Nghiên cứu bệnh lá vàng greening hại cây ăn quả có múi ở một số tỉnh phía Bắc Việt Nam và đề xuất biện pháp phòng chống (tóm tắt + toàn văn)

 GIÁO DC VÀ ÀO TO B NÔNG NGHIP VÀ PTNT
VIN KHOA HC NÔNG NGHIP VIT NAM
**************************



LÊ MAI NHT




NGHIÊN CU BNH VÀNG LÁ GREENING
I CÂY N QU CÓ MÚI  MT S TNH PHÍA BC VIT NAM

VÀ  XUT BIN PHÁP PHÒNG CHNG




Chuyên ngành: Bo v thc vt
Mã s: 62 62 01 12





TÓM TT LUN ÁN TIN S NÔNG NGHIP

Hà Ni – 2014
Công trình c hoàn thành ti:
VIN KHOA HC NÔNG NGHIP VIT NAM



Ngi hng dn khoa hc:
1. TS. Ngô Vnh Vin
2. PGS.TS. Nguyn Vn Vit


Phn bin 1:




Phn bin 2:




Phn bin 3:

Lun án tin sc bo v ti Hi ng chm Lun án cp Vin hp
i: Vin Khoa hc Nông nghip Vit Nam


Vào hi gi ngày tháng nm 2014






Có th tìm hiu lun án ti th vin:
1. Th vin quc gia Vit Nam
2. Th vin Vin Khoa hc nông nghip Vit Nam

1

U
1. Tính cp thit ca  tài
Cây n qu có múi (cam, quýt, chanh, bi…) là nhóm cây n qu quan trng
trong sn xut nông nghip  nc ta. Nm 2011 din tích cây n qu có múi  Vit
Nam t 124.057 ha, trong ó din tích trng cam quýt là 70.300 ha, bi 45.000 ha,
chanh là 18.000 ha. Các loi qu có múi không ch là hàng hóa áp ng cho tiêu th
i a mà còn là mt hàng xut khu có giá tr kinh t cao. Ngh trng cây n qu có
múi c phát trin mnh m  nhiu nc thuc vùng nhit i, á nhit i và ôn
i. Song sa dng khí hu  các vùng trng trt là u kin thích hp cho nhiu
loài sâu bnh phát sinh gây hi trên cây có múi, c bit bnh vàng lá greening (VLG)

t trong nhng nhân t tr ngi chính  phát trin cây có múi ã lan truyn gây hi
 hu ht các nc trng cây n qu có múi.
nh VLG lan truyn t các vt liu nhân ging nh cành chit, mt ghép ã
nhim bnh và côn trùng môi gii. Nhng nghiên cu bc u v bnh này  Vit
Nam ã c tin hành, song nhng vn  v bn cht ca bnh vn cha c tìm
hiu mt cách y . Vì vy, nhng bin pháp phòng tr bnh vn còn ít hiu qu.
Nhm gii quyt c các yêu cu phòng chng bnh VLG và  duy trì sn xut cây
n qu có múi bn vng cho các vùng trng cam quýt phía Bc, vic tin hành  tài
“Nghiên cu bnh vàng lá greening hi cây n qu có múi  mt s tnh phía Bc
Vit Nam và  xut bin pháp phòng chng” mang tính thi s cp thit.
2. Mc tiêu nghiên cu
2.1. Mc tiêu
Xác nh c c m phát sinh, phát trin và phng thc lan truyn bnh
vàng lá greening (VLG) làm c s khoa hc xây dng các gii pháp phòng chng có
hiu qu cho cây n qu có múi  mt s tnh phía Bc
2.2.Yêu cu
m c tình hình phân b ca bnh vàng lá greening  mt s vùng trng cây
n qu có múi  các tnh phía Bc
Xác nh c các chng vi khun gây bnh vàng lá greening và s phân b ca
các chng vi khun trên mt s chng loi cây n qu có múi  các vùng sinh thái
khác nhau
Xác nh c phng thc truyn bnh và các yu tnh hng làm c s khoa
c  xut các bin pháp phòng chng có hiu qu bnh vàng lá greening
3. Ý ngha khoa hc và thc tin ca  tài
- Cung cp b sung các dn liu khoa hc và thc tin v bnh vàng lá greening,
phng thc truyn bnh, các yu tnh hng và các gii pháp phòng chng bnh
có hiu qu
- Xác nh c phng pháp chn oán nhanh bnh vàng lá greening trên ng
rung. Tó, góp phn a ra các gii pháp phòng tr kp thi và có hiu qu cao.
- Các kt qu ca  tài óng góp dn liu khoa hc làm c s khoa hc và thc tin

 xây dng h thng phòng chng bnh có hiu qu, góp phn duy trì, bo tn và
phát trin bn vng ngành trng cây n qu có múi  Vit Nam.
2

4. i tng và phm vi nghiên cu
4.1. i tng nghiên cu
- Vi khun Liberibacter asiaticus gây bnh vàng lá greening trên cây có múi và môi
gii truyn bnh ry chng cánh Diaphorina citri Kuwayama
- Mt s loài cây n qu có múi bn a và nhp ni c trng  mt s tnh phía
c Vit Nam, các cây thuc h Rutaceae là ký ch ca vi khun L. asiaticus gây
nh vàng lá greening trên cây có múi
4.2. Phm vi nghiên cu
 tài nghiên cu phng thc lan truyn bnh, các yu tnh hng ti s
phát sinh gây hi ca bnh trong u kin sinh thái  các tnh phía Bc. Xác nh các
chng vi khun L.asiaticus gây bnh trên cây có múi, s phân b các chng vi khun.
Nghiên cu mt s gii pháp có hiu qu phòng chng bnh vàng lá greening trên
cây n qu có múi  mt s tnh phía Bc.
5. Nhng óng góp mi ca lun án
- Cung cp b sung dn liu khoa hc v mc  ph bin, triu chng, ký ch ca
nh VLG trên cây n qu có múi  phía Bc.
- Ln u tiên xác nh c vi khun gây bnh vàng lá greening thuc chng I và II
trên các ging cây n qu có múi hin ang trng trong sn xut  phía Bc Vit Nam.
- Hoàn thin c k thut vi ghép nh sinh trng làm sch bnh greening và các
nh vi rút khác, góp phn hoàn thin quy trình sn xut cây ging sch bnh.
- ánh giá tính chng chu ca mt s loi gc ghép bn a , nhp ni vi bnh vàng
lá greening và  xut các gii pháp chng tái nhim bnh vàng lá greening.
6. Cu trúc lun án
Lun án gm 146 trang, gm phn mu 4 trang; Chng 1. C s khoa hc và
ng quan tài liu (36 trang); Chng 2. Vt liu, ni dung và phng pháp nghiên cu
(19 trang); Chng 3. Kt qu nghiên cu và tho lun (85 trang); Kt lun và kin ngh

2 trang vi 41 bng s liu, 39 hình. Tham kho 164 tài liu, trong ó có 34 tài liu ting
vit, 130 tài liu ting anh.
Chng 1
 S KHOA HC VÀ TNG QUAN TÀI LIU
1.1.  s khoa hc ca  tài
Các nhà khoa hc u xác nh bnh vàng lá greening là bnh hi quan trng nht
trên cây n qu có múi  các vùng trên th gii. Triu chúng bnh biu hin vi mc
 khác nhau tu thuc vào tng chng loi cây có múi, ngun gc cây ging, môi
gii truyn bnh v.v… cng nh các bin pháp canh tác, bo v vn cây.
Nhiu nhà khoa hc ã khng nh  phòng chng bnh VLG có hiu qu, trc
t phi i sâu nghiên cu dch t hc ca tác nhân gây bnh, các yu t môi trng
nh hng n kh nng phát trin, lan truyn bnh trên ng rung (Matsumoto et
al., 1961; Aubert et al., 1988; Su et al., 1998; Bové et al., 2006).
Các nghiên cu trong nc và trên th gii ch rõ bnh VLG có kh nng lan
truyn nhanh và mc  tàn phá rt cao nu s dng cây ging ã nhim bnh, k
3

thut canh tác không c quan tâm. Theo tác gi Su et al. (1998); Bové et al. (2006);
Hà Minh Trung và cng s (2008) thì k thut sn xut và s dng cây ging sch
nh, phát hin sm nhng cây ging b nhim bnh  loi b khi trng c coi là
khâu u tiên và ht sc quan trng trong vic  xut gii pháp phòng chng bnh
t hiu qu.
Nh vy, vic nghiên cu xác nh tác nhân gây bnh, phng pháp nhn bit sm
cây b bnh, phng thc lan truyn và s thay i c tính ca các chng vi khun
gây bnh trên tng chng loi cây n qu có múi là nhng vn  quan trng. Tó,
làm c s xây dng h thng các gii pháp phòng chng tng hp bnh VLG có
hiu qu kinh t, k thut cao và bn vng.
1.2. Tình hình nghiên cu ngoài nc
1.2.1. Triu chng, ch s phát hin, phân b ca bnh vàng lá greening
nh vàng lá greening ã c ghi nhn t nm 1929  Trung Quc, vi nhiu tên

