LÝ LUẬN dạy học dành cho sinh viên

TÀI LIỆU BÀI GIẢNG
LÝ LUẬN DẠY HỌC









Tác giả TS. Nguyễn Văn Tuấn





(LƯU HÀNH NỘI BỘ)
TP. HỒ CHÍ MINH, THÁNG 9 NĂM 2009

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT
TP. HỒ CHÍ MINH

S
P
K
T
Trang 1
MC LC
CHNG I: GII THIU LÝ LUN DY HC
1. KHÁI NIM VÀ CÁC TRNG PHÁI LÝ LUN DY HC
2. I TNG NGHIÊN CU CA LÝ LUN DY HC
3. NHIM V CA LÝ LUN DY HC
4. TÍNH HAI MT CA LÝ LUN
5. CÁC LUN IM C BN CA LÝ LUN DY HC
CHNG II. QUÁ TRÌNH DY HC
I. KHÁI NIM CHUNG V QUÁ TRÌNH DY HC
1. NH NGHA
2. CÁC DU HIU CA QTDH
3. HOT NG DY VÀ HOT NG HC
4. MT S QUAN NIM V QUÁ TRÌNH DY HC
II. THÀNH T CU TRÚC VÀ BN CHT CA QUÁ TRÌNH DY HC
1. THÀNH T CU TRÚC CA QUÁ TRÌNH DY HC
2. BN CHT CA QUÁ TRÌNH DY HC
III. NHIM V CA QUÁ TRÌNH DY HC
1. GIÁO DNG HC SINH
2. GIÁO DC HC SINH
3. PHÁT TRIN HC SINH
IV. LOGIC CÁC KHÂU VÀ NG LC CA QUÁ TRÌNH DY HC

1. LOGIC CÁC KHÂU CA QUÁ TRÌNH DY HC
2. NG LC CA QUÁ TRÌNH DY HC
V. NGUYÊN TC DY HC
1. KHÁI NIM
2. CÁC NGUYÊN TC C TH
CHÖÔNG III. MC TIÊU VÀ NI DUNG DY HC
I. MC TIÊU DY HC
1. KHÁI NIM
2. PHÂN BC MC TIÊU DY HC
3.
PHÂN LOI MC TIÊU DY HC
4.
TÍNH C TH VÀ CHÍNH XÁC CA VIC DIN T MC TIÊU DY
HC
II. NI DUNG DY HC TRONG TRNG THCN VÀ DY NGH
1. KHÁI NIM
Trang 2
2. CÁC YU T C BN CA NI DUNG DY HC
3.
CÁC YU T NH HNG N VIC LA CHN VÀ XÂY DNG NI
DUNG DY K THUT – NGH
4.
NHNG NH HNG VÀ NGUN TC PHÁT TRIN CHNG
TRÌNH ÀO TO TRONG H THNG GIÁO DC NGH
CHNG IV. PHNG TIN DY HC
I. NHNG C S CHUNG V PHNG TIN DY HC
1.
KHÁI NIM V PHNG TIN DY HC
2. CHC NNG CA PHNG TIN DY HC TRONG QTDH
2.1.

XÉT THEO MI QUAN H C BN CA QÚA TRÌNH DY HC
2.2.
XÉT THEO CÁC KHÂU CA QÚA TRÌNH DY HC
3. PHÂN LOẠI CỦA PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC
4. TÍNH CHẤT CỦA PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC
5. VAI TRỊ CA PHNG TIN DY HC VÀ CÁC HÌNH THC S DNG
5.1.
VAI TRỊ CA PHNG TIN DY HC TRONG GIÁO DC NĨI CHUNG
5.2.
CÁC HÌNH THC HC BNG PHNG TIN DY HC
II.
VAI TRỊ CA CÁC KÊNH THU NHN THƠNG VÀ CÁC BIN PHÁP S
DNG PHNG TIN DY HC
1.
VAI TRỊ CA CÁC KÊNH THU NHN THƠNG TIN VÀ PHNG TIN
DY HC
2. MT S BIN PHÁP TNG HIU QU DY HC

CHNG V. PHNG PHÁP DY HC VÀ HÌNH THC T CHC DY
HC
I. I CNG V PHNG PHÁP DY HC
1. KHÁI NIM PHNG PHÁP DY HC
2. PHÂN LOI CÁC PHNG PHÁP DY HC
3. MT S KIU PHNG PHÁP
3.1.
KIỂU PHNG PHÁP DY HC THƠNG BÁO – TIP NHN (THƠNG BÁO
– TÁI HIN)
3.2.
KIU PHNG PHÁP KHÁM PHÁ VÀ GII QUYT VN 
II. NHÓM CÁC PHƯƠNG PHÁP TRUYỀN THU Ï

Trang 3
1. PHƯƠNG PHÁP THUYẾT TRÌNH
1.1.
C S CHUNG
1.2.
DIM MNH VÀ HN CH CA PHNG PHÁP
1.3
PHÂN LOI
1.4.
VN DNG
2. PHNG PHÁP DIN TRÌNH LÀM MU
2.1.
NHNG C S CHUNG
2.2.
CÁC BC THC HIN PHNG PHÁP DIN TRÌNH
III. NHĨM CÁC PHNG PHÁP I THOI
1. PHNG PHÁP ÀM THOI
1.1.
NHNG C S CHUNG
1.2.
NHNG U CU C BN TRONG VIC S DNG PHNG PHÁP
2. PHNG PHÁP THO LUN
2.1.
NH NGHA VÀ C IM
2.2.
PHÂN LOI PHNG PHÁP THO LUN
2.3.
U IM VÀ HN CH
IV. T CHC DY THC HÀNH
1. C S LÝ THUYT V PHNG PHÁP DY THC HÀNH

1.1.
KHÁI NIM
1.2.
NHIM V CA DY THC HÀNH
1.3.
PHÂN LOI
1.4.
Q TRÌNH HÌNH THÀNH K NNG
1.5.
THC HIN BÀI DY THC HÀNH
2. CÁC PHƯƠNG PHÁP DẠY THỰC HÀNH
2.1.
PHƯƠNG PHÁP DY THC HÀNH 4 BƯỚC
2.2.
PHNG PHÁP DY THC HÀNH 3 BC
2.3.
PHNG PHÁP DY THC HÀNH 6 BC
V. CÁC HÌNH THC T CHC DY HC VÀ HÌNH THC T CHC HC
1. KHÁI NIM CHUNG V CÁC HÌNH THC T CHC
2. HÌNH THC T CHC DY HC
3. HÌNH THC T CHC HC
3.1.
HC TỒN LP - TRC DIN
3.2.
DY HC CÁ NHÂN – CHUN BIT HĨA
3.3.
DY HC THEO NHĨM
Trang 4
VI.
PHNG PHÁP DY HC GII QUYT VN 

1. KHÁI NIM
2. C TRNG CA DY HC GII QUYT VN :
2.1.
C TRNG C BN CA DY HC GII QUYT VN  LÀ XUAT T
TÌNH HUNG CĨ VN .
2.2.
Q TRÌNH DY HC THEO PHNG PHÁP GQV C CHIA THÀNH
NHNG GIAI ON CĨ MC ÍCH CHUN BIT.
2.3.
Q TRÌNH DY HC THEO PHNG PHÁP GQV BAO GM NHIU
HÌNH THC T CHC A DNG
2.4.
CĨ NHIU MC  TÍCH CC THAM GIA CA HC SINH KHÁC NHAU
3. U IM VÀ HN CH CA PHNG PHÁP
4. CÁC PHNG PHÁP C TH DY HC GII QUYT VN 
4.1.
PHNG PHÁP NGHIÊN CU TÌNH HUNG
4.2. PHNG PHÁP DY HC THEO D ÁN (Projectmethode)

