nghiên cứu ảnh hưởng của việc bổ sung chế phẩm em (effective micoroorganisms) vào thức ăn lợn nái ngoại chửa kỳ 2 nuôi trong chuồng kín tới một số chỉ tiêu sinh sản và hiệu quả môi trường

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM






DƢƠNG VĂN PHONG



NGHIÊN CỨU ẢNH HƢỞNG CỦAVIỆC BỔ SUNG CHẾ PHẨM
EM (EFFETICVE MICOROORGANISMS) VÀO THỨC ĂN LỢN NÁI
NGOẠI CHỬA KỲ 2 NUÔI TRONG CHUỒNG KÍN TỚI MỘT SỐ CHỈ
TIÊU SINH SẢN VÀ HIỆU QUẢ MÔI TRƢỜNG






LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP

THÁI NGUYÊN - 2011





Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM






DƢƠNG VĂN PHONG


NGHIÊN CỨU ẢNH HƢỞNG CỦAVIỆC BỔ SUNG CHẾ PHẨM
EM (EFFETICVE MICOROORGANISMS) VÀO THỨC ĂN LỢN NÁI
NGOẠI CHỬA KỲ 2 NUÔI TRONG CHUỒNG KÍN TỚI MỘT SỐ CHỈ
TIÊU SINH SẢN VÀ HIỆU QUẢ MÔI TRƢỜNG

Chuyên ngành: Chăn nuôi
Mã số: 60.61.40

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP



Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Trần Huê Viên








THÁI NGUYÊN - 2011





Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số
liệu, kết quả trong luận văn là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ
công trình nào khác. Mọi sự giúp đỡ trong việc thực hiện đề tài đã được cám
ơn và các thông tin trích dẫn đều chỉ rõ nguồn gốc .


Tác giả


Dƣơng Văn Phong



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

ii

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành luận văn này, tôi đã nhận được sự giúp đỡ của cơ quan,
các thầy giáo, cô giáo, gia đình và bạn bè.
Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Trần Huê
Viên, thầy giáo đã trực tiếp hướng dẫn, động viên, giúp đỡ tôi về tri thức khoa
học trong suốt quá trình tiến hành nghiên cứu và hoàn thành luận văn này.
Tôi xin chân thành cảm ơn sự động viên, khích lệ, giúp đỡ của, các thầy
giáo, cô giáo, bạn bè và đồng nghiệp.
Tôi cũng xin được cảm ơn sự giúp đỡ của chủ trang trại chăn nuôi
Nguyễn Đình Thuyết - huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang, người thân trong gia
đình đã giành nhiều tình cảm và điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình
thực hiện luận văn.

Thái Nguyện, ngày10 tháng10 năm 2011
Tác giả luận văn




Dương Văn Phong










Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

iii

MỤC LỤC
Trang
Lời cam đoan i
Lời cảm ơn ii
Mục lục iii
Danh mục ký hiệu, chữ viết tắt vi
Danh mục bảng vii
Danh mục các hình viii

MỞ ĐẦU 1
Chƣơng 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 4
1.1. Đặc điểm sinh lý sinh sản của lợn nái 4
1.1.1. Đặc điểm về khả năng sinh sản của lợn nái 4
1.1.2. Khả năng sản xuất của lợn nái 5
1.1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng sản xuất của lợn nái 10
1.1.4. Đặc điểm sinh trưởng và phát triển của lợn con 13
1.1.5. Đặc điểm sinh lý tiêu hoá của lợn 16
1.1.6. Nhu cầu các chất dinh dưỡng đối với sự phát triển của lợn 17
1.2. Vai trò của vi sinh vật trong đường tiêu hóa của lợn 19
1.2.1. Hoạt động của hệ sinh vật trong đường tiêu hóa của lợn 20
1.2.2. Tác động qua lại của các vi sinh vật đường tiêu hóa lợn 22
1.3. Những hiểu biết về chế phẩm EM (Effective Microoganisms) 23
1.3.1. Khái niệm 23
1.3.2. Các loại EM và công dụng của chúng 24
1.3.3. Thành phần vi sinh vật chủ yếu trong chế phẩm EM 25
1.3.4. Tác dụng của EM 26
1.3.5. Cơ chế hoạt động của EM 26
1.4. Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước 27

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

iv
1.4.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới 27
1.4.2. Tình hình nghiên cứu trong nước 33
Chƣơng 2. ĐỐI TƢỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 44
2.1. Đối tượng nghiên cứu 44
2.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu 44
2.3. Nội dung nghiên cứu 44
2.4. Phương pháp nghiên cứu 44

2.4.1. Phương pháp bố trí thí nghiệm 44
2.4.2. Các chỉ tiêu để đáng giá khả năng sinh sản của lợn nái 46
2.4.3. Các chỉ tiêu theo dõi trên lợn con và phương pháp xác định 48
2.4.4. Một số chỉ tiêu hiệu quả của môi trường 50
2.4.5. Một số chỉ tiêu hiệu quả kinh tế - kỹ thuật của thí nghiệm 50
2.4.6. Phương pháp xử lý số liệu 50
Chƣơng 3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN 51
3.1. Ảnh hưởng của chế phẩm EM đến một số chỉ tiêu sinh sản và khả
năng kháng bệnh của lợn nái 51
3.1.1. Ảnh hưởng của chế phẩm sinh học EM đến một số chỉ tiêu sinh sản 51
3.1.2. Ảnh hưởng của chế phẩm EM đến khả năng kháng bệnh của lợn nái 53
3.2. Ảnh hưởng của chế phẩm EM đến khả năng sinh trưởng của lợn con 54
3.2.1. Sinh trưởng tích lũy của lợn con thí nghiệm 54
3.2.2. Sinh trưởng tuyệt đối của lợn con thí nghiệm 56
3.2.3 Sinh trưởng tương đối của lợn con thí nghiệm 59
3.3. Ảnh hưởng của chế phẩm EM đến sức đề kháng của lợn con 61
3.3.1. Ảnh hưởng chỉ tiêu sinh lý máu của lợn thí nghiệm 62
3.3.2. Ảnh hưởng của chế phẩm EM đến khả năng phòng và trị bệnh
tiêu chảy ở lợn con 63
3.3.3. Ảnh hưởng của chế phẩm EM đến vi sinh vật trong đường tiêu
hóa ở lợn con 65