i khác nhau nh Huanglongbing hay chi vàng (yellow shoot)  Nam Trung Quc
và c tài liu hóa nm 1943, Greening  Nam Phi (nm 1947), Likubin (ài Loan,
m 1951), Leaf mottle yellows  Philippines, huanglongbing  Thái Lan (nm
1960), Dieback  n , greening  Myanmar (nm 1970), Vein Phloem
degeneration  Indonesia (nm 1980), greening  Vit Nam, Lào, Cm Pu Chia (nm
1980), Huanglongbing  Iriomote, Okinawa (nm 1994), o Okinawa, Nht bn
(nm 2003),  Tokunoshima, Kagoshima, Japan (nm 2003), Huanglongbing  Brazil
(Nm 2004) và  Florida, Hoa k (nm 2005). n nay cha ghi nhn c  Ôt-
xtrây-li-a.
1.2.2. Chn oán và giám nh bnh vàng lá greening
Xác nh tác nhân gây bnh bng kính hin vi n t: i kính hin vi n t
quan sát c vi khun gây bnh VLG. Hình dng ca vi khun thng có hình gy,
thon dài và c thay i t t bào non cho n lúc thành thc (Huang, 1987).
Xác nh tác nhân gây bnh bng phng pháp sinh hc phân t: Phng pháp
này ã dùng các cp mi c hiu  chn oán bnh VLG t mu bnh ti và côn
trùng môi gii (Hung et al., 1999, Jagoueix et al., 1996; A. Hocquellet 1997;
Subandiyah et al., 2000).
Nghiên cu v các chng gây bnh vàng lá greening: Su, (2008) ã xác nh c
các chng vi khun gây bnh VLG ài Loan bng phng pháp s dng cây ch th
và mt s ging cây n qu khác kt hp vi công ngh sinh hc. Cho n nay ã xác
nh c 4 chng vi khun gây bnh khác nhau. Các chng khác nhau cho triu
chng khác nhau trên các ging.
1.2.3. Nghiên cu v dch t và sinh thái hc ca bnh vàng lá greening
nh lây lan rt nhanh t t l trên 95% trong khong thi gian t 3 n 9
m sau khi xut hin triu chng u tiên (Matsumoto et al., 1961; Aubert et al.,
1988, Bové et al., 2000b; và Gottwald, 2005).
nh vàng lá greening c lan truyn qua con ng nhân ging và lan
truyn bi côn trùng môi gii (Diaphorina citri Kuwayama) theo kiu bn vng
(Halbert và Manjunath, 2004; Pluke et al., 2008).
4

Skelley & Hoy (2004) ã s dng phng pháp nhân nuôi ry chng cánh trên
cây nguyt qu (Murraya paniculata L.), cây không b nhim bnh do môi gii hoc
ghép lây bnh. Mt s loài là ký ch tt cho D. citri bao gm: Citrus reticulata
Blanco, Bergera koenigii L., Citrus maxima (Burm.) Merr., Citrus medica L., Citrus
taiwanica Tanaka & Y. Shimada, and Citrus aurantiifolia (Christm.) Swingle.
1.2.4. Nghiên cu các gii pháp qun lý bnh
Vi ghép nh sinh trng là phng pháp tt nht  phc tráng li cây ging
 ngun gen quý ã và ang phát trin. nh chi hay mô phân sinh thng không
mang tác nhân gây bnh VLG, cây phát trin t vi ghép thng là sch bnh.
Phng pháp vi ghép nh sinh trng c ghép theo kiu ch T ngc (Murashige
et al., 1972). Mi ây nht phng pháp vi ghép ã c ci tin bng hình tam giác
ngc (Su & Chu, 1984; Chen, 2012; Jae-Wook Hyun et al., 2012).
Các gii pháp nhm ci thin ging cây n qu có múi, ng thi áp dng các
bin pháp canh tác, sinh hc và hóa hc  phòng chng bnh vàng lá greening.
1.3. Tình hình nghiên cu trong nc
1.3.1. Lch s, triu chng và s phân b ca bnh
nh vàng lá greening c ghi nhn t nhng nm 1960 (Hà Minh Trung,
2005). Mc  b bnh tùy thuc vào u kin canh tác, phng pháp nhân ging và
 thut phòng tr sâu bnh  tng vùng (Hà Minh Trung, 2003; Ngô Vnh Vin và
cs, 2012).
ình c (1991), Hà Minh Trung (1995), Nguyn Minh Châu (2001), Lê
Th Thu Hng (2009) ã mô t và ghi nhn triu chng bnh vàng lá greening trên
cây có múi.
1.3.2. Cn oán và giám nh bnh vàng lá greening
Thi gian u ti Vit Nam cng tn ti hai trng phái khác nhau v nguyên
nhân gây bnh. Trng phái th nht cho rng bnh greening do yu t sinh lý gây ra,
trng phái th hai li cho rng bnh VLG là bnh truyn nhim do vi sinh vt gây
ra. Ngày nay s dng k thut sinh hc phân tã khng nh bnh vàng lá cây có
múi  nc ta là bnh VLG do ry chng cánh (D. citri Kuwayama) là môi gii

truyn bnh (Hà Minh Trung và cs., 1996).
1.3.3. Nghiên cu v dch t hc ca bnh
Hà Minh Trung và cs, (1995) ã nghiên cu s lan truyn bnh qua ghép và qua
côn trùng môi gii và mt ghép.
Ngô Vnh Vin và cs., (2009), Nguyn Vn Hoà và cs., (2012) ã thu thp và
nghiên cu ánh giá s b tính chng chu ca mt s loài cây thuc h Rutaceae.
1.3.4. Nghiên cu các gii pháp qun lý bnh
Cho ti nay quy trình k thut vi ghép nh sinh trng luôn c hoàn thin
 tng kh nng sng và sch bnh i vi cây vi ghép. Tó thit lp h thng nhà
i lu gi cây u dòng và sn xut cây ging sch bnh. Bin pháp qun lý bnh
c ng b t công n chn to  ci thin b ging, gii pháp k thut trng
trt kt hp vi bin pháp sinh hc và hóa hc trong phòng tr môi gii truyn bnh.
5

Chng 2
T LIU, NI DUNG VÀ PHNG PHÁP NGHIÊN CU
2.1. a m và thi gian nghiên cu
a m nghiên cu
- B môn Bnh cây, Vin Bo thc vt, ông Ngc, T Liêm, Hà Ni
- Phòng Thí nghim trng i hc tng hp ài Loan
- Nghi Diên, Nghi Lc, Ngh An và mt sa phng thuc phía Bc
Thi gian nghiên cu: T tháng 1/2010 – 10/2013
2.2. Vt liu nghiên cu
Môi trng MS (Murashige and Skoog), BAP, cht u tit sinh trng dùng
trong vi ghép nh sinh trng. Ht gc ghép (cam ba lá, bi chua, chp, cam Sành,
quýt Cleopatra). Các hóa cht s dng trong xác nh tác nhân gây bnh VLG.
Cây có múi sch bnh (Cam Canh, Xã oài, bi Din, chanh Eureka, Thanh
Yên); cây gc ghép (bi chua, chp) và mt s loài cây có múi thuc chi Citrus và
cây di thuc h Rutacea
Khung nhà màn nh 1m × 1m × 1m, túi bu và h thng nhà li 3 cp; giá th

trng cây (cát vàng, mùn ca g tp và phân mùn vi sinh). Kháng sinh
(Streptomicine) và thuc hóa hc Confidor 100SL (Imidacloprid)
2.3. Ni dung nghiên cu
2.3.1. Nghiên cu mc  ph bin và triu chng ca bnh vàng lá greening
2.3.2. Nghiên cu giám nh tác nhân gây bnh và s lan truyn bnh vàng lá
greening
2.3.3. Nghiên cu xác nh ký ch và s phân b ca các chng vi khun gây bnh
vàng lá greening trên cây n qu có múi  mt s tnh phía Bc Vit Nam
2.3.4. Nghiên cu mt s gii pháp khoa hc công ngh phòng chng bnh vàng lá
greening trên cây n qu có múi
2. 4. Phng pháp nghiên cu
2.4.1. Phng pháp nghiên cu mc  ph bin và triu chng ca bnh vàng lá
greening
Phng pháp u tra t l bnh và mc  ph bin trên ng rung theo
phng pháp nghiên cu Bo v thc vt Tp 1 (ng V Th Thanh và Hà Minh
Trung, 1997).
Phng pháp xác nh các dng triu chng bnh vàng lá greening trên cây n
qu có múi  mt s tnh min Bc Vit Nam theo Matsumoto et al., 1961, Su et al.,
2008; Hà Minh Trung và cs, 1995).
Phng pháp u tra ry chng cánh Diaphorina citri Kuwayama trên cây
n qu có múi theo Phm Vn Lm (2005).
2.4.2. Phng pháp nghiên cu giám nh tác nhân gây bnh và s lan truyn
nh vàng lá greening
Phng pháp xác nh tác nhân gây bnh bng hin vi n t: c thc
hin ti Vin V sinh dch t Trung ng - Hà Ni.
Phng pháp chn oán bnh vàng lá greening bng sinh hc phân t: Theo
phng pháp chn oán bnh vàng lá greening ca Hung et al., 1999; Hocquellet et
6