CHNG VI. KIỂM TRA VÀ ĐÁNH GIÁ
I. ĐẠI CƯƠNG VỀ KIỂM TRA VÀ ĐÁNH GIÁ
1. KHÁI NIỆM
2. MỤC ĐÍCH CỦA KIỂM TRA VÀ ĐÁNH GÍA
3. CÁC TIÊU CHUẨN CỦA MỘT BÀI KIỂM TRA
4. CÁC NGUYÊN TẮC ĐÁNH GIÁ
II. CÁC PHƯƠNG PHÁP KIỂM TRA CH QUAN
1. KIM TRA VN ÁP (KIM TRA MING)
2. KIM TRA VIT
3. KIM TRA THC HÀNH
III. TRC NGHIM

1. KHÁI NIM
2. CÁC LOI CÂU TRC NGHIM

CHNG VII. CÁC HOT NG T CHC THC HIN HA NG
DY HC I VI GIÁO VIÊN
1. LP LCH TRÌNH GING DY
2. SON GIÁO ÁN


Trang 5
CHNG I: GII THIU LÝ LUN DY HC
1. KHÁI NIM VÀ CÁC TRNG PHÁI LÝ LUN DY HC
Lý lun dy hc là mt b phn ca khoa hc giáo dc. Nó đã đc hình thành và phát
trin trong mt quá trình lch s lâu dài và hin nay đã trng thành mt môn khoa hc đc
lp trong h thng các khoa hc giáo dc. Lý lun dy hc là:
- mt khoa hc ca hot đng dy và hc
- nhng qui lut, nhng mi quan h bin chng và nhng nguyên lý cho toàn b hot
đng dy và hc k thut – ngh
Nhiu nhà nghiên cu lý lun dy hc thuc trng phái khác nhau trên th gii đã
đa ra nhng mô hình lý lun dy hc khác nhau tng thích vi mc đích chính tr, kinh t,
xã hi, vn hóa và quan đim ca trng phái đó. Nhng tt c đu nhm mc đích nghiên
cu hình thành lên mt lý lun phc v cho hot đng dy và hc. Mi mô hình lý lun dy
hc có mt bn cht riêng bit ca nó.
Khong cui th k 18, trên th gii có 3 dòng t tng v lý lun dy hc chính, đó
là trng phái theo ch ngha duy vt bin chng, ch ngha duy tâm và ch ngha khoa hc
phân tích kim chng. Lý lun dy hc theo ch ngha duy vt bin chng đc xut phát t
t tng ca Karl Marx (1818 -1883). Nhng nhà lý lun dy hc ni ting theo t tng này
là: Lothar Klingberg, Hacker (c), Leontjew, Wygotski, Galperin (Liên Xô c),…
Lý lun dy hc theo ch ngha duy tâm đc hình thành t t tng ca Ernst
Schleiermacher (1768 - 1834). Nhng nhà lý thuyt đi din cho trng phái này đu tiên là

Wilhelm Dilthey ngi c (1833 – 1911), sau đó Max Frischeisen Koehler (1878 – 1923),
Herman Nohl (1879 – 1963), John Dewey (1859 – 1952),…
Lý lun dy hc theo ch ngha khoa hc phân tích kim chng đc hình thành t t
tng ca August Comte (1789 – 1857) ngi Pháp. Nhng nhà lý thuyt đi din cho
trng phái này là Skinner, Bloom,…
(1)
Mô hình lý lun dy hc là gì?
1. Mô hình lý lun dy hc là mt lý thuyt phân tích và mô hình hóa hot đng dy
hc có tính quy lut trong nhng mi quan h đa dng ca hot đng dy hc
trong cng nh ngoài trng hc.
2. Nó đa ra nhng điu kin, nhng kh nng và ranh gii ca vic dy và hc.
3. Nó đi din cho mt trng phái lý lun (cng có th kt hp ca nhiu trng
phái lý lun).


Cui thp niên 70 đn đu nhng nm 80 đã xut hin nhng khng hong v mt mô
hình lý lun dy hc c s cho mi mt trng phái. Khong đu thp niên 90, nhng mô
Trang 5
hình lý lun dy hc có s hc hi ln nhau và vn dng ca nhau nhng kt qu nghiên cu
và khó phân bit đc nu chúng ta chiu theo 3 dòng t tng v lý lun dy hc
Hin nay trên th gii (đc bit  châu Âu và M) có nhng mô hình lý lun dy hc chính
sau:
- Mô hình lí lun dy hc bin chng (dialec)
- Mô hình lý lun dy hc lý thuyt thông tin (Informativ)
- Mô hình lý lun quan đim điu khin (Kybernetiv)
- Mô hình lý lun dy hc lý thuyt hc tp (Learn Theorie)
- Mô hình lý lun dy hc thc dng (Pragmatismus)
- Mô hình ly giáo viên, hc sinh làm trung tâm
- …
Tính cht c bn nht đ phân bit s khác nhau gia các mô hình lý lun dy hc là

mi quan h v cu trúc c bn gia: hc sinh – giáo viên – ni dung dy hc.
(1)
2. I TNG NGHIÊN CU CA LÝ LUN DY HC
i tng nghiên cu ca lý lun dy hc là quá trình dy hc, c th là nghiên cu
các đi tng liên quan đn quá trình dy hc nh: bn cht, qui lut; mc tiêu, ni dung,
phng pháp, phng tin đánh giá trong hot đng dy và hc…













Ngi hc
a đim
Phng tin
Thi gian
Phng pháp
Ni dung
Mc đích
Ai
Didactic luôn tr li câu hi: (hc?)



đâu
Bng
cái gì
Lúc
nào
Nh th
nào
Cái
gì


làm gì
Hình 1. Phm vi đi tng nghiên cu ca lý lun dy hc



3. NHIM V CA LÝ LUN DY HC
Trang 6
Nghiên cu quá trình dy hc vi t cách là mt quá trình s phm, nhm tìm ra các
bn cht và qui lut ca quá trình này.
Do s phát trin ca xã hi cng nh do nhu cu dy và hc trong nhng điu kin và
đc thù ni dung khoa hc khác nhau, lý lun dy hc đã có s chuyên bit hóa thành các
khoa hc hp. Nhng tng th lý lun dy hc cóa hai b phn tri thc ch yu là Lý lun
dy hc đi cng và lý lun dy hc chuyên bit:
- Lý lun dy hc ph thông
- Lý lun dy hc k thut tng hp
- Lý lun dy hc đi hc
- Lý lun dy hc b môn,
- Lý lun dy hc chuyên ngành
- Lý lun dy hc chuyên nghip

Nhim v ca lý lun dy hc đi cng là nghiên cu phát hin ra nhng qui lut,
bn cht chung cho tt c các quá trình dy hc, đng thi tìm ra nhng điu kin đ thc
hin qui lut này trong thc tin dy hc. Tuy nhiên, nhng ni dung mà lý lun dy hc đi
cng nghiên cu cha thâu tóm đc mi vn đ, khía cnh đc thù c th ca tng bc
hc, môn hc… Vi s hp tác, thng nht gia cái chung và cái riêng, da lên nhau và b
sung cho nhau, lý lun dy hc đi cng và lý lun dy hc chuyên bit giúp gii quyt các
vn đ c bn ca lý lun dy hc.
Ni dung nghiên cu ca LLDH trong dy chuyên nghip gm:
- Mc tiêu và nhim v ca quá trình dy hc: mc tiêu giáo dc, mc tiêu đào to và
mc tiêu dy hc ca tng đ tài…(mc tiêu hc tp);
- Ni dung dy hc;
- Quy lut dy hc: quy lut lnh hi tri thc, tâm lý, nguyên tc dy hc, quan h gia
giáo viên và hc sinh,…
- Nhng phng pháp và hình thc t chc dy hc;
- T chc dy hc: k hoch dy hc, các khâu ca quá trình dy hc
- Quá trình dy lý thuyt và thc hành.
4. TÍNH HAI MT CA LÝ LUN
Lý lun dy hc luôn luôn có tính hai mt. Hai mt là hai nhim v nghiên cu c
bn ca nó song song đi kèm vi nhau. Hai nhim v đó là:
- Nghiên cu xác đnh thc trng dy hc (thc t dy hc k thut ngh nghip đang
nh th nào?)
- Nghiên cu đnh hng dy hc (dy hc cn phi nh th nào?)
Xác đnh thc trng là mt s nghiên cu thc trng mà các nhà s phm thng
dùng nhng phng pháp nh: quan sát, phân tích, kim chng,…Leo Roth (1971) đã làm
Trang 8
mt cuc nghiên cu so sánh gia 3 lp hc bng 3 hình thc t chc dy hc khác nhau:
dy hc toàn lp, dy hc theo nhóm và dy hc theo chng trình. Sau đó đánh giá thành
tích hc tp thu đc ca mi lp đ rút ra xem hình thc t chc dy hc nào tt hn. Vi ví
d này chúng ta thy rõ là ngi nghiên cu đã gp nhng khó khn nh th nào.  cuc
nghiên cu đc chính xác ông ta phi xác đnh so sánh kin thc ca hc sinh 3 lp, phi

