thay
đ i v năng su t nơng nghi p có th khơng có tác đ ng đ n xố ñói gi m

nghèo n u vi c tăng năng su t l i ch rơi vào các h giàu ch khơng rơi vào
t t các các h gia đình.
Th ch và d ch v : Các th ch , chính sách và khung pháp lý hi n hành
có nh hư ng l n ñ n ñ i s ng c a ngư i dân nghèo. H tr năng l c cho các
ñơn v qu c doanh t i ñ a phương trong vi c cung c p d ch v cho ngư i dân
nghèo và ñ nh hư ng l i các chính sách vì ngư i nghèo hi n t i c a các ñơn v
này là nh ng k t qu mong ñ i c a các d án. Chúng bao g m s thay ñ i v
các chính sách c a nhà nư c và khu v c có nh hư ng t i ngư i nghèo và các
“lu t chơi” hay lu t pháp, ch ñ , quy đ nh góp ph n t o mơi trư ng thu n l i
cho các ho t ñ ng kinh t và xã h i. M c ñ phân c p cho phép c p cơ s ra
quy t ñ nh cũng là m t trong nh ng n i dung phù h p có th nêu trong ph n
này. Các “lu t chơi” đi n hình nh hư ng t i các d án g m: quy ñ nh v
quy n s d ng ñ t, quy ch v tín d ng, quy ch v các nhóm ngư i s d ng,
giá c /tr giá s n ph m và v t tư ñ u vào do Chính ph quy đ nh. Các phương
th c truy n th ng và xã h i cũng có th làm h n ch vi c ti p c n m t cách
bình đ ng v i các l i ích. M t vài ví d v nh ng phương th c này là phân
chia s c t c, b l c, h n ch v m t xã h i ñ i v i các ho t ñ ng c a ph n ,
truy n th ng phân công công vi c và thu nh p theo gi i ñ i v i các ho t ñ ng
tr ng tr t và chăn ni.
Tài s n tài chính: là m t khía c nh quan tr ng đ i v i v n đ nghèo đói
t i nơng thơn: kh năng tích lu ngu n l c tài chính đ tiêu dùng và ñ u tư
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………….

14


đóng vai trị h t s c c n thi t đ giúp ngư i dân nghèo thốt nghèo theo cách
c a h . Các d án có th góp ph n làm tăng ngu n l c tài chính c a các h và
các cá nhân nghèo khi các ho t ñ ng t o thu nh p ho c năng su t nơng nghi p
tăng d n đ n dư thu nh p. Ngồi ra, m t đóng góp quan tr ng n a mà các d

án mu n có đư c đó là đ m b o các d ch v tài chính cho ngư i nghèo thông
qua c i thi n các khung th ch và làm vi c v i các t ch c cung c p d ch v
tài chính cho ngư i nghèo.
Th trư ng: đóng m t vai trị quan tr ng đ i v i cơng tác xố đói gi m
nghèo mà t i đó vi c ti p c n v i th trư ng (đư ng giao thơng và phương
ti n giao thông) và ti p c n v i thơng tin v giá c và hàng hố thư ng nh
hư ng ñ n kh năng ra quy t ñ nh v ti p th s n ph m c a ngư i nghèo (th i
gian bán, giá c và d tr ) ñ ñ t ñư c m c giá th trư ng h p lý ho c có l i.
Phân tích di n bi n v chính sách và mơi trư ng th ch trong q trình
th c thi d án, bao g m tác ñ ng c a nh ng thay ñ i do d án ñem l i t i
khung th ch v h tr ngư i dân nghèo. Trong ph n này cũng c n trình bày
nh ng nhân t khác ngồi t m ki m sốt c a d án có nh hư ng đ n q
trình th c thi (như thiên tai, m t tr t t tr an, xung ñ t vũ trang…) [IMPP,
2005].
2.1.3. M t s v n ñ lưu ý khi ñánh giá tác ñ ng c a d án
V i vai trò là m t ph n quan tr ng c a đánh giá d án, cơng tác ñánh giá
tác ñ ng c a d án c n ph i lưu ý m t s v n ñ sau:
• M t d án khi đưa vào đánh giá bi u hi n