al., 1999 và Jagouex et al., 1996

Phng pháp nghiên cu lan truyn qua ht ging, qua mt ghép và môi gii:
Theo phng pháp thng qui trong nghiên cu bo v thc vt
2.4.3. Phng pháp nghiên cu xác nh ký ch và s phân b ca các chng vi
khun gây bnh vàng lá greening trên cây n qu có múi  mt s tnh phía Bc
Vit Nam
Theo phng pháp ca Su, (2008), Hung et al., 1999 và Cp mi c hiu 
xác nh chng vi khun gây bnh trên cây có múi ca Tomimura et al., 2010.
2.4.4. Phng pháp nghiên cu các gii pháp phòng chng bnh VLG
Phng pháp vi ghép nh sinh trng: Theo phng pháp ca Su and Chu
(1984). Quy trình vi ghép bao gm chun b gc ghép và nh sinh trng, vi ghép
n 1, nuôi cây trong u kin invitro. Sau ó, vi ghép ln 2 và chuyn cây ra vn
m. Trong nghiên ã hoàn thin và ci tin mt s bc quan trng nhm làm tng
 l sng và sch bnh trong vi ghép nh sinh trng to cây ging sch bnh
Phng pháp sn xut cây ging sch bnh: c thc hin theo quy trình
khép kín trong h thng nhà li 3 cp bao gm: Giá th làm bu và gieo ht; K
thut sn xut cây ging trong nhà li bng hn hp bu không t; K thut và
phng pháp ghép mt.
Phng pháp ánh giá tính chng chu ca gc ghép hin ang s dng trong
n xut cây ging i vi bnh vàng lá greening: Theo phng pháp ca Kranz
(1988) và Bowen (2004)
Phng pháp nghiên cu chng tái nhim bnh trên ng rung: Theo phng
pháp nghiên cu thng qui v bo v thc vt i vi cây n qu có múi.
2.5. Phng pháp x lý s liu thí nghim: S liu thí nghim c x lý thng kê
ng phn mm MS.Exel, 2007 và chng trình IRRISTAT VERSION 5.0
Chng 3
T QU NGHIÊN CU VÀ THO LUN
3.1. Mc  ph bin và triu chng ca bnh vàng lá greening
3.1.1. Hin trng s dng ging cây n qu có múi ti Hà Ni và Hòa Bình
Nhng nm qua, din tích cây n qu có múi c phát trin khá nhanh, nhng
u ht các h sn xut vn cha xác nh c s nguy him ca ngun bnh tim

n trong cây. Kt quu tra v ngun gc và cht lng cây ging  Hà Ni cho
thy ngi dân t sn xut ging chim 46,67%, ging không rõ ngun gc chim
40,0%, cây ging mua t c s sn xut ch chim 13,33%; tng t Hòa Bình t l
n lt là 20%; 33,33%; 53,33%.
3.1.2. Mc  ph bin ca bnh vàng lá greening ti các vùng u tra
t quu tra ánh giá hin trng và mc ph bin ca bnh ti các vùng sinh
thái, bnh vàng lá greening xut hin và gây hi trên cây n qu có múi  tt c các
vùng, vi t l cây bnh t 10,49 – 50,93%. Trong só, các vn cây n qu có múi
i vùng Tây Bc có t l cây b bnh thp nht (10,43%), vùng ng bng sông Hng
 13,95- 16,34%, còn vùng Bc Trung b là 14,97- 39,2% và vùng ông Bc b nng
nht t 21,18- 50,93%. Bnh VLG trên ging bi Thanh Trà  Thy Biu và Hng
7

Vân (Tha Thiên Hu) vi t l bnh ghi nhn c là 14,97%.
Trong s 9 tnh ã tin hành u tra thì các vn cây n qu có múi có t l cây b
nh vàng lá greening thp nht là tnh Hoà Bình (10,49%) và tnh b hi nng nht là
Qung Ninh (50,93%). Có s khác bit khá rõ rt v t l cây b bnh và mc mc 
 bnh gia các a phng do trình  canh tác và k thut qun lý bnh không u
gia các vùng (Hà Minh Trung, 2003; Ngô Vnh Vin và cs., 2012).
3.1.3. Mc  nhim bnh vàng lá greening trên các chng loi cây có múi và 
các vùng sinh thái
Trong 3 nm (2010- 2012) ã tin hành u tra, thu thp và phân tích vi tng
 175 mu, trong só có ti 81 mu ch nhim vi bnh vàng lá greening, chim
46,28% s mu thu thp và ánh giá. S mu còn li c xác nh ã b nhim mt
trong ba bnh (tristeza, tatter leaf và exocortis) và các bnh lý khác. u ó cho thy
c  nhim bnh VLG ti các vn cây n qu có múi  các tnh phía Bc là khá
ph bin, th hin mc  trm trng áng quan tâm ca thc tin sn xut hin nay.
u thu thp trên cây cam và quýt cho t l b nhim bnh cao nht, t ti
81,81% trên cam và 86,00% trên quýt. Còn trên chanh và bi có t l mu nhim
nh gn ngang nhau (68,57 và 66,67%). Riêng mu thu thp t cây qut cho t l b

nhim bnh là thp nht, ch có 60% s mu b nhim bnh.
3.1.4. Mc  nhim bnh vàng lá greeining hn hp vi các bnh vi rút, viroid
trên cây n qu có múi
Các bnh vi rút khác ã góp phn làm cho quá trình suy thoái vn cây n qu có
múi ngày càng trm trng hn. Bnh vàng lá greening và tristeza ã ã gây hi nng
trên tt c các loài cây có múi u tra. T l mu b nhim bnh vàng lá greening
trong s mu u tra t 60,0 n 86,0%; bnh tristeza t 27,91 n 37,78%. c bit,
trong quá trình u tra, ln u tiên ã xác nh c bnh exocortis gây hi trên cây
cam, vi tn sut bt gp chim 14,28% trong tng s mu thu thp và bnh tatter
leaf gây hi trên cây quýt, chim ti 9,68% trong tng s mu thu thp (bng 3.5).
ng 3.5. Kt qu xác nh s hin din ca bnh vàng lá greening và mt s
nh vi rút hi cây có múi trên cùng mt mu bnh bng sinh hc phân t
(ti Vin Bo v thc vt, 2010 – 2012)
Chng loi
QCM
Tên
khoa hc
ng s mu
phân tích
 l (%) mu b bnh
VLG CTV CTLV

CEVd

Cam Citrus sinensis 55 81,81 37,78 0 14,28
Quýt Citrus reticulata 50 86,00 27,91 9,68 0


i

Citrus grandis

35

68,57

31,43

0

0

Chanh Citrus aurantifolia 15 66,67 30,0 0 0
Qut
Citrus microcarpa 20 60,00 33,33 0 0
Ghi chú: VLG: Vàng lá greening; CTV: Bnh tristeza; CTLV: Bnh tatter-
leaf;
CEVd: Bnh Exocortis; CQCM: cây n qu có múi
3.1.5. Xác nh nhóm triu chng bnh vàng lá greening qua phân tích bng sinh
c phân t
Triu chng bnh vàng lá greening quan sát bng mt thng khó có th phân
bit c  nhng cây có triu chng bnh n hoc mi chm b bnh.
8

t hp phng pháp truyn thng vi công ngh sinh hc ã chia triu chng
nh vàng lá greening làm 5 nhóm triu chng chính (Lá vàng lm m; Vàng lá cc
 trên tng cành/cây; Lá vàng lm m và vàng lá cc b; Khô cành, cht cây, lá
vàng và qu b chín ngc), và 3 nhóm triu chng nhim hn hp vi bnh tristeza
(Lá vàng, gân trong; Gân lá b sng và n; Thp lùn cây).  tài ln u tiên ã thu
c triu chng n hình vi bnh vàng lá greening trên qu (hình 3.2 ; 3.5 và 3.6)

Hình 3.2. Lá vàng c
c

b


Hình 3.5. Tri

u ch

ng qu


cam
 bnh greening
Hình 3.6. Tri

u ch

ng lá vàng,
gân trong
Ngun (hình 3.2; 3.5 và 3.6): Lê Mai Nht, 2012
Nh vy, khi cây b nhim bnh VLG ng thi nhim bnh tristeza ã làm cho
cây b tàn li nhanh, gây tn tht ln n nng sut và cht lng qu khi thu hoch.
3.1.6. Kim chng kh nng nhim bnh vàng lá greening trên ng rung da
trên triu chng ã xác nh
Cùng vi các mu u tra và ã thu thp,  tài ã ng dng công ngh sinh hc

 giám nh s hin din bnh do vi rút và viroid trên cây n qu (bng 3.9). Kt qu
giám nh bnh bng sinh hc phân t cho thy, bnh tristeza ã xut hin  tt c các
m thu thp mu. Ti Hà Ni, ã xác nh c s hin din ca c ba bnh
(tristeza, tatter leaf và exocortis)  cây có múi.  Ngh An ã xác nh c bnh
exocortis bng RT-PCR và ghép trên cây ch th (Etrog citron 861). Ti Bc Quang,
Hà Giang ã thu c bnh tristeza và bnh tatter leaf (ghép trên cây ch th Rusk
citrange).
ng 3.9. S phân b ca mt s loài vi rút và viroid trên cây n qu có múi
thu nhn  mt s tnh phía Bc Vit Nam (Vin Bo v thc vt, 2011)
a m Chng loi
Cây n qu
có múi
t qu giám nh bnh
Tristeza
(Strip)
Tatter leaf
(RT-PCR)
Exocortis
(RT-PCR)
 Liêm
(Hà Ni)
Cam Xã
oài