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

v
3.4. Hiệu quả của môi trường khi bổ sung chế phẩm EM trong chăn nuôi
lợn ở chuồng kín 67
3.5. Ảnh hưởng của chế phẩm EM đến khả năng tiêu tốn thức ăn/kg tăng
KL của lợn con theo mẹ 69
3.5.1. Tiêu tốn thức ăn tập ăn/ kg tăng KL của lợn con theo mẹ 69

3.5.2. Tiêu tốn thức ăn thức ăn/ kg tăng KL của lợn con sau cai sữa 70
3.6. Hiệu quả kinh tế của việc bổ sung chế phẩm EM cho lợn nái, lợn con . 71
KẾT LUẬN, TỒN TẠI VÀ ĐỀ NGHỊ 74
TÀI LIỆU THAM KHẢO 76


Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

vi


DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT



TN : Thí nghiệm
ĐC : Đối chứng
SS : Sơ sinh
TCVN : Tiêu chuẩn Việt Nam
TT : Thứ tự
ĐVT : đơn vị tính
TTTA : Tiêu tốn thức ăn
EM : Effective- Microorganisms
VSV : Vi sinh vật
TB : Trung bình
KL : Khối lượng
PGS : Phó giáo sư
TS : Tiến sĩ
KLLM : Khối lượng lợn mẹ
Cs : cộng sự

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

vii
DANH MỤC BẢNG
Trang
Bảng 1.1: Sơ đồ bố trí thí nghiệm 46
Bảng 3.1: Ảnh hưởng của chế phẩm EM đến sức sản xuất của lợn nái thí nghiệm 51
Bảng 3.2. Ảnh hưởng chế phẩm EM đến khả năng kháng bệnh của lợn nái 54
Bảng 3.3: Khối lượng lợn con thí nghiệm qua các kỳ cân 55
Bảng 3.4. Sinh trưởng tuyệt đối của lợn con qua 3 lần TN ở các giai đoạn 57
Bảng 3.5: Sinh trưởng tương đối của lợn con qua 3 lần thí nghiệm 60
Bảng 3.6: Một số chỉ tiêu sinh lý máu của lợn thí nghiệm 30 ngày tuổi 62
Bảng 3.7: Ảnh hưởng của chế phẩm EM đến khả năng phòng và trị bệnh
tiêu chảy ở lợn con 63
Bảng 3.8: Kết quả kiểm tra mật độ vi sinh vật E.coli và Salmonella có trong
phân của lợn thí nghiệm 66
Bảng 3.9. Kết quả xác định hàm lượng khí thải H2S và NH3 trong chuồng
nuôi lợn thí nghiệm 68
Bảng 3.10 Tiêu tốn thức ăn tập ăn/ kg tăng KL của lợn con theo mẹ 70
Bảng 3.11: Tiêu tốn thức ăn tập ăn/ kg tăng KL của lợn con thí nghiệm 71
Bảng 3.12: Hạch toán chi phí thức ăn + thuốc thú y + Chế phẩm EM/kg tăng
KL lợn con giai đoạn từ sơ sinh đến 60 ngày tuổi cho 3 lần TN 72


Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

viii
DANH MỤC CÁC HÌNH
Trang

Hình 3.1: Đồ thị sinh trưởng tích lũy của lợn con từ sơ sinh đến 60 ngày tuổi 56
Hình 3.2: Biểu đồ sinh trưởng tuyệt đối của lợn con thí nghiệm giai đoạn từ
sơ sinh đến 60 ngày tuổi 59
Hình 3.3: Sinh trưởng tương đối của lợn con thí nghiệm giai đoạn sơ sinh đến
60 ngày tuổi 61


Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

1

MỞ ĐẦU

1.1. Đặt vấn đề
Chăn nuôi lợn là một ngành có vai trò quan trọng trong ngành chăn nuôi
nói chung ở Việt Nam, đây là nguồn cung cấp số lượng thực phẩm với chất
lượng cao cho nhu cầu cuộc sống của con người, nó cung cấp từ 70 - 80 %
nhu cầu về thịt cho người tiêu dùng trong nước và cho xuất khẩu.
Hiện nay bên cạnh những thuận lợi, chăn nuôi lợn ở nước ta đứng trước
nhiều rủi ro, đặc biệt là các tỉnh miền núi phía Bắc. Nguyên nhân chính là do
giá cả thịt lợn không ổn định, giá thức ăn tăng cao. Đặc biệt, dịch bệnh xảy ra
thường xuyên, gây tổn thất lớn cho ngành chăn nuôi. Mặt khác, khi chăn nuôi
phát triển mạnh, chất thải chăn nuôi gây ô nhiễm môi trường sống không ngừng
gia tăng.
Để góp phần giải quyết những vấn đề trên, cần áp dụng các biện pháp
khoa học kỹ thuật mới. Hiện nay, nhiều chế phẩm sinh học, được nhiều nước
trên thế giới nghiên cứu và sản xuất, có tác dụng kích thích sinh trưởng nhằm
hạ giá thành của vật nuôi, tăng sức đề kháng cho cơ thể, ổn định hệ vi sinh vật
có lợi, đồng thời ức chế sinh trưởng, phát triển của một số loại vi sinh vật gây
bệnh trong đường tiêu hóa của vật nuôi và giảm thiểu ô nhiễm môi trường.

