LUẬN VÂN TỐT NGHIỆP NHỮNG BÀI TOÁN CƠ BẢN TRONG THIÊN VĂN HỌC VỀ THỜI GIAN VÀ LỊCH

MỤC LỤC

PHẦN 1.MỞ ĐẦU 1
1. Lý do ch tài 1
2. Nhim v c tài 1
3. ng nghiên cu 1
4. u 1
5. Cu trúc c tài 1
6. K hoch nghiên cu 1
PHẦN 2. NỘI DUNG 3
CHƢƠNG I: CƠ SỞ LÝ THUYẾT 3
1.1. Thiên cu, nhng 3
1.2. Các h t trên thiên cu. 4
1.2.1. H t chân tri 5
1.2.2. H t o 6
1.2.3. H t o 7
1.3. S liên h gi cao ca thiên c a lí can sát 7
1.4. Hing mc và ln ca các thiên th do nhng 8
1.5. Quan sát bu tri  nh a lí khác nhau 9
1.5.1.  a cc 9
1.5.2.  o. 9
1.5.3.   trung gian. 10
1.6. Chuyng t quay ct 10
1.6.1. Cht t quay 10
1.6.2. Bin thiên ca trt 11
1.7. S bin thiên t ca các thiên th do nhng 14
 tính thi gian 15
1.8.1.  15
1.8.2. .  15
1.8.3. Gi, phút, giây 17
 17

1.8.5. Tháng giao hi 17
1.9. Các loi gi ng dùng 18
1.9.1. Gi  a lý 18
1.9.2. Gi múi  Gi quc t 18
i ngày 21
1.10. Lch. Các mùa 22
1.10.1. Cht chuyng quanh Mt Tri 22
1.10.2. Chuyng có chu kì ct quanh Mt Tri 23
1.10.3. V trí ca Mt Tri trên thiên cu. Các mùa 24
1.10.4.  nh a lí khác nhau 26
1.10.5. Lch 27
CHƢƠNG II: NHỮNG BÀI TOÁN CƠ BẢN TRONG THIÊN VĂN HỌC
VỀ THỜI GIAN VÀ LỊCH 38
 ho ca m 38
2.2. Bài toán tính gi Mt Tr quc t ca mt
m 39
nh ngày, tháng da vào s mô t bu tri 41
2.4. Bài toán tính gi sao ti m 43
ng h y nhanh hay chm 44
  a Mt Tri hoc ca sao 45
nh ngày Xuân phân, ngày Thu phân, ngày H 
 48
2.8. Bài toán tng hp 48
PHẦN 3: KẾT LUẬN 50
TÀI LIỆU THAM KHẢO 51

1
PHẦN 1. MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

c là khoa hc nghiên cu các thiên th -
nhng vt th tn ti trong bu tri  t Tri, các hành tinh, các
sao chi s tính toán ht
sc phc tn hình là mt s bài ti mang tính tr
duy không gian cao. Vì vy chúng tôi ch n trong
c v thi gian và lm giúp các bn d dàng nhn bit và gii
bài tp mt cách d 
2. Nhiệm vụ của đề tài
- Nghiên cn thc v thi gian và lch troc, làm
nn tng xây dng h thi cho tng dng bài tp c th.
- H thng các dng bài tp v thi gian và lch.
3. Đối tƣợng nghiên cứu
Lý thuyt và các dng bài tp v thi gian và lch.
4. Phƣơng pháp nghiên cứu
- Thu thp thông tin, tài liu t các ngun: internet, tài liu khác.
- Phân tích và tng hp tài liu.
- D lý thuyt snh và các bài tp vn dng.
5. Cấu trúc của đề tài
- Phn 1: M u
- Phn 2: Ni dung
  lý thuyt.
 ng c v thi gian và lch.
- Phn 3: Kt lu ngh.
6. Kế hoạch nghiên cứu
- T       m tài li   
t.
- T u tháng 2/2014: Nghiên cu lý thuyt, phân loi
các dng bài tp, xây di bài tp phn thi gian và lch.