+

-

+

Qut + - -
i Din + - -
Cam Canh + + -
c Quang (Hà Giang)

Cam Sành + + -
Ngh An
Cam Xã oài + - +
Quýt P Q + - -
Ghi chú: - : Cha ghi nhn c;
+: Ghi nhn c bnh bng phng pháp RT-PCR, Strip
9

 lng mu  xác nh bnh tatter leaf và exocortis cha nhiu do công n
giám nh mu, nhng mu không b bnh vàng lá greening hoc b bnh tristeza
c loi b và không tin hành giám nh các bnh tip theo.
3.1.7. Ci tin phng pháp tách chit thô DNA trong chn oán bnh vàng lá
greening trên cây n qu có múi
Giám nh bnh vàng lá greening bng mt thng hay s dng phng pháp
chn oán bng I-t là rt khó trong vic xác nh chính xác tác nhân gây bnh. S
ng các bin pháp tách chit DNA theo quy trình chung nh dung dch chit (bao
m Tris-HCl; EDTA, NaCl); hóa cht  tinh sch DNA gm các hóa cht
(Sarkosyl, CTAB, chloroform, isoamyl alcohol và phenol) trong ó có nhiu hóa cht
c hi. Tách chit và tinh sch DNA theo Hung et al., 1999 là rt phù hp cho
nhng nghiên cu chuyên sâu, gii trình t gen.
Tuy nhiên, thi gian tách chit DNA theo phng pháp nói trên thng mt
nhiu thi gian, vi s lng 10 mu cùng các thao tác t ra lá cho n khi thu c
DNA phi tiêu tn thi gian t 5 n 6 gi dn n giá thành giám nh mu t gp
nhiu ln, các yu t to nên giá thành cao ó là chi phí nhân công làm mu, n
c, hóa cht, c bit quan tâm là s dng nhiu hóa cht c làm nh hng n

c khe con ngi, gây ô nhim môi trng.
Xut phát t yêu cu ca thc tin nói trên,  tài ã nghiên cu ci tin
phng pháp tách chit DNA bng NaOH (bng 3.10), phng pháp này c thc
hin ti Phòng thí nghim trng i hc tng hp ài Loan. ng thi ã c ng
ng th nghim thành công ti phòng thí nghim ca Vin Bo v thc vt.
 dng NaOH  tách chit DNA ã tit kim c thi gian t 5 n 6 gi
xung còn t 45 phút n 1 gi, tùy thuc vào tay ngh, k thut khi thc hin. c
bit hn, vic thu c DNA ch phi s dng dng NaOH và acetic a-xít, nh vy ã
gim c chi phí và nhân công cho các công n tách chit nhng vn thu c
DNA và cho kt qu tt trong giám nh bnh VLG.
ng 3.10. Ci tin phng pháp tách chit thô DNA trong chn oán bnh
vàng lá greening (Phòng thí nghim trng i hc tng hp ài Loan, 11/2011)
u bnh thí
nghim
ng  DNA thu c  các phng pháp tách chit DNA
ch chit thông
thng
(Hung et al. 1999)
Nghin trong
Eppendorf
ng NaOH
ch chit thông
thng
(Hung et al. 1999)

u bnh 1 +++ ++ +
u bnh 2 +++ ++ ++
u bnh 3 ++++ ++ +
M


u b

nh 4

++++

+++

++

Ghi chú: +: < 50 µg; ++: 50 ~ <110 µg; +++: 110 ~ < 170 µg; ++++: 170 ~ < 230 µg
3.2. Xác nh tác nhân gây bnh và s lan truyn bnh vàng lá greening
3.2.1. Xác nh tác nhân gây bnh vàng lá greening bng hin vi n t
u bnh thu thp ti các a phng thuc các chng loi cam, quýt, bi và
10

chanh, c s dng phng pháp ct mu siêu mng và quan sát di kính hin vi
n tã phát hin c trong mch dn b tích t tinh bt gây thoái hóa mch dn,
c lp trong lá bnh hng nghiêm trng. Mu bnh t các chng loi cây n qu
có múi u cho kt qu nh nhau, ây là mt dng triu chng  chng minh khi cây
 bnh s nhanh b tàn li, cây b suy kit; mt kh nng quang hp, hp thu và
không vn chuyn dinh dng theo mch dn  nuôi cây.
3.2.2. Xác nh tác nhân gây bnh vàng lá greening bng sinh hc phân t
 tài ã s dng ba cp mi [16S ca Sandrine Jagoueix (1996), A
2
J
5
a A.
Hocquellet và Hung et al. (1999)]  giám nh bnh vàng lá greening. Kt qu phn
ng t các cp mi u cho kt qu chính xác trong giám nh tác nhân gây bnh

VLG. Vi cây n qu có múi thì u kin  công nhn cây u dòng và cây ging
ch bnh phi c thc hin bng phng pháp này.
3.2.3. Kh nng lan truyn ca bnh vàng lá greening trên cây n qu có múi
3.2.3.1. Nghiên cu s lan truyn bnh vàng lá greening qua ht ging
t ging thu c t qu trên cây b bnh c tin hành gieo s ht thu c
 cây bnh  xác nh kh nng mc mm ca ht. Tip tc theo dõi và thu mu lá
 xác nh kh nng lan truyn ca bnh qua ht ging. Kt qu phân tích bng PCR
thu c là âm tính, nh vy bnh vàng lá greening không lan truyn qua ht ging.
3.2.3.2. Nghiên cu s lan truyn bnh vàng lá greening qua nhân ging vô tính
t qu lây nhim nhân to cho thy sau ghép 45 ngày trên ging cam Xã
oài, cam canh ã biu hin triu chng chi vàng, ng thi kt qu giám nh bng
PCR cng cho dng tính, ging bi Din cha xut hin triu chng (bng 3.12).
ng 3.12. Kh nng lan truyn bnh vàng lá greening trên mt s chng loi
cây n qu có múi bng phng pháp ghép (Nhà li Vin Bo v thc vt, 2011)
Thi gian

sau ghép
lây bnh
 l cây biu hin triu chng
nh trên các ging (%)
t qu phân tích bng PCR
i
din
Cam Xã
oài
Cam Canh

i
din
Cam Xã

oài
Cam Canh

45 ngày 0 75 41.67 - + +
90 ngày 0 100 100 - + +
Ghi chú: -: Kt qu âm tính; +: Kt qu dng tính
Bên cnh bnh vàng lá greening thì bnh tristeza luôn là mi nguy him trong
n xut. Công trình nghiên cu c  cp n s lan truyn bnh nhm ánh giá
nguy c gây hi trong sn xut. Kt qu này có tác ng trc tip n công tác phòng
chng bnh trên cây n qu có múi.
3.2.3.3. Nghiên cu s lan truyn bnh vàng lá greening qua ry chng cánh
Diaphorina citri Kuwayama
 mt  1 và 3 ry chng cánh (RCC) sau 9 tháng cha có triu chng bnh trên
 3 ging thí nghim. Vi mt  6 RCC sau 9 tháng lây nhim ã ghi nhn c s
lan truyn bnh qua môi gii trên ging cam Canh và Xã oài chim 8,33%, ging
i tip tc không nghi nhn c triu chng. Tuy nhiên vi mt  9 RCC/cây ã
ghi nhn c s truyn bnh sau 6 tháng lây nhim trên ging cam Xã oài, sau 9
tháng lây nhim ã ghi nhn c trên ging cam Canh và cam Xã oài (bng 3.14).
11

i mt  10 RCC bnh ã biu hin triu chng trên ging cam Xã oài sau 9
tháng  công thc 6 gi lây nhim, 12 gi và 36 gi bnh ã biu hin sau 6 tháng, t
 cây b bnh t t 8,33 n 41,67%. Ging cam Canh sau 9 tháng lây nhim t l
nh t t 8,33 n 16,67%. Trên ging bi Din bnh cha biu hin triu chng.
ng 3.14. nh hng ca mt  ry chng cánh n kh nng lan truyn
nh vàng lá greening (Nhà li Vin Bo v thc vt, tháng 4/2011)
Chng loi
cây n qu
có múi
t  ry chng cánh và kt qu phân tích bng PCR

1 RCC/cây 3 RCC/cây 6 RCC/cây 9 RCC/cây
Sau 6
tháng

Sau 9
tháng

Sau 6
tháng
Sau 9
tháng
Sau 6
tháng
Sau 9
tháng
Sau 6
tháng
Sau 9
tháng
Cam Canh - - - - - 8,33 - 16,67
Cam Xã oài - - - - - 8,33 8,33 16,67
i Din - - - - - - - ±
i chng - - - - - - - -
Ghi chú: Các công thc thí nghim c nhim RCC trong 24h; - : Kt qu âm tính
i bnh vàng lá greening; ±: Không có triu chng và PCR không rõ ràng; i
chng: Th ry chng cánh sch bnh trên cây ging sch bnh
3.2.3. Mt  ry chng cánh Diaphorina citri Kuwayama trên cây n qu có múi
Cây n qu có múi nu c trng bng ging sch bnh thì s lan truyn bnh
VLG trong t nhiên là do môi gii D. citri Kuwayama. a dng v chng loi cây
n qu có múi cng nh ch chm sóc khác nhau ã làm cho dch hi bùng phát

nhanh hn và hu nh chúng có tính thích nghi vi u kin khc nghit cao hn.
RCC luôn xut hin  c 12 tháng trong nm nhng vi mt  khác nhau. Mt 
môi gii trên vn cây n qu ph thuc vào ngun thc n, quy trình chm sóc và
qun lý dch hi, c bit liên quan n các t lc chính trong nm và nhit  các
mùa. Mt  RCC cao nht  t lc hè, xuân, và gim dn  lc Thu và ông. 
Ngh An trên vn cây n qu không c chm sóc mt  RCC trung bình 25,15
con/cây. Trên các vn c chm sóc thì mt  RCC thp hn hn (hình 3.18).