Chế phẩm sinh học EM hiện nay, đã và đang được sử dụng rộng rãi trong
nông nghiệp và đạt hiệu quả cao. Có thể trong tương lai là giải pháp tốt cho
các lĩnh vực của ngành nông nghiệp và môi trường.
Công nghệ sinh học EM chính thức đưa vào Việt Nam năm 1997. Chế
phẩm EM (Effective- Microorganisms) do giáo sư, tiến sĩ Teruo Higa người
Nhật Bản phát minh ra năm 1980, và nghiên cứu thành công vào năm 1981.
Chế phẩm EM bao gồm khoảng 100 loài vi sinh vật có ích, đã được sử dụng ở
nhiều lĩnh vực khác nhau và đạt kết quả tốt. Trong chăn nuôi, khi bổ sung EM
vào thức ăn có tác dụng làm tăng khả năng tiêu hóa, hấp thụ; hạn chế bệnh tật,

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

2
thúc đẩy quá trình sinh trưởng và phát triển của gia súc, gia cẩm; giảm ô
nhiễm môi trường do chất thải chăn nuôi tạo ra (đặc biệt trong chăn nuôi công
nghiệp). Ngoài ra còn có thể bổ sung vào nước uống làm tăng sức đề kháng
cho gia súc.
Ở nước ta hiện nay, đã có một số tác giả áp dụng bổ sung chế phẩm EM
trong chăn nuôi lợn nái, lợn con và lợn thịt ở chuồng hở; còn việc nghiên
cứu, sử dụng chế phẩm EM trong chăn nuôi lợn nái ngoại nuôi công nghiệp
trong chuồng kín ở Bắc Giang chưa có tác giả nào nghiên cứu, thực hiện. Vì
lý do trên chúng tôi triển khai đề tài: “Nghiên cứu ảnh hưởng của việc bổ
sung chế phẩm EM (Effective Microorganisms) vào thức ăn lợn nái ngoại
chửa kỳ 2 nuôi trong chuồng kín tới một số chỉ tiêu sinh sản và hiệu quả
môi trường”.
1.2. Mục tiêu của đề tài
- Xác định được vai trò và tác dụng của chế phẩm EM khi bổ sung vào
thức ăn của lợn nái ngoại . Trên cơ sở đó, đánh giá được ảnh hưởng chức
năng sinh sản, nhằm làm tăng khả năng sản xuất của lợn nái.
- Xác định được vai trò của chế phẩm EM đến khả năng sinh trưởng và

khả năng kháng bệnh của lợn con và hiệu quả môi trường.
1.3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
1.3.1. Ý nghĩa khoa học
Xác định được ảnh hưởng của chế phẩm EM đến sức sản xuất của lợn nái,
sinh trưởng và kháng bệnh của lợn con.
Kết quả nghiên cứu cho phép sử dụng EM là một sản phẩm có khả
năng nâng cao năng suất của lợn nái, đồng thời đây còn là cơ sở khoa học cho
những nghiên cứu tiếp theo, nhằm ứng dụng rộng rãi các chế phẩm sinh học
trong chăn nuôi. Đóng góp thêm những tư liệu khoa học cho giảng dạy và
nghiên cứu.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

3
1.3.1. Ý nghĩa thực tiễn
Sử dụng chế phẩm sinh học EM vào chăn nuôi đại trà, để mở rộng
phát triển chăn nuôi lợn theo định hướng, góp phần vào công tác chuyển
giao tiến bộ khoa học, kỹ thuật trong lĩnh vực chăn nuôi lợn, nhằm nâng cao
khả năng sản xuất ở lợn nái, đồng thời nâng cao năng suất và chất lượng theo
hướng tạo ra sản phẩm chăn nuôi an toàn.



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

4
Chƣơng 1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU

1.1. Đặc điểm sinh lý sinh sản của lợn nái
Sinh sản là điều kiện để duy trì nòi giống của tất cả các cơ thể sinh vật
sống. Ở gia súc, quá trình sinh sản không chỉ là sự truyền thông tin di truyền
từ thế hệ này đến thế hệ khác, mà còn liên quan tới sự điều chỉnh nội tiết, đến
các giai đoạn khác nhau của quá trình đó.
Hình thức sinh sản ở gia súc là sinh sản hữu tính, ưu thế sinh học của
nó là tạo ra khả năng tái tổ hợp các tính trạng di truyền tốt về năng suất và sức
khỏe của cả bố lẫn mẹ, do đó, thế hệ sau có sức sống mạnh hơn, có năng suất
cao hơn so với thế hệ trước. Nhờ có sinh sản hữu tính mà quá trình chọn
giống xảy ra nhanh và hiệu quả hơn (Trần Đình Miên và cs, 1982 [19]).
1.1.1. Đặc điểm về khả năng sinh sản của lợn nái
Quá trình hoạt động sinh sản của gia súc là do hệ thống thần kinh thể dịch
của cơ thể điều tiết, chịu ảnh hưởng của các yếu tố di truyền và ngoại cảnh (thời
tiết, khí hậu, thức ăn, dinh dưỡng ). Trong chăn nuôi người ta đánh giá lợn là loài
gia súc có khả năng sinh sản cao, thành thục sớm, đẻ dễ và ít gặp khó khăn trong
khi đẻ. Lợn cái nội 3 - 4 tháng tuổi đã động dục. Lợn là loài gia súc đa thai, trong
điều kiện chăm sóc nuôi dưỡng hợp lý có thể đẻ 1,8 - 2,4 lứa/năm và đạt 10 - 12
con/lứa. Lợn nái có số vú nhiều, khả năng tiết sữa cao, các giống nội thường có từ
10 vú trở lên, lợn Móng Cái thường có 12 - 16 vú. Thời gian chửa đẻ của lợn ngắn
từ 113 - 114 ngày (Nguyễn Thiện và cs, 1998) [36]
* Một số đặc điểm sinh lý của lợn nái chửa cần lưu ý:
Theo Lê Hồng Mận (2002) [18]: Lợn nái chửa sau khi phối giống thụ
thai, nhau thai phát triển nhờ vào sự cung cấp dinh dưỡng, hô hấp qua hệ
thống tuần hoàn máu mẹ, đồng thời sừng tử cung cũng lớn lên theo nhịp độ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

