MỘT SỐ VẤN ĐỀ TÂM LÝ THƯỜNG GẶP Ở TUỔI VỊ THÀNH NIÊN

Bi ging v sc khe tâm thn tui v thnh niên
MỘT SỐ VẤN ĐỀ TÂM LÝ THƯỜNG
GẶP Ở TUỔI VỊ THÀNH NIÊN
BS NGUYỄN MINH TIẾN
VỊ THÀNH NIÊN – HỌ LÀ AI?
•
Tui v thnh niên (adolescent) bắt đu bởi hiện tượng
“lớn lên” v mặt thể chất, đúng nghĩa thì được gọi l hiện
tượng “dậy thì”.
•
V thnh niên l những con người đang trong giai đoạn
phát triển từ trạng thái lệ thuộc sang trạng thái trưởng
thnh v trở nên độc lập.
•
Các mốc thời gian qui đnh tui v thnh niên thay đi khác
nhau tùy theo hon cnh lch sử, xã hội v nn văn hóa.
•
Theo T chc UNFPA (Quỹ Dân Số Liên Hiệp Quốc)
VTN l những người nằm trong khong tui từ 10 đến 24.
MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM TÂM – SINH LÝ CỦA
TUỔI VỊ THÀNH NIÊN
•
Có những thay đi v thách thc v mặt sinh học được đặc
trưng bởi sự tăng trưởng mạnh v thể chất v sự khởi hoạt
các chc năng của hệ sinh dục.
•
Có những thay đi v mặt tư duy v nhận thc, đặc trưng
bởi kh năng tư duy trừu tượng, kh năng suy tư v bn
thân, kh năng hiểu v người khác, suy nghĩ sáng tạo, kh
năng phê phán, v những cách thc mới trong việc tiếp
nhận những thông tin từ cuộc sống.

•
Có những thay đi v xáo trộn v tình cm v cm xúc.
MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM TÂM – SINH LÝ CỦA
TUỔI VỊ THÀNH NIÊN (tiếp)
•
V thnh niên l giai đoạn đnh hình bn sắc cá nhân
(identity), trong đó có c bn sắc giới.
•
Bn sắc cá nhân (còn gọi l cái Ngã riêng) giúp người v
thnh niên suy nghĩ v bn thân, v tương lai v tìm kiếm
ý nghĩa cuộc sống.
•
V thnh niên l giai đoạn dễ mẫn cm với các thay đi, v
vì thế có nhiu tim năng rơi vo các trạng thái khủng
hong v tâm lý.
MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM TÂM – SINH LÝ CỦA
TUỔI VỊ THÀNH NIÊN (tiếp)
•
Người v thnh niên phi đối diện với những thách thc
được tạo ra từ những kỳ vọng của bn thân, gia đình v xã
hội
•
Bn sắc cá nhân của người v thnh niên phi luôn đối diện
với các thách thc từ hệ thống giá tr, tinh thn v đạo đc
m xã hội qui đnh.
•
Khi phi đương đu với những khó khăn không gii quyết
được m không được hỗ trợ đy đủ, người v thnh niên dễ
phát sinh các phn ng bồng bột, thiếu km chế v có thể
phát triển những phương thc ng phó có tính tiêu cực.

VỊ THÀNH NIÊN – MỘT GIAI ĐOẠN
CHUYỂN TIẾP TRONG ĐỜI SỐNG
•
V thnh niên l giai đoạn chuyển đi của một con người
từ chỗ “l một thnh phn của gia đình sang v trí l một
thnh phn của nhóm cùng tui, v sau đó trở thnh một
người lớn độc lập (Mabey & Sorenson)
•
V thnh niên l giai đoạn trong đó một con người vừa phi
duy trì việc bo tồn các mối quan hệ phụ thuộc đã có trước
đó, vừa phi tạo lập bn sắc riêng v thực hiện tiến trình cá
thể hóa. Sự cân bằng giữa hai tiến trình ny góp phn quan
trọng vo nn tng sc khe tâm thn của la tui đy biến
động ny.
VỊ THÀNH NIÊN VÀ GIA ĐÌNH
•
Lch sử phát triển của bn thân người v thnh niên trong
gia đình v lch sử phát triển gia đình của người v thnh
niên có nh hưởng lớn đến giai đoạn phát triển của họ ở
tui v thnh niên.
•
Các yếu tố có nh hưởng lên tâm lý phát triển của trẻ em
trong giai đoạn ny bao gồm: mối quan hệ cha mẹ v con,
mối quan hệ giữa cha mẹ với nhau, kiểu cách nuôi dưỡng
con cái, điu kiện giáo dục, học hnh, cùng các biến cố, sự
kiện quan trọng trong cuộc sống gia đình trước đó.
VỊ THÀNH NIÊN VÀ GIA ĐÌNH (tiếp)
Một số tác nhân v sự kiện có nh hưởng tiêu cực trong quá
trình phát triển trước tui v thnh niên:
•