2

- T n gia tháng 3/2014: Vit khóa lun, xin ý kin tham kho.
- T gin ht tháng 4/2014: chnh sa, hoàn thin khóa lun.
- Tháng 5/2014: Bo v khóa lun.
















3
PHẦN 2. NỘI DUNG
CHƢƠNG I. CƠ SỞ LÝ THUYẾT

1.1. Thiên cầu, nhật động
Nhìn lên bu tri ta có c c gii hn bi mt vòm cu
trong sut có bán kính vô cùng ln các thiên th mà trung tâm là
ng.Vòm cc gi là thiên cu.
Nhi quang, bu try sao lp lánh. Bng mng ta có
th nhìn thy 6.000 sao. ng sao thuc di Ngân hà và  gt
nht. B, ta có th nhìn thy hàng t sao. Thiên hà là mt tp

hp vô s t Tri là mt sao c trung bình.  còn có
rt nhiu thiên hà. Nói chung, các thiên th trên thiên cu  rt xa. M
v tinh ct 384.400 km. Mt Tri  t 15
triu kilômét. Các sao  rt xa. Ngôi sao gn nht là C
ánh sáng. Mu chuy
quá xa nên v i gia chúng hi. T c Công
ghép các sao trong mt vùng trên thiên cu thành nhng
hình nhnh gi là chòm sao. Hic trên bu tri có 88
   t tên theo thn tho      
Tiên; tên con v        vt   
Thiên Cm. Mt s           
nht bu trc N th k XVII, tt c các sao trong
c ký hiu bng các ch cái Hy Lp ( , , , thuc chòm
Tiu Hùng. Sao Thiên Lang là sao thui Khuyn.
Khi quan sát các thiên th trên bu tri ta nhn thy Mt Tri di
chuyn gia các chòm sao mi ngày khong 1°, Mn mi ngày
khong 13°. Có 5 thiên th gi   ch chuyn gia các
y bng mng. T 
t ra tun l có 7 ngày, trong mt s ngôn ng, tên các ngày trong tun là tên
ca 7 thiên th ng Anh, th 7 là ngày Th tinh, ch nht là
ngày Mt Tri, th 2 là ngày M
u t  t, ta
thy Mt Tri, mu mc   t dch chuyn lên
bu tri ri ln  phía tây. Mi thiên th v nên trên thiên cu mt vòng tròn,

4
hing này gi là nhng. Nhng có chu k là mt
ng, ta cm thy thiên cu và các thiên th quay quanh mt trc gi là tr
tr. Tr u, ct thiên cu ti thiên cc bc P và thiên
cc n ng chân tri. Tr i trc quay

ct.
   n, trên th   i cn bit cách xác
ng. T t tìm sao Bc C nh
c. Mun tìm sao Bc Cc ht phi Hùng (con
Gu ln). Chòm này có 7 ngôi sao khá sáng. T ra mt khong 5 ln 
 n m m gn sao Bc Cc. Sao Bc Cc là sao  ca chòm Tiu
Hùng (con Gi  Hà Ni luôn thy sao Bc Cc nam trên chân
tri khong 21°i  Thành ph H Chí Minh thì thy nó th
cách chân tri khong 10°.
    i Hùng có nhng tháng   ng chân tri,
trong thi gian y ta có th tìm sao Bc Cc qua chòm Thiên Hu. Chòm này có
5 sao sáng tao thành hình ch M. T sao  ng mng thng vuông
góc vn ni sao  vi sao  và kéo dài mt khong gp 7 ln  s n
gn sao Bc Cc.
1.2. Các hệ tọa độ trên thiên cầu.
nh v trí ca mm trên
mt cu, ch cn bit 2 t. V trí ca mt
m trên mnh b
        là khong cách
góc t m kh    o Trái


là góc nh din gia mt
phng cha kinh tuyn gc và kinh tuyn
 khác nhau có
gi 


ng c
 thi gian.

