Đánh giá hiệu quả kinh tế xã hội môi trường của dự án xây dựng nhà vệ sinh nông thôn tại xã cẩm hưng – huyện cẩm xuyên tỉnh hà tĩnh
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (653.68 KB, 112 trang )
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan rằng:
Số liệu và kết quả nghiên cứu trong báo cáo này là trung thực và chưa
từng sử dụng và công bố trong bất kì công trình nghiên cứu nào khác.
Mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện báo cáo này đã được sự cảm ơn và
các thông tin trích dẫn trong báo cáo đều được ghi rõ nguồn gốc.
Hà Nội, ngày 04 tháng 06 năm 2014
Tác giả báo cáo
Trần Lê Vũ Long
i
LỜI CẢM ƠN
Trong suốt quá trình nghiên cứu thực hiện khóa luận tốt nghiệp,
ngoài sự nổ lực của bản thân, tôi đã được rất nhiều sự giúp đỡ của các cá
nhân tập thể.
Trước hết, tôi xin chân thành cảm ơn toàn thể thầy cô giáo trường
Đại Học Nông Nghiệp Hà Nội, các thầy cô giáo trong khoa Kinh tế &
PTNT đã trang bị cho tôi những kiến thức cơ bản và những định hướng
đúng đắn trong học tập và tu dưỡng đạo đức, tạo tiền để tốt để chúng tôi
học tập và nghiên cứu.
Đặc biệt tôi xin tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy giáo CN.Đặng Xuân Phi
đã dành nhiều thời gian tận tình chỉ bảo, hướng dẫn tôi trong suốt quá trình
thực hiện báo cáo khóa luận tốt nghiệp này.
Tôi xin chân thành cảm ơn UBND và nhân dân xã Cẩm Hưng, huyện
Cẩm Xuyên, tỉnh Hà Tĩnh đã tạo mọi điều kiện thuận lợi giúp đỡ tôi trong quá
trình nghiên cứu tại địa phương.
Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn người thân, gia đình và bạn bè đã
giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi tiến hành và hoàn thành nghiên cứu này.
Hà Nội, ngày 04 tháng 06 năm 2014
Tác giả báo cáo
Trần Lê Vũ Long
ii
TÓM TẮT KHÓA LUẬN
Nước sạch và vệ sinh môi trường là vấn đề mà toàn cầu rất quan tâm,
đặc biệt là đối với các nước đang phát triển như Việt Nam. Nằm trong dự án
của Phần Lan hỗ trợ xây dựng nhà vệ sinh nông thôn Cẩm Hưng đã xây dựng
được 183 nhà vệ sinh, do là một xã đang còn khó khăn với nền kinh tế chủ
yếu là nông nghiệp, thu nhập bình quân đầu người thấp, nhiều thói quen vệ
sinh môi trường chậm thay đổi nên đây vẫn là điểm nóng về nước sạch và nhà
tiêu hợp vệ sinh. Một yêu cầu cấp bách ở xã Cẩm Hưng nói riêng và những
vùng miền núi, nông thôn nói chung , những nơi có điều kiện vệ sinh còn rất
hạn chế đó là phải giải quyết được nhu cầu sinh hoạt cơ bản của con người.Vì
thế tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “ Đánh giá hiệu quả kinh tế- xã hội-
môi trường của dự án xây dựng nhà vệ sinh nông thôn tại xã Cẩm Hưng
– huyện Cẩm Xuyên- tỉnh Hà Tĩnh”.
Đề tài được thực hiện với mục tiêu chung là đánh giá hiệu quả kinh tế,
xã hội, môi trường của dự án xây dựng nhà vệ sinh nông thôn tại xã Cẩm
Hưng, thấy được các lợi ích của việc cải thiện nhà vệ sinh nông thôn đến cộng
đồng dân cư sống ở đó. Đồng thời đưa ra giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả
kinh tế xã hội cho dự án xây dựng nhà vệ sinh nông thôn tại xã.
Với đối tượng là các hộ nằm trong dự án tại 3 thôn 3, 4 và 5 và chọn ra
60 mẫu điều tra, kết hợp phương pháp phân tích chi phí lợi ích (CBA),
phương pháp đánh giá tác động môi trường(ĐTM) và chỉ tiêu phân tích hiệu
quả kinh tế - xã hội NPV thì đã cho kết quả về mặt kinh tế tăng sản lượng
nông nghiệp, thu nhập của người dân trong xã tăng lên qua các năm sau khi
tiến hành xây dựng nhà vệ sinh . Tỷ lệ số hộ nghèo trong xã có xu hướng
giảm. Trước năm 2007, số hộ nghèo trong xã chiếm gần 15% . Nhưng từ sau
khi thực hiện dự án số hộ nghèo trong xã giảm đi còn 13% năm 2009, và cho
đến nay, số hộ nghèo trong xã còn 10% (2013).Về xã hội dự án đã góp phần
cải thiên điều kiện sức khỏe cho người dân. Các bệnh liên quan đến vệ sinh
iii
môi trường ở trong xã giảm một cách đáng kể như bệnh tiêu chảy, giun sán,
tả, kiết lỵ, bệnh đau mắt hột, các bệnh về da đông thời tỷ lệ số học sinh đến
trường cao hơn trước. Về mặt môi trường dự án đã góp phần cải thiện điều
kiện môi trường nơi đây, tình trạng ô nhiễm đất, ô nhiễm nước, ô nhiễm
không khí giảm một cách đáng kể so với trước khi thực hiện dự án.
