Nghiên cứu hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng và đánh giá rủi ro kiểm soát

Nghiên cứu hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng và đánh giá rủi ro kiểm
soát
LỜI MỞ ĐẦU
Để đáp ứng nhu cầu đổi mới cơ chế quản lý kinh tế tàI chính nhằm
nâng cao chất lượng quản lý kinh tế trong nền kinh tế quốc dân ,vấn đề
kiểm tra kiểm soát chất lượng làm lành mạnh hoá các thông tin tàI chính
trong nền kinh tế quốc dânlà một nhu cầu cấp thiết. Giúp cho nền kinh tế
thị trường có thể đứng vững và có thể phát triển toàn diện về mọi mặt.Nó
đIũu tiết nền kinh tế đI đúng hướng và hạn chế được những khủng hoảng
có thể xảy ra trong nền kinh tế thị trường.chính vì vậy mà kiểm toán ra
đời như một sự tất yếu.
Trong điều kiện nền kinh tế thị trường với nhiều thành phần kinh tế đang
phát triển, sự ra đời của các doanh nghiệp trẻ và đày triển vọng khiến cho
sự canh tranh giữa các doanh nghiệp ngày càng trở nên gay gắt. Các
doanh nghiệp cần mở rộng sản xuất kinh doanh, đầu tư mới máy móc,
trang thiết bị hiện đại cho sản xuất…do vậy doanh nghiệp cần phải huy
động vốn từ các nhà đầu tư bên ngoài. Các nhà đầu tư cần có những tài
liệu tin cậy để có sự đầu tư đúng đắn, ngoài ra; các cơ quan Nhà nước cần
thông tin trung thực để điều tiết vĩ mô nền kinh tế; người lao động cần
thông tin đáng tin cậy về kết quả kinh doanh, thực hiện chính sách tiền
lương…; khách hàng, nhà cung cấp cần hiểu rõ thực chất kinh doanh và
tình hình tài chính của doanh nghiệp để cung cấp hàng hoá, dịch vụ.
Chính vì vậy, kiểm toán nói chung và kiểm toán tài chính ra đời với vai
1
Nguyễn Anh Đào
1
Nghiên cứu hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng và đánh giá rủi ro kiểm
soát
trò, chức năng xác minh và tư ván không chỉ giúp cho sự quản lý vĩ mô
của Nhà nước mà còn ý nghĩa cho bản thân doanh nghiệp và các đối
tượng quan tâm. Nếu như Báo cáo tài chính chỉ cung cấp và trình bày cho

người đọc thực trạng của doanh nghiệp tại một thời gian nhất định thì
kiểm toán các Báo cáo tài chính sẽ gây dựng lòng tin cho người sử dụng
đối với Báo cáo tài chính đó.
Từ đó ta có thể thấy mục tiêu của tổ chức công tác kiểm toán hướng
tơí việc tạo ra mối quan hệ khoa học và nghệ thuật các phương pháp kĩ
thuật kiểm toán dùng để xác minh và bày tỏ ý kiến về đối tượng kiểm
toán.mối liên hệ này xuất phát từ yêu cầu thực hiện chức năng kiểm
toántheo từng đối tượng loại hình cụ thể của kiểm toán .Những phương
pháp kĩ thuật áp dụng rất đa dạng,sử dụng những phưong pháp
luận,những phạm trù chiết học ,kinh tế trính trị vào nghiên cứu.các
phương pháp toán học đối chiếu lôgíc,đối chiếu trực tiếp,kiểm kê ,thực
nghiệm và đIều tra…các yếu tố này cần được kết hợp theo một trình tự
khoa học phù hợp với đối tượng cụ thể ở một khách thể xác định.có nhiều
cách kết hợp cụ thể khác nhau và mang lại hiệu quả khác nhau.
Trong điều kiện Việt Nam hiện nay, hoạt động kiểm toán nói chung
cũng như hoạt động kiểm toán độc lập nói riêng là những hoạt động hết
sức mới mẻ. Trong khi đó hành lang pháp lý cho hoạt động kiểm toán
chưa đầy đủ, nội dung, quy trình cũng như phương pháp được vận dụng
2
Nguyễn Anh Đào
2
Nghiên cứu hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng và đánh giá rủi ro kiểm
soát
trong các cuộc kiểm toán của Việt Nam mới ở giai đoạn đầu, nguồn tài
liệu thiếu cả về số lượng, tính đồng bộ và hạn chế về mặt chất lượng. Do
vậy, kế hoạch kiểm toán cần được coi trọng để đảm bảo chất lượng và
hiệu quả của cuộc kiểm toán. Thực tiễn hoạt động kiểm toán ở nước ta
trong những năm vừa qua cho thấy kế hoạch kiểm toán được lập đầy đủ
và chu đáo là một trong những nhân tố hàng đầu đưa đến sự thành công
của cuộc kiểm toán cũng như dẫn đến sự thành công của các doanh