 nh v trí ca mt thiên th trên thiên cu, ta dùng các h t





Hình I.1. Hệ tọa độ địa lí


5
1.2.1. Hệ tọa độ chân trời
Mt phng nm ngang ct thiên
cu theo mt vòng tròn ln, gi là
ng chân trng thng
ng ct thiên cu ti 2
      i thiên
t phng thng cha
tr      nh Z ct
thiên cu theo mt vòng tròn ln gi
là vòng kinh tuyn. Na vòng kinh
tuy  i là kinh tuyn trên,
ni là kinh tuyi.
Cung vòng tròn ln v t nh Z xung chân tri, gi là vòng
thng
Kinh tuyn tri c ng chân tri t m B   m Nam N.
ng thng nm trong mt phng ngang, qua tâm O và vuông góc vng
BN, cng chân tri tm Tây T.
Thiên th ng thng ct chân tri t ca S
trong h chân tri là:
  )

Ci ta dùng kho vy:
h + Z = 90
 ng chân tri, tính theo
chi ).
i vi các thiên th không nhìn thy bng mng, ta phi bi
  ng ng kính vào v c. Ta
 chân tri h và A ph thuc t chân
tri ca mt thiên th công b ta phi chuyn sang h t không ph
thuc vào không gian và thi gian quan sát.





6
1.2.2. Hệ tọa độ xích đạo
Mt pht vuông
góc vi tr     
vuông góc vi tr và s ct thiên
cu theo mt vòng tròn ln, gi là xích
o tro chia thiên cu thành hai
bán cu: thiên cu bc và thiên cu nam.
Khong cách góc t các thiên c
o là
90
.
Vòng tròn l thiên cc bc P qua thiên th n thiên c
gi là vòng gi. V trí ca thiên th trong h t o  
góc gi t.
 xích ng cách góc t thiên th 

vòng gi. Trong quá trình nhng, thiên th v nên vòng nhng song song
vo tr a thiên th  
ph thui gian quan sát(
0 90    
), d
ng vi các thiên th  na thiên cu bc, du (

)  na thiên cu nam.
Góc gi  c to bi kinh
tuyn và vòng gi t = cu
   o, 0 < t < 24h.
Góc gi t ca mt thiên th ph
thum
   có ta  không ph
thum và thi gian quan
sát, ta dùng h t o 2.


Hình I.4. H t o 2
Trong h t o 2, có hai t     xích kinh .
 xích kinh  là khong cách góc t m ca vòng
gi  vo tro tri theo chiu thun
c chiu nhng).
m xuân phân   m mà Mt Tro tri vào ngày

= cung 

0 360   
hay
0 24h  

.

7
m xuân phân  trên thiên cu t ngôi sao có
0
, = 0, không
i vì nhng. Trong lc sao, các b sao,
bng các t Mt Tri, M tinh, các sao chi,
các v tinh nhân to, các tru s dng t o 2 là  và .
Khi tin hành quan sát, phi chuyn t h o sang h chân tri.
1.2.3. Hệ tọa độ hoàng đạo
 t chuy ng quanh Mt
Tri, chúng ta st nhìn
thy Mt Tri dch chuyn trên bu tri
sao m  c mt vòng. Trung
bình mi ngày Mt Tri dch chuyn
mt cung gn
1
. Qu o ca Mt
Tri trên thiên cu là m ng tròn
ln, gi là  o.  o ct
o tri t



Hình I.5. Hệ tọa độ hoàng đạo
m Hoàng kinh L tính t m xuân phân theo chiu thuc
chiu nhng),
0L  
.