Từ thực tiễn trên, tôi đưa ra một số giải pháp: thứ nhất là xã hội hóa về
vệ sinh môi trường cần được chú trọng và được triển khai rộng rãi hơn nữa.
Đẩy mạnh ứng dụng của công nghệ biogas. Thứ hai là phối hợp , lồng ghép
công tác giáo dục vệ sinh môi trường vào trong các chương trình phát triển
kinh tế- xã hội, y tế, giáo dục, KHHGĐ của xã, giải pháp về chính sách. Cuối
cùng là ngoài vốn viện trợ thì chính quyền địa phương cần kêu gọi thêm các
cá nhân, cơ quan, tổ chức hỗ trợ để nhân rộng mô hình xây dựng nhà vệ sinh
tới được với nhiều người dân hơn.
iv
MỤC LỤC
!"#$
%&'#()*
**+,-./01-21.345617*
*89.:;<,=-;,.><8
*8*9.:;< <,=8
*889.:;<.91-?@
*@A1BC,=70-DE,=-;,.><@
*@*A1BC,=,=-;,.><@
*@8%-DE,=-;,.><@
%&FG#HIJ#)!!KL$MNOPQR
SI!MTUIH#KPPV
8*WXYZ[Z<\,.345617V
8**]1XA^-_,`E.aZ;,b<4,V
8*8c.5?E.340-BW,=0-_05_,-=_-`<b<d.34ef_,g
8*@_.h2<1A-`<b<d.34ef_,i
88WXY1-f.:j,.345617*g
88*,-,=-`E5_,-=_.34._.,Bk.1l;,1-2=k*g
888,-,=-`E5_,-=_1D#`14E8@
88@7-m.^,-,=-`E n5_,-=_ef_, ohef,=#1D pqEB,=8@
%&'rHst#H%R%!%st8u
v
@*c.5?E.345v4w7,,=-;,.><8u
@**6<^`,1f,-;,8u
@*8v4-x,-1-y,-Bz,=8{
@*@6<^`,^,-12| p-]8{
@8%-BW,=0-_0,=-;,.><@}
@8*-m,5?E7 m,E~<@}
@88=<•,XAZ`<@u
@88%-BW,=0-_00-o,€ 7 •Z[XAZ`<@g
@88%-BW,=0-_05_,-=_1_.5],=E‚1lBƒ,=„…V†
%-BW,=0-_05_,-=_-`<b<dE‚1lBƒ,=.34`. ohef,=,-7`X,-,‚,=1-‚,1D pqE
B,=V@
@8@_. ‡:;<0-o,€ 5_,-=_-`<b<d^,-12| p-]VV
%&#$Lst}†
V*-f.1lD,=.34ef_,}†
V**c.5?E^,-12.34-]5BC.^-dnX_11l;,5v4w7, p}†
V*8c.5?E.34-]1lBk.^-.aef_,}@
V*@_.^21b<denef_,E4,=ZD}V
4#6^-+4.D,-^,-12}V
w#6^-+4.D,- p-]}g
.#6^-+4.D,-E‚1lBƒ,=}i
V8_,-=_-`<b<d6Ec1^,-12| p-]|E‚1lBƒ,=.34ef_, ohef,=,-7`X,-1D p
qEB,=|-<h`,qEM<h;,|1‡,-7ˆ,-u*
V8*_,-=_-`<b<d^,-12.34ef_,u*
V88_,-=_-`<b<d p-]ug
L<456<1l4141-/hl‰,=Šg{
V8@_,-=_-`<b<dE‚1lBƒ,=.34ef_,gi
V@]1XA=d0-_0,o,=.4n-`<b<d-nD15],=7 /1ZBC,=.34ef_,{†
V@*Mp-]-a46`X,-E‚1lBƒ,={†
vi
V@8%-A-C0Z•,==-‹0.‚,=1_.=_ne9.`X,-E‚1lBƒ,=7n1ln,=._. BW,=1lx,-0-_1
1l?,^,-12| p-]h12=_ne9..34 p{*
V@@#6Ec1,=<•,A,5Œ<1B{8
V@V-+,-X_ {8
%&#$#H$r{V
}*21Z<\,{V
}82,,=-v{u
}8*-+,-b<h6,5v40-BW,={u
}88-7,Bk.{g
HK{{
vii
DANH MỤC BẢNG BIỂU
!"#$
%&'#()*
**+,-./01-21.345617*
*89.:;<,=-;,.><8
*8*9.:;< <,=8
*889.:;<.91-?@
*@A1BC,=70-DE,=-;,.><@
*@*A1BC,=,=-;,.><@
*@8%-DE,=-;,.><@
%&FG#HIJ#)!!KL$MNOPQR
SI!MTUIH#KPPV
8*WXYZ[Z<\,.345617V
8**]1XA^-_,`E.aZ;,b<4,V
8*8c.5?E.340-BW,=0-_05_,-=_-`<b<d.34ef_,g
8*@_.h2<1A-`<b<d.34ef_,i
viii
88WXY1-f.:j,.345617*g
88*,-,=-`E5_,-=_.34._.,Bk.1l;,1-2=k*g
888,-,=-`E5_,-=_1D#`14E8@
88@7-m.^,-,=-`E n5_,-=_ef_, ohef,=#1D pqEB,=8@
%&'rHst#H%R%!%st8u
@*c.5?E.345v4w7,,=-;,.><8u
@**6<^`,1f,-;,8u
@*8v4-x,-1-y,-Bz,=8{
@*@6<^`,^,-12| p-]8{
@8%-BW,=0-_0,=-;,.><@}
@8*-m,5?E7 m,E~<@}
@88=<•,XAZ`<@u
@88%-BW,=0-_00-o,€ 7 •Z[XAZ`<@g
@88%-BW,=0-_05_,-=_1_.5],=E‚1lBƒ,=„…V†
%-BW,=0-_05_,-=_-`<b<dE‚1lBƒ,=.34`. ohef,=,-7`X,-,‚,=1-‚,1D pqE