nghiệp.
Đề án môn học”Trình tự tổ chức công tác kiểm toán”được viết
trên cơ sở những bài giảng về kiểm toán.
Đề án gồm 3 phần:
PhầnI: Tổ chức kiểm toán với việc xác định trình tự kiểm toán.
PhầnII: Quy trình chung của công tác kiểm toán.
Phần III: Vận dụng quy trình kiểm toán vào các loại hình kiểm toán
3
Nguyễn Anh Đào
3
Nghiên cứu hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng và đánh giá rủi ro kiểm
soát
PhầnI: Tổ chức kiểm toán với việc xác định trình
tự kiểm toán
1.1Kiểm toán và tổ chức kiểm toán
1.1.1 Tổ chức kiểm toán
Là mối liên hệ giữa các yếu tố trong một hệ thống .mức độ
liên hệ này được xác định qua biên độ giao động từ không đến
một.ở mức độ không,các yếu tố trong cùng một hệ thống
không tồn tại bấ kì mối liên hệ nào.khi đó hệ thống rơI vào
tình trạng tan rã hay vô tổ chức.ở độ một ,ngược lại ,các yếu tố
quan hệ chặt chẽ,khoa học và hệ thống hoạt động ở mức độ tối
ưu .
1.1.2 Tổ chức kiểm toán
là kháI niệm bao hàm trình tự kiểm toán.một cuộc kiểm toán
chỉ có thể thực hiện thành công nếu đối tượng kiểm toán được
xác định thống nhất giữa chủ thể và khách thểkiểm toán,trong
đó chủ thể kiểm toán được xác định rõ mục tiêu và phạm vi
kiểm toán vàkết hợp khéo léo các phương pháp kĩ thuật theo
trình tự kiểm toán trong khuôn khổ những cơ sở pháp lý nhất

định để thực hiện cuộc kiểm toán,thoả mãn nhu cầu khách thể
kiểm toán và các bên quan tâm.theo đó tổ chức kiểm toán là
4
Nguyễn Anh Đào
4
Nghiên cứu hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng và đánh giá rủi ro kiểm
soát
một vấn đề cơ bản,có ý nghĩa quyết định sự thành côngvà tính
hiệu quả thực hiện một cuộc kiểm toán.
1.1.3 Tổ chức kiểm toán
Là thứ tự diễn ra từ đầu đến cuối của một vấn đề đã được xắp
xếp dự tính từ trứơc lúc xảy ra hiện tượng đó.
1.1.4 Tổ chức kiểm toán
Là một quy trình chung với 3 bước cơ bản
- Chuẩn bị kiểm toán
-Thực hành kiểm toán
- Kết thúc kiểm toán
PhầnII: Quy trình chung của công tác kiểm toán
2.1. Lập kế hoạch kiểm toán trong quy trình kiểm toán báo cáo tài
chính.
2.1.1 Qui trình kiểm toán và vai trò của lập kế hoạch kiểm toán trong
quy trình kiểm toán Báo cáo tài chính.
Để đảm bảo tính hiệu quả, tính kinh tế và tính hiệu lực của từng
cuộc kiểm toán cũng như để thu thập bằng chứng kiểm toán đầy đủ có giá
trị làm căn cứ cho kết luận của kiểm toán viên về tính trung thực và hợp
lý của số liệu trên Báo cáo tài chính, cuộc kiểm toán thường được tiến
hành theo quy trình gồm ba giai đoạn như sau: lập kế hoạch và thiết kế
5
Nguyễn Anh Đào
5

Nghiên cứu hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng và đánh giá rủi ro kiểm
soát
các phương pháp kiểm toán, thực hiện kế hoạch kiểm toán, hoàn thành
cuộc kiểm toán và công bố báo cáo kiểm toán.
Sơ đồ 1: Ba giai đoạn của một cuộc kiểm toán Báo cáo tài chính
Trong đó lập kế hoạch kiểm toán là giai đoạn đầu tiên mà các kiểm
toán viên cần thực hiện trong mỗi cuộc kiểm toán nhằm tạo ra các điều
kiện pháp lý cũng như những điều kiện cần thiết khác cho kiểm toán.
Việc lập kế hoạch kiểm toán đã được quy định rõ trong các Chuẩn mực
Kiểm toán hiện hành, Chuẩn mực kiểm toán thứ tư trong10 Chuẩn mực
6
Nguyễn Anh Đào
Giai đoạn I
Lập kế hoạch v thià ết kế phương pháp kiểm
Giai đoạn II
Thực hiện kế hoạch kiểm toán
Giai đoạn III
Ho n th nh kià à ểm toán v công bà ố báo cáo
6
Nghiên cứu hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng và đánh giá rủi ro kiểm
soát
Kiểm toán được thừa nhận rộng rãi ( GAAS ) đòi hỏi “ công tác kiểm
toán phải được lập kế hoạch đầy đủ và các trợ lý, nếu có, phải được giám
sát đúng đắn”. Đoạn hai trong chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 300
cũng nêu rõ kiểm toán viên và Công ty kiểm toán cần lập kế hoạch kiểm
toán để có thể đảm bảo được rằng cuộc kiểm toán đã được tiến hành một
cách có hiệu quả.
Như vậy việc lập kế hoạch kiểm toán không chỉ xuất phát từ yêu cầu
chính của cuộc kiểm toán nhằm chuẩn bị những điều kiện cơ bản trong
công tác kiểm toán, cho cuộc kiểm toán mà còn là nguyên tắc cơ bản