Hình 3.18. Mt  ry chng cánh trên vn cam Xã oài Ngh An
 4 t lc chính trong nm, lc hè cho mt  ry chng cánh cao nht, tip
n là lc xuân, lc thu; t lc ông mt  ry chng cánh rt thp. Ti vn cam
không thâm canh, mt  trung bình ca ry chng cánh t 25,15 con/cây, trong khi
ó vn cam thâm canh ch thu c 4,05 con/cây. Tng t lc xuân (21,5 và 3,7
12

con/cây), lc thu (12,25 và 2,65 con/cây), lc ông (3,95 và 0,9 con/cây).
i vn cam Canh  Hà Ni, mt  ry chng cánh cao tng ng vi
n Ngh An  c hai vn, mt  môi gii c minh ha qua hình 3.19

Hình 3.19. Mt  ry chng cánh trên vn cam Canh Hà Ni
i Cao Phong, Hòa Bình cùng vào khong thi gian 4 t lc chính trong nm
c tin hành u tra ghi nhn mt  ry chng cánh.  vn không c thâm
canh nhng mt ã thp hn hn so vi Hà Ni và Ngh An. t lc hè mt  ry
chng cánh cht 17,35 con/cây; lc xuân và lc thu t 7,05 – 9,6 con/cây;  vn
thâm canh, mt  ry chng cánh dao ng t 0,85 - 2,45  4 t lc (hình 3.20)


Hình 3.20. Mt  ry chng cánh trên vn cam Xã oài ti Cao Phong, Hòa Bình

Nh vy, kt quu tra cho thy mt  ry chng cánh phát sinh cao vào

các t lc chính trong nm. Trên vn cam không thâm canh mt  ry chng cánh
luôn cao hn so vi vn thâm canh, có th vn không thâm canh cây ít c ta
cành to tán, nhiu chi vt và lc phát sinh ri rác quanh nm ã to u kin
ngun thc n thun li cho ry chng cánh phát trin và thng xuyên xut hin trên
ng rung. Kt quu tra thu c tng t vi kt qu ca Vin Bo v thc vt
trong nhng nghiên cu trc (Phm Vn Lm, 2005). S liu u tra này là c s
khoa hc  b trí nghim ánh giá s tái nhim bnh trên ng rung qua môi gii.
3.3. Nghiên cu xác nh ký ch và s phân b ca các chng vi khun gây bnh
vàng lá greening trên cây n qu có múi  phía Bc Vit Nam
3.3.1. Ký ch ca bnh vàng lá greening
Trong s các loài ã thu thp c la chn 14 dòng/ging  tin hành ánh
giá tính chng chu ca bnh VLG vi mt s ging và vt liu gc ghép. Các ging
thu thp thuc chi Citrus u biu hin bnh sau 3 tháng lây nhim, ging bi
(Citrus maxima) và chanh (Citrus lemon) sau 5 tháng mi b bnh (bng 3.17).
Trong s dòng ging thu thp c, duy nht ch có cây Tin chót (Severinia
13

buxifolia) rt mn cm vi bnh VLG, triu chng n hình mc dù cây này không
thuc chi cam chanh, kt qu này phù hp vi Su et al. (2012). Tng t nh vy,
ngoài cây nguyt qu là cây dn d ca ry chng cánh nh các tác gi trong và ngoài
c ã công b. Qua nghiên cu,  tài bc u phát hin và xác nh thêm cây
Móc mt (Clausena excavata) cng là mt trong nhng cây ký cha thích ca ry
chng cánh nhng không b nhim bnh VLG. Vì vy, có th la chn cây Tin chót
làm cây ch th phc v nghiên cu v bnh vàng lá greening, cây Nguyt qu và cây
Móc mt c s dng  nhân nuôi ngun ry chng cánh sch vi s lng ln 
 trí các thí nghim trong nhà li cng nh thí nghim din rng.
ng 3.17. Kh nng gây bnh ca vi khun Liberibacter asiaticus
trên mt s chng loi thuc h Rutacea (Nhà li Vin Bo v thc vt, 2011)
T ên loài Tên ting Vit t qu giám nh PCR  l
(%)

1 tháng

3 tháng

5 tháng
Citrus sinensis Cam ng ình - + + 100
Citrus unshiu Quýt ôn châu - + + 100
Citrus nobilis Cam sành - + + 100
Citrus reticulata quýt - + + 100
Citrus maxima i - - + 100
Citrus hyxtric Chp - + + 100
Citrus lemon Chanh - - + 100
Citrus aurantifolia Chanh ta - + + 100
Citrus jambrihi Chanh sn - + + 100
Fotunella japonica Qut - + + 100
Clausena excavata Móc mt - - - 0
Murraya paniculata Nguyt qu - - - 0
Atalantia guillauminii Quýt hôi - - - 0
Severinia buxifolia Tin chót - + + 100
Ghi chú: +: Dng tính vi bnh vàng lá greening;
-: Âm tính vi bnh vàng lá greening; LBNT: Lây bnh nhân to
3.3.2. Xác nh chng vi khun gây bnh vàng lá greening qua phn ng ca mt
 chng loi cây n qu có múi vi ngun bnh
Trong tng s 81 mu bnh c ánh giá và chia làm bn nhóm gm mu
nh thu thp t cây cam (24 mu), quýt (30 mu), bi (13 mu) và chanh, qut là
14 mu bnh.
i tng s 24 mu thu thp t cây cam b bnh (bng 3.18), có 10 mu thuc
chng II (chim 41,67%), 14 mu thuc chng I (chim 58,33%). Các chng gây
nh VLG c khng nh bng sinh hc phân t vi cp mi c hiu ca
Tomimura et al., 2010.

ng t thí nghim ánh giá vi 30 ngun mu thu thp t cây quýt b bnh
i các ging cây có múi, kt qu thu c chng I và II là ngang nhau (15 mu cho
i chng vi khun gây bnh).
14

ng 3.18 . Phn ng c a c ác chng lo i cây n qu c ó múi vi các ngun mu thu thp
 cam (Citrus sinensis) b bnh vàng lá greenin (Nhà li Vin Bo v thc vt, 2013)
STT

Ngun mu
nh

Phn ng ca các chng loi cây n qu

có múi vi mu bnh vàng lá greening
(Cp 0-3)
Chng vi khun
gây bnh
Cam Xã
oài
(Citrus
sinensis)

Cam
Canh
(Citrus
reticulata)

 i
Din

(Citrus
grandis)
Chanh
Eureka
(Citrus
limon)
Chng
I
Chng
II
1 G/x.-I-1-1 3 3 3 3 ×
2 G/x.-I-2-2 3 3 0 0 ×
3 G/x.-I-3-4 3 3 3 3 ×
4 G/x.-II-1-2 3 3 0 0 ×
5 G/x.- II -1-3 3 3 2 2 ×
6 G/x.- II -1-6 3 3 3 3 ×
7 G/x.- II -2-7 3 3 3 3 ×
8 G/x.- II -3-5 3 2 0 0 ×
9 G/x.- II -3-9 2 3 0 0 ×
10 G/x.- II -4-1 3 3 0 0 ×
11 G/x.- II -4-2 3 3 3 3 ×
12 G/x.- II -4-4 3 3 0 0 ×
13 G/x.- II -4-8 2 2 0 0 ×
14 G/x.-III-1- 3 3 3 3 3 ×
15 G/x.-III-3- 3 3 3 0 0 ×
16 G/x.-III-3- 4 2 2 0 0 ×
17 G/n.s-III-4- 1 3 2 0 0 ×
18 G/n.s-III-4- 2 3 3 0 0 ×
19 G/n.s-III-5- 2 3 3 3 3 ×
20 G/c.l-VI-1-1 3 3 0 0 ×

21 G/c.l-VI-1-3 3 2 0 0 ×
22 G/c.-VI-1-4 3 3 0 0 ×
23 G/c.-VI-3-1 3 3 2 2 ×
24

G/t.q
-
VI
-
4
-
2

3

3

3

3


×

i chng âm 0 0 0 0 0 0
T ng 14 10
Ghi chú: I: Hà Ni, II: Ngh An, III: Hòa Bình, VI: Qung Ninh; x.: cam Xã oài,
n.s: cam Nam Sn, c.l: cam lai, c.: cam ng, t.q: cam Trung quc, Phn ng ca
các loài cây n qu có múi n mu bnh c s hóa theo mc : 0 = không có
triu chng; 1 = lá có màu vàng nht; 2 = lá vàng lm m cùng vi cây còi cc,

thp lùn  mc  trung bình; 3 = triu chng bnh HLB n hình, vàng lm m, lá
ng dy và cong, cây còi cc.