B,=V@
@8@_. ‡:;<0-o,€ 5_,-=_-`<b<d^,-12| p-]VV
%&#$Lst}†
V*-f.1lD,=.34ef_,}†
V**c.5?E^,-12.34-]5BC.^-dnX_11l;,5v4w7, p}†
V*8c.5?E.34-]1lBk.^-.aef_,}@
V*@_.^21b<denef_,E4,=ZD}V
4#6^-+4.D,-^,-12}V
w#6^-+4.D,- p-]}g
.#6^-+4.D,-E‚1lBƒ,=}i
V8_,-=_-`<b<d6Ec1^,-12| p-]|E‚1lBƒ,=.34ef_, ohef,=,-7`X,-1D p
qEB,=|-<h`,qEM<h;,|1‡,-7ˆ,-u*
V8*_,-=_-`<b<d^,-12.34ef_,u*
ix
V88_,-=_-`<b<d p-]ug
L<456<1l4141-/hl‰,=Šg{
V8@_,-=_-`<b<dE‚1lBƒ,=.34ef_,gi
V@]1XA=d0-_0,o,=.4n-`<b<d-nD15],=7 /1ZBC,=.34ef_,{†
V@*Mp-]-a46`X,-E‚1lBƒ,={†
V@8%-A-C0Z•,==-‹0.‚,=1_.=_ne9.`X,-E‚1lBƒ,=7n1ln,=._. BW,=1lx,-0-_1
1l?,^,-12| p-]h12=_ne9..34 p{*
V@@#6Ec1,=<•,A,5Œ<1B{8
V@V-+,-X_ {8
%&#$#H$r{V
}*21Z<\,{V
}82,,=-v{u
}8*-+,-b<h6,5v40-BW,={u
}88-7,Bk.{g
HK{{
x
DANH MỤC HÌNH,SƠ ĐỒ
!"#$
%&'#()*
**+,-./01-21.345617*
*89.:;<,=-;,.><8
*8*9.:;< <,=8
*889.:;<.91-?@
*@A1BC,=70-DE,=-;,.><@
*@*A1BC,=,=-;,.><@
*@8%-DE,=-;,.><@
%&FG#HIJ#)!!KL$MNOPQR
SI!MTUIH#KPPV
8*WXYZ[Z<\,.345617V
8**]1XA^-_,`E.aZ;,b<4,V
8*8c.5?E.340-BW,=0-_05_,-=_-`<b<d.34ef_,g
8*@_.h2<1A-`<b<d.34ef_,i
88WXY1-f.:j,.345617*g
88*,-,=-`E5_,-=_.34._.,Bk.1l;,1-2=k*g
888,-,=-`E5_,-=_1D#`14E8@
88@7-m.^,-,=-`E n5_,-=_ef_, ohef,=#1D pqEB,=8@
xi
%&'rHst#H%R%!%st8u
@*c.5?E.345v4w7,,=-;,.><8u
@**6<^`,1f,-;,8u
@*8v4-x,-1-y,-Bz,=8{
@*@6<^`,^,-12| p-]8{
@8%-BW,=0-_0,=-;,.><@}
@8*-m,5?E7 m,E~<@}
@88=<•,XAZ`<@u
@88%-BW,=0-_00-o,€ 7 •Z[XAZ`<@g
@88%-BW,=0-_05_,-=_1_.5],=E‚1lBƒ,=„…V†
%-BW,=0-_05_,-=_-`<b<dE‚1lBƒ,=.34`. ohef,=,-7`X,-,‚,=1-‚,1D pqE
B,=V@
@8@_. ‡:;<0-o,€ 5_,-=_-`<b<d^,-12| p-]VV
%&#$Lst}†
V*-f.1lD,=.34ef_,}†
V**c.5?E^,-12.34-]5BC.^-dnX_11l;,5v4w7, p}†
V*8c.5?E.34-]1lBk.^-.aef_,}@
V*@_.^21b<denef_,E4,=ZD}V
4#6^-+4.D,-^,-12}V
w#6^-+4.D,- p-]}g
.#6^-+4.D,-E‚1lBƒ,=}i
V8_,-=_-`<b<d6Ec1^,-12| p-]|E‚1lBƒ,=.34ef_, ohef,=,-7`X,-1D p
qEB,=|-<h`,qEM<h;,|1‡,-7ˆ,-u*
V8*_,-=_-`<b<d^,-12.34ef_,u*
V88_,-=_-`<b<d p-]ug
L<456<1l4141-/hl‰,=Šg{
V8@_,-=_-`<b<dE‚1lBƒ,=.34ef_,gi
V@]1XA=d0-_0,o,=.4n-`<b<d-nD15],=7 /1ZBC,=.34ef_,{†
xii
V@*Mp-]-a46`X,-E‚1lBƒ,={†
V@8%-A-C0Z•,==-‹0.‚,=1_.=_ne9.`X,-E‚1lBƒ,=7n1ln,=._. BW,=1lx,-0-_1
1l?,^,-12| p-]h12=_ne9..34 p{*
V@@#6Ec1,=<•,A,5Œ<1B{8
V@V-+,-X_ {8
%&#$#H$r{V
}*21Z<\,{V
}82,,=-v{u
}8*-+,-b<h6,5v40-BW,={u
}88-7,Bk.{g
HK{{
xiii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
BCR: Benefit Cost Rate – Tỷ suất chi phí- lợi ích
CBA: Cost Benefit Analysis – Phân tích chi phí- lợi ích
CEA: Cost Effective Analysis – Phân tích chi phí hiệu quả
COI: Cost of Illness Approach - Tiếp cận chi phí bệnh tật
ĐTM: Đánh giá tác động môi trường
GDP: Gross Domestic Product – Tổng sản phẩm quốc nội
HCA: Human Capital Approach – Tiếp cận thu nhập bình quân trên đầungười
IRR: Internal Rate Of Return- Tỷ lệ nội hoàn vốn
JMP: Joint Monitoring Program - Chương trình kiểm soát chung.