trong công tác kiểm toán đã được quy định thành chuẩn mực và đòi hỏi
các kiểm toán viên phải tuân theo đầy đủ nhằm đảm bảo tiến hành công
tác kiểm toán có hiệu quả và chất lượng.
Lập kế hoạch kiểm toán là giai đoạn đầu tiên của một cuộc kiểm toán
có vai trò quan trọng, chi phối tới chất lượng và hiệu quả chung của toàn
bộ cuộc kiểm toán. Ý nghĩa của giai đoạn này được thể hiện qua một số
điểm sau:
• Kế hoạch kiểm toán giúp kiểm toán viên thu thập được các bằng
chứng kiểm toán đầy đủ và có giá trị làm cơ sở để đưa ra các ý kiến
xác đáng về Báo cáo tài chính, từ đó giúp các kiểm toán viên hạn chế
7
Nguyễn Anh Đào
7
Nghiên cứu hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng và đánh giá rủi ro kiểm
soát
những sai sót, giảm thiểu trách nhiệm pháp lý, nâng cao hiệu quả công
việc và giữ vững được uy tín nghề nghiệp đối với khách hàng.
• Kế hoạch kiểm toán giúp kiểm toán viên phối hợp hiệu quả với nhau
cũng như phối hợp hiệu quả với các bộ phận có liên quan như kiểm
toán nội bộ, các chuyên gia bên ngoài… Đồng thời qua sự phối hợp
hiệu quả đó, kiểm toán viên có thể tiến hành cuộc kiểm toán theo đúng
chương trình đã lập với các chi phí ở mức hợp lý, tăng cường sức
mạnh cạnh tranh cho Công ty kiểm toán và giữ uy tín với khách hàng
trong mối quan hệ làm ăn lâu dài.
• Kế hoạch kiểm toán thích hợp là căn cứ để Công ty kiểm toán tránh
xảy ra những bất đồng đối với khách hàng. Trên cơ sở kế hoạch kiểm
toán đã lập, kiểm toán viên thống nhất với các khách hàng về nội dung
công việc sẽ thực hiện, thời gian tiến hành kiểm toán cũng như là trách
nhiệm của mỗi bên… Điều này tránh xảy ra những hiểm lầm đáng tiếc
giữa hai bên.

• Ngoài ra, căn cứ vào kế hoạch kiểm toán đã được lập, kiểm toán viên
có thể kiểm soát và đánh giá chất lượng công việc kiểm toán đã và
đang thực hiện, góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả của cuộc
kiểm toán, từ đó càng thắt chặt hơn mối quan hệ giữa Công ty kiểm
toán với khách hàng.
8
Nguyễn Anh Đào
8
Nghiên cứu hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng và đánh giá rủi ro kiểm
soát
Trong điều kiện Việt Nam hiện nay, hoạt động kiểm toán nói chung
cũng như hoạt động kiểm toán độc lập nói riêng là những hoạt động hết
sức mới mẻ. Trong khi đó hành lang pháp lý cho hoạt động kiểm toán
chưa đầy đủ, nội dung, quy trình cũng như phương pháp được vận dụng
trong các cuộc kiểm toán của Việt Nam mới ở giai đoạn đầu, nguồn tài
liệu thiếu cả về số lượng, tính đồng bộ và hạn chế về mặt chất lượng. Do
vậy, kế hoạch kiểm toán cần được coi trọng để đảm bảo chất lượng và
hiệu quả của cuộc kiểm toán. Thực tiễn hoạt động kiểm toán ở nước ta
trong những năm vừa qua cho thấy kế hoạch kiểm toán được lập đầy đủ
và chu đáo là một trong những nhân tố hàng đầu đưa đến sự thành công
của cuộc kiểm toán cũng như dẫn đến sự thành công của các doanh
nghiệp.
2.1.2 Trình tự giai đoạn lập kế hoạch và thiết kế các phương pháp kiểm
toán
Để giúp cho việc lập kế hoạch và thiết kế phương pháp kiểm toán
được thực hiện có hiệu quả, các giám đốc kiểm toán và các kiểm toán
viên cao cấp thường lập chiến lược kiểm toán. Theo chuẩn mực Kiểm
toán Việt Nam số 300, Kế hoạch kiểm toán, chiến lược kiểm toán được
hiểu là định hướng cơ bản cho một cuộc kiểm toán dựa trên hiểu biết của
9