5
phát triển của nhau thai và bào thai. Lợn mẹ có bào thai lớn thì lợn con sơ
sinh cũng lớn. Khối lượng lợn con chiếm 7 - 7,5/10 bào thai.

Theo Lê Hồng Mận, Xuân Giao (2001) [17] đã khẳng định: Lợn nái thiếu
dinh dưỡng đẻ ra con còi cọc, yếu, chống đỡ với các yếu tố bất lợi của môi
trường kém.
Nhiều công trình nghiên cứu cho thấy, khối lượng thai nhi lúc sinh lớn
gấp hai lần khối lượng bào thai lúc ba tháng. Thành phần hóa học của bào thai
lợn cũng có sự thay đổi đáng kể theo sự tăng lên của tuổi.
Theo Trần Văn Phùng và cs, (2004)[23]. Tỷ lệ nước có xu hướng giảm
dần, trong khi đó, các thành phần như: lipit, protit và các chất khoáng có xu
hướng tăng lên. Vì vậy, nuôi dưỡng lợn nái ở thời kỳ cuối rất quan trọng, nó
quyết định đến khối lượng lợn sơ sinh. Theo tác giả này cho biết thì tính trong
toàn bộ thời gian có chửa cơ thể mẹ tích lũy được 4000g protein (bình quân
30 - 40 g/con/ngày), những ngày cuối có thể lên tới 100g/ngày.
Nguyễn Quang Linh, (2005)[16] chỉ rõ: 80 ngày chửa đầu, thai còn bé,
nhu cầu dinh dưỡng tăng lên không đáng kể, 34 ngày cuối của thai kỳ, thai
phát triển rất nhanh đòi hỏi dinh dưỡng cung cấp cho con mẹ phải cao.
1.1.2. Khả năng sản xuất của lợn nái
Theo Nguyễn Thiện và cs (1998) [36]: Việc đánh giá khả năng sản xuất
của lợn nái được thông qua các chỉ tiêu:
1.1.2.1. Khả năng sinh sản
Khả năng sinh sản được đánh giá thông qua các chỉ tiêu sau:
* Số con sơ sinh sống đến 24h/lứa đẻ:
Trong vòng 24h sau khi đẻ những lợn con được sinh ra nếu không đạt
trọng lượng sơ sinh trung bình của giống, không phát dục hoàn toàn, đầu to
mông bé… thì sẽ bị chết, những lợn con chưa nhanh nhẹn dễ bị mẹ đè chết.
Đây là chỉ tiêu kinh tế kỹ thuật rất quan trọng. Nó nói lên khả năng đẻ
nhiều con hay ít con của giống, nói lên kỹ thuật chăm sóc lợn nái có chửa và
kỹ thuật thụ tinh của dẫn tinh viên.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

6
* Tỷ lệ sống
Tỷ lệ sống được tính theo công thức:
Số con sơ sinh sống đến 24
h

Tỷ lệ sống (%) = x 100
Số con đẻ ra còn sống
Trong một ổ lợn nái thường đẻ ra 3 loại:
- Loại đẻ ra còn sống:
Số con sơ sinh sống đến 24
h
= Số con đẻ ra sống- Số con chết trong 24
h
- Loại thai non: là loại thai phát triển không hoàn toàn, đẻ ra như còn
non tháng. Loại thai non đã chết trong thời gian có chửa và trước khi sinh ra.
Do vậy, số thai non cao trong một lứa đẻ sẽ làm cho số lợn con sơ sinh trong
lứa thấp.
- Loại thai gỗ: Là loại thai đã chết trong tử cung lúc 35 - 90 ngày tuổi.
Thai chết ở giai đoạn này không gây sẩy thai mà các bào thai chết thường khô
cứng lại. Số lợn con chết lúc sơ sinh, số thai non, số thai gỗ sẽ là nguyên nhân
làm giảm số lượng lợn con sơ sinh sống đến 24
h
cho một lứa đẻ.
* Số lợn con cai sữa trên lứa
Là số lợn con được nuôi sống cho đến khi cai sữa mẹ. Thời gian cai sữa
dài hay ngắn phụ thuộc vào trình độ chế biến thức ăn cho lợn con. Số lợn con
cai sữa trên lứa là chỉ tiêu kinh tế kỹ thuật rất quan trọng quyết định năng suất
của nghề chăn nuôi lợn. Nó phụ thuộc vào khả năng tiết sữa của lợn mẹ, kỹ
thuật chăn nuôi lợn con theo mẹ cũng như khả năng hạn chế các yếu tố bệnh

tật cho lợn con.
Số con sống đến cai sữa
Tỷ lệ nuôi sống (%) = x 100
Số lợn con để lại nuôi
* Số lợn con cai sữa/nái/năm
Chỉ tiêu này đánh giá tổng quát nhất đối với nghề nuôi lợn nái. Nghề
nuôi lợn nái có thể thu lãi hay không là nhờ số lượng lợn con cai sữa/nái/năm.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