NPV: Net Present Value – Giá trị hiện tại ròng
NVS: Nhà vệ sinh
UNICEF: United Nation Children’s Fund – Quỹ Nhi Đồng Liên Hiệp Quốc
VSMT: Vệ sinh môi trường nông thôn
WHO: World Health Organization – Tổ chức Y tế Thế Giới
WWS: Water Supply and Sanitation – Nước sạch và vệ sinh môi trường
xiv
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ
1.1 Tính cấp thiết của đề tài
Trong những năm 1990, Việt Nam đã xây dựng chính sách, chiến lược
và chương trình mới phù hợp với Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ (MDGs)
và các mục tiêu quốc gia nhằm cải thiện cung cấp nước sạch và vệ sinh nông
thôn. Trong khi tiến độ cung cấp nước sạch tăng nhanh chóng thì tiến độ tiếp
cận vệ sinh vẫn còn rất thấp. Theo báo cáo của Chương trình Mục tiêu Quốc
gia nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn năm 2010 tỷ lệ hộ gia đình có
nhà tiêu hợp vệ sinh ở khu vực nông thôn nước ta chỉ mớiđạt 70%. Theo
Unicef, số người dân Việt Nam không sử dụng nhà tiêu hợp vệ sinh là
26,2%.Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, hiện nay nước ta còn có 4% dân
số phóng uế trực tiếp ra môi trường bên ngoài và 16% dân số cả nước đang sử
dụng loại nhà tiêu không cách ly được nguồn phân với môi trường xung
quanh (Lê Văn Căn, 2003).Như vậy số hộ dân nông thôn Việt Nam có nhà
tiêu hợp vệ sinh còn thấp làm cho Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ về vệ
sinh môi trường vào năm 2015 khó lòng đạt được.
Để kiểm chứng Nước sạch và vệ sinh môi trường là một trong những
vấn đề được quan tâm không chỉ ở phạm vi một quốc gia, một khu vực mà
đang là vấn đề được quan tâm trên phạm vi toàn cầu. Các chuyên gia cho
rằng nhà vệ sinh nói riêng và điều kiện vệ sinh nói chung là những vấn đề
quan trọng trong quá trình phát triển của đất nước, và trong một số trường
hợp nó còn quan trọng hơn cả vấn đề phát triển.“ Phát triển không chỉ giới
hạn ở việc có nhiều có thêm nhiều nhà cao tầng, nhiều máy bay, nhiều xe
hơi. Phát triển còn có nghĩa là ngày càng có nhiều người được tiếp cận với
các điều kiện vệ sinh cơ bản để cải thiện chất lượng cuộc sống” – ông S.P.
Srivastava, nhà khoa học xã hội tại Đại học Lucknow, Ấn Độ, tuyên bố
(Th.s Lê Anh Tuấn, 2005).
1
Khu vệ sinh nghèo nàn trở thành gánh nặng to lớn đối với xã hội.Nó
gây ra những ảnh hưởng tiêu cực đến kinh tế, xã hội, môi trường cho cộng
đồng dân cư sống ở đó. Ở Việt Nam trên 70% dân số sống tập trung ở các
vùng nông thôn, vùng núi, hải đảo là những nơi có điều kiện vệ sinh nghèo
nàn, và chỉ có 50% số hộ gia đình ở nông thôn có nhà vệ sinh hợp vệ sinh.
Điều này dẫn đến một tỷ lệ các bệnh truyền nhiễm cao ở nông thôn.