kim tra xem thái đ ca giáo viên có nh hng đn kt qu hc tp không và v v. Nh vy
hot đng s phm là mt hot đng có tính tng th mà trong đó có nhiu yu t nh hng.
Cho nên vic nghiên cu ch hiu bit phn nào mi quan h bin chng gia các yu t hoc
tính cht ca mt yu t ch không th đa ra đc tt c các mi quan h bin chng ca
nó, có ngha là kt qu nghiên cu ch gii hn trong mt phm vi nh nht đnh. Kt qu
này là c s cho vic tri thc thc tin dy hc và vic tác đng ngc li vào quá trình dy
hc.
Nghiên cu đnh hng dy hc là mt phn nhim v quan trng ca lý lun dy
hc. Vic đnh hng đc th hin bng vic đa ra các chng trình đnh hng hot đng
dy hc, các mô hình dy hc, các chng trình dy hc, phng pháp đào to, phng pháp
dy hc, …
5. CÁC LUN IM C BN CA LÝ LUN DY HC
Komensky (1592 – 1670)

Ông là nhà s phm li lc ca Tip Khc vào th k 16 đã đt nn móng cho lý lun
dy hc vi hai tác phm:
- Great Didactic: Lý lun dy hc v đi
- Orbis Pictus: Dy hc bng tranh nh
Nhng tác phm này đc xut bn ti Nurmberg nm 1657. Sau đây là mt s quan
đim ca ông v dy hc:
- Ông cho rng hc ch phi gn lin vi s vt c th, hc không phi ch da vào sách
v mà phi da vào thiên nhiên;
- Nguyên tc thích ng t nhiên và đm bo tính trc quan;
- Quá trình dy hc phi qua các giai đon: cm giác, trí nh, t duy và nng lc phê
phán sáng to;
- Quá trình dy hc phi phù hp vi ngi hc và s hiu bit là do các giác quan đem
li;
- Ngoài ra ông còn đóng góp rt quan trng trong vic phát trin giáo dc ngh nghip
trong mt s ý tng phng pháp dy hc ngh nghip (Method of arts)
Komensky đc đánh giá là nhà s phm li lc và là ngi sáng lp khoa s phm

mi. T tng s phm ca ông vn còn tác dng cho đn ngày nay.
Jean Jacques Rousseau (1712 – 1778)

Trang 9
Ông là mt trong nhng nhà s phm và là nhà xã hi đã gây ra hai cuc cách mng
là: cách mng xã hi và cách mng giáo dc  Pháp. Ông cho rng:
- Dy hc là phát trin các giác quan;
- Thc tin cuc sng đem li kinh nghim tt nht;
- Hot đng dy hc phi trên c s hot đng;
- Ông khuyn khích hc ngh;
Johann Heinrich Pestalozzi (1746 – 1827)

Ông là ngi Thy S, quan đim ca ông: dy hc là ngh thut nâng cao lòng khát
vng ca con ngi và phng pháp ca ông đc tóm tt nh sau:
- Thích nghi vic dy hc vi nhng vn đ tâm lí;
- Nn tng ca s hiu bit là trc giác và ngôn ng: dy toán phi c th, dy hình th
phi thông qua s quan sát, dy ngôn ng phi da vào các giác quan, tp đc phi da
vào ngôn ng;
- Giáo dc k thut là yu t cn thit và mang li giá tr thc tin;
- Giáo dc là khoa hc và là ngh thut đ rèn luyn trí tu và ci to xã hi;

CHNG II. QUÁ TRÌNH DY HC
I. KHÁI NIM CHUNG V QUÁ TRÌNH DY HC
1. NH NGHA
Dy hc là hot đng đc trng nht, ch yu nht ca nhà trng, din ra theo mt
quá trình nht đnh t t
0
đn t
n
gi là quá trình dy hc (QTDH). ó là mt quá trình xã hi

bao gm
và gn lin vi hot đng dy và hot đng hc trong đó hc sinh t giác, tích cc,
ch đng, t t chc, t điu kin và điu chnh hot đng nhn thc ca mình di s điu
khin ch đo, t chc, hng dn ca giáo viên nhm thc hin mc tiêu, nhim v dy hc.
Quá trình dy hc là chui liên tip các hành đng dy, hành đng ca ngi dy và
ngi hc đan xen và tng tác vi nhau trong khong không gian và thi gian nht
đnh, nhm thc hin các nhim v dy hc.
2. CÁC DU HIU CA QTDH
R Dy hc là mt dng hot đng đc thù ca xã hi, nhm truyn th và lnh hi kinh
nghim xã hi, trên c s đó hình thành và phát trin nhân cách ca ngi hc. ó là s vn
đng ca mt hot đng kép, trong đó din ra hai hot đng có chc nng khác nhau, đan xen
và tng tác ln nhau trong khong không gian và thi gian nht đnh: hot đng dy và hot
đng hc.
Trang 10
R Hot đng hc, ch th là ngi hc, hng vào đi tng hc, tip nhn và chuyn
hóa nó, bin thành ca riêng, qua đó phát trin chính bn thân mình.
R Hot đng dy, ch th là ngi dy, hng vào đi tng dy, làm cho nó tr thành
đi tng ca s điu khin ca mình. Vai trò và tính cht ca hot đng dy cng nh v th
ca ngi dy tu thuc vào vic hot đng dy có đi tng là gì.
R Hot đng dy và hot đng hc đu phi đc tin hành trên bn th ca QTDH là
ni dung dy hc (NDDH). NDDH là yu t khách quan, quyt đnh tin trình và phng
pháp ca hot đng dy và hot đng hc.
R Kt qu ca QTDH là làm bin đi  ngi hc nhng đc tính nào đó đã đc xác
đnh t trc và tng ng vi NDDH. Nói cách khác, phi thc hin đc mc tiêu dy hc
ca chính QTDH đó.
R Mt QTDH bt kì bao gi cng phi đc tin hành trong khong không gian, thi
gian nht đnh (mt tit dy, mt bài, mt khóa đào to bi dng,…) và chu s ch c bi
các điu kin kinh t - xã hi – vn hóa nht đnh. Nói cách khác, QTDH phi là mt quá
trình hc tp có kim soát và điu khin đc.
Tóm li quá trình dy hc hình thành và phát trin nhân cách ca ngi hc. ó là s vn

đng ca mt hot đng kép dy và hc đan xen và tng tác ln nhau trong khong không
gian và thi gian nht đnh. Kt qu ca QTDH là làm bin đi  ngi hc nhng đc tính
nào đó đã đc xác đnh t trc (xem hình sau)
Giáo viê
n
D
y
h

c


nh hn
g
iu chnh
Kim tra
Trng thái ca ngi
hc  thi đim t(0)
đc th hin bi:
- Hiu bit, kh
nng, thái đ
- Các điu kin ni
tâm khác
Trng thái ca ngi
hc  thi đim t(1)
đc th hin bi:
- Hiu bit, kh
nng, thái đ
- Các điu kin ni
tâm khác