7
Nếu tăng số lứa đẻ/nái/năm và tăng số lượng lợn con cai sữa trong mỗi lứa thì
số lượng lợn con cai sữa/nái/năm sẽ cao.
1.1.2.2. Chất lượng đàn con
Theo Nguyễn Thiện và cs, (1998) [36] cho rằng việc đánh giá chất
lượng đàn con dựa vào các chỉ tiêu như sau:
* Khối lượng sơ sinh toàn ổ
Là khối lượng được cân sau khi lợn con được đẻ ra, cắt rốn, lau khô và
chưa cho bú sữa lần đầu.
Khối lượng sơ sinh toàn ổ là chỉ tiêu đánh giá khả năng nuôi dưỡng
thai của lợn mẹ, kỹ thuật chăn nuôi, chăm sóc quản lý và phòng bệnh cho
lợn nái chửa.
* Khối lượng 21 ngày toàn ổ
Theo Phạm Hữu Doanh và cs (2000) [02]: Khối lượng toàn ổ lúc 21
ngày tuổi là chỉ tiêu đánh giá khả năng cho sữa của lợn mẹ. Vì sản lượng sữa
của lợn mẹ cao nhất lúc 21 ngày tuổi sau khi đẻ. Khối lượng toàn ổ cao thì
sản lượng tiết sữa của lợn mẹ cao.
Khôi lượng lợn con tăng lúc 21 ngày tuổi gấp 5 - 8 lần lúc sơ sinh. Nó
phụ thuộc vào khả năng tiết sữa và chọn làm giống của lợn nái. Thông tin do
Hội chăn nuôi Việt Nam (2004) [12].

*. Khối lượng toàn ổ lúc cai sữa
Tùy theo khối lượng lợn con khi cai sữa, thời gian bắt đầu cai sữa: 24,
28, 35 ngày, mà người ta chế biến loại thức ăn cho phù hợp.
Khối lượng cai sữa có liên quan chặt chẽ đến khối lượng sơ sinh, làm
nền tảng và là điểm xuất phát cho khối lượng xuất chuồng.
* Tỷ lệ đồng đều của đàn lợn con
Trong một lứa lợn, sự đồng đều giữa các cá thể trong đàn nói lên khả
năng nuôi con của lợn mẹ, kỹ thuật chăm sóc và phòng dịch bệnh cho lợn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

8
con. Tỷ lệ đồng đều được tính bằng tỷ lệ phần trăm giữa cá thể có khối lượng
thấp nhất trong đàn so với cá thể có khối lượng cao nhất trong đàn. Sự chênh
lệch trọng lượng giữa hai cá thể này càng ít thì tỷ lệ đồng đều càng cao.
1.1.2.3. Khoảng cách lứa đẻ
Là thời gian để hoàn thành một chu kỳ sinh sản.
Bao gồm: Thời gian chửa + thời gian nuôi con + thời gian chờ động
dục lại sau cai sữa và phối giống có chửa.
Trong 3 yếu tố trên, thì thời gian mang thai là không thể thay đổi, còn thời
gian nuôi con và thời gian chờ phối giống, có thể rút ngắn khoảng cách giữa hai
lứa đẻ.
1.1.3.4. Khả năng tiết sữa
Khả năng tiết sữa của lợn mẹ là chỉ tiêu đánh giá khả năng nuôi con của lợn
mẹ, đặc điểm của giống. Giống khác nhau thì khả năng tiết sữa cũng khác nhau.
Ngày nay người ta dùng phương pháp lấy khối lượng toàn ổ lúc 21
ngày tuổi hoặc 45 ngày tuổi tùy theo thời gian cai sữa, làm chỉ tiêu đo khả
năng tiết sữa của lợn mẹ.
Khả năng tiết sữa của lợn mẹ tăng dần từ khi mới đẻ và đạt cao nhất ở
ngày thứ 21, sau đó giảm dần.

Để lợi dụng khả năng tiết sữa của lợn mẹ, người ta thường cho cai sữa
sớm vào ngày thứ 21 hoặc ngày 28, hoặc ngày thứ 42…tùy theo trình độ chăn
nuôi của từng cơ sở (Nguyễn Thiện và cs 1996) [35]).
Theo Trần Văn Thịnh và cs 1982 [38] cho rằng thức ăn đầu tiên của lợn
con là sữa đầu. Sữa đầu có màu trong hơi vàng và đặc tiết ra 2 - 3 ngày đầu
sau khi đẻ. Trong sữa đầu các thành phần hóa học đều đặc hơn sữa thường:
lượng protein gấp 3 lần sữa thường (17 - 18% so với 5 - 6%). Trên 50%
protein của sữa đầu là globulin, đặc biệt là γ - globulin. Hàm lượng γ -
globulin giảm rất nhanh, sau 12 giờ đã giảm đi 3/4, γ - globulin là thành phần
quan trọng tạo nên sức đề kháng chống đỡ bệnh tật của lợn con sơ sinh.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