Cẩm Hưng là một xã nằm phía Tây Nam của huyện Cẩm Xuyên với
nền kinh tế chủ yếu là nông nghiệp, thu nhập bình quân đầu người thấp, nhiều
thói quen vệ sinh môi trường chậm thay đổi nên đây vẫn là điểm nóng về
nước sạch và nhà tiêu hợp vệ sinh. Do đó, việc xây dựng nhà vệ sinh đúng
tiêu chuẩn, hợp vệ sinh là một yêu cầu cấp bách, đặc biệt là ở xã Cẩm Hưng
nói riêng và những vùng miền núi, nông thôn nói chung , những nơi có điều
kiện vệ sinh còn rất hạn chế. Nó sẽ cải thiện điều kiện sức khỏe của người dân
ở đó , và giảm phần lớn các loại bệnh tật liên quan đến vệ sinh môi trường.
Nhằm mục đích thấy được những lợi ích về kinh tế, xã hội , môi
trường của việc xây dựng nhà vệ sinh ở nông thôn nên em đã tiến hành
thực hiện đề tài “ Đánh giá hiệu quả kinh tế- xã hội- môi trường của dự
án xây dựng nhà vệ sinh nông thôn tại xã Cẩm Hưng – huyện Cẩm
Xuyên- tỉnh Hà Tĩnh”
1.2 Mục tiêu nghiên cứu
1.2.1 Mục tiêu chung
Đánh giá hiệu quả kinh tế, xã hội, môi trường của dự án xây dựng nhà
vệ sinh nông thôn tại xã Cẩm Hưng – huyện Cẩm Xuyên – tỉnh Hà Tĩnh, thấy
được các lợi ích của việc cải thiện nhà vệ sinh nông thôn đến cộng đồng dân
cư sống ở đó. Đồng thời đưa ra giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế xã
hội cho dự án xây dựng nhà vệ sinh nông thôn tại xã.
2
1.2.2 Mục tiêu cụ thể
•Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về đánh giá hiệu quả kinh tế, xã
hội và môi trường của dự án.
•Hiện trạng xây dựng nhà vệ sinh nông thôn ở xã Cẩm Hưng – huyện
Cẩm Xuyên – tỉnh Hà Tĩnh.
•Đánh giá hiệu quả về mặt kinh tế- xã hội- môi trường của dự án xây
dựng nhà vệ sinh tại xã Cẩm Hưng- huyện Cẩm Xuyên - tỉnh Hà Tĩnh.
•Đưa ra một số giải pháp nâng cao tính hiệu quả của dự án.
1.3 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
1.3.1 Đối tượng nghiên cứu
•Đánh giá tác động về hiệu quả kinh tế, xã hội và môi trường liên quan
đến dự án xây dựng nhà vệ sinh nông thôn ở xã Cẩm Hưng, huyện Cẩm
Xuyên, tỉnh Hà Tĩnh, và những ảnh hưởng tích cực của dự án tới đời sống của
các hộ dân.
•Các hộ gia đình nằm trong dự án xây dựng nhà vệ sinh tại xã Cẩm
Hưng.
•Các cơ quan chức năng có liên quan đến địa bàn của dự án( Cơ quan
chính quyền xã).
1.3.2 Phạm vi nghiên cứu
• Phạm vi về không gian: Địa bàn nghiên cứu xã Cẩm Hưng huyện Cẩm
Xuyên tỉnh Hà Tĩnh.
• Phạm vi về thời gian nghiên cứu:
- Từ 23/01/2014 đến 23/05/2014
- Các thông tin công bố từ 2007 – 2013
• Phạm vi về nội dung:Đánh giá hiệu quả của dự án xây dựng nhà vệ sinh
nông thôn bao gồm hiệu quả kinh tế, xã hội, môi trường.
3
PHẦN II. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ ĐÁNH GIÁ HIỆU
QUẢ KINH TẾ, XÃ HỘI, MÔI TRƯỜNG CỦA DỰ ÁN XÂY DỰNG
NHÀ VỆ SINH NÔNG THÔN
2.1Cơ sở lý luận của đề tài
2.1.1 Một số khái niệm có liên quan
Khái niệm về đánh giá hiệu quả
Hiệu quả của dự án đầu tư là phạm trù kinh tế xem xét tính khả thi của
dự án tức là so sánh giữa các kết quả đạt được của dự án đầu tư với các chi
phí bỏ ra để có kết quả đó trong một thời kỳ nhất định.
Hiệu quả kinh tế (tính thành tiền)
Là hiệu số hoặc tỷ số so sánh giữa tổng giá trị kinh tế thu được ở đầu ra
(giá trị kinh tế của các sản phẩm khoa học công nghệ) do các kết quả nghiên
cứu tạo ra ở thời điểm đánh giá xác định hiệu quả với tổng chi phí đầu vào
(nhân lực, kinh phí, nguyên vật liệu, khấu hao phương tiện và cơ sở vật chất,
năng lượng v.v…). Hiệu quả kinh tế cũng có thể tính bằng số tiền tiết kiệm
được, giảm giá thành sản phẩm do ứng dụng kết quả nghiên cứu. Phương
pháp phổ biến hiện nay là phân tích lợi ích – chi phí
Công thức là: HQKT = Tổng giá trị, lợi ích kinh tế thu được – Tổng
cho chi phí nghiên cứu. Theo tỷ lệ: Tổng giá trị, lợi ích kinh tế thu được/Tổng
chi phí nghiên cứu x 100%
Chỉ tiêu định tính:
- Triển vọng làm biến đổi cơ cấu một ngành kinh tế đang tồn tại
- Triển vọng phát triển một ngành kinh tế mới.