nhi u khía c nh khác nhau

do ñó, ngư i ñánh giá c n ph i có quan đi m h th ng, tồn di n khi xem xét
và phân tích m i quan h gi a b n ch t và hi n tư ng, gi a s đ ng b và c c
b ;
• Nên d a vào m c tiêu c a d án ñ ñánh giá hơn là xem xét ñơn thu n
vi c th c hi n các ho t ñ ng c a d án;
• C n ph i xem xét d án trong m i quan h v i các d án có liên
quan khác;

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………….

15


• K t qu và hi u qu ñ u tư ph thu c nhi u vào phương th c s d ng
cơng trình d án và quy t đ nh c a nơng dân vùng d án;
• Nhi u nhóm hư ng l i khác nhau đư c hư ng l i t cơng trình (nhóm
m c tiêu và nh ng ngư i ngồi nhóm m c tiêu);
• Dân là ngư i cung c p thông tin cơ b n nên c n ph i có phương pháp
khoa h c x lý các thông tin thu lư m t dân khi đánh giá d án;
• L i ích, kinh t , xã h i và môi trư ng nhi u khi mang tính gián ti p và
thư ng khó ñ nh lư ng ñư c;
• S n xu t nơng nghi p mang tính th i v . Vì v y, th i ñi m ñánh giá d
án nh hư ng r t nhi u đ n đ chính xác c a thơng tin (đánh giá lúc cơng
trình d án chưa có thu ho ch, hay m i đư c đưa vào s d ng thư ng khó
chính xác hơn và khơng đ y đ b ng vi c ñánh giá d án sau khi có k t qu
d án, sau khi cơng trình đư c s d ng m t s năm hay m t s v s n xu t);
• ð c đi m t nhiên xã h i vùng d án quy ñ nh k t qu và hi u qu
vùng d án (th trư ng, ñ t ñai,…). Do ñó, ph i n m v ng ñ c ñi m kinh t ,
xã h i, t nhiên vùng d án đ đánh giá d án.
• S ñánh giá c n ph i d a vào t p h p các thơng tin thu đư c t d án.
Trong trư ng h p có b sung nào đó c n ph i xác minh đư c nh ng ho t
ñ ng di n ra và nh ng tác ñ ng mà chúng phát sinh. ð i v i nh ng d án mà
ngư i dân tr c ti p tham gia thì t p h p tài li u sơ c p bao g m s ñi u tra
nông dân là c n thi t như q trình b ph n c a s đánh giá.
• S tính tốn th i gian c a nh ng tác đ ng: Trong m t ít tác đ ng d án
có th d dàng và tính tốn đư c l i ích c a nh ng ngư i hư ng l i trư c khi
hoàn thành d án. Tuy nhiên, đó cũng ch là nh ng ch đ nh sơ b , hi u nhiên
tác ñ ng trong th i kỳ ti n hành d án, và trong nhi u trư ng h p nh ng tác
ñ ng ñ i v i ngư i hư ng l i s khơng hi n nhiên ho c khó tính tốn v sau.

2.1.4. Phương pháp ñánh giá tác ñ ng d án
ðánh giá tác ñ ng bao g m c các phương pháp đ nh tính và đ nh lư ng,
cũng như các phương pháp tiên nghi m và h i c u. So v i phương th c ñ nh
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………….