Nguyễn Anh Đào
9
Chuẩn bị cho kế hoạch kiểm toán
Thu thập thông tin cơ sở
Thu thập thông tin về nghĩa vụ pháp lý của khách hàng và thực hiện các
thủ tục phân tích
Đánh giá tính trọng yếu, rủi ro kiểm toán
Tìm hiểm hệ thống kiểm soát nội và đánh giá rủi ro kiểm soát
Lập kế hoạch kiểm toán toàn diện và soạn thảo chương trình kiểm toán
Nghiên cứu hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng và đánh giá rủi ro kiểm
soát
Công ty kiểm toán về tình hình hoạt động của khách hàng và trọng tâm
của cuộc kiểm toán.
Lập kế hoạch kiểm toán( bao gồm kế hoạch kiểm toán tổng quát và kế
hoạch kiểm toán chi tiết) gồm sáu bước công việc như sau:
Sơ đồ 2: Lập kế hoạch và thiết kế phương pháp kiểm toán
10
Nguyễn Anh Đào
10
Nghiên cứu hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng và đánh giá rủi ro kiểm
soát
2.2 Lập kế hoạch kiểm toán tổng quát
Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 300 qui định: “ Kế hoạch kiểm
toán phải được lập một cách thích hợp nhằm đảm bảo bao quát hết các
khía cạnh trọng yếu của cuộc kiểm toán, đảm bảo phát hiện những vấn đề
tiềm ẩn và cuộc kiểm toán được hoàn thành đúng hạn”. Theo đó, việc lập
kế hoạch kiểm toán thường được triển khai qua các bước chi tiết sau.
Chuẩn bị cho kế hoạch kiểm toán
Quy trình kiểm toán bắt đầu khi kiểm toán viên và Công ty kiểm toán thu
nhận một khách hàng. Thu nhận khách hàng là một quá trình gồm 2 bước:

thứ nhất, phải có sự liên lạc giữa kiểm toán viên với khách hàng tiềm
năng mà khách hàng này yêu được kiểm toán và khi có yêu cầu kiểm
toán, kiểm toán viên phải đánh giá liệu có chấp nhận yêu cầu đó hay
không. Còn đối với những khách hàng hiện tại, kiểm toán viên phải quyết
định liệu có tiếp tục kiểm toán hay không? Trên cơ sở đã xác định được
11
Nguyễn Anh Đào
11
Nghiên cứu hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng và đánh giá rủi ro kiểm
soát
đối tượng khách hàng có thể phục vụ trong tượng lai, Công ty kiểm toán
sẽ tiến hành các công việc cần thiết để chuẩn bị lập kế hoạch kiểm toán
bao gồm: đánh giá khả năng chấp nhận kiểm toán, nhận diện các lý do
kiểm toán, lựa chọn đội ngũ nhân viên kiểm toán và ký hợp đồng kiểm
toán.
- Đánh giá khả năng chấp nhận kiểm toán thông qua việc xem xét hệ
thống kiểm soát và xem xét tính liêm chính của ban giám đốc khách
hàng thông qua việc phỏng vấn các kiểm toán viên tiền nhiệm. Từ đó,
xác định khả năng có thể kiểm toán được công ty khách hàng.
- Nhận diện lý do kiểm toán của công ty khách hàng, để thực hiện việc
này kiểm toán viên có thể phỏng vấn trực tiếp ban giám đốc khách
hàng hoặc dựa vào kinh nghiệp của những cuộc kiểm toán trước.
- Lựa chọn đội ngũ nhân viên kiểm toán: trong quá trình lựa chọn nhân
viên kiểm toán phải chú trọng đến 3 vấn đề:
+ Trong nhóm hay trong đoàn kiểm toán phải có những người có khả
năng giám sát cuộc kiểm toán.
+ Tránh thay đổi kiểm toán viên cho các cuộc kiểm toán đối với một
khách hàng trong nhiều năm.
+ Lựa chọn những kiểm toán viên có kiến thức và kinh nghiệm về
nghành nghề kinh doanh của khách hàng.

12
Nguyễn Anh Đào
12
Nghiên cứu hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng và đánh giá rủi ro kiểm
soát
- Lập hợp đồng kiểm toán: khi chấp nhận kiểm toán thì công ty kiểm
toán lập một hợp đồng kiểm toán để tránh bất đồng trong hoặc sau
cuộc kiểm toán. Hợp đồng kiểm toán là thoả thuận chính thức giữa
Công ty kiểm toán và khách hàng về việc kiểm toán và thực hiện các
dịch vụ có liên quan khác. Về mặt pháp lý hợp đồng kiểm toán là hợp
đồng kinh tế và bao gồm các nội dung chủ yếu sau:
+ Mục đích và phạm vi kiểm toán.
+ Trách nhiệm của ban giám đốc công ty khách hàng và công ty kiểm
toán.
+ Hình thức thông báo kết quả kiểm toán.
+ thời gian tiến hành, kết thúc và phát hành báo cáo kiểm toán.
+ Căn cứ tính giá phí của cuộc kiểm toán và hình thức thanh toán.
+ Chỉ rõ trách nhiệm của kiểm toán viên và Công ty kiểm toán không
liên quan tới những sai sót do bản chất của hệ thống kế toán và kiểm
soát nội bộ của khách hàng.
2.2.2 Thu thập thông tin cơ sở
Sau khi ký kết hợp đồng kiểm toán, kiểm toán viên bắt đầu lập kế
hoạch kiểm toán tổng quát. Trong giai đoạn này, như đã được xác định
trong Chuẩn mực Kiểm toán Việt Nam số 300, Lập kế hoạch kiểm toán,
kiểm toán viên thu thập hiểu biết nghành nghề, công việc kinh doanh của
khách hàng, tìm hiểu về hệ thống kế toán, kiểm soát nội bộ và các bên
13
Nguyễn Anh Đào
13
Nghiên cứu hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng và đánh giá rủi ro kiểm