Hot đn
g
hc t
p
Ho

t đ

n
g
h

c t
p

p
h


iu ki

n n
g
o

i cnh
(
môi trn
g)

Hình 2. Du hiu ca quá trình dy hc.
Trang 11
3. HOT NG DY VÀ HOT NG HC
Hot đng dy:
- Dy hc đc hiu là mt hình thc đc bit ca giáo dc (ngha rng), xem nh là mt
trng hp riêng ca nó (ca giáo dc). Dy hc là con đng đc bit quan trng trong
mi quan h bin chng và phi hp vi các con đng, các hot đng khác trong quá
trình giáo dc đ thc hin các mc tiêu và nhim v giáo dc đt ra.
- Dy hc là mt quá trình truyn th, t chc nhn thc kin thc, kinh nghim xã hi và
ngh nghip cho ngi hc nhm hình thành và phát trin nhân cách nói chung và nhân
cách ngh nghip nói riêng. Dy hc bao hàm trong nó s hc và s dy gn bó vi nhau,
trong đó s dy không ch là s ging dy mà còn là s t chc, ch đo và điu khin s
hc.
- Dy hc là mt mt ca quá trình dy và hc do ngi giáo viên thc hin theo ni dung,
chng trình đào to đã đnh nhm giúp ngi hc đt đc các mc tiêu hc tp theo
tng bài hc hoc toàn khóa đào to. Hot đng dy hc không ch hng đn yêu cu
truyn th kin thc, hình thành k nng, k xo và thái đ ngh nghip đúng đn  ngi
hc mà còn góp phn phát trin tính tích cc và t chc các hot đng hc tp ca hc
viên.
- Dy là hot đng ca giáo viên, không ch là hot đng truyn th cho hc sinh nhng
ni dung đáp ng đc các mc tiêu đ ra, mà còn hn na là hot đng giúp đ ch đo
và hng dn hc sinh trong quá trình lnh hi. Ch khi nào nm bt đc các điu kin
bên trong (hiu bit, nng lc, hng thú,…) ca hc sinh thì giáo viên mi đa ra đc
nhng tác đng s phm phù hp đ hot đng hc đt đc kt qu mong mun.
Hot đng hc:

- Hc, theo ngha rng nht, đc hiu là quá trình c bn ca s phát trin nhân cách
trong hot đng ca con ngi, là s lnh hi nhng “sc mnh bn cht ngi” đã đc
đi tng hóa trong các sn phm ca hot đng con ngi. ó là hot đng phn ánh
nhng mt nht đnh ca hin thc khách quan vào ý thc ngi hc. Tuy nhiên nó ch

yu hng ngi hc vào lnh hi nhng chân lí đã đc loài ngi phát hin nhng
chúng li là mi đi vi h.
- Hot đng hc là mt hot đng nhn thc đc đáo ca ngi hc, thông qua đó ngi
hc ch yu thay đi chính bn thân mình và ngày càng có nng lc hn trong hot đng
tích cc nhn thc và ci bin hin thc khách quan.
Hot đng dy hc gm hai mt ca quá trình đó là dy và hc luôn đi kèm bin
chng vi nhau. Hot đng dy - hc có các đc trng sau đây:
- Th hin vai trò ch đo ca giáo viên
- Là mt hot đng có mc đích rõ ràng
Trang 12
- Có ni dung, chng trình k hoch c th
- Din ra trong mt môi trng nht đnh (lp hc, xng thc hành, phòng thí nghim)
- S dng các phng tin đa dng (ngôn ng, thit b, tài liu)
- a dng v hot đng: nhn thc, trí tu, vn đng, thao tác, …
- Kt qu hot đng dy đc đánh giá thông qua kt qu hot đng hc tp
4. MT S QUAN NIM V QUÁ TRÌNH DY HC
Cho đn nay đã có nhiu quan nim khác nhau v QTDH. Di đây trình bày ngn
gn v mt s quan nim:
- Theo thuyt h thng, QTDH vi t cách nh mt h thng, gm có nhiu thành t,
trong đó GV và hot đng dy, HS và hot đng hc là nhng thành t c bn nht. Không
có hai thành t đó, đc bit là không có hc sinh và hot đng hc thì không th có QTDH.
Trong mi quan h dy – hc trong QTDH, GV đóng vai trò ch đo vi t cách là ch th
tác đng s phm, HS không ch là đi tng chu s tác đng s phm đó mà còn là ch th
nhn thc, ch th ca hot đng hc tp. Ch khi nào thc s là ch th nhn thc thì HS
mi tip thu mt cách có ý thc và có hiu qu s tác đng s phm. Vai trò ch th nhn
thc đòi hi hc sinh phi t giác, tích cc, đc lp trong hot đng hc tp ca mình.
- Theo quan đim ca điu khin hc, ta có th coi QTDH là mt h điu chnh. Trong
h đó GV là b phn điu chnh, HS là b phn b điu chnh nhng đng thi t điu chnh
(xem hình di). S điu chnh và s t điu chnh da trên nguyên lý nn tng ca điu
khin hc, đó là liên h ngc, là s thu nhn thông tin v mc đ phù hp ca hành đng

thc hin so vi hành đng quy đnh. Có hai loi liên h ngc: liên h ngoài t HS đn GV
ch yu giúp cho s điu chnh ca GV và liên h trong  bn thân HS ch yu giúp cho s
điu chnh ca HS. Các mi liên h ngc trong đc to ra không ch thông qua vic kim
tra, đánh giá kt qu hc tp do GV tin hành mà còn thông qua s t kim tra, t đánh giá
ca chính bn thân HS. S điu chnh, s ch đo ca GV phi làm sao cho s t kim tra, t
đánh giá đó hình thành và ngày càng phát trin  HS đ h t điu chnh và hc tp mt cách
t giác, tích cc và đc lp, tc là làm cho hc tp tr thành mt h kín điu chnh vi tính
cht là mt h th cp trong h dy hc,  đó HS va là khách th va là ch th ca QTDH.
Vì vy, QTDH di góc đ này là quá trình phát trin bin chng, trong đó có s thng nht
ca s điu chnh (dy), s đc điu chnh và s t điu chnh (hc).
Trang 13

Hình 4. iu chnh trong dy hc
- Theo thuyt thông tin, QTDH bao gm hai b phn là: b phn x lí và truyn thông tin
(GV) và b phn thu nhn, x lí, lu tr và vn dng thông tin (HS). Trong quá trình đó, vn
đ rt c bn là làm sao kh đc nhng thông tin, tín hiu nhiu khác nhau đ đm bo cho
vic truyn và nhn thông tin đc thông sut, đt hiu sut và hiu qu cao.
Theo t tng công ngh, đã và đang đc vn dng ngày càng sâu rng vào lnh vc giáo
dc. Theo đó, QTDH đc coi là mt quá trình công ngh đc bit.
II. THÀNH T CU TRÚC VÀ BN CHT CA QUÁ TRÌNH DY HC
1. THÀNH T CU TRÚC CA QUÁ TRÌNH DY HC
QTDH vi t cách là mt h thng gm có nhiu thành t c bn, trong đó GV cùng
vi hot đng dy và HS cùng vi hot đng hc là hai thành t c bn nht. Mi ngi đu
d dàng thy rng nu không có hai thành t đó cùng vi thành t th ba là ni dung dy hc
thì QTDH không th xy ra.
Nh bt c hot đng nào ca con ngi, hot đng hay QTDH cng có mc tiêu,
cn s dng nhng phng pháp, phng tin và cui cùng s đt đc nhng kt qu nht
đnh. Tt c nhng thành t trên tn ti và tác đng qua li ln nhau trong mt mi liên h
hu c cht ch và toàn b quá trình hay h thng dy hc li đc đt trong mt môi trng
kinh t xã hi  c bình din v mô ln vi mô. Bt c lúc nào và  đâu, h QTDH din ra là

các thành t c bn đó li tn ti và tác đng ln nhau trong mt cu trúc xác đnh ca
QTDH.
Nu ch xét cu trúc ca chúng  dng gin đn nht, thì mt QTDH bao gm các yu
t: mc đích (mc tiêu dy hc), ni dung dy hc, các hot đng dy – hc, phng pháp
dy hc, phng tin dy hc và kt qu hc tp. Các yu t trên có s quan h hu c vi