Hai t c s dng thun tin cho vic theo dõi v trí các
thiên th trong h mt tri.
1.3. Sự liên hệ giữa độ cao của thiên cực và vĩ độ địa lí của nơi quan sát
    t quay mà
toàn b thiên cu nhng quanh mt
trc gi là tr 
vi trc quay c  t). Tùy theo
t       t
phng chân tri to thành vi tr
nhng góc khác nhau. Ta s chng
minh r cao ca thiên cc quan sát
ti mng 
bán kính thiên cu vô cùng ln nên
ng  A có tr AP,

Hình I.6.
ng  B có tr ng nht vu song song vi trc
t và cùng ct thiên cu  thiên cc P). T hình I.6 ta d dàng thy rng
  
A

thì mt phng chân tri to v a tr  góc

8
AA
h 

B

thì mt phng chân tro thành va

tr góc
BB
h 
(vì nhng góc nhn có cnh thng góc vi nhau).

y ta có công thc:
P
h 

N   n c m
trên kinh tuyn tri (hình I.7) và
công th     a lí
   s b   a
nh (
Z
  
)
1.4. Hiện tƣợng mọc và lặn của các thiên thể do nhật động

Do nhng các thiên th v
nh ng tròn song song vi
 o tr  ca
o tri to vi
ng chân tri mnh và
t ng ca các thiên
th hoc c ng chân tri ti 2
m hoc tip xúc v ng chân
tri, hoc nng chân tri.
m gp  a bu trm mm gp  phía Tây là
m ln ca thiên th.

Quan sát ti m nh

u ki mt thiên th có
th có mc và có l

ca nó tha mãn:
| | (90 | |)   

Các thiên th no tr
( 0)
m
và lm Tây (T).
Các thiên th  Bc thiên cu
( 0)
mc  ông Bc và ln 
c.
Các thiên th  Nam thiên cu
( 0)
mc   và ln 
.



9
Cui cùng nu tr s tuyi ca các thiên th tha mãn:
   

thì vòng nhng không cng chân trc không bao
gi ln hoc không bao gi mc.
1.5. Quan sát bầu trời ở những nơi có vĩ độ địa lí khác nhau

1.5.1. Ở địa cực
( 90 )  
  cao
ca thiên cc bng
90
thì thiên cc
P trùng v  nh Z  o
tri trùng vng chân tri (Hình
I.9). T ng ca
các thiên th u song song vi
ng chân tri tc là không có hin
ng mc ln. Nng  a cc
B
0
nên


Hình I.9
không bao gi l
0
thì không bao gi mc.
ng  a cc thì ta ch có kh c mt na bu
tri sao ( a cc Bc ch thc các sao  na Bc thiên cc li 
a cc Nam ch thc các sao  Nam thiên cu).

1.5.2. Ở xích đạo
( 0)
 cao
ca thiên cc bng
0

, tc thiên cc
n   ng chân tri
(thiên cc Bc trùng v im Bc,
thiên cc Nam trùng v m
Nam)(Hình I.10). ng hp
này vòng nhng ca các thiên th
u thng góc vng chân tri.

Hình I.10
y tt c các thiên th u mc và ln (thi gian mc bng thi gian ln)
c toàn b bu tri sao.





10
1.5.3. Ở vĩ độ trung gian (
0 90  
).

Hình I.11
Hình I.11 v  ng h i
ng  na cu Bc có
       m
mc ln ca thiên th còn ph thuc
 
0
thì thi gian mc bng thi
gian l    a mãn

0 90    
thì thi gian mc ln
i gian la mãn
90   
thì không bao gi ln; có xích
a mãn
0   
thì thi gian mc ngi gian ln; có
   a mãn
    
thì không bao gi mc.   ng 
nh trung gian ta không có kh c toàn b bu
tri sao. Càng tin v hai ct thì s sao thc càng ít.
1.6. Chuyển động tự quay của Trái Đất
1.6.1. Chứng minh Trái Đất tự quay
u tiên gii thích hing nhng da
vào s chuyng t quay ct quanh trc ca nó. u thí
nghing minh cho s t quay ct.
 Con lc Phu cô (Foucault)
i Pháp Foucault n hành mt thí nghim vi
con lc nhm phát hin s t quay ct. Thí nghim này da vào tính
cht ca con lc có mt ph
 dng con l dài 67m vi qu nng 28kg và thy rng, mt
phng ca con li vi mt vi vn tc góc
15 sin  
.