soát
liên quan để đánh giá rủi ro và lên kế hoạch kiểm toán. Trong giai đoạn
này kiểm toán viên đánh giá khả năng có những sai sót trọng yếu, đưa ra
đánh giá ban đầu về mức trọng yếu và thực hiện các thủ tục phân tích để
xác định thời gian cần thiết để thực hiện kiểm toán và việc mở rộng các
thủ tục kiểm toán khác.
- Tìm hiểu nghành nghề và hoạt động kinh doanh của khách hàng. Cụ
thể, mỗi nghành nghề có một hệ thống kế toán riêng và có những
nguyên tắc đặc thù. Để tìm hiểm nghành nghề kinh doanh của công ty
khách hàng có thể trao đổi với kiểm toán viên tiền nhiệm hoặc trực
tiếp trao đổi với nhân viên, ban giám đốc của khách hàng. Ngoài ra
kiểm toán viên có thể có được những hiểu biết đó qua việc nghiên cứu
các sách báo, tạp chí chuyên nghành, và ở Việt Nam, kiểm toán viên
có thể lấy các thông tin từ Niên giám thống kê do Tổng cục Thống kê
phát hành hàng năm.
- Xem xét lại kết quả của cuộc kiểm toán trước và hồ sơ kiểm toán
thường xuyên. Các hồ sơ kiểm toán thường xuyên thường chứa đựng
rất nhiều thông tin về khách hàng, về công việc kinh doanh, cơ cấu tổ
chức và các đặc điểm hoạt động khác. Ngoài ra đa phần các công ty
kiểm toán đều duy trì hồ sơ kiểm toán thường xuyên đối với mỗi
khách hàng. Hồ sơ này có các bản sao của các tài liệu như: sơ đồ tổ
chức bộ máy, điều lệ công ty, chính sách tài chính, kế toán… Qua đó
14
Nguyễn Anh Đào
14
Nghiên cứu hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng và đánh giá rủi ro kiểm
soát
kiểm toán viên sẽ tìm thấy những thông tin hữu ích về công việc kinh
doanh của khách hàng. Việc cập nhật và xem xét các sổ sách của công
ty là rất cần thiết vì qua đó kiểm toán viên không chỉ xác định được

các quyết định của các nhà quản lý có phù hợp với pháp luật của Nhà
nước, với các chính sách hiện hành của công ty hay không mà còn
giúp kiểm toán viên hiểu được bản chất của các số liệu cũng như sự
biến động của chúng trên các báo cáo tài chính được kiểm toán.
- Tham quan nhà xưởng, kho bãi, trụ sở làm việc của công ty khách
hàng. Công việc này cung cấp cho kiểm toán viên một bức tranh tổng
thể về hoạt động sản xuất kinh doanh của công ty khách hàng, về sản
phẩm tồn kho, dây truyền công nghệ, cách phân công công tác, phong
cách quản lý điều hành của ban giám đốc.
- Nhận diện các bên hữu quan: phải được thực hiện ngay trong giai
đoạn lập kế hoạch kiểm toán, thông qua phỏng vấn ban giám đốc, xem
sổ theo dõi cổ đông, các bên tham gia góp vốn, hoặc sổ theo dõi khách
hàng. Từ đó dự đoán các vấn đề có thể phát sinh để hoạch định một kế
hoạch kiểm toán phù hợp hơn.
- Dự kiến nhu cầu đối với các chuyên gia bên ngoài: kiểm toán viên
phải đánh giá khả năng chuyên môn, mục đích, phạm vi công việc của
họ, cũng như việc sử dụng tài liệu của các chuyên gia bên ngoài cho
các mục tiêu kiểm toán.Ngoài ra, còn phải xem xét mối quan hệ giữa
15
Nguyễn Anh Đào
15
Nghiên cứu hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng và đánh giá rủi ro kiểm
soát
các chuyên gia bên ngoài với khách hàng hoặc các yếu tố có thể ảnh
hưởng tới tính khách quan của chuyên gia đó.
2.2.3 Thu thập thông tin về nghĩa vụ pháp lý của khách hàng
Nếu các thông tin cơ sở được thu thập ở trên giúp cho kiểm toán viên
hiểu được về các mặt hoạt động kinh doanh của khách hàng thì việc thu
thập các thông tin về nghĩa vụ pháp lý của khách hàng giúp cho kiểm
toán viên nắm bắt được các quy trình mang tính pháp lý có ảnh hưởng