9
Theo Trần Văn Cừ, Nguyễn Khắc Khôi và cs, 1985 [2], lượng sữa của
lợn mẹ liên quan chặt chẽ đến sự phát triển của tuyến vú, thời kỳ có chửa
cũng như sau đẻ một thời gian. Trong thời kỳ có chửa, sự phát triển của tuyến
vú chịu tác động của một số hormon các tuyến nội tiết, tuyến sinh dục, tuyến
yên, tuyến thượng thận. Sau khi đẻ nó phụ thuộc vào số lượng con.
Qua nhiều thí nghiệm nghiên cứu cho thấy: lượng sữa mẹ thay đổi tùy
theo mức độ dinh dưỡng, giống lợn, số lợn con…
Trong thời kỳ tiết sữa của lợn mẹ (60 ngày) lượng sữa có sự thay đổi
qua các tuần tuổi. Lượng sữa cao nhất ở tuần thứ 2 và thứ 3 sau khi đẻ.
Lợn nái có thể tiết khoảng 300 lít sữa (60 ngày) trong thời kỳ tiết sữa
lợn con có thể bú được khoảng 30kg sữa, bình quân mỗi ngày lợn con bú
được 550gam và mỗi lần bú là 20 - 25 gam.
Sữa lợn mẹ có chất lượng cao, chứa đầy đủ các chất dinh dưỡng cần
thiết cho nhu cầu của lợn con, và đây là loại thức ăn lý tưởng của lợn con.
- Trong thành phần protein của sữa đầu có 11,29% protein huyết thanh
và 5% cazein.

- Protein huyết thanh có chứa preanbumin (protein đặc hiệu của sữa)
13,17%, anbumin 11,48%, α - globulin 2,74%, β - globulin 11,29%, γ -
globulin 45,29%, γ - Globulin thực hiện chức năng miễn dịch.
Thành phần lipit trong sữa lợn rất giống với lipit trong cơ thể lợn. Điều
này chứng tỏ lipit trong cơ thể lợn dùng để tạo thành mỡ sữa ở tuyến vú của lợn.
Hàm lượng chất khoáng trong sữa ít biến đổi, tuy có khuynh hướng hơi
tăngvào cuối thời kỳ tiết sữa (chủ yếu là canxi và phôtpho) hàm lượng khoáng
toàn phần trong sữa lợn là 7 - 9g/kg sữa.
Trong sữa đầu và sữa thường của lợn có chứa nhiều vitamin (trong sữa
đầu có chứa nhiều hơn trong sữa thường): A, C, D, B1, B2, PP, B6, B12,
Biotin, axit pantotenic.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

10
Theo Từ Quang Hiển và cs, (2001) [08]: Khả năng tiết sữa của lợn mẹ
giảm rõ rệt sau 3 tuần tiết sữa nuôi con. Đồng thời hàm lượng các chất khoáng,
đặc biệt là Fe và Ca còn rất ít, không đủ đáp ứng nhu cầu dinh dưỡng của lợn
con. Lúc này mâu thuẫn giữa khả năng cung cấp sữa của lợn mẹ và nhu cầu dinh
dưỡng của lợn con nảy sinh. Đó cũng là lúc ta cần bổ sung thức ăn sớm cho lợn
con (ngoài sữa).
Nhất thiết lợn con sơ sinh cần phải được bú sữa đầu giúp cho lợn con có
sức đề kháng chống bệnh. Trong sữa đầu có albumin và globulin cao hơn sữa
thường, đây là các chất chủ yếu giúp cho lợn con có sức đề kháng. Vì thế cần
cho lợn con bú sữa trong ba ngày đầu, đảm bảo được toàn bộ số con trong ổ
được bú hết lượng sữa đầu của lợn mẹ.
1.1.2.5. Tỷ lệ hao hụt của lợn mẹ
Theo Từ Quang Hiển và cs, (2001) [08] lợn mẹ sau khi đẻ, nuôi con cơ
thể bị gầy sút do đó ảnh hưởng tới thời gian động dục lại sau cai sữa của lợn
mẹ và năng suất của lứa tiếp theo. Tỷ lệ hao hụt của lợn mẹ càng thấp càng tốt.

KL lợn mẹ sau khi đẻ 24
h
- KL lợn mẹ sau khi cai sữa
Tỷ lệ hao hụt (%) = x 100
Khối lượng lợn mẹ sau khi đẻ 24
h


1.1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng sản xuất của lợn nái
1.1.3.1. Giống và cá thể
- Giống là yếu tố quyết định tới sự sản xuất của lợn nái. Giống và đặc
tính sản xuất của nó gắn liền với năng suất. Các giống khác nhau cho năng
suất khác nhau.
Ví dụ: Lợn Móng Cái đẻ từ 12 - 14 con/lứa
Lợn Ỉ đẻ từ 8 - 10 con/lứa
Lợn Yorkshire đẻ từ 11 - 12 con/lứa
- Các cá thể khác nhau có sức sản xuất khác nhau tùy thuộc vào cấu tạo
cơ thể, đặc điểm sinh lý của từng cá thể.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

11
1.1.3.2. Phương pháp nhân giống
Việc cải tạo đàn giống địa phương bằng việc tăng cường công tác chọn
lọc và lai tạo với các giống lợn nhập nội cao sản như Landrace, Yorkshire…
đã góp phần nâng cao đáng kể năng suất chăn nuôi lợn. Các công thức lai
kinh tế giữa lợn đực ngoại với cái nội rất có hiệu quả trong các năm qua: Lợn
đực Đại Bạch x nái Móng cái, Landrace x Lang Hồng …
Phương pháp nhân giống khác nhau sẽ cho năng suất khác nhau. Cho
nhân giống thuần chủng thì năng suất của chúng cũng chính là năng suất của