Chin lc dy, hc
Phn x ca
ngi hc
Giá t
r
 th
t

i

u khi

n
Nhiu

MTDH
i tng
điu chnh:
Giáo viên,
Mch chnh:
ND, PP,
o:
Kim tra
p

hn
g
tin
T chp
hành:
HS
Trang 14
nhau, ch c và chu s ch c ln nhau, trong đó mc tiêu dy hc qui đnh các yu t
khác.
Mt khác, mc tiêu dy hc nói riêng và các yu t khác ca QTDH nói chung đc
xut phát t nhu cu ca xã hi và chu s tác đng ca điu kin kinh t - vn hóa – xã hi –
khoa hc, Nói cách khác, các yu t xã hi này to nên mt “trng xã hi”, trong đó din
ra hot đng dy hc. Ta có th mô t mt cách đn gin mi quan h gia các thành t c
bn ca QTDH nh s đ di đây:


HOT NG DY HC








Hình 3. Cu trúc các thành t ca quá trình dy hc

Kt
qu
dy

hc
Nhu
MÔI TRNG KINH T - XÃ HI – VN HÓA – KHOA HC
dy
hc
giá
ánh
MT DH
PPDH
PTDH
ND DH
cu
xã
hi





2. BN CHT CA QUÁ TRÌNH DY HC
Quá trình dy hc là quá trình tng tác gia con ngi vi nhau trong vô s các điu
kin nh hng nh chính tr, kinh t, tâm lý, xã hi, khoa hc giáo dc, thc trng v trình
đ khoa hc k thut,…. Cho nên vic xem xét bn cht ca QTDH này cng cn phi có
cách nhìn tng th bao quát. Quá trình dy hc có các bn cht sau đây:
a) QTDH là mt b phn ca quá trình s phm tng th
Quá trình s phm tng th hay quá trình giáo dc ngha rng là mt quá trình có mc
tiêu, có k hoch, có t chc, có hng dn nhm hình thành và phát trin nhân cách con
ngi đáp ng đc các yêu cu ca xã hi. Quá trình đó thng bao gm hai quá trình b
phn đó là quá trình dy hc và quá trình giáo dc (ngha hp). QTDH là b phn chính, có ý
ngha quyt đnh đn kt qu ca quá trình s phm tng th, nó ch yu nhm trau di hc

vn, hình thành và phát trin tri thc, k nng, k xo ngh nghip cho HS. Quá trình giáo
dc ch yu nhm hình thành lý tng, nim tin và hành vi đo đc cho HS
Trang 15
b) QTDH là mt quá trình nhn thc
Mc tiêu ca dy hc là, thông qua hot đng hc – mt hot đng nhn thc đc đáo
ca HS, làm cho hc lnh hi đc nhng kinh nghim xã hi mà loài ngi đã tích ly đc
nhm hình thành k nng, k xo ngh nghip.
Hot đng hay quá trình nhn thc – hc tp  bc giáo dc ngh nghip có nhng
đc đim ch yu sau:
Quá trình nhn thc là quá trình phn ánh các hin tng thc tin nhng không phi
là phn ánh tt c mi hin tng mà là phn ánh mt cách tích cc và chn lc. Ch nhng
gì liên quan đn nhu cu, hng thú, đn hot đng hin ti và s phát trin tng lai ngh
nghip ca cá nhân mi đc chn lc và phn ánh.
Quy lut nhn thc ca loài ngi đã đc W.I. Lênin nêu lên trong công thc ni
ting: “T trc quan sinh đng đn t duy tru tng, ri t t duy tru tng tr v thc
tin…”. Con đng bin chng ca s nhn thc chân lý, nh vy bao gm hai giai đon, đó
là giai đon cm tính và giai đon lý tính. Tuy nhiên, trong QTDH s nhn thc - hc tp ca
HS thng là nhn thc nhng điu mà nhân loi đã bit, tc là nhng điu mi m ch đi
vi chính bn thân h. iu đáng lu ý  đây là hot đng nhn thc ca HS không cn phi
din ra theo nh trình t và thi gian mà loài ngi và các nhà khoa hc đã nhn thc ra chân
lý đó. Tùy thuc vào đc đim ni dung hc tp, kh nng và điu kin hc tp thc mà HS
có th thc hin hot đng nhn thc – hc tp đi t c th đn tru tng hay ngc li t
tru tng đn c th.


c) QTDH là mt quá trình tâm lý
Khía cnh tâm lý ca QTDH có ý ngha ht sc quan trng đi vi s thành công ca
dy hc. Di đây là mt s yu t cn đc chú ý đc bit mà trong mt vài thp k qua tâm
lý hc v “dy hc phát trin” đã xác đnh:
-  mi la tui, quá trình phát trin din ra không ging nhau và  mi la tui có

mt hot đng ch đo tng ng khác nhau.
- Giao tip là con đng khác bên cnh hot đng đ hình thành nhân cách.
- Vic phát trin đng c hc tp nh là kích thích bên trong nhm thúc đy HS tham
gia hc tp mt cách tích cc và vic phát trin hng thú nhn thc din ra ngay trong
quá trình nhn thc là nhng vn đ đc bit quan trng tác đng đn cht lng và
hiu qu ca QTDH.
QTDH không ch bao gm các quá trình mang tính cht nhn thc mà còn có s giao
tip gia GV và HS, HS và HS. Trong hc tp, HS tip thu không ch bng t duy mà còn
bng c cm xúc na. S chú ý, say mê, xúc đng đu chim ít nht mt na nhng điu kin
Trang 16
ca nhn thc. Giao tip trong QTDH có nh hng rt mnh đn đng c hc tp, ti s
hình thành thái đ hc tp ca HS.
Giáo viên say sa vi b môn mình dy, s t nh trong quan h vi HS, s giúp đ
kp thi HS trong hc tp, tính khách quan trong đánh giá, thái đ ca GV,…đu nh hng
đn kt qu hc tp ca HS. S khéo léo s phm trong tip xúc s làm tng hiu qu dy
hc.
d) QTDH là mt quá trình xã hi
Dy hc là s tng tác gia ngi và ngi, ngi và xã hi bao hàm t nhóm lp
HS, tp th s phm, xã hi trong trng, xã hi ngoài nhà trng, thông qua các hot đng
dy hc – giáo dc chính khóa và ngoi khóa trong và ngoài nhà trng.
Hot đng hc tp ca hc sinh đc din ra trong môi trng lp hc, nhóm hoc
sinh. S giao lu tng tác nh hng ln nhau trong quá trình hc tp. Giáo viên cn phi
to ra môi trng có tính tích cc cho hc sinh.
Mc tiêu dy hc do xã hi đt ra (tính quy đnh ca xã hi!) và giáo viên cng là
ngi đi din cho xã hi, đc xã hi phân công làm nhim v giáo dc – đào to th h tr
thông qua vic t chc, điu khin, ch đo QTDH trong nhà trng.
Công tác dy hc – giáo dc ca nhà trng cn đn s tham gia đóng góp nhiu mt
ca các lc lng xã hi khác nhau di nhng khía cnh quan trng nh:
- Quá trình phát trin chng trình GD – T (theo quan nim mi) ca nhà trng cn
đc thc hin trong s phi hp cht ch gia các nhà GD –T vi các lc lng xã hi