 m. Nu làm thí nghim  a cc
90  

,
15 360
h 24h

  
   n tc góc ca mt ph  ng ca con lc
ng vn tc quay ct. Khi  o
0
thì
0
.
 S chênh lch v a các v do
Các vt  trên m    cao càng ln thì vn tc dài ca nó trong
chuyt càng ln. Vì vy, khi vng t mt khong
h thì s lch v n bng:

11

2 h 2h
x cos
3P g

 

t, g là gia tc trng,


 a lí.
 Hiu ng Coriolis
Khi mt vt chuyng trong mt h quy chi vt còn

chu mt lc không phi do mt v       c quán tính
Coriolis:
c
F m. 2 v

 

,  ng ca vt,

là vn tc góc ca
h quy chiu,
v
là vn tc ca vt trong h quy chiu y.
t là mt h . Mi vt chuyu chu
tác dng ca l  ng tàu h      
tuyn thì có mt bên b bào mòn nhing gió, các dòng h
 lng. Khi phóng tên lng bc  nam
n ng ca lc Coriolis.
1.6.2. Biến thiên của trục quay Trái Đất
t có mômen quán tính là I và khi nó quay quanh trc vi vn tc
góc

ng là
I
t là mt h cô lp
thì
I const


a tra trc Trái

i. Trên thc t, mt s hit thay
i chm và rt nh.
 Hing ting
t có dng phng cu nên lc tác dng ca Mt Tri lên nó không
th ng lên cht tt.


12

Hình I.12
Tm A, lc tác dc F
1
, ti B lc tác dng là lc F
2
. Vì A
gn Mt Tr
12
FF
và kt qu là hp lc cng
làm quay mt pho trùng vi mt pho, song hing
trên không xình nó. Hing này ging
s ting cc.
Kt qu là tro quanh pháp tuyn
O
ca mt phng
o và v nên mt mt nón có góc  nh bng
46 56'
.
Hing tin ng cc Hipparchus phát hin t th k
th c công nguyên.

Do tim xuân phân dch chuyo m
mt cung
50"37
và thiên cc bc di chuyn trên nn tri quanh hoàng cc theo
mng tròn có bán kính góc
23 27'
vi chu kì khon nay
thiên cc bc nm cách sao Bc Cc (sao

chòm Tiy
1
.
c N (sao

chòm Thiên
Cm) s là sao Bc Cc. Mng tin
ng trong chuyng ct bé, bng khong 2% ting
gây nên bi Mt Tri.
 Hing
Ngoài ting, trt còn có mt chuyng nhiu lon bé gi
 nht qu là
tr   thc chuy ng quanh cc trung bình theo mt elip vi
a 18"42
và
b 13"72
.


13

Hic James Bradley phát hing
ting làm cho c bin thiên liên tc theo thi gian.
   

,

ca các
i. Trong danh mc
các sao hay trong la
   c cho ti các thi
     
s dng t các sao vào các phép
i tính

Hình I.13
n các s hiu chnh do tii vi thm quan sát.
Do ting, thiên cc bc P và thiên cch
chuyn trên thiên cu gia các chòm sao theo mng cong un khúc gn vi
dng hình sin (Hình I.13).
2. Chuyển động của các cực Trái Đất

Hình I.14

T cui th k XIX, các phép
 chính xác cho th a
lí ti m   i có tính tun
hoàn v  khong
0"3
. Vào
u th k XX, mt s trm quan trc

 c thành lp trên cùng mt
n
39 08'
. Kt qu quan trc nhiy các cc ct
chuyng trong mt mi rng c 30m,   u thay
i. Hc t nghiên cu s quay ct (IERS) da
vào s liu quan trc ca các  gi nh và công b t
trung bình ca ct.
T c t trung bình ti m
0

,
0

và t tc thi

,

có mi liên h:
0 0 0
(xcos ysin )     

0 0 0 0
(xsin ycos )tan       

ng
x
,
y
c công b ng kì ca IERS.