giống đó. Ví dụ: ♂ Móng Cái x ♀ Móng Cái
♂ Yorkshine x ♀ Yorkshine
Cho lai giống thì sẽ cho năng suất cao hơn hai giống gốc. Các giống
gốc càng thuần thì khi cho lai giống ưu thế lai càng cao.
Lai tạo là một biện pháp nhân giống nhằm nâng cao năng suất chăn
nuôi và chất lượng sản phẩm thông qua tận dụng ưu thế lai.
Hiện nay, có rất nhiều chương trình lai tạo, nhân giống lợn nuôi thịt.
Thuật ngữ ưu thế lai được nhà khoa học người Mỹ tên là Shull lần đầu tiên đề
xuất vào năm 1913. Theo ông, ưu thế lai là tập hợp của những hiện tượng liên
quan đến sức phát triển nhanh hơn, khả năng chống chịu bệnh tốt hơn và năng
suất cao hơn ở thế hệ đời con so với bố mẹ. Tại đó, ưu thế lai coi như là một
nguồn lực sinh học để tăng năng suất và hạ giá thành sản phẩm chăn nuôi.
Định hướng nghiên cứu và phát triển đàn lợn lai đến năm 2010 phải là
“chọn lọc và nhân thuần các giống lợn ngoại có năng suất và chất lượng cao
theo dòng, có đặc điểm năng suất khác nhau: Dòng có khả năng tăng trọng
cao và tỷ lệ nạc nhiều. Dòng có khả năng sinh sản tốt và chuyển hóa thức ăn
hiệu quả cao” (Nguyễn Thiện và cs, 1998) [36].
1.1.3.3. Tuổi và khối lượng khi phối giống
Theo Nguyễn Quang Linh và cs (2005) [16]. Đối với lợn cái hậu bị

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

12
phải thành thục về cả 2 phương diện: Thành thục về tính và thành thục về thể
vóc thì mới được cho phối giống lần đầu.
Tuổi phối giống lần đầu đối với các giống lợn khác nhau thì khác nhau:
Lợn Ỉ nội tuổi phối giống lần đầu là 5 tháng, lợn ngoại tuổi phối giống lần đầu
là 8-9 tháng khi lợn đạt 100-110kg.
Lưu ý: Cái hậu bị động dục lần đầu không nên cho phối ngay mà nên cho
phối giống vào lần động dục thứ hai hoặc thứ ba. Sở dĩ như vậy vì cho phối

giống ở lần động dục đầu tiên sẽ cho tỷ lệ thụ thai thấp, do đó, số lợn con sinh ra
trên lứa thấp.
1.1.3.4. Thứ tự lứa đẻ
Khả năng sản xuất của lợn nái ảnh hưởng rất nhiều bởi các lứa đẻ khác
nhau. Lợn cái hậu bị ở lứa đẻ thứ nhất số lượng con trên ổ thấp. Sau đó từ lứa
thứ hai trở đi sô lợn con trên ổ sẽ tăng dần đến lứa thứ sáu, thứ bảy thì bắt đầu
giảm dần.
1.1.3.5. Kỹ thuật phối giống
Kỹ thuật phối giống có ảnh hưởng tới số lượng con trên lứa. Thời điểm
phối giống thích hợp sẽ làm tăng tỷ lệ thụ thai và số con/lứa.
Chú ý: Với lợn cái động dục kéo dài 48 giờ, trứng sẽ rụng vào 8-12 giờ
trước khi kết thúc chịu đực, tức là 37-40 giờ sau khi bắt đầu chịu đực.
Nếu cho phối giống quá sớm hoặc quá muộn thì tỷ lệ thụ thai và số con
sinh ra trên ổ giảm sút nhanh chóng.
Đối với đàn lợn hạt nhân chỉ nên cho phối ghép đôi. Một lợn cái chỉ
cho giao phối với một lợn đực. Nhưng để đảm bảo tỷ lệ thụ thai cao và số
lượng con trên ổ cao thì nên phối lặp.
Đối với đàn lợn lai, sinh con thương phẩm thì có thể cho phối kép, tức
là phối hai lần với hai đực giống khác nhau. khoảng cách giữa hai lần phối lặp
và phối kép từ 12-14 giờ cho lợn nái cơ bản, từ 10-12 giờ cho lợn nái hậu bị.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

13
1.1.4. Đặc điểm sinh trưởng và phát triển của lợn con
1.1.4.1. Sự sinh trưởng của lợn con
Theo Trần Đình Miên (1982) [19] sinh trưởng là một quá trình tích luỹ
các chất hữu cơ do đồng hoá và dị hoá, là sự tăng về chiều dài, bề ngang, khối
lượng của các cơ quan bộ phận và toàn cơ thể con vật trên cơ sở tính chất di
truyền từ đời trước. Sinh trưởng mang tính chất giai đoạn, biểu hiện dưới

nhiều hình thức khác nhau. Khi nói đến sự sinh trưởng là nói đến sự phát dục
vì 2 quá trình này là đồng thời diễn ra trong cơ thể sinh vật, nếu như sinh
trưởng là sự tích luỹ về lượng thì phát dục là sự tích luỹ về chất.
1.1.4.2. Các chỉ tiêu đánh giá sự sinh trưởng
* Tốc độ sinh trưởng
Theo Trần Văn Phùng và cs, (2004) [23]: Tốc độ sinh trưởng là chỉ tiêu
kinh tế quan trọng hàng đầu trong chăn nuôi lợn thịt. Tốc độ sinh trưởng nhanh sẽ
góp phần giảm tiêu tốn thức ăn trên 1 kg tăng khối lượng, tỷ lệ thịt nạc trong thịt
xẻ, giảm chi phí trong chăn nuôi…
Khả năng sinh trưởng được tính theo gam/ngày hay kg/tháng. Tốc độ
sinh trưởng của các giống lợn khác nhau là khác nhau. Các giống lợn nội có
khả năng tăng khối lượng thấp hơn lợn lai và lợn ngoại.
Khả năng tăng khối lượng g/ngày tính theo công thức sau:
P lợn lúc kết thúc (g) - P lợn lúc bắt đầu nuôi
Tăng khối lượng (g/ngày) =
Số ngày nuôi
Trong phạm vi ứng dụng có thể đề cập đến các chỉ tiêu sau đây:
- Sinh trưởng tích luỹ: Là khối lượng cơ thể, kích thước các chiều đo
tăng lên sau một thời gian sinh trưởng.
- Sinh trưởng tuyệt đối: Là khối lượng, kích thước của cơ thể gia súc tăng
lên trong một đơn vị thời gian đối với lợn, đơn vị thời gian thường là ngày. Sinh
trưởng tuyệt đối cho biết mỗi con lợn, mỗi ngày tăng được bao nhiêu gam. Giá
trị sinh trưởng tuyệt đối càng cao thì hiệu quả kinh tế càng lớn.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