16


lư ng, phân tích đ nh tính tìm cách xác ñ nh m c tác ñ ng m t chương tr.nh
có th t o ra, các cơ ch th c hi n tác đ ng đó và m c đ l i ích mà đ i tư ng
nh n đư c thông qua ph ng v n sâu và th o lu n nhóm. Trong khi các k t qu
đ nh lư ng có tính ph bi n thì các k t qu đ nh tính có th khơng có ñ c tính
này. Tuy v y, các phương pháp ñ nh tính cũng t o ra đư c nh ng thơng tin
quan tr ng giúp hi u đư c cơ ch tác đ ng c a chương trình đ i v i ñ i tư ng
th hư ng.
* Phương pháp so sánh trư c và sau khi có d án
So sánh tình hình

vùng d án sau khi có d án v i trư c khi th c hi n

d án là phương pháp phân tích cơ b n trong đánh giá d án. Th c ch t chính
là s so sánh l i ích mà chúng ta thu đư c

vùng d án sau khi có d án v i

tình hình trư c khi có d án. V i các d án phát tri n nông thôn, tuỳ theo b n
ch t c a t ng lo i d án mà k t qu so sánh có th đư c th hi n

m t trong

b n trư ng h p sau:
L i ích

L i ích

Năm
L i ích

Năm

L i ích

Năm

Năm

: L i ích trư c khi có d án (khơng có d án)
: L i ích sau khi có d án (có d án)
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………….

17


M i đ th trên có hai ph n: Ph n th nh t là l i ích sau khi có d án
th p hơn so v i l i ích trư c khi có d án. ði u này th hi n s ñ u tư ban
ñ u c a d án. Do có chi phí c a d án phát sinh mà l i ích thu đư c t d án
th p hơn so v i l i ích thu đư c do khơng làm d án T i ñi m c t nhau gi a
hai ñư ng l i ích trư c khi và sau khi có d án chính là đi m hồ v n c a d
án. T đi m đó tr đi, d án mang l i l i ích cao hơn so v i tình hình khơng
có d án. Như v y, phương pháp phân tích này ch cho chúng ta bi t ñư c

th i ñi m hoà v n và l i ích c a d án theo th i gian.
Khi áp d ng phương pháp này c n lưu ý m t s v n ñ sau:
- N m ñư c tình hình trư c khi làm d án phát tri n nơng thơn (Tình
hình khó khăn, k t qu s n xu t, hi u qu ; Tình hình kinh t , thu nh p, m c
ñáp ng nhu c u hàng ngày, tình tr ng vi c làm; Tình hình xã h i, nh t là s
nghèo đói và tình hình mơi trư ng);
- Xác đ nh tình hình sau khi có d án tương ng v i n i dung th hi n
trong tình hình trư c khi có d án. Phương pháp này đư c áp d ng khi vùng
d án ph i có s li u ban đ u trư c khi làm cơng trình d án

c ph ,c p

c ng ñ ng và c p vùng.
* Phương pháp so sánh vùng có d án và vùng khơng có d án
Trong nhi u trư ng h p các ñi u ki n áp d ng phương pháp trư c và sau
khi có d án khơng đư c tho mãn (d án khơng cịn tài li u k ho ch ban
đ u, cơng tác ghi chép ban đ u c a d án khơng t t) thì áp d ng s khó thu
đư c thành cơng. ð kh c ph c khó khăn đó, ngư i ta áp d ng phương pháp
so sánh vùng có d án và vùng khơng có d án. S khác nhau c a vùng có d
án so v i vùng khơng có d án th hi n tác đ ng c a d án. N u như
phương pháp trư c và sau khi có d án thì y u t th i gian là bi n đ i cịn y u
t khơng gian là c đ nh thì

phương pháp vùng có d án và khơng có d án

y u t th i gian là c ñ nh nhưng bi n ñ i v khơng gian. ði u đó nghĩa là, s
li u so sánh ph i cùng th i ñi m nhưng khác nhau v ñ a ñi m gi a vùng có
d án và vùng khơng có d án. Vùng chưa có d án là vùng ph i có đi u ki n
tương t như vùng có d án và ch khác là khơng có q trình th c hi n d
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ………………………….

18