ngoài nhà trng, đc bit là các chuyên gia thc tin và nhng đi din ca các c s s
dng ngi tt nghip.
- Huy đng và tng cng các ngun lc, nht là ngun lc tài chính đm bo cht
lng dy hc – giáo dc.
e) QTDH là mt quá trình HS va là khách th va là ch th
Hot đng mang tính khách th ca ngi hc là hot đng din ra di s hng
dn, t chc và kim tra giám sát ca GV nhm tip cn vi đi tng lnh hi. Nó bao gm
mt s hot đng sau đây:
- Tip nhn và thc hin các nhim v và k hoch hot đng hc tp do GV đ ngh.
- iu chnh hot đng hc tp di s kim tra, giám sát ca GV
Hot đng mang tính ch th ca ngi hc là hot đng hc tp sau:
- T giác, ngha là t giành ly kin thc, k nng, thái đ đúng đn, không b gò ép bt
buc t bên ngoài.
- Tích cc, ngha là cùng tham gia vào quá trình ging dy ca GV nh chm chú nghe
ging, tham gia phát biu mt cách có phê phán đ bin kin thc thành ca riêng mình,
Trang 17
t mình đi kim thêm kin thc đ đào sâu m rng ch không ch chp nhn nhng gì
GV đã truyn th.
- T lc, có ngha là đc lp suy ngh, c gng tìm tòi các phng án gii quyt vn đ.
- Cùng hp tác đ đa ra các phng án ti u.
- T lên k hoch và thc hin nhim v hc tp ca mình đ ra.
- T kim tra điu chnh hot đng hc tp ca mình.
f) QTDH là mt quá trình đng, va mang tính n đnh và bt n đnh
Mang tính n đnh bi vì GV và HS dy và hc theo mt k hoch có mc đích,
phng pháp rõ ràng. Theo hình di, hot đng GV là hot đng ch đo bao gm hot
đng kim tra điu chnh và đnh hng HS đ HS  thi đim t
1
đt đc mt kin thc, k
nng, k xo và đng c thái đ nht đnh.  tin hành các hot đng đó ngi GV phi có
mt k hoch chun b trc nh giáo án, giáo trình, k hoch đào to,…

Mang tính cht bt n đnh bi vì con ngi hot đng không ch theo nhng kin
thc, k nng và mong mun ca mình mà còn hot đng theo nhng điu kin ni tâm cng
nh ngoi cnh tác đng. Ví d nh  hình trên, HS trong gi hc còn có nhng hot đng
ph ngoài ý mun ca GV, hoc do nhng điu kin bên ngoài tác đng làm cho quá trình đó
b nhiu không theo k hoch.
g) QTDH chu s tác đng ca điu kin bên ngoài và điu kin bên trong
iu kin bên ngoài là điu kin c bn tác đng gián tip đn QTDH nh đng li,
quan đim chính tr, chin lc giáo dc ca nhà nc và xã hi, nhng quy lut v tâm lý s
phm và tri thc xã hi. Nó b chi phi bi nhu cu xã hi.
iu kin bên trong là điu kin tác đng trc tip đn quá trình dy hc và xy ra
chính trong quá trình đó nh c s vt cht ca c s đào to, thái đ, nng lc ca GV, mi
quan h gia HS và GV, kh nng ca HS.
h) QTDH là mt quá trình điu khin và điu chnh ca GV kt hp vi quá trình t
điu khin và t điu chnh ca HS
Quá trình này đòi hi phi đc qun lý ca thy và t qun lý ca HS nhm to nên
s phi hp nhp nhàng gia các đng liên h xuôi và đng liên h ngc. Làm cho
QTDH tr thành mt chu trình khép kín (xem hình di).






Hình5. iu chnh trong quá trình dy hc
Mc tiêu DH Ni dung
T chc dy hc
PP
–
PT
–

HTTC
Kt qu
iu chnh
Kim tra
Trang 18
Trong QTDH, thông qua vic kim tra ca thy đ ra và s t kim tra ca HS, h có
th phát hin đc nhng u đim và thiu sót ca mình đ t điu chnh nh t khc phc
thiu sót và phát huy nhng u đim. Ngoài ra khi tranh lun, trao đi ý kin vi bn bè, tp
th HS cng có th t kim tra li kin thc đã nm và t điu chnh vic hc tp ca mình.
III. NHIM V CA QUÁ TRÌNH DY HC
1. GIÁO DNG HC SINH
Làm cho HS nm vng h thng tri thc vn hóa, khoa hc k thut, k nng k xo
lao đng ngh nghip (ngi ta còn gi là nhim v dy ngh)
Chc nng giáo dng bao gm vic tip thu các tri thc khoa hc, hình thành các k
nng, k xo chuyên môn ngh nghip.
Tri thc khoa hc bao gm các s kin, khái nim, quy lut, lý thuyt … liên quan
đn ngh nghip. Các k nng, k xo ngh nghip bao gm các k nng, k xo đc thù ca
ngh tng ng. Kt qu ca giáo dng là to ra các nng lc hot đng ngh nghip cho
HS.
2. GIÁO DC HC SINH
ng thi vi giáo dng, QTDH còn thc hin chc nng giáo dc, hình thành cho
HS th gii quan, quan đim đo đc, nim tin, lòng mong mun, hành vi ng x và hot
đng thích hp trong xã hi…. Ngha là mt tng th phm cht nhân cách tiêu biu cho xã
hi (ngi ta còn gi là nhim v dy làm ngi)
Thc hin chc nng giáo dc bt ngun hu c t chính ni dung, phng pháp,
phng tin, nhng đng thi cng t s giao tip, giao lu gia GV và HS.
Thc cht chc nng giáo dc ca dy hc là chc nng làm cho quá trình dy hc
mang tính mc tiêu và có tính giá tr ca xã hi nht đnh.
3. PHÁT TRIN HC SINH
Dy hc là to điu kin cho s phát trin cá nhân nh nng lc nhn thc và nng

lc hành đng, nng lc gii quyt vn đ sáng to, nng lc t hc, t thích ng (ngi ta
còn gi là nhim v dy phng pháp).
Nhim v phát trin s có hu hiu hn nu có phng hng rõ ràng lôi cun HS
vào nhng loi hình hot đng có tác dng phát trin s cm th và lnh vc vn đng trí tu,
ý chí, cm xúc, đng c ca cá nhân HS.
Cn nhn mnh rng dy hc bao gi cng mang tính phát trin cá th ngi hc
nhng chúng ta cha đnh hng rõ rt các phng pháp và ni dung dy hc theo hng đó
cho nên phm vi nhng phm cht cn phát trin có phn nào b thu hp. Vi ý ngha đó,
vic quá đ sang dy hc theo hng phát trin có ý ngha là m rng phm vi các nh
hng phát trin, tng cng các yu t sáng to trong hot đng hc tp.
Trang 19
c đim ca nhim v phát trin là nó không tn ti t nó mà là kt qu ca hai
chc nng giáo dc và giáo dng. Nhng cng đ, mc đ đa dng, chiu sâu ca s phát
trin ph thuc vào giáo dng và giáo dc.
Mi quan h gia ba nhim v
C ba có mi quan h mt thit vi nhau: cái này đi trc cái kia, cái kia là hu qu
ca cái này, nhng đng thi là điu kin tích cc hóa nguyên nhân ban đu. Hai nhim v
giáo dng và giáo dc hp li thành c s cho nhim v phát trin.
Nhim v th ba đn lt mình, sau đó tích cc hóa hai chc nng đu. Bi vy cn
xét đn tính bin chng thng nht ca ba chc nng y khi tip cn đn mi quan h qua li
gia chúng vi nhau.
Ba nhim v c bn này đc thc hin bng cách lên k hoch tng th các nhim
v ca bài dy (giáo dng, giáo dc, phát trin), ri la chn ni dung hot đng ca giáo
viên và hc sinh, kt hp vi các phng pháp, hình thc và phng tin dy hc đ gii
quyt ln lt các nhim v mt cách thích hp trong mi giai đon ca bài hc, cui cùng
kim tra, phân tích kt qu, đng thi đánh giá tin đ thc hin ba chc nng trên.