15

i 13 mu bnh thu thp t ging bi c ánh giá ã thu c 7 mu
nhim chng I và 6 mu nhim chng II. Chng II ã xut hin  các ging bi khác
nhau và mc  biu hin triu chng cng khác nhau (bng 3.20). Chng I và II gây
nh trên các chng loi cây có múi c tng hp bng triu chng  hình 3.25.
ng 3.20. Phn ng ca các chng loi cây n qu có múi vi các ngun mu
thu thp t bi (Citrus grandis) b bnh vàng lá greening
(Nhà li Vin Bo v thc vt, 2013)

TT

Ngu

n m

u
nh

Ph

n

ng c

a các ch


ng lo

i

cây n qu



có múi vi mu bnh vàng lá greening
(Cp 0-3)
Ch

ng vi khu

n
gây bnh
Cam Xã
oài
(Citrus
sinensis)

Cam Canh

(Citrus
reticulata)



i Di


n

(Citrus
grandis)
Eureka

(Citrus
limon)
Ch

ng
I
Ch

ng
II
1

G/b.d
-
I
-
1
-
1

3

3

3

3


×

2

G/b.d
-
I
-
1
-
6

3

3

0

0

×


3

G/b.d
-
I
-
4
-
3

3

3

0

0

×


4

G/b.d
-
I
-
4
-
4

3

3

3

3


×

5

G/b.d
-
I
-
4
-
5

3

3

0

0

×

6

G/b.d
-
V
-
1
-
3

3

3

0

0

×


7

G/b.m
-
VI
-
3
-

4

3

3

2

2


×

8

G/b.n
-
VII
-
1
-
2

3

3

2

2

×

9

G/t.tr
-
VIII
-
1
-
5

3

3

3

3


×

10

G/t.tr
-
VIII

-
1
-
6

3

3

3

3


×

11

G/t.tr-VIII-2-1

3 3 0 0 ×
12

G/t.tr
-
VIII
-
3
-
1

3

3

3

3


×

13

G/t.tr
-
VIII
-
4
-
1

3

3

0

0

×


T

ng





7

6

Ghi chú: I: Hà Ni, V: Bc Giang, VI: Qung Ninh, VII: Hà Giang, VIII: Tha Thiên Hu;
b.d: Bi Din, b.n: Bi Ngt, b.m: bi M, t.tr: bi Thanh Trà
i vi chanh và qut là loài cây có múi c dùng làm cây gia v và cây cnh
nên ít c quan tâm n bnh. Các mu bnh t cây chanh qua ánh giá ã thu c
2 mu thuc chng II (chim 33,3%), trên qut thu c 1 mu mang chng II (chim
12,5%). Mu bnh t cây qut cho phn ng vi ging bi Din và chanh Eureka 
c  2.
u sau khi lây bnh nhân to ngoài vic ánh giá bng triu chng ã c
phân tích bng k thut duplex-PCR, vi hai loi primer c hiu (DNApol/nusG-
rplK operon)[Tomimura et al., 2010]. Sn phm PCR ca primer DNA Poly thu c
 988bp; sn phm PCR ca primer nusG-rplK operon thu c  627bp. Hai loi
primer này cùng mt phn ng cho phép nhn bit chng I, II và III. Chng I sn
phm t PCR ã xut hin 2 vch vi sn phm nh trên; chng II thu c  sn
phm 627 bp (hình 3.26). Kt hp gia phng pháp truyn thng vi sinh hc phân
ã xác nh c các chng gây bnh vàng lá greening  Vit Nam và s phân b

a các chng vi khun gây bnh  các vùng u tra (hình 3.27).
16




Hình 3.25. Ch

ng I gây b

nh trên cam Xã
oài
và cam Canh;
Chng II gây bnh trên 4 gi ng (bi Din,
chanh Eureka, Xã oài và cam Canh)

Hình 3.26. K

t qu


duplex
-
PCR và xác 

nh
chng gây bnh [CC: Cam canh, RL=Rumprue
lime, Cal=calamondin (Qut)].
Chng I: sn phm thu c 988bp và 627bp;
Chng II: sn phm thu c 627bp

(Ngun: Lê Mai Nht, 2013)


Hình 3.27: S phân b ca các chng vi khun gây bnh vàng lá greening trên cây có múi
3.4. Nghiên cu các bin pháp phòng chng bnh vàng lá greening
3.4.1. Nghiên cu ci tin k thut vi ghép nh sinh trng to cây u dòng
ch bnh
3.4.1.1. Nghiên cu ci tin k thut to cây gc ghép ln 1 trong vi ghép nh sinh
trng
t qu thí nghim ã xác nh c môi trng MS và kt hp vi 0,5 gam
than hot tính trên 1 lít môi trng áp ng c u kin cn  vi ghép, ng
kính thân t 1,51mm. ng thi ã ánh giá các lai gc ghép (cam 3 lá, bi chua,
chp, cam sành, quýt Cleopatra) s dng trong vi ghép nh sinh trng n t l
ng ca cây vi ln 1. Gc ghép chp và bi chua cho t l cây sng sau vi ghép ln
t 27 – 36% vi ging bi Phc Hòa và 30,2 – 41,7% vi ging cam Trng
ng.
Trong k thut vi ghép nh sinh trng, s dng cây gc ghép khe, có cht
ng s làm tng kh nng hút nc và cht dinh dng cho s phát trin ca nh

988 bp

627 bp
17

sinh trng. Thí nghim tìm hiu nh hng ca tui cây gc ghép cam 3 lá n t l
ng ca cam Trng Vng (bng 3.27). Kt qu cho thy nu s dng gc ghép quá
non (1 tun tui) hoc quá già (4 tun tui) cho t l cây sng thp hn so vi gc
ghép t 2- 3 tun tui. Nu s dng gc ghép 1 tun tui thì kh nng tái sinh ca các
mô t bào nhanh và to ra lp mô so làm ln át nh sinh trng, cn tr vic phân
hóa chi. Gc ghép 4 tun tui cho kh nng tái sinh và chm lành vt thng nên

nh sinh trng d b khô và sau ó b cht. Cây gc ghép t 2 - 3 tun tui là phù
p nht và cho t l cây vi ghép sng cao nht, t t 28,0 – 34,0%.

ng 3.27. nh hng ca tui cây gc ghép ln 1 n t l cây sng
sau vi ghép vi ging cam Trng Vng (Vin Bo v thc vt, 2010)
Tui cây gc
ghép
 l thành công
(%)
Không thành công
do cht chi (%)
Không thành công
do to mô so (%)
1 tu

n

10,0
c

10,0
c

80,0
a

2 tun 34,0
a
26,0
bc

40,0
b

3 tu

n

28,0
ab

38,0
b

36,0
bc

4 tun 20,0
b
70,0
a
10,0
c

CV(%) 20,1 16,8 21,8
3.4.1.2. Nghiên cu ci tin môi trng lng nuôi cây vi ghép ln 1
 sung BAP 0,5mg/l vào môi trng MS là nng  phù hp nht n t l
ng và sinh trng phát trin ca chi c vi ghép. S sai khác có ý ngha  các
công thc (bng 3.28).
ng 3.28. nh hng ca BAP n t l cây sng sau vi ghép ln 1
trên ging bi Phc Hòa (Vin Bo v thc vt, 2010 - 2011)

Môi trng
 l thành công

(%)
 lá mi mc
(Sau 20 ngày)
Chiu dài chi
(mm)
MS 27,8
c
2,1
d
4,7
b

MS + 0,5mg/l BAP 44,3
a
5,4
a
9,8
a

MS + 1,0mg/l BAP 39,4
ab
4,2
b
7,0
ab

MS + 1,5mg/l BAP 35,6

b
3,6
bc
3,9
b

CV(%) 12,3 19,7 21,1
 hoàn thin k thut vi ghép,  tài tip tc nghiên cu và ti u hóa k
thut trong vi ghép nh sinh trng. Kt qu ti u c phát trin trên phng pháp
nghiên cu ca Su (2008), áp dng ti phòng thí nghim Vin Bo v thc vt và
phòng thí nghim trng i hc tng hp ài Loan. Môi trng nn s dng trong
nghiên cu là môi trng MS lng và b sung thêm các cht u tit sinh trng (i-
inositol, thiamine-HCL, pyridoxine-HCL, nicotine).
 dng các cht u tit trên, t l cây sng trong vi ghép c nâng lên, kh
ng cho ghép cây ln hai nhanh hn. K thut vi ghép nh sinh trng tr nên d
dàng và d thành công hn. Su vit ca vic b sung các cht u tit sinh trng
này là nh sinh trng d sng, có kh nng bt chi sm ng thi to kh nng
tip hp gia chi ghép và gc ghép nhanh (bng 3.29)
18

ng 3.29. nh hng ca các cht u tit sinh trng c b sung vào môi
trng lng trong vi ghép nh sinh trng (Vin Bo v thc vt, 2012)
Công thc ng s cây vi ghép  l thành công (%)
MS 35 14,29
MS + Cht u tit sinh
trng
35 34,28
Ghi chú: Cht u tit sinh trng (i-inositol, thiamine-HCL, pyridoxine-HCL, nicotine)
3.4.1.3. Bin pháp làm tng t l sch bnh vàng lá greening i vi cây có múi
nh sinh trng c x lí vô trùng, khi vi ghép t l cây vi ghép sch bnh

hoc không sch bnh thu c ph thuc vào k thut và kích thc ct nh sinh
trng vi ghép. nh sinh trng ct càng dài thì t l sng càng cao, nhng t l cây
ch bnh li gim i (bng 3.30).
ng 3.30. Kt qu th nghim các kích thc nh sinh trng khác nhau
n kh nng làm sch bnh sau vi ghép ln 1 (Vin Bo v thc vt, 2012)
Kích thc
nh sinh
trng
Ging vi ghép  cây
thí
nghim

 l cây
ng sau
vi ghép
(%)
 l cây
ch bnh
greening
(%)
 l cây
ch bnh
tristeza
(%)
Mô phân sinh Bi Phc Hòa 30 0 - -
Cam Trng Vng 30 0 - -
Mô phân sinh
và 2 mm lá
i Phc Hòa 30 26.7 100 63,3
Cam Trng Vng 30 33.3 100 73,3