B b rơi, mồ côi, rời gia đình sớm…
•
Có các vấn đ v gắn bó cha mẹ - con ở tui nh.
•
Sai lm trong nuôi dưỡng của cha mẹ
•
Xâm hại trẻ em
•
Bạo lực gia đình
•
Các sang chấn tâm lý, mất mát
•
Ly hôn, xung đột trong hôn nhân giữa cha mẹ
•
Cha mẹ lạm dụng chất gây nghiện
•
Có người thân phạm pháp
•
Điu kiện học hnh không đy đủ
VỊ THÀNH NIÊN
VÀ NHỮNG MỐI QUAN HỆ XÃ HỘI
•
Các mối quan hệ xã hội ở tui v thnh niên cũng tri qua sự thay
đi: trọng tâm được chuyển từ các mối quan hệ trong gia đình
sang các quan hệ với những người khác bên ngoi xã hội, đặc biệt
l quan hệ với những bạn cùng tui.
•
V thnh niên l giai đoạn đấu tranh giữa các áp lực từ gia đình
(giữ gìn các giá tr truyn thống) v các áp lực từ bạn bè (tìm cách

thích nghi, cá thể hóa v xã hội hóa).
•
V thnh niên l giai đoạn dễ mẫn cm với các tác động từ nhóm
bạn cùng tui vo lúc m các giá tr, nim tin v kh năng nhận
thc còn đang trong tiến trình hon chỉnh.
KHẢ NĂNG TIẾP CẬN CỦA NGƯỜI VỊ THÀNH
NIÊN ĐẾN CÁC DỊCH VỤ HỖ TRỢ XÃ HỘI
•
V thnh niên l một trong số những nhóm dân cư khó tiếp cận
đến các dch vụ hỗ trợ trong xã hội.
•
Trong môi trường sống có sự căng thẳng v xung đột, người v
thnh niên thường phát triển các phương thc ng phó có tính
tiêu cực, ít khi tự đi tìm sự hỗ trợ từ người khác (ngoại trừ bạn
cùng tui trong một số trường hợp).
•
Người v thnh niên thường tiếp cận các dch vụ hỗ trợ thông
qua sự dẫn dắt của người lớn, sự chuyển gửi giữa các cơ quan
hoặc do sự chủ động tiếp cận của các dch vụ hỗ trợ đến người
v thnh niên.
CÁC VẤN ĐỀ TÂM LÝ
HÀNH VI BẤT BÌNH THƯỜNG
•
Tui v thnh niên l giai đoạn tập tnh v thử nghiệm những
hnh vi mới trong cố gắng tìm cách thích nghi với những hon
cnh sống mới.
•
V thnh niên có khuynh hướng quy tụ thnh những nhóm bạn
cùng tui để dễ đạt được sự chấp nhận từ người khác. Khi
thiếu sự chấp thuận, hoặc có xung đột với gia đình, xu hướng

lệ thuộc nhóm bạn cùng tui cng tăng v người v thnh niên
cng dễ thuận theo áp lực nhóm để thực hiện những hnh vi có
tính cực đoan.
•
Sự quan tâm đến bạn khác giới v khuynh hướng muốn thử
nghiệm các hnh vi tình dục có thể thúc đẩy người v thnh
niên thực hiện các hnh vi nguy cơ v tình dục khi có tình
trạng thiếu km chế v thiếu hiểu biết.
HÀNH VI BẤT BÌNH THƯỜNG (tiếp)
Người v thnh niên, thông qua các áp lực từ nhóm bạn cùng
tui cũng như mong muốn thể hiện tính cách của bn thân,
có thể biểu hiện tính mạo hiểm thông qua một số hnh vi có
tính chất chống đối xã hội.
•
Nghe nhạc lớn tiếng hoặc kích động
•
Gây rối trật tự công cộng
•
Lái xe bạt mạng, tốc độ cao
•
Gây cháy, n
•
Phá hoại công trình văn hóa
•
Ăn cắp, ăn trộm trong cửa hng, nh riêng
•
Gây g đánh nhau
LẠM DỤNG CHẤT GÂY NGHIỆN
•