14
- Sinh trưởng tương đối: Là tỷ lệ % của khối lượng cơ thể hay kích
thước các chiều đo tăng lên của lần khảo sát sau so với lần khảo sát trước.
1.1.4.3. Các quy luật phát triển của lợn

Quá trình trưởng phát dục của gia súc nói chung cũng như ở lợn nói
riêng đều tuân theo các quy luật sau:
* Quy luật phát triển theo giai đoạn
- Giai đoạn trong thai: Quá trình sinh trưởng trong thai là một phần
quan trọng trong chu kỳ sống của lợn bởi vì thời điểm này có ảnh hưởng đến
sinh trưởng, phát triển và khả năng sinh sản của lợn. Quá trình phát triển
trong thai được chia làm ba giai đoạn: giai đoạn phôi thai, tiền thai và bào
thai. Giai đoạn phôi thai từ lúc trong thụ tinh đến 22 ngày, đặc điểm của giai
đoạn này là hợp tử dịch chuyển và làm tổ ở sừng tử cung (trong vòng 2 ngày
đầu tiên), phân chia nhanh chóng thành khối tế bào và thành các lá phôi. Giai
đoạn tiền thai từ ngày 23 - 39, hình thành nên hầu hết các cơ quan bộ phận
trong cơ thể. Giai đoạn thai từ ngày 40 đến khi đẻ là giai đoạn phát triển
nhanh về kích thước và khối lượng của thai.
- Giai đoạn ngoài thai: Giai đoạn ngoài thai được chia thành các thời kỳ
bú sữa, thời kỳ thành thục, thời kỳ trưởng thành và thời kỳ già cỗi. Lợn con mới
sinh chưa thành thục về sinh lý và thể vóc, có rất nhiều sự thay đổi diễn ra trong
thời kỳ đầu tiên sau khi sinh để phù hợp cho cuộc sống của nó sau này. Có một
số thay đổi và các yếu tố ảnh hưởng đến sự thay đổi đó như khối lượng sơ sinh
và số con đẻ ra trên ổ, lượng đường glucoza trong máu, vấn đề điều tiết thân
nhiệt, khả năng tiêu hoá và hấp thụ thức ăn, sự thay đổi về thành phần hoá học
của cơ thể theo tuổi
Thời kỳ bú sữa của lợn Việt Nam thông thường là 60 ngày. Hiện nay, một
số cơ sở chăn nuôi đã tiến hành cai sữa sớm ở 21, 28, 35 hay 45 ngày tuổi, thức
ăn của lợn con thời kỳ này là bú sữa mẹ. Tuy nhiên, muốn lợn con sinh trưởng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

15
nhanh hơn, khối lượng khi cai sữa cao hơn ta phải bổ sung thêm thức ăn. Sau khi
tách mẹ những ngày đầu thức ăn phải đảm bảo sao cho lợn con tăng trọng đều

mỗi ngày như khi bú mẹ. Có như vậy, lợn con đưa vào nuôi thịt hay hậu bị
không bị chậm lớn. Đây là điều kiện để cai sữa sớm cho lợn con có kết quả
(Nguyễn Thiện và cs, 1998) [36].
Trên cơ sở nắm vững những đặc điểm và quy luật sinh trưởng, phát dục
của gia súc, có thể trong một mức độ nào đó chúng ta tạo điều kiện cho con
vật phát triển tốt ngay lúc còn bào thai, nâng cao sức sản xuất và phẩm chất
giống sau này.
* Quy luật phát triển không đồng đều: Quy luật này thể hiện ở chỗ
cường độ sinh trưởng và tốc độ tăng trọng thay đổi theo tuổi.
- Không đồng đều về khả năng tăng khối lượng: Lúc còn non khả năng
tăng khối lượng chậm, sau dó tăng khối lượng nhanh dần, tuỳ theo các giống
lợn khác nhau mà tốc độ tăng khối lượng có khác nhau. Điều quan trọng nhất
là các nhà chăn nuôi phải biết thời điểm lợn sinh trưởng nhanh nhất để kết
thúc vỗ béo cho thích hợp, giảm giá thành sản phẩm chăn nuôi.
- Không đồng đều về sự phát triển của các cơ quan bộ phận cơ thể:
Trong quá trình sinh trưởng và phát dục của cơ thể lợn có những cơ quan phát
triển nhanh, có cơ quan phát triển chậm hơn.
- Không đồng đều về sự tích luỹ của các tổ chức mỡ, nạc, xương: Sự
phát triển của bộ xương có xu hướng giảm dần theo tuổi (tính theo sinh
trưởng tương đối); của thịt giữ mức độ bình thường trong giai đoạn đầu sau
khi sinh sau đó giảm dần từ tháng thứ 5, sự tích luỹ mỡ tăng dần từ 6 - 7
tháng tuổi. Dựa vào quy luật này, các nhà chăn nuôi cần căn cứ vào mục đích
chăn nuôi mà quyết định thời điểm giết mổ cho phù hợp để có thể đạt tỷ lệ
nạc cao nhất.