đến các mặt hoạt động kinh doanh này, những thông tin này được thu
thập trong quá trình tiếp xúc với Ban giám đốc khách hàng bao gồm các
loại sau:
- Giấy phép thành lập và điều lệ thành lập của công ty khách hàng. Việc
nghiên cứu những giấy tờ này giúp cho kiểm toán viên hiểu được quá
trình hình thành, mục tiêu hoạt động và những lĩnh vực kinh doanh
hợp pháp của đơn vị.
- Các báo cáo tài chính, báo cáo kiểm toán, biên bản thanh tra, kiểm tra
của năm hiện hành hoặc một vài năm trước. Các báo cáo trên cung cấp
về thực trạng tài chính, kết quả hoạt động kinh doanh và dự kiến về
phương án kiểm tra thông qua các biên bản kiểm tra, thanh tra trước.
16
Nguyễn Anh Đào
16
Nghiên cứu hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng và đánh giá rủi ro kiểm
soát
- Biên bản họp của hội đồng cổ đông, hội đồng quản trị và ban giám
đốc. Thông qua việc nghiên cứu các biên bản này kiểm toán viên sẽ
xác định được những yếu tố ảnh hưởng tới thông tin trên báo cáo tài
chính.
- Các hợp đồng và cam kết quan trọng: Trong giai đoạn lập kế hoạch
kiểm toán việc xem xét sơ bộ các hợp đồng đó giúp cho kiểm toán
viên hình dung được những khía cạnh pháp lý có ảnh hưởng đến tình
hình tài chính và kết quả hoạt động của đơn vị.
Thực hiện các thủ tục phân tích
Theo Chuẩn mực Kiểm toán hiện hành các thủ tục phân tích được áp
dụng cho tất cả các cuộc kiểm toán và chúng thường được thực hiện trong
tất cả các giai đoạn của cuộc kiểm toán.
Thủ tục phân tích, theo định nghĩa của Chuẩn mực Kiểm toán Việt Nam
số 520, “là việc phân tích các số liệu, thông tin, các tỷ suất quan trọng,

qua đó tìm ra những xu hướng biến động và tìm ra những mối quan hệ có
mâu thuẫn với các thông tin liên quan khác hoặc có sự chênh lệch lớn so
với giá trị đã dự kiến”. Các thủ tục phân tích được sử dụng trong giai
đoạn lập kế hoạch kiểm toán hướng tới các mục tiêu sau:
17
Nguyễn Anh Đào
17
Nghiên cứu hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng và đánh giá rủi ro kiểm
soát
- Thu thập hiểu biết về nội dung các báo cáo tài chính và những biến
đổi quan trọng trong hoạt động kế toán, sản xuất kinh doanh của
khách hàng sau lần kiểm toán trước.
- Tăng cường sự hiểu biết của kiểm toán viên về hoạt động kinh doanh
của khách hàng và giúp kiểm toán viên xác định các vấn đề nghi vấn
đối với khả năng hoạt động kinh doanh liên tục của công ty khách
hàng.
Nhận xét: qua việc thực hiện các thủ tục phân tích trong quá trình lập kế
hoạch kiểm toán giúp cho kiểm toán viên xác định được nội dung cần
thiết trong cuộc kiểm toán báo cáo tài chính. Mức độ, phạm vi thực hiện
các thủ tục phân tích tại các đơn vị khách hàng khác nhau thay đổi tuỳ
thuộc vào quy mô và mức độ phức tạp trong hoạt động kinh doanh của
đơn vị khách hàng.
Các thủ tục phân tích :
- Phân tích ngang: dựa trên cơ sở so sánh trị số của cùng một chỉ tiêu
trên báo cáo tài chính giữa các kỳ khác nhau. VD: so sánh số liệu kỳ
này với kỳ trước, số liệu thực tế với dự toán hoặc ước đoán của kiểm
toán viên, so sánh dữ kiện của công ty khách hàng với dữ kiện của
nghành.
18
Nguyễn Anh Đào

18
Nghiên cứu hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng và đánh giá rủi ro kiểm
soát
- Phân tích dọc: là việc phân tích dựa trên cơ sở so sánh các tỷ lệ tương
quan của các chỉ tiêu và các khoản mục khác nhau trên báo cáo tài
chính. VD: Tỷ xuất thanh toán nhanh, tỷ xuất tự tài trợ…
Đánh giá tính trọng yếu và rủi ro
Nếu ở các bước trên, kiểm toán viên mới chỉ thu thập được các thông
tin mang tính khách quan về khách hàng thì ở bước này, kiểm toán viên
sẽ căn cứ vào các thông tin đã thu thập được để đánh giá, nhận xét nhằm
đưa ra một kế hoạch kiểm toán phù hợp.
Đánh giá mức trọng yếu
- Khái niệm: trọng yếu là khái niềm dùng để chỉ tầm cỡ và bản chất các
sai phạm của các thông tin tài chính, hoặc đơn lẻ hoặc theo nhóm.
- Trong giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán, kiểm toán viên phải đánh giá
mức trọng yếu để ước tính mức độ sai sót trên báo cáo tài chính có thể
chấp nhận từ đó xác định nội dung và trình tự thực hiện các thử
nghiệm kiểm toán.
19
Nguyễn Anh Đào
19
Nghiên cứu hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng và đánh giá rủi ro kiểm
soát
- Trong giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán, kiểm toán viên phải đưa ra
ước tính ban đầu về tính trọng yếu và phân bổ các ước tính ban đầu đó
cho các khoản mục.
+ Ước tính ban đầu về mức trọng yếu: mức ước tính ban đầu về tính trọng
yếu là giá trị tối đa mà kiểm toán viên tin rằng tại giá trị tối đa đó các báo
cáo tài chính có thể bị sai nhưng không ảnh hưởng đến các quyết định của
những người sử dụng thông tin tài chính, hay nói cách khác là mức sai sót