IV. LOGIC CÁC KHÂU VÀ NG LC CA QUÁ TRÌNH DY HC
1. LOGIC CÁC KHÂU CA QUÁ TRÌNH DY HC

Logic ca QTDH là trình t vn đng hp quy lut có hiu qu ti u ca hc sinh
di s ch đo ca giáo viên đi t trình đ tri thc và trình đ phát trin ca hc sinh khi bt
đu nghiên cu vn đ đn trình đ nm vng hoàn toàn vn đ đó. Vy cn phi la chn và
sp xp phi hp theo mt trình t nh th nào đ DTDH đt hiu qu cao và s lnh hi tri
thc, k nng, k xo ti u.
QTDH là mt quá trình din ra mt cách có logic, tôn trng các quy lut tâm lý nhn
thc ca HS, mt khác xut phát t trình đ tri thc và trình đ phát trin ca HS. Do đó,
trong phm vi mt ni dung dy hc nht đnh, QTDH có th din ra theo nhiu kiu, nhiu
cu trúc khác. Các thành phn ca các kiu là nhng giai đon k tip nhau và gi là các
khâu ca QTDH. QTDH gm các khâu:
- Gây đng c, chun b tâm lý, ý thc cho vic hc tp.
- T chc gii quyt các nhim v nhn thc
- Cng c, hoàn thin, vn dng tri thc, k nng, k xo
- Kim tra, đánh giá tri thc, k nng, k xo.
a) Gây đng c, chun b tâm lý, ý thc cho vic hc tp
Trang 20
Hot đng ca con ngi là hot đng có ý thc, đc thc hin bt đu bi ý thc
đc đy đ nhim v hot đng và xut phát t hng thú đã có đng c. i vi hot đng
nhn thc cng vy, trc ht HS phi ý thc đc nhim v nhn thc.
Mc tiêu chính ca khâu này là gây mâu thun, to hng thú, nhu cu và đng c hc
tp  HS nhm lôi cun HS vào hot đng hc tp, kích thích tính tích cc, lòng ham mun
gii quyt vn đ nhn thc.
b) T chc gii quyt các nhim v nhn thc
Mc tiêu:
- Truyn đt ni dung tri thc mi;
- T chc nhn thc cho HS;
- Kích thích đnh hng mc tiêu dy hc;
- T chc cho HS tìm thy tri thc mi.
Ni dung tri thc mi phi trình bày theo th t logic, kt hp vi phng tin dy
hc trc quan cng nh các phng pháp thích hp.

 đt đc mc tiêu này giáo viên cn (yêu cu):
- Chun b đy đ các tài liu và phng tin dy hc;
- Son giáo án k lng;
- Vn dng nhiu phng pháp dy hc mt cách hp lí;
- Kích thích HS tích cc tip thu, tham gia vào quá trình tìm đn kt qu ni dung nhn
thc;
- Huy đng, gii phóng các nng lc ca HS.
c) Cng c, hoàn thin tri thc, vn dng tri thc
Hc sinh phi lu tr ghi nh nhng điu đã tip thu sao cho đy đ, chính xác và
bn vng, khi cn li có th tái hin chúng đc nhanh, đy đ và chính xác đng thi vn
dng nó. Mun vy hc sinh phi đc cng c nhng tri thc, k nng mi hc thông qua
s ghi nh có ch đnh, có k hoch.
Mc tiêu:
- H thng hóa li nhm hoàn thin tri thc
- Cng c nhng đim quan trng
- Hình thành k xo và nâng cao nng lc nhn thc
- Vn dng nhng kin thc va mi tip thu
Yêu cu đi vi giáo viên:
- T chc cho hc sinh luyn tp
- H thng hóa
- Vn dng tri thc mi hc đ gii quyt vn đ liên quan
d) Kim tra vic nm vng tri thc và k nng, k xo ngh nghip ca HS
Trang 21
Trong QTDH, khâu này có ý ngha đc bit quan trng trong vic to ra mi liên h
ngc ngoài và trong đ điu chnh và t điu chnh hot đng nhn thc ca HS.
Mc tiêu:
- To điu kin ôn tp nhng gì đã hc;
- Kim tra mc đ phát trin  hc sinh;
- Giúp hc sinh t đánh giá;
- Giúp giáo viên điu chnh, đánh giá đúng trình đ ca tng hc sinh;

Yêu cu đi vi giáo viên:
T chc kim tra nhn xét cht lng, t chc cho hc sinh t kim tra đánh giá và
điu chnh.
Các khâu ca QTDH va trình bày trên hp li thành mt th hoàn chnh tng ng
vi mt giai đon hay mt chu trình vn đng trong nhiu giai đon hay chu trình k tip,
liên tc. Chúng có th lp đi, lp li và xen k nhau, thâm nhp vào nhau  mi giai đon hay
chu trình đó.
Trình t các khâu trên không phi và không th là bt buc mt cách cng nhc và
không nht thit tt c các khâu đó đu phi thc hin trong mi tit, mt phn bài dy.

2. NG LC CA QUÁ TRÌNH DY HC
ng lc là s mong mun, s thôi thúc, là yu t thúc đy hot đng, làm cho
hot đng đt mc tiêu và hiu qu.
Cng nh mi quá trình khác, QTDH vn đng và phát trin là do nó có nhng yu t
thúc đy hay còn gi là đng lc. Nh vy, theo cách hiu thông thng, đng lc ca
QTDH là nhng yu t thúc đy QTDH hay thúc đy hc sinh tin hành hot đng nhn
thc trong QTDH.
Mi s vt, hin tng ca th gii khách quan đu vn đng và phát trin không
ngng. Mi s vn đng đu có ngun gc là s đu tranh và thng nht gia các mt đi
lp, tc là gii quyt các mâu thun c bn ca s vt, hin tng. QTDH vn đng và phát
trin là do các mâu thun bên trong và bên ngoài ca nó liên tc xut hin và đc gii quyt.
Vic nhn thc đc các mâu thun và gii quyt đc các mâu thun đó  HS s to nên
đng lc cho QTDH.
Các mâu thun ca QTDH gm các mâu thun gia các thành t cu trúc nh gia
mc tiêu, yêu cu vi trình đ hin có ca HS to nên các nhu cu (xut hin  HS di nh
hng ca GV) tip thu kin thc k nng và k xo vi các kh nng thc t tha mãn các
nhu cu đó.
iu kin đ mâu thun tr thành đng lc:
Trang 22
Trong QTDH, không phi c có mâu thun ny sinh là t nhiên có đng lc xut hin