V thnh niên cũng l la tui dễ có nguy cơ tiếp xúc với các chất
gây nghiện, hoặc do các áp lực từ nhóm bạn cùng trang la, hoặc
do muốn thể nghiệm bn sắc cá nhân, hoặc do việc sử dụng chất
gây nghiện có thể giúp gii ta căng thẳng v né tránh những khó
khăn v tâm lý.
•
Việc tiếp xúc các chất gây nghiện có thể từ mc độ hút thuốc lá,
uống bia, rượu, cho đến việc lạm dụng các chất ma túy khác như:
cn sa, dẫn chất từ thuốc phiện, các chất gây hưng thn, gây o
giác, các loại tân dược….
•
Việc lạm dụng các chất gây nghiện, nhất l những chất gây thay
đi tâm trạng, có thể lm trm trọng thêm những vấn đ sẵn có,
cũng như phát sinh thêm những khó khăn mới trong cuộc sống
của người v thnh niên.
VỊ THÀNH NIÊN PHẠM PHÁP
Trong những trường hợp nghiêm trọng, những hnh vi mang
tính chất chống đối xã hội có thể đến mc độ phạm pháp
•
Xâm hại tình dục
•
Sử dụng bạo lực, hung khí
•
Giết người
•
Cướp giật
•
Buôn lậu, mua bán hng cấm
•
Lừa đo, chiếm đoạt ti sn

•
T chc băng nhóm, đe dọa, khống chế người khác
•
Bắt cóc, tống tin vv…
RỐI LOẠN ĂN UỐNG
•
Một số người v thnh niên có sự thay đi trong thói quen ăn
uống. Có thể nhn ăn quá đáng hoặc ăn quá nhiu.
•
Sự nhn ăn quá đáng có thể do nh hưởng bởi những hình mẫu,
bởi sự lo ngại tăng cân, bởi những thói quen khác có hại cho
sc khe như hút thuốc lá, uống rượu bia…
•
Một số trường hợp mắc chng chán ăn tâm căn (anorexia
nervosa)
•
Một số trường hợp mắc chng háu ăn (bulimia) v có thể kèm
theo tình trạng thừa cân hay béo phì.
•
Những thay đi thói quen ăn uống đôi khi kèm theo những
thói quen không hay khác như nghiện game, nghiện net, đi
chơi vô độ…
TRẦM CẢM VÀ TỰ SÁT
•
Trm cm (depression) l một loại rối loạn v tâm trạng (mood
disorder) biểu hiện bằng sự suy kém các chc năng hoạt động tinh
thn, mất quan tâm, hng thú đối với các sinh hoạt, hoạt động

thường ngy, cùng với sự gim sút lòng tự trọng, nhìn đời bi quan
v có thể có ý tưởng tự sát.
•
Có ba mc độ trm cm:
(1) Nhẹ: Vẫn có thể cố gắng để sinh hoạt, lm việc bình thường
(2) Trung bình: Gim sút kh năng lm việc v hoạt động xã hội,
v có trở ngại trong sinh hoạt thường ngy
(3) Nặng: Gim sút đáng kể trong kh năng lm việc, hoạt động xã
hội lẫn trong các sinh hoạt thường ngy. Có thể có kèm những triệu
chng loạn thn như hoang tưởng v o giác.
TRẦM CẢM VÀ TỰ SÁT (tiếp)
•
Phn lớn v thnh niên đu thỉnh thong có những lúc b trm
cm như một phn của đời sống bình thường. Điu ny cng
dễ lm tăng nguy cơ xy ra trm cm nặng ở v thnh niên.
•
Các dấu hiệu cô đơn v rút lui khi các quan hệ xã hội thường
l những dấu hiệu báo trước của trm cm.
•
Trm cm có thể biểu hiện bởi cái nhìn tiêu cực v bn thân,
diễn gii tiêu cực v những tri nghiệm sống riêng v những
quan điểm tiêu cực v tương lai.
•
Một số em b nh ra đi. V thnh niên dễ phát sinh các phn
ng hướng ngoại, bồng bột, quá khích, trong khi nữ thì phn
ng hướng nội, trở nên băn khoăn, lo lắng quá đáng.
TRẦM CẢM VÀ TỰ SÁT (tiếp)
•
Nhiu v thnh niên trong đời sống bình thường cũng có lúc
nghĩ đến cái chết.

•
Đời sống căng thẳng, nhiu lo lắng hoặc trạng thái trm cm
có thể lm tăng kh năng người v thnh niên có những ý
tưởng tự sát, toan tự sát hoặc thực hiện tự sát.
•
Việc thiếu những nguồn lực hỗ trợ trong môi trường sống,
sống cô độc v kh năng ng phó kém l những điu kiện
thuận lợi khiến ý tưởng tự sát dễ xuất hiện.
•
Một số yếu tố thuận lợi khác: lạm dụng chất gây nghiện,
khiếm khuyết nghiêm trọng v giao tiếp với người thân, gia
đình, bạn bè v kh năng dễ tìm kiếm phương tiện gây chết…
STRESS VÀ KHỦNG HOẢNG