14
1.7. Sự biến thiên tọa độ của các thiên thể do nhật động
Ti thm thiên th mc hay l cao ca nó b
 thu  lúc mn
lúc qua kinh tuy cao ca thiên th n. Ti kinh tuy cao
ca thiên th có giá tr c 
A0

(nu thiên th  v phía
nh), hay
A 180
(nu  v phía Bnh).
T thm qua kinh tuyn thm ln (hay nói tng quát
n thi m qua kinh tuy cao ca thiên th gim dn.
y t chân tri (h, A) ca mi thiên th bin thiên liên tc do nht
ng vi chu kì bng chu kì nhng n m yên trên thiên cu.
  t ca các thiên th c bin
thiên. Ti thm qua kinh tuyn trên thì
t0
và ti thm qua kinh tuyn
i thì
t 180
 ca các thiên th bin
thiên mu t quan trnh chính
xác phc v cho vic d báo gi hàng ngày.

T hình I.15  cao ca
các thiên th khi chúng qua kinh

tuyi vi quan sát 
na cu Bc:

Nu
  
thì thiên th qua
kinh tuyn trên  phía Nam thiên
 cao h bng:
h 90   

hay:
Z   


Hình I.15


Nu
  
thì thiên th  cao
h 90
hay
Z0
.

Nu
  
thì thiên th qua kinh tuyn trên  phía B
cao h bng :
h 90   

hay:
Z    

Cn chú ý thêm rng nu quan sát ti mnh mt thiên th nào
m mm l cao khi qua kinh tuyi theo
tha thiên th này không bii theo thi gian.

15
i vi Mt Tri, M m mc và
m l cao khi qua kinh tuyu biy xích
a các thiên th này bii theo thi gian.
1.8. Các đơn vị tính thời gian
1.8.1. Ngày sao và thời gian sao
 , 












 . 















. 





.
2 


(0h sao) .



















 .


 









 , 








 






 

























.
1 = 24 

= 24.60 = 24.60.60 giây sao.
























. 

= 



+ 
 :
St  
, 

  

 . 


= 0 


, 







































 . 



.
1.8.2. Ngày Mặt Trơ
̀
i thƣ
̣
c. Ngày Mặt Trời trung bnh





 . 

















(0h) (



). Do




,  . 


















 (t
0

)  .  i (  iên




  , 





 


T
 










,  :
0
T t 12h
.












trên (

) 
T 0 12h 12h  
.






(

) 
T 12 12 24h  
hay 0h.









 










nhau do hai nguyên nhân:

16

 , 



















.

 23°27, 








  (


, ).

Hình I.16
,  22/12  




 50 














23/9.








, nên















. 

























.













m






 


T






 

i sai:
m
TT  

hay
m
TT 

  


 .














 





T






 , 













m
T

.














 . Trong quan
 





 , 















.


.17, 



 





















. 

1 2 
 , 












,  , 











:

17
24h MTTB = 24h 03ph 56s 555 sao
1h MTTB = 1h 00ph 09s 856 sao
1ph MTTB = 1ph 00s 164 sao
1s MTTB = 1s 003 sao
24h sao = 23h 56ph 04s 091 MTTB
1h sao = 59ph 50s 170 MTTB
1ph sao = 59s 836 MTTB
1s sao = 0s 997 MTTB

Hình I.17
1.8.3. Giờ, phút, giây
  ng, giây (vit tt là s theo chun quc t hoc là gi
trong ting Vit, còn có kí hiu là
"
 i gian, m
n trong h ng quc t c ca giây vn là
khong thi gian bng 1/60 ca phút, hay 1/3600 ca gi
gt ca Ving Quc t 
Khoảng thời gian bằng 9 192 631 770 lần chu kỳ của bức xạ điện từ phát
ra bởi nguyên tử Cs
113
khi thay đổi trạng thái giữa hai mức năng lượng đáy siêu
tinh vi.
Trong vi ta còn s d nh  mili giây (mt phn
nghìn giây), micrô giây (mt phn triu giây), hay nano giây (mt phn t giây).