Chỉ tiêu định lượng:
- Tính toán được giá trị thu được bằng tiền do kỹ thuật mới đưa lại
- Phần tăng doanh số do sử dụng công nghệ mới, sản phẩm mới
- Phần tăng lợi nhuận do công nghệ mới, sản phẩm mới đưa lại
4
Do tính chất đặc thù của hoạt động nghiên cứu khoa học đặc biệt là
trong các nghiên cứu cơ bản, giá trị và hiệu quả kinh tế của hoạt động nghiên
cứu khoa học được thể hiện lâu dài và gián tiếp thông qua các hoạt động
truyền bá tri thức, nghiên cứu ứng dụng nên khó xác định một cách tường
minh và cụ thể hiệu quả kinh tế bằng tiền. Ngay cả khi tiến hành thương mại
hóa sản phẩm khoa học thì hiệu quả kinh tế cũng chỉ mang tính chất tương
đối.
Hiệu quả kinh tế là mối quan tâm duy nhất của kinh tế học nói chung, kinh
tế vi mô nói riêng.
Hiệu quả, nói khái quát nghĩa là không lãng phí, nhưng nó quan hệ chặt
chẽ với việc sử dụng năng lực sản xuất hiện có. Một doanh nghiệp hoạt động
có hiệu quả khi nó không thể sản xuất một mặt hàng với số lượng nhiều hơn,
mà không sản xuất một mặt hàng khác với số lượng ít hơn, khi nó nằm trên
đường giới hạn khả năng sản xuất. Mức sản xuất có hiệu quả nằm trên đường
năng lực sản xuất, nhưng điểm có hiệu nhất là điểm cho phép vừa sản xuất tối
đa các loại hàng hóa theo nhu cầu thị trường và sử dụng đầy đủ năng lực sản
xuất. Dưới đường năng lực sản xuất là không có hiệu quả vì sử dụng không
đầy đủ năng lực sản xuất. Ngoài đường năng lực sản xuất là không khả thi.
Như vậy, ta có thể nhấn mạnh mấy vấn đề cơ bản về hiệu quả kinh tế
theo quan điểm kinh tế học vi mô:
- Tất cả những quyết định sản xuất cái gì trên đường giới hạn năng lực
sản xuất là có hiệu quả vì nó tận dụng hết nguồn lực.
- Số lượng hàng háo đạt trên đường giới hạn của năng lực sản xuất càng
lớn càng có hiệu quả cao.
- Sự thỏa mãn tối đa về mặt hàng, chất lượng, số lượng hàng hóa theo
nhu cầu thị trường trong giới hạn cảu đường năng lực sản xuất cho ta đạt
được hiệu quả kinh tế cao nhất.
5
- Kết quả trên một đơn vị chi phí càng lớn hoặc chi phí trên một đơn vị
kết quả càng nhỏ thì hiệu quả kinh tế càng cao.
Sự đạt được hiệu quả kinh tế cao nhất trong khoảng thời gian ngắn nhất
cho ta khả năng tăng trưởng kinh tế nhanh và tích lũy lớn. Hiệu quả kinh tế là
tiêu chuẩn cao nhất của mọi sự lựa chọn kinh tế của các doanh nghiệp trong
nền kinh tế thị trường.
Hiệu quả xã hội
Thể hiện qua mức độ đóng góp của công tình nghiên cứu vào quá trình
giải quyết các vấn đề xã hội đặt ra trong từng thời kỳ phát triển xã hội cụ thể,
thúc đẩy việc phát triển xã hội (về con người, cộng đồng, giáo dục, nâng cao
chất lượng và mức sống của các tầng lớp dân cư, môi trường v.v…). Hiệu quả
xã hội có thể đánh giá qua so sánh tổng chi phí đầu tư cho công trình nghiên
cứu với mức độ đóng góp và phạm vi tác động vào quá trình giải quyết các
vấn đề xã hội khác nhau
Hiệu quả xã hội là loại hiệu quả xét đến một cách tổng thể các tác động
của kết quả nghiên cứu vào xã hội:
- Tác động nâng cao dân trí
- Tác động xóa đói giảm nghèo
- Tác động khắc phục bất bình đẳng xã hội
- Tác động đến sức khỏe cộng đồng
- Tác động đến môi trường
Hiệu quả môi trường
Hiện chưa có khái niệm cụ thể về hiệu quả môi trường của một dự án
nhưng theo nghĩa chung nhất thì hiệu quả môi trường của dự án là lợi ích mà
dự án mang lại đối với việc bảo vệ và cải thiện môi trường sinh thái và cảnh
quan ở khu vực thực hiện dự án.
Chi phí cơ hội
Chi phí cơ hội là khái niệm hữu ích nhất được sử dụng trong lý thuyết
lựa chọn. Đây là một ý tưởng đơn giản nhưng được sử dụng hết sức rộng rãi
6
trong cuộc sống. Nếu chúng ta hiểu rõ khái niệm này, thì nó trở thành một
công cụ hữu ích nhất giúp chúng ta đưa ra các quyết định lựa chọn có hiệu
quả khi đứng trước hàng loạt các tình huống khác nhau xảy ra trong hoạt động
kinh tế.
Chi phí cơ hội là giá trị lớn nhất trong các giá trị của các cơ hội bị bỏ qua
khi đưa ra một quyết định lựa chọn để nhận được một giá trị từ quyết định đó.