Mô phân sinh
và 3 - 4 mm lá

i Phc Hòa 30 36.7 73,3 23,3
Cam Trng Vng 30 46.7 80,0 46,7
3.4.1.4. nh hng ca tui cây vi ghép ln 1 n s sinh trng và phát trin
a cây vi ghép ln 2
Theo nghiên cu ca Navarro (1972) và Hyun (2012) có th a cây vi ghép
n 1 t n kin invitro c trng trc tip vào hn hp bu trong u kin
nghim ngt.  ci tin và nâng cao hiu qu, các nghiên cu ca Su (1984; 2008)
ã s dng k thut ghép ln 2. Tui cây vi ghép ln 1 cho hiu qu thành công cao
nht t 6 – 8 tun tui (t t 76,9 n 91,7%)
ng 3.31. nh hng tui cây vi ghép ln 1 n t l sng ca ghép ln 2
(Nhà li Vin Bo v thc vt, 2010 - 2012)
Tui cây vi
ghép ln 1
i Phc Hòa Cao Bng Cam Trng Vng Cao Bng
ng s cây
vi ghép

 l sng
(%)

ng s cây
vi ghép

 l sng
(%)

4 tun tui 13 15,4 16 18,8

6 tun tui 14 78,6 13 76,9
8 tun tui 10 90,0 12 91,7
Trong k thut vi ghép nh sinh trng, công n x lý chi c quan tâm,
chi c s dng trong vi ghép rt d b tn thng. Qua thc tin thao tác x lý
chi, chúng tôi ã c gng tìm gii pháp khc phc hin tng này. Kt quã xác
19

nh bng vic s dng 2 – 3 git Tween 20 cho vào dung dch kh trùng và nc ct
vô trùng. Khi ó chi s nm l lng  phn gn di cc cha dung dch kh trùng,
loi b dung dch kh trùng và ra bng nc ct vô trùng, chi s li cc, thao tác
 dàng, chi không b dp, nát. Tween 20 còn có tác dng làm thm loang vào các
nách mm lá, nên tác dng kh trùng tt hn và t l b tp nhim do nm ít hn.
3.4.2. Sn xut cây ging có múi sch bnh trong h thng nhà li 3 cp
Cht lng cây ging là yu t quan trng trong phát trin cây n qu có múi.
m bo cây ging sch bnh thì phi c sn xut trong nhà li 3 cp và
ngun mt ghép ly t cây c vi ghép nh sinh trng ng thi ã c kim tra
và công nhn cây sch bnh.
n hp bu c ci tin vi t l 1/5 cát vàng + 2/5 mùn ca g tp + 2/5
phân mùn hu c vi sinh. Ci tin này ã làm tng lng dinh dng ban u cung
p cho cây, tng  ti xp, tng kh nng gim và dinh dng. Cây gc ghép ra
ngôi sau 4 tháng ã t tiêu chun ghép, còn  công thc không ci tin giá th thi
gian nuôi cây ít nht t 5 tháng sau trng (trong u kin thi tit m) mi t tiêu
chun  ghép. Ci tin giá thã tit kim c công ti nc, công b xung phân
bón. B r ca cây luôn phát trin tt, tng kh nng chng chu vi các tác nhân gây
nh vùng r.
n xut cây ging trong h thng nhà li 3 cp c thc hin trong c 12
tháng ca nm; thi v tin hành ghép tt nht là v hè. Khong nhit  t 28 –
38
°
C phù hp cho công n ghép cây, t l mt sng t 94,67%, và s mt ghép

ng mc thành cây t 84,88%, t l này có c các t lc cho mt ghép  v hè
c khe, không có mt ng nên mt ghép có t l sng và cây bt mm nhanh.
 dng giy parafilm trong k thut ghép sn xut cây ging, t l sng ca
t ghép cao hn hn so vi phng pháp ghép thông thng, hn chc bnh
chy gôm, ít b thi mt ghép, cây mc kho, u. Ci tin quan trng này to cho
cây nhanh bt mm và kho. u m ca vic dùng giy ghép nilon là giá thành r
nhng nhc m là không bo vc môi trng do lng nilon ghép  li.
3.4.3. Tính chng chng chu ca gc ghép hin ang s dng trong sn xut cây
ging vi bnh vàng lá greening
3.4.3.1. Tính chng chu ca gc ghép (Bi chua, chp) vi bnh vàng lá
greening
c ghép c xem là yu t thành công ca cây ging, to nên cht lng sn
phm và tui th ca cây cng nh trng lng qu. Bc u tìm hiu và ánh giá
tính chng chu ca gc ghép vi bnh vàng lá greening. Ngun bnh c s dng
i chng I gây bnh trên bi Din; chng II gây bnh trên cam Nam Sn, hai
chng này hin ang ph bin  phía Bc Vit Nam.
Sau lây nhim nhân to bng mt ghép b bnh, cây gc ghép ã biu hin triu
chng bnh (bng 3.35). Ghép cây bnh bng chng II có c tính cao, triu chng
biu hin nhanh, sau hai tháng t l bnh là 25,55% (gc ghép bi chua), 33,33%
(gc chp).
20

ng 3.35: T l bnh sau lây nhim nhân to bng ghép mt bnh i vi cây
c ghép hin ang s dng trong sn xut ging
(Nhà li Vin Bo v thc vt, 2012)
Cây gc
ghép
Ngun bnh
(cây cung cp mt
ghép b bnh)

2 tháng 4 tháng 6 tháng
TLB
(%)
p
nh
TLB
(%)
p
nh
TLB
(%)
p
nh
i chua

Chng I 0,0
c

0 28,89
c

1 51,48
c

3
i chua

Chng II 25,55
b

1 70,37
b

3 92,59
a

3
Chp Chng I 0,0
c

0 31,11
c

3 85,0
b

3
Chp Chng II 33,33
a
2 88,89
a

3 92,59
a

3
LSD
0.05
0,94 6,04 7,32
CV(%) 3,4 5,9 4,8

Ghi chú: Chng I: ngun bnh t bi Din; Chng II: ngun bnh t cam Nam Sn
Tác nhân gây bnh vàng lá greening ã nh hng trc tip n gc ghép và
làm hn ch cây gc ghép phát trin chiu cao. Trong quá trình theo dõi, chng gây
nh có kh nng b bin i c tính  các th h lây nhim tip theo. Cùng mt
chng lây bnh trên cùng mt i tng  c hai loi gc ghép nhng ã cho cây thp
lùn hn hn. Hin tng cây b thp lùn ã chng minh c triu chng thp lùn ca
cây trên ng rung. Kt qu này phù hp vi nghiên cu ca Su et al., (2008, 2012);
(Hung et al., 2012) vánh giá tính chng chu bnh ca bi Chua và Chp.
3.4.3.2. Tính chng chng chu ca gc ghép nhp ni vi bnh vàng lá greening
c ghép nhp ni t ài Loan (Cleopatra mandarine, Swingle citrumelo,
Fruit dragon, Volkamer lemon, Poncirus trifoliata, Carrizo citrange, Troyer
citrange, Rangpur lime)c trng và phát trin  Vit Nam  tìm ra các loi gc
ghép phù hp cho nhân ging cây con sch bnh i vi tng loi cây n qu có múi
khác nhau. Bc u ánh giá tính chng chu bnh VLG trên các cây gc ghép nhp
i (bng 3.37). Gc ghép Cleopatra, Carrizo citrange, Rangpur lime biu hin
triu chng sm, nng  các tháng th 3 n 6 sau lây nhim.
ng 3.37: T l bnh sau lây nhim nhân to bng ghép mt bnh i vi
cây gc ghép nhp ni (Nhà li Vin Bo v thc vt, 2012 - 2013)
STT

Cây gc ghép Triu chng bnh
sau 3 tháng (Cp bnh)
Triu chng bnh
sau 6 tháng (Cp bnh)
1 Cleopatra mandarine 2 3
2 Swingle citrumelo

1 2
3 Fruit dragon 1 2
4 Volkamer lemon 1 2

5 Poncirus trifoliata

1 1
6 Carrizo citrange

2 3
7 Troyer citrange 1 1
8 Rangpur lime 2 3
9 Chp 2 3
10 Bi chua 1 3
Ghi chú: - : Không có triu chng (cp 0); +: 1 – 30% s lá biu hin triu chng (cp 1); ++: 31
– 50% s lá biu hin triu ch ng (cp 2); +++: > 50% s lá biu hin triu chng (cp 3).
Ngun mt ghép b bnh vàng lá greening t cây cam Nam Sn.
21