1.8.4. Tháng thiên văn
Chu k ca qu o Mnh so vi thiên cc gi là
tháng thiên ng th M li ti v 
 c so vi các ngôi sao, ting La tinh gi là sidus và nó dài khong
27,321661 ngày (27 ngày 7 gi 43 phút 11,5 giây). Ki c
ghi nhn trong các n và Trung Quc theo
i ta chia bu tri ra làm 27 hay 28 cung, mc nhn
dng bng (các) ngôi sao d thy nh
1.8.5. Tháng giao hội
Là chu k trung bình ca chuyng ca Mi Mt Tri.
Tháng giao hi có liên quan ti các pha ca Mu
hin b ngoài ca M thuc vào v trí ca nó so vi Mt Tri khi
quan sát t t. Trong khi Mt thì
n trong chuyng vòng quanh ca mình xung quanh

18
Mt Trc hin xong mt vòng
di chuyi so vn phi di
chuyn thêm mt khong cách n t ti v trí mi sao cho c quan
sát t t là nm cùng  v trí so vi Mt Tru. Chu k dài
c gi là tháng giao hi. Do các nhiu lon trong các qu o ca
t và Mng thi gian thc t gia các chu k tu
có th ng t khong 29,27 ti kho dài trung bình dài
hn là khong 29,530589 ngày (29 ngày 12 gi 44 phút 2,9 giây). Tháng giao
hc s dng trong chu k Meton.
1.9. Các loại giờ thƣờng dùng
1.9.1. Giờ địa phƣơng và độ kinh địa lý
Gi c xnh cho m c gi là gi a
      m trên cùng mt kinh tuyn có cùng gi a
 ca Mt Tri không ph thu.

 kinh

thì góc gi ca mt thiên th nào
y  cùng mt thmng bng
t  
.
y ti mt thm, hiu gi ng hi
kinh c thi gian)

1 2 1 2
SS   

1 2 1 2
TT    

m1 m2 1 2
TT    

 sao,
T
là gi Mt Tri thc, T
m
là gi Mt Tri trung
bình. Ví d: Hà Ni có
HN
105 52'  
, Hi Phòng có
HP
106 43'  
, thì gi a

 Hi Phòng l Hà Ni là:
ph s
mHP mHN HP HN
T T 106 43' 105 52' 51' 3 24         

Rõ ràng gi  
1.9.2. Giờ múi – Giờ quốc tế
i si ta dùng gi múi. Gi múi ly theo thang
thi gian Mt Tri trung bình vc c th 

19
Mt chia thành 24 múi gii hn bi 24 kinh tuyn nu nhau
(cách nhau
15
hay 1 gi). m trong cùng mt múi dùng thng
nht mt gi. Trên thc t ng biên gii gia các múi còn phi da theo
ng biên gia lí ca tng quc gia. Gi múi là gi Mt Tra
a kinh tuyn chính gi D dàng thy rng hai múi liên tip
nhau có gi múi khác nhau 1 gi.  t n 23. Múi s 0 là
múi mà kinh tuyn gia cp
 theo chiu quay ct.

20


Hình I.18

21

y ti cùng mt thm vc nm trong các múi khác
nhau có gi  thng nht gi giao dc
trên toàn th ging Quc t t trí ly gi múi s 0
làm gi c gi là gi quc t T
o
.
Rõ ràng ti cùng mt thm vt lí nu gi quc t là T
o
thì gi  múi
s M s là:
mo
T T M