2.1.2 Đặc điểm của phương pháp đánh giá hiệu quả của dự án
Nguyên tắc để đánh giá hiệu quả của dự án
Phải xuất phát từ mục tiêu của dự án. Dự án không thể xem là có hiệu
quả khi không đạt được mục tiêu đề ra.
Phải xác định được các tiêu chuẩn hiệu quả để đánh giá hiệu quả của
dự án. Tiêu chuẩn hiệu quả được xem là thước đo thực hiện các mục tiêu
của dự án
Khi đánh giá hiệu quả của dự án đầu tư cần phải chú ý đến độ trễ thời
gian trong đầu tư để phản ánh chính xác kết quả đạt được và những chi phí bỏ
ra để thực hiện mục tiêu của dự án.
Cần phải sử dụng một hệ thống các chỉ tiêu để đánh giá hiệu quả của dự
án đầu tư.
Phải đảm bảo tính khoa học và thực tiễn khi đánh giá hiệu quả của dự án.
Tùy theo góc độ và mục tiêu phân tích hiệu quả của dự án mà người ta
đánh giá hiệu quả dự án theo 2 cách khác nhau: đó là phân tích hiệu quả tài
chính và phân tích hiệu quả kinh tế. Mặc dù, phân tích hiệu quả tài chính và
hiệu quả kinh tế đều dựa trên so sánh các lợi ích thu được và các chi phí phải
bỏ ra. Song chúng vẫn khác nhau ở nhiều điểm như :
-Phân tích hiệu quả tài chính chỉ đứng trên góc độ của nhà đầu tư, còn
phân tích hiệu quả kinh tế đứng trên góc độ của toàn bộ nền kinh tế. Do đó,
trong phân tích hiệu quả tài chính chỉ xem xét những khoản lợi ích và chi phí
trực tiếp mà chủ đầu tư nhận được hay phải bỏ ra và tính toán các chỉ tiêu
7
hiệu quả trực tiếp do chính sách, hay hoạt động của dự án mang lại. Nếu chi
phí này lớn hơn so với lợi ích mang lại cho họ thì dự án đó được coi là không
có hiệu quả. Nếu chi phí bằng với lợi ích mang lại cho họ thì dự án này được
coi là hòa vốn. Nếu lợi ích mang lại cho họ lớn hơn chi phí bỏ ra thì dự án
được coi là có hiệu quả. Và phân tích hiệu quả tài chính không tính đến chi
phí và lợi ích của dự án ảnh hưởng đến cộng đồng, đến môi trường ….
Còn trong phân tích hiệu quả kinh tế, lợi ích và chi phí được xem xét
trên góc độ của toàn bộ nền kinh tế, xã hội. Vì vậy, phân tích hiệu quả kinh tế
không chỉ xem xét những chỉ tiêu hiệu quả trực tiếp do hoạt động của dự án
mang lại mà còn xem xét cả hiệu quả gián tiếp do hoạt động dự án mang lại.
Như vậy, phân tích hiệu quả tài chính chỉ xem xét hiệu quả của dự án dưới
góc độ vi mô, còn phân tích hiệu quả kinh tế xem xét hiệu quả của dự án dưới
góc độ vĩ mô.
Do đứng trên góc độ của nhà đầu tư nên mục tiêu của phân tích hiệu
quả tài chính là tối đa hóa lợi nhuận. Phân tích hiệu quả tài chính giúp cho
nhà đầu tư lựa chọn được dự án có lợi nhuận cao nhất. Hiệu quả tài chính là
mối quan tâm hàng đầu của các nhà đầu tư.
Do đứng trên góc độ nền kinh tế , phân tích hiệu quả kinh tế chỉ ra sự
đóng góp của dự án đối với các mục tiêu phát triển của đất nước. Bởi vậy,
mục tiêu chủ yếu của nó là tối đa hóa lợi ích kinh tế xã hội môi trường. Phân
tích hiệu quả kinh tế giúp cho các nhà quản lý vĩ môi lựa chọn được những dự
án tối đa hóa được phúc lợi xã hội.
-Phân tích hiệu quả kinh tế không thể tách rời khỏi phân tích hiệu quả
tài chính. Phân tích hiệu quả tài chính được tiến hành trước, làm cơ sở cho
phân tích kinh tế. Do khác nhau về góc độ và mục tiêu nên trong quá trình
phân tích hiệu quả tài chính và hiệu quả kinh tế phải điều chỉnh lại những
khoản lợi ích và chi phí cho phù hợp.
8
Trong phân tích hiệu quả tài chính , giá cả đầu vào và đầu ra được lấy
theo giá thị trường làm cơ sở. Nhưng trên thực tế, giá thị trường không phản
ánh đúng giá trị của hàng hóa.Bởi vì, do các chính sách bảo hộ mậu dịch, sự
độc quyền… làm cho giá thị trường bị bóp méo không phản ánh giá trị thực
của hàng hóa. Vì vậy, nếu dùng chỉ dùng giá thị trường thì sẽ không phản ánh
được hiệu quả của dự án mang lại trên phạm vi toàn bộ nền kinh tế. do đó, khi
phân tích hiệu quả kinh tế, để loại bỏ đi những méo mó , sai lệch của thị
trường thì người ta sử dụng mức “ giá tham khảo” hay còn gọi là “giá mờ”
( shadow price).