có thể chấp nhận được đối với báo cáo tài chính.
Ý nghĩa: việc ước lượng ban đầu về tính trọng yếu giúp cho kiểm toán
viên lập kế hoạch để thu thập bằng chứng kiểm toán một cách đầy đủ và
thích hợp. Cụ thể, nếu kiểm toán viên ước lượng mức trọng yếu càng thấp
thì độ chính xác của các số liệu trên các báo cáo tài chính càng cao và do
đó số lượng bằng chứng cần thu thập càng nhiều và ngược lại.
Mức ước lượng ban đầu về tính trọng yếu là một việc mang tính chất
xét đoán nghề nghiệp, nên các mức ước lượng ban đầu về tính trọng yếu
là không cố định, mà có thể thay đổi trong quá trình kiểm toán nếu kiểm
toán viên nhận thấy rằng mức ước lượng ban đầu là quá cao hoặc quá
thấp hoặc chỉ tiêu chọn làm gốc thay đổi trong quá trình kiểm toán.
Các yếu tố ảnh hưởng tới việc ước lượng ban đầu về tính trọng yếu:
• Tính trọng yếu là một khái niệm tương đối hơn là một khái niệm tuyệt
đối, nó được xác định gắn liền với quy mô của công ty khách hàng.
20
Nguyễn Anh Đào
20
Nghiên cứu hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng và đánh giá rủi ro kiểm
soát
Một sai sót với một quy mô nhất định có thể là trọng yếu đối với một
công ty nhỏ nhưng lại là không trọng yếu đối với một công ty lớn hơn.
Do vậy, việc xác định một giá trị cụ thể ( bằng tiền) trong việc ước
lượng ban đầu về tính trọng yếu cho mọi khách hàng là điều không thể
có.
• Yếu tố định lượng của tính trọng yếu : kiểm toán viên sử dụng các
bảng hướng dẫn của công ty kiểm toán trong việc xác định ban đầu về
tính trọng yếu. Trong đó, thu nhập thuần trước thuế, tài sản lưu động,
tổng tài sản… thường được chọn làm chỉ tiêu làm gốc.
• Yếu tố định tính của tính trọng yếu: Trong thực tế để đánh giá một sai
sót có phải là trọng yếu hay không thì kiểm toán viên không chỉ đánh

giá về mặt giá trị mà còn phải đánh giá về mặt bản chất của sai sót đó,
trong đó có một số sai sót luôn được coi là trọng yếu bất kể quy mô
lớn hay nhỏ.
VD1: Các gian lận thường được xem là hệ trọng hơn các sai sót với
cùng một quy mô tiền tệ.
VD2: Các sai sót có quy mô nhỏ nhưng lại gây tác động dây chuyền
làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến các thông tin trên báo cáo tài chính.
Các sai phạm lặp đi lặp lại.
VD3: Các sai phạm liên quan đế thu nhập thì luôn được coi là trọng
yếu.
21
Nguyễn Anh Đào
21
Nghiên cứu hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng và đánh giá rủi ro kiểm
soát
Tóm lại: mức ước lượng ban đầu về tính trọng yếu là công việc mang
tính xét đoán nghề nghiệp dựa trên các hướng dẫn của công ty kiểm
toán. Mức độ trọng yếu được xác định ban đầu có ảnh hưởng tới quy
mô của cuộc kiểm toán, ảnh hưởng đến việc thiết kế các thủ tục kiểm
toán cần thực hiện trong giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán.
+ Phân bổ các ước lượng ban đầu về tính trọng yếu cho các khoản mục:
• Sau khi kiểm toán viên có được ước lượng ban đầu về tính trọng yếu
thì kiểm toán viên cần phân bổ mức trọng yếu này cho từng khoản
mục trên báo cáo tài chính, đó chính là sai số có thể chấp nhận được
đối với từng khoản mục. Mục đích của việc phân bổ này nhằm giúp
kiểm toán viên xác định được số lượng bằng chứng kiểm toán thích
hợp phải thu thập đối với từng khoản mục ở mức chi phí thấp nhất, mà
vẫn đảm bảo được tổng hợp các sai sót trên báo cáo tài chính không
vượt quá ước lượng ban đầu về tính trọng yếu.
• Do hầu hết các thủ tục kiểm toán thường tập trung vào các tài khoản