3.4.4. Nghiên cu chng tái nhim bnh vàng lá greening trên ng rung
3.4.4.1. Kt qu x lý mt ghép b bnh bng kháng sinh
Nhng nghiên cu trc ây thng x lý bng kháng sinh Tetracyline nng
 1% (Aubert và Bové, 1980; Tsai et al., 2012). Trong nghiên cu này, da vào c
ch ca vt gây bnh, kháng sinh dùng trong x lý chi b bnh là Streptomycine
(phù hp cho vi khun nhum gram âm)
ng 3.38. nh hng ca x lý Streptomycine n triu chng
nh vàng lá greening (Nhà li Vin Bo v thc vt, 2012)
Công thc ng s
cây thí
nghim
 l cây
ng (%)

Triu chng bnh sau x lý

2 tháng 4 tháng 6 tháng

Steptomycine 1% + 12 gi 20 100 + + +
Streptomicine 1% + 24 gi 20 90 - - -
i chng (Mt sch bnh) 20 100 - - -
i chng (Mt ghép b bnh) 20 90 + + +
Ghi chú: - : Chi mc không biu hin triu chng; +: Chi sau khi ny mm xut hin triu chng
 lý Streptomycine trong 24 gi, cây mc sau ghép  tháng th 6 cha xut
hin triu chng, trong khi ó  x lý 12 gi cây ã biu hin triu chng bnh ngay
sau 2 tháng ghép. Mc dù cây không biu hin triu chng bnh nhng kim tra bng
PCR cho kt qu dng tính. X lý kháng sinh Streptomycine có tác dng c ch,
ngn chn không cho bnh phát trin, duy trì mt s vi khun  mc  thp.
3.4.4.2. Hiu qu chng tái nhim bnh vàng lá greening trên ng rung  các
u kin qun lý khác nhau
Nghiên cu các bin pháp khác nhau, vi ngun gc cây ging sch bnh, qun lý
môi gii khác nhau và kt qu thu c  bng 3.40.
ng 3.40: T l tái nhim bnh vàng là greening trên ng rung vi các gii
pháp qun lý bnh khác nhau (Nghi Lc, Ngh An, 10/2013)
Công thc  l bnh (%)
c Xuân Lc Hè Lc Thu

Cây ging sch bnh + Không phun thuc 9,33
c

14,67c 16,0
b

Cây ging sch bnh+Phun thuc nh k theo t
c
0,0

a

1,33
a

5,33
a

Cây ging sch bnh + Canh tác ca nông dân 4,0
b

10,67
b

16,0
b

LSD
0.5

0,66 1,15 1,99
CV (%) 7,5 6,5 9,4
Ghi chú: Bt u ánh giá t l bnh sau trng 15 tháng; Ngày trng: 25/12/2011; Ngày ánh giá
n 1: 15/3/2013; Ngày ánh giá ln 2: 15/7/2013; Ngày ánh giá ln 2: 15/10/2013
t qu sau trng 15 tháng ã b tái nhim bnh  công thc không s dng
thuc bo v thc vt  tr môi gii (9,33%), công thc canh tác theo nông dân
(4%). Phun thuc nh k theo t lc bnh cha xut hin nhng bnh ã b tái
nhim nng hn sau các ln ánh giá.  công thc x lý thuc t l bnh mi cht
22

5,33% sau hn hai nm trng.  các công thc còn li bnh ã tng lên nhanh (16%).
 các kt qu nghiên cu t c v bnh vàng lá greening  phía Bc Vit
Nam cng nh mt s kt qu trong nc ã t c, chúng tôi  xut mt s gii
pháp  phòng chng bnh VLG (bng 3.41).
ng 3.41. Mt s gii pháp trong phòng chng bnh vàng lá greening
t hiu qu mt s tnh phía Bc Vit Nam (nm 2013)
Gii pháp chính

Bin pháp thc hin
Cây ging sch
nh
- Tuyn chn cây u dòng
- ng dng k thut vi ghép nh sinh trng và các phng
pháp chn oán bnh ã c ci tin  phc tráng, bo tn
cây u dòng sch bnh
- n xut cây ging sch bnh gm la chn gc ghép phù hp,
n hp bu không t và k thut ghép
t trng - Gii phóng t trng trc 6 tháng khi trng mi, thu dn tàn
 và hy b cây ã b bnh VLG và các bnh vi rút khác. Nên
trng cây hu  ci to t
- Trng hàng rào chn gió xung quanh vn trng bng cây keo
tai tng
- Kim tra  pH ca t  tng vùng  có bin pháp ci to
thích hp
Th
i v trng

Nên tr
ng cây  m
ùa xuân, mùa thu

t  trng - Ging cam: 650 – 750 cây/ha
- Ging quýt: 800 – 1000 cây/ha
- Ging bi: 450 – 500 cây/ha
Kích thc h
trng cây
- t i núi: 1m × 1m × 1m
- t bng phng, thoát nc tt: 0,8m × 0,8m × 0,8m
- t chuyn i t cy lúa, trng cây rau màu cn lên líp và
tr
ng ni ho
àn toàn 
 tránh ngp n

c cho cây

Bin pháp canh
tác
- Làm c (xi c quanh gc trong tán lá, ct c ngoài tán lá)
- Che ph gc bng rm phi khô
- Bón phân: Thi k kin thit c bn bón 3 – 4 ln/nm; thi k
kinh doanh bón 2 – 3 ln/nm
- i nc: tp trung ti nc vào mùa khô
- a cành, to tán
Bin pháp hóa
c
Phun tr môi gii RCC  giai n lc mi nhú bng thuc
Confidor 100SL hoc các thuc thuc nhóm ni hp hoc lu dn
(nu có môi gii)
Hun luyn - Xác nh c môi gii và các loi dch hi chính

- Theo dõi quy lut phát sinh và c m gây hi
- Qun lý tng hp dch hi

23

Nh vy,  các bin pháp này phát huy c tác dng và hiu qu, trong quá
trình thc hin cn kt hp vi các gii pháp bón phân, ct ta to tán và ti nc 
các t lc ra tp trung, khi ó tin hành phun thuc s có tác dng rõ rt. Lc ra tp
trung s hn chc ngun thc n trên ng rung dn n mt  RCC trên ng
rung cng gim theo. K thut bón phân không ch cây ra lc tp trung, mà còn to
nên cht lng qu, n nh nng sut qua tng nm. Gii pháp ti nc ngoài vic
 lc ra tp trung còn có tác dng hn ch nhn hi, tránh c hin tng rng qu
sinh lý do quá khô hoc quá m ng thi kéo dài thi gian thu hoch, nâng cao hiu
qu kinh t v giá thành và áp ng c nhu cu ca ngi tiêu dùng.
Tác dng ca nguyên ta lng và vi lng: N: tng kh nng sinh trng ca
 lá và nng sut; P: Phát trin b r và cht lng qu; K: m bo trng lng qu
và chng chu vi u kin bt thun; Ca: Làm chc thành t bào và chng chu vi
u kin bt thun; Mg: có trong dip lc và tham gia vào quá trình trao i thành
phn enzyme
Các gii pháp này cn c áp dng ng b nhng linh hot  nâng cao hiu
qu, gim chi phí u t. Trong ó gii pháp v hun luyn cn c quan tâm vì
ngi sn xut không hiu và không nm bt c dch hi trên cây có múi thì không
th phòng trc. Hn na, các thi m phát sinh gây hi ch yu ca tng loi
ch hi cng khác nhau nên cn c bi dng t m qun lý tng hp dch bnh.

T LUN VÀ  NGH
1. Kt lun
1.1. Các vùng trng cây n qu có múi chính  phía Bc Vit Nam b nhim
nh VLG vi t l bnh 10,49 - 50,93%. Bnh VLG thng phát sinh cùng các bnh
vi rút. Trong tng s mu dng tính vi bnh VLG có 58,33 - 73,33% mu hn hp

cùng bnh tristeza vi triu chng sng n gân lá, cây thp lùn, vàng lá gân trong và
35,07% mu b nhim cùng vi các bnh tristeza, tatter leaf, bnh exocortis.
1.2. Bng k thut hin vi n tã xác nh c vi khun gây bnh VLG
(Liberibacter asiaticus) làm thoái hóa mch dn, gây tích t tinh bt làm hoi t lc
p. S dng cp mi c hiu ca Sandrine Jagoueix (16S); A. Hocquellet (A
2
J
5
) và
Hung et al. (1999) kt hp ci tin bc tách chit DNA bng NaOH cho kt qu
nhanh,  chính xác tng ng vi s dng kít chn oán, giá thành r, không s
ng hóa cht c hi.
nh VLG nhanh biu hin triu chng trên cam Xã oài, cam Canh sau 45
ngày ghép lây bnh nhân to. Mt  RCC là 6 con/cây hoc 9 con/cây tip xúc trong
24 gi, triu chng bnh (tng ng) ch xut hin sau 9 tháng và 6 tháng lây nhim
trên ging cam Xã oài và cam Canh.
n u tiên xác nh cây tin chót (Severinia buxifolia) thu thp c  Th