2.1.3 Các yếu tố hiệu quả của dự án
2.1.3.1 Hiệu quả kinh tế
Dự án được xem là mang lại hiệu quả kinh tế khi nó đạt được các mục
tiêu kinh tế như :
-Nâng cao mức sống cho người dân: được thể hiện gián tiếp thông qua
các số liệu cụ thể về mức gia tăng tổng sản phẩm quốc gia (GDP- Gross
Domestic Product), sự gia tăng tổng sản lượng nông nghiệp, công nghiệp,
dịch vụ ; mức gia tăng thu nhập ; tốc độ tăng trưởng và phát triển kinh tế,
- Góp phần gia tăng nguồn thu, ngoại tệ cho đất nước.
- Góp phần làm gia tăng số lao động có việc làm, chuyển đổi cơ cấu lao
động, nâng cao năng suất lao động , đào tạo lao động có trình độ và tay nghề cao.
Việc xây dựng nhà vệ sinh đúng cách, hợp vệ sinh có thể giúp tăng thu
nhập, giảm chi phí sản xuất cho các hộ gia đình ở nông thôn.
Theo Lê Văn Căn (2003), tận dụng nguồn chất thải của con người
dùng làm thức ăn để nuôi cá, nuôi trùn cho gà, vịt…. hay làm phân compost
dùng cho bón cây thay thế cho phân bón hóa học độc hại và giá thành cao. Từ
9
đó, giúp các hộ gia đình vừa tiết kiệm chi phí trong trồng trọt và chăn nuôi,
vừa đem lại hiệu quả kinh tế cao, làm gia tăng thu nhập cho các hộ gia đình,
cải thiện điều kiện sống.
Thành phần nito, photpho, kali trong phân và nước tiểu là khá cao hơn
hẳn phân gia súc, nước thải trong đất tự nhiên.Lượng nước chiếm tỷ lệ
khoảng 70 - 85% khối lượng phân. Trong phân người lượng Carbon gấp 6 ÷
10 lần lượng Nitơ (C/N = 6 ÷ 10), nếu so sánh với tỷ số C/N thích hợp cho
quá trình sinh học trong khoảng 20 ÷ 30 thì C/N trong phân người là thấp
hơn. Tỷ lệ này có thể điều chỉnh nếu ta có phương pháp ủ phân hay lên men
yếm khí thích hợp. Chính vì vậy các hộ nông dân có thể sử dụng chất thải
người đã tự hoại, đặc biệt là nước tiểu, để làm phân bón cho cây trồng hoặc
dùng để nuôi cá, nuôi giun đất…
Trong một dự án về nhà tiêu sinh thái VinaSanres, Viện Pasteur Nha
Trang đã phân tích thành phần N, P và K trung bình lần lượt trong nước tiểu
(của 10 người thuộc các gia đình nông dân tại Cam Ranh ở các độ tuổi khác
nhau) là 4,6 - 0,4 - 4,2 g/l. Theo tính toán, mỗi năm một hộ có 5 người sẽ thải
ra một lượng đạm tương đương với 25 kg urê tinh khiết hoặc 43 kg amoni
sunfat (SA) tinh khiết, chưa kể lượng Kali à Photpho đi cùng. Nitơ trong nuớc
tiểu nằm dưới dạng urê và amoni là dạng mà cây trồng dễ dàng hấp thu.
10
Nguồn: Sự tổng hợp từ điều tra 2014
Hình 2.1: Sơ đồ về việc tái sử dụng chất thải của con người
Các chất thải của con người sau khi được thu gom, xử lí bằng phương
pháp ủ tạo thành phân bón hữu cơ bón cho cây trồng . Nó có tác dụng cung
cấp nguồn dinh dưỡng tổng hợp cho đất như: đạm, lân, kali, canxi, magne, lưu
huỳnh, các nguyên tố vi lượng, các kích thích tố sinh trưởng, các vitamin,
cho cây trồng làm nguồn dinh dưỡng trở nên dễ hữu dụng cho đất, tăng cường
giữ phân cho đất. Việc cung cấp toàn diện các nguyên tố vi lượng, các
vitamine từ phân hữu cơ có ý nghĩa trong việc gia tăng phẩm chất nông sản,
làm trái cây ngon, ngọt hơn, ít sâu bệnh hơn Ngoài ra, phân bón hữu cơ còn
có tác dụng tăng cường hoạt động vi sinh vật trong đất giúp tăng “sức khoẻ”
của đất. Vì phân hữu cơ là nguồn thực phẩm cần thiết cho hoạt động của các
sinh vật đất: các quá trình chuyển hoá, tuần hoàn chất dinh dưỡng trong đất,
sự cố định đạm, sự nitrat hoá, sự phân huỷ các tồn dư thuốc bảo vệ thực vật,
… Tăng quần thể vi sinh vật có ích trong phân ủ và hạn chế vi sinh vật gây
hại, từ đó có thể làm giảm lượng sử dụng các loại phân bón, thuốc bảo vệ
11
<‚
1lo<w•
<‚=7
v1
-/11-d.34
.n,,=Bƒ
<‚1lŽ, Bkl<],=
Bƒ,1l•,=.•
<‚
._
<‚
1dn
-f.0-qE
30-o,
.nE0nX1