trên bảng cân đối kế toán nên việc phân bổ các ước lượng ban đầu về
tính trọng yếu thường được tiến hành đối với bảng cân đối kế toán.
Việc phân bổ được thực hiện theo cả hai chiều hướng mà các sai phạm
có thể xảy ra là khai khống và khai thiếu.
22
Nguyễn Anh Đào
22
Nghiên cứu hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng và đánh giá rủi ro kiểm
soát
• Cơ sở để tiến hành phân bổ: dựa vào bản chất của các khoản mục,
đánh giá về rủi ro tiềm tàng và rủi ro kiểm soát, kinh nghiệm của kiểm
toán viên và chi phí kiểm toán cho từng khoản mục. Trong thực tế khả
năng xảy ra sai sót cũng như chi phí kiểm toán cho từng khoản mục
thường khó dự đoán trước, cho nên sự phân bổ ban đầu ước lượng về
mức trọng yếu thường mang tính chủ quan đòi xét đoán nghề nghiệp
của kiểm toán viên.
2.2.7 Đánh giá rủi ro
Trên cơ sở mức trọng yếu và phân bổ mức trọng yếu thì kiểm toán viên
cần đánh giá khả năng xảy ra sai sót trọng yếu trên toàn bộ báo cáo tài
chính cũng như trên từng khoản mục để phục vụ cho việc thiết kế các thủ
tục kiểm toán và xây dựng chương trình kiểm toán phù hợp. Công việc
này được gọi là đánh giá rủi ro kiểm toán để lập kế hoạch kiểm toán.
Trong giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán, kiểm toán viên thường phải
xác định một mức rủi ro kiểm toán mong muốn, mức rủi ro này được xác
định phụ thuộc vào hai yếu tố:
- Mức độ mà theo đó người sử dụng thông tin tài chính bên ngoài tin
tưởng báo cáo tài chính. Cụ thể, nếu mức độ tin tưởng này càng cao
thì kiểm toán viên cho rằng người sử dụng thông tin tài chính bên
23
Nguyễn Anh Đào

23
Nghiên cứu hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng và đánh giá rủi ro kiểm
soát
ngoài đặt nhiều niềm tin vào báo cáo tài chính và theo đó mức độ tác
hại trên phạm vi toàn xã hội sẽ càng lớn nếu như có một sai sót không
được phát hiện trên báo cáo tài chính, trong trường hợp này kiểm toán
viên phải xác định một mức rủi ro mong muốn thấp và qua đó tăng số
lượng các bằng chứng kiểm toán phải thu thập, tăng độ chính xác
trong các kết luận đưa ra của mình.
- Khả năng khách hàng sẽ gặp khó khăn về tài chính sau khi báo cáo
kiểm toán được phát hành. Nếu khả năng này càng cao thì kiểm toán
viên phải xác định một mức rủi ro mong muốn thấp hơn trường hợp
khách hàng không gặp khó khăn về tài chính. Khi đó kiểm toán viên
cần xác định rủi ro mong muốn ở mức độ thấp, từ đó tăng số lượng
bằng chứng kiểm toán cần thu thập, điều này sẽ làm cho chi phí kiểm
toán tăng lên nhưng giảm thiểu được các vụ kiện mà kiểm toán viên
và công ty kiểm toán sẽ gặp phải trong tương lai.
Đánh giá rủi ro tiềm tàng: được thực hiện dựa vào các yếu tố:
- Báo cáo công việc kinh doanh của khách hàng
- Tính liêm chính của ban giám đốc
- Hợp đồng kiểm toán lần đầu hay hợp đồng kiểm toán đã ra hạn
- Các nghiệp vụ kt bất thường
- Các ước tính kế toán
- Quy mô của các số dư trên các tài khoản
24
Nguyễn Anh Đào
24
Nghiên cứu hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng và đánh giá rủi ro kiểm
soát
Đánh giá rủi ro kiểm soát : liên quan đến sự yếu kém của hệ thống kiểm

soát nội bộ, rủi ro kiểm soát được kiểm toán viên đánh giá trên toàn bộ
báo cáo tài chính, cũng như đối với các khoản mục trên báo cáo tài chính.
Đánh giá rủi ro phát hiện: được xác định từ 3 loại rủi ro trên, xảy ra do
các nhân tố :
- Kiểm toán viên thực hiện các bước kiểm toán không thích hợp do kế
hoạch kiểm toán chi tiết không được chú trọng hoặc do không áp dụng
quy trình hợp lý cho từng phần hành.
- Kiểm toán viên có phát hiện được các bằng chứng nhưng không nhận
thức được các sai sót cũng như ảnh hưởng của nó tới báo cáo tài
chính.
- Hoàn toàn không phát hiện được sự sai sót do có sự thông đồng.
2.2.8 Nghiên cứu hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng và đánh
giá rủi ro kiểm soát.
Nghiên cứu hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng và đánh giá rủi ro
kiểm soát là một phần việc hết sức quan trọng mà kiểm toán viên phải
thực hiện trong một cuộc kiểm toán, vấn đề này được quy định trong
nhóm chuẩn mực đối với công việc tại chỗ ở điều thứ 2 trong 10 Chuẩn
mực kiểm toán được chấp nhận rộng rãi( GASS): “Kiểm toán viên phải
có một sự hiểu biết đầy đủ về hệ thống kiểm soát nội bộ để lập kế hoạch
25
Nguyễn Anh Đào
25