Chng h múi s 0 là 10h (gi quc t là 10h) thì  c ta
thuc múi s 7 là 17h.
Gi Quc t T
o
c gi là GMT (Greenwich mean time) hay gi kinh
tuyn Greenwich.
1.9.3. Đƣờng đổi ngày
Nt theo chiu t (theo chi
ca s múi) thì mi lt qua mt múi ta phi vng h c
mt gi (nc li thì phi vn lùi 1 gi cho phù hp vi
gi cn.
Gi s mt theo chiu t 
mc mi này khi hành lúc 6h ngày 1 tháng 1 thì
khi v n nhà là 6h ngày 25 tháng 1. Song trong chuy
ng h ca mình 24 ln tc là 24
h
y Mt Tri

mc ln 25 lng mình v i là 6h
ngày 26. Hi ng nhm l       i v   m
Magenllan khi h t l.
 tránh s nhm ln ng dc
theo kinh tuyn
180
t lin). Nhi du
t qua kinh tuyn này t i gim ngày lch ca
mình 1 ngày và nu theo chiu t  cho
phù hp vi lch c n.




22
1.10. Lịch. Các mùa
1.10.1. Chứng minh Trái Đất chuyển động quanh Mặt Trời
 t va chuy ng
quanh Mt Tri va t quay quanh
mình nó. Mt phng qu o ca
 t ct thiên cu theo mt
ng tròn ln g   o.
   t chuy ng
quanh Mt Tri mà quan sát các sao
 g      y
i rõ rt, c th là mi sao di
chuyn trên thiên cu trong m
theo m

Hình I.19

 c gi là elip th sai h  Hi    c
Copernicus d i vi các sao  gn. Bán trc ln ca elip th sai
càng bé nu sao càng xa Trát (t  nh khon các
sao qua elip th sai ca chúng).
i vi các sao nm trên mt pho thì elip th sai có dng
mt cung tròn, còn các sao nm  hoàng cc thì elip th ng tròn. Th
sai ca các sao  gn chng t t chuyng quanh Mt Tri.

Hình I.20

Hi ng th hai chng t
 t chuy ng quanh Mt
Tri là tinh sai. Gi s K là tâm ca
th t mt quan sát) và O
là tâm ca vt kính ca mt kính
 i quan sát cùng vi
kính di chuyn trong không gian
i vn tc
v
.
v
là
vn tc chuyng ct quanh Mt Tri. Ánh sáng truyn t sao S vi
vn tn vt kính ti O. T n K ánh sáng phi truyn mt mt khong
thy, nh ca sao s nm ti K
1
vi
1
KK vt

.  thu
c nh ca sao na th i ta phng ng kính

0
O (
01
K O KK
)a ng kính
0
K S'

to vc KS mt góc

c gi là góc chuyn tinh sai ca sao S.

23
T hình I.20, ta có:
v
sin sin
c
 
,


là góc gi ng ca
t KA. A gm tm apec). Vì

bé nên có th vit:
v
206.265 sin

c
    

Bit vn tc ca chuyng ct quanh Mt Tri là
v 29,78
km/s,
vn tc ánh sáng là
c 299729

20"50.sin  

m ti A no và dch chuyn cùng vt nên
các ngôi sao  gn Hoàng cc chuyng trên các vòng tròn có tâm  v trí
thc ca chúng. Các ngôi sao khác v nên nhng elip tinh sai vi bán trc ln là
20"50
. Các thiên th nm trên mt pho có elip tinh sai là mt cung
20"50 2 41" 
.
t chuyng quanh tr
có tinh sai ngày. Tinh sai ngày ph thu 
rt nhiu.
1.10.2. Chuyển động có chu kì của Trái Đất quanh Mặt Trời
T thng c y rng: Mt Tri di chuyn trên Hoàng
t s 
 o ra 12 cung, mi cung
30
ng
vo. Mi tháng, Mt Trt chòm sao.
Da vào v trí Mt Tri vi, ta có th xác
nh g  Ví d tháng 3 Mt Tri nm trong chòm

t Tri ln thì ta thy
 bu mc. Mi khi nhn bic các chòm sao
i thì ta có th nh gi gng hn vào tháng 3
chòm Trinh N lên cao khong
30
thì Mt Trc khong 2 gi.
Chu kì chuyng ca Mt Tro chính là chu kì chuyn
ng ct quanh Mt Tri bng 365,25 ngày.