(hng thú nhu cu…) mà phi trong nhng điu kin nht đnh thì đng lc mi đc hình
thành t mâu thun đó:
(1) Trc ht mâu thun phi đc HS chú ý đc và cm thy có khó khn nht đnh
trong nhn thc và t đó có nhu cu gii quyt khó khn nhm hoàn thành nhim v
hc tp đ ra.
(2) Mâu thun phi va sc vi HS, tc là nhim v hc tp mi phi  mc đ tng
ng vi gii hn trên ca vùng phát trin gn nht ca HS mà h có th gii quyt
đc vi n lc cao nht v trí tu và th lc. iu đó là rt quan trng vì nu va
sc  mc bình thng không có n lc thì không có kích thích đc t duy, không
gây đc hng thú hc tp  HS. Ngc li nu vn đ  mc đ khó quá thì s dn
đn cng thng và mt hng thú.
(3) Mâu thun phi xut phát t s tin trin hp logic ca QTDH, ngha là mâu thun
ny sinh mt cách tt yu trên con đng vn đng phát trin ca QTDH cng nh
quá trình nhn thc ca HS và phù hp vi logic ca ni dung bài dy.
Khi HS ý thc đc mâu thun thì s xut hin  h nhu cu và hng thú gii quyt
mâu thun đó. Chính vì vy, nhu cu và hng thú là nhng thành phn ch yu ca đng lc.
Khi hc sinh không có nhu cu và hng thú thì rt th  vi vic hc tp. Gây đng c hc
tp là mt bin pháp s phm vi mc đích khi dy nhu cu và hng thú hot đng tích cc
 ngi hc. ng c hóa hc tp không ch là điu kin cho s hc tp mà còn là kt qu
ca s hc tp.
ng c hc tp ca ngi hc ph thuc vào các yu t sau đây:
- Trình đ hiu bit và kinh nghim đã có
- Tính liên thông gia ni dung dy hc mi và kin thc đã có ca ngi hc.
- Tình hung dy hc ví d nh: ni dung dy hc, phng tin dy hc giáo viên s
dng.
ng c hc tp xut phát t hai loi đng c sau đây:
(1) Ni đng c hc tp (ngi hc t có). ng c này luôn gn vi mong mun t có
không chu s tác đng ca ngi khác, thí d có HS thì thích môn toán, còn em thì
thích môn vn)
(2) Ngoi đng c hc tp (Là chu s tác đng kích thích t bên ngoài, thí d đc khen

thng, đc quyn li nào đó…)
Khi thc hin QTDH, GV phi chú ý đn các đc tính và ni dung ca tng loi đng
c đ tác đng s phm to đng lc cho ngi hc. i vi loi (2), GV cn gây đc s tò
mò tìm hiu ni dung dy hc mi ví d nh:
Trang 23
- Khi dây tm quan trng ca nó đi vi hot đng ngh nghip sau này, hay mi liên
h ca chúng đi vi ni dung đã hc hay s liên thông vi các môn hc khác
- To ra các tình hung có mâu thun làm tng nhu cu
- có nhng bin pháp kp thi đúng đn đ nhm tng đng lc ca ngi hc ví d
nh li khen ngi, cho đim khuyn khích.
V. NGUYÊN TC DY HC
1. KHÁI NIM
- Nguyên tc dy hc là lun đim c bn cn phi da vào khi ging dy nhng vn đ
khoa hc. Lun đim c bn: ch đo trc tip vic la chn ni dung và các hình
thc t chc dy hc, vn dng trong tt c các khâu ca QTDH cng nh trong tt c
các môn hc.
- Tác gi khác cho rng, nguyên tc dy hc là nhng phng hng chung đc đúc
kt thành nhng lun đim c bn, có giá tr ch đo toàn b công tác dy hc theo
đúng quy lut ca QTDH
2. CÁC NGUYÊN TC C TH
Vic trình bày h thng các nguyên tc cng có nhiu cách khác nhau tùy theo quan
đim ca tng tác gi, có tác gi chia thành 7, hay 8 hoc 10,…nguyên tc. Sau đây là các
nguyên tc dy hc c th
Nguyên tc 1: m bo tính thng nht gia giáo dc t tng, giáo dc khoa hc và
giáo dc ngh nghip
Nhà trng chúng ta là nhà trng XHCN, đt di s lãnh đo ca ng, đm bo
s giáo dc nhng con ngi XHCN
Nhà trng là nhng trng dy ngh, không phi là nhà trng dy ngh chung
chung. Do đó vic dy hc phi đm bo tính ngh nghip, tính nghip v.
Nhà trng chúng ta là nhà trng mà  đó có nhim v rt quan trng là đào to con

ngi theo hng phát trin toàn din (có tài, có đc)
Khoa hc đc sn sinh ra trong cuc sng, đc đút kt và rút ra nhng vn đ có
tính quy lut nên khoa hc phi mang tính chân thc khách quan. Ngi dy và ngi hc
phi tuân theo nhng yêu cu ca khoa hc.
Khoa hc phi mang tính hin đi (c v lý thuyt và thc hành) và nhng kin thc
hin đi không phi ph lc đ chng minh cho kin thc khoa hc. Rõ ràng, yêu cu v mt
khoa hc ca hot đng dy hc là cao: yêu cu v kin thc phi đc sp xp logic, nht
quán, có tính k tha t đi này sang đi khác.
Trong quá trình dy hc, nhng kin thc quan trng nht, nhng đim nút, nhng
đim chìa khóa phi đc tp trung vào thc tin và tác đng vào cuc sng.
Trang 24
Trong quá trình dy hc, cn gim bt tính mô t ca giáo trình, tng tính ch đo ca
lý thuyt và đa lý thuyt ch đo cho ngi hc.
- Phng pháp thng nht t tng và khoa hc:
Truyn th cho ngi hc bng ngôn ng rõ ràng, cách trình bày logic, phân b thi
gian hp lí, n np làm vic khoa hc, chú trng làm cho ngi hc có đc phng pháp
khoa hc mang tính cht nghiên cu.
- Phng pháp thng nht t tng và ngh nghip
Chú trng nuôi dng các đnh hng ngh nghip ngay t đu là điu kin cn. Hin
nay, nhu cu ngành ngh đt ra rt cp thit, đc bit là trung cp ngh. Hot đng dy ngh
còn cha đc chú trng.
Nguyên tc 2: m bo tính thng nht gia lý lun và thc tin
Lý lun và thc tin là hai mt ca mt vn đ, b sung, h tr, thúc đy nhau cùng
tin lên. Xét di góc đ lý thuyt ca Mac-Lenin, đó là lý thuyt và thc tin là hai mt tinh
thn và vt cht ca quá trình nhn thc và ci to t nhiên, ci to xã hi, ci to bn thân.
Thc tin là toàn b hot đng ca con ngi nhm đm bo s tn ti và phát trin
ca xã hi trong các lnh vc sn xut, vn hóa, hot đng xã hi và trong công tác thc
nghim khoa hc.
Thông thng, lý thuyt đi trc, dùng lý thuyt đ ch đo thc tin, nhng đôi khi
thc tin ra trc, sau đó mi đúc kt thành lý lun.

Nguyên tc 3: m bo thng nht gia dy và hc
Hai mt này h tr ln nhau: nu hc mà không cn dy thì có th s đi vào đng
vòng, không hiu qu. Dy và hc là hot đng song hành, hot đng dy hc là ch đo, còn
hot đng hc là ch đng.
Tính t giác ca HS trong hc tp biu hin  ch hiu đc mc tiêu hc tp, có
hng thú hc tp, có ý chí đi sâu vào ni dung ch không phi ghi nh máy móc.
Tính tích cc biu hin  vic HS bit khc phc khó khn, tp trung chú ý, tng
cng s suy ngh đ tp trung kin thc và tím cách gii quyt vn đ.
Tính tích cc biu hin ch yu trong hot đng trí tu, trong đó HS vn dng, phi
hp toàn b các chc nng tâm lý, t mình tin hành các thao tác t duy đ lnh hi tri thc.
Tính đc lp biu hin  ngi hc luôn luôn đng não suy ngh đ nm tri thc,
không công nhn mt cách c tin bt c điu gì cha hiu bng hiu bit và lý l ca mình
hoc luôn luôn tip thu chân lý vi óc phê phán và tinh thn hoài nghi khoa hc, lt ngc li
vn đ theo nhn thc ca bn thân đ tìm li vn đ và trên c s đó hot đng ca h mang
tính sáng to.
 kích thích HS hc tp cùng vic làm ny sinh nhu cu hiu bit vn đ, luôn đt
HS vào tình hung có vn đ. Giáo viên cn d kin nhng khó khn mà HS gp phi và đ
Trang 25