Lời bình- những tác phẩm nổi tiếng ( sưu tầm )

BỊNH NHÛÄNG TẤC PHÊÍM THÚ NƯÍI TIÏËNG 1
















M
M
M
u
u
u
å
å
å
c
c
c

l
l
l
u
u
u
å
å
å
c
c
c






Mưåt bâi thú xn ca Nguỵn Du 3
Nguỵn Bđnh - Nhâ thú mang hưìn qụ àêët Viïåt 6

Àúåi chúâ 9
Nhùỉn nh ca V Àònh Minh 13

”Thïì non nûúác” ca Tẫn Àâ 16
Tưëng biïåt hânh ca Thêm Têm 25

Sống 34
Lông anh lâm bïën thu 36

Ngú ngêín trûúác “Bíi àêìu ngú ngêín” ca Nguỵn Nhên Phong 39

Mưåt lêìn àổc thú ca ngûúâi bẩn vâ cẫm xc 43
Cư Têëm àậ vâo cung vua ca Nguỵn Hûäu Qu 45

Àưi cẫm nhêån vïì bâi thú “Nùỉng múái” ca Lûu Trổng Lû 50
Vïì àùåc àiïím nghïå thåt àùng àưëi trong thú Kiïìu 54

Chêët Hụë trong “Mâu thúâi gian” 56
“Tưi nhúá” ca X.Ïxïnhin 58

BỊNH NHÛÄNG TẤC PHÊÍM THÚ NƯÍI TIÏËNG 2

Em vêỵn nhû ngây xûa 63

“Cûá phẫi lâ em” ca Xn Diïåu 66
“Êm thêìm” ca Nguỵn Quang Hâ 70

Sưë thûåc vâ sưë ẫo trong thú 74
Em vïì lâm dêu ca Khấnh Ngun 76

Bâi thú Qua nhâ ca Nguỵn Bđnh 79
”Bïình bưìng cho túái mai sau” - Bâi thú tònh rêët lẩ ca Hoâng Ph Ngổc Tûúâng
83

Viïët cho con gấi ca Nguỵn Thõ Hưìng Ngất 88

Ngûúâi Phấp àổc thú Hưì Xn Hûúng 92
Têm sûå nâng Thy Vên 95

Àïm Hâ Nưåi, nhúá 100
Thú xn Nguỵn Bđnh 105
Xa vùỉng quấ 110

Bâi thú tùång vúå ca Hưì Dzïënh 112
Tiïëng cëc 115

Vïì bâi thú "Khưng àïì" ca Ưnga Becgưn 120


















BỊNH NHÛÄNG TẤC PHÊÍM THÚ NƯÍI TIÏËNG 3

M
M
Mư
ư
ưå
å
åt
t
t

b
b
ba
a
â
â
âi
i
i

t

t
th
h
hú
ú
ú

x
x
xu
u

ê
ên
n
n

c
c
cu
u

ã
ãa
a
a

N
N
Ng

g
gu
u
uy
y

ï
ïỵ
ỵ
ỵn
n
n

D
D
Du
u
u



Nguỵn Du lâ ngûúâi đt lâm thú xn. Trong sưë 250 bâi thú chûä Hấn ca
ưng thò chó cố ba, bưën bâi viïët vïì ma xn, chđnh xấc hún lâ nối nưỵi lông ca
ưng khi ma xn àïën. Hêìu hïët nhûäng bâi nây àïìu viïët trong "mûúâi nùm giố
bi" ưng sưëng úã qụ vúå Thấi Bònh tûâ nùm 1786 àïën nùm 1796, tûác lâ tûâ khi ưng
21 tíi àïën nùm 31 tíi. Nguỵn Du đt cố thú vui, thú viïët khi xn vïì cng
thêëm àêỵm nưỵi bìn. Ta hậy àổc mưåt trong nhûäng bâi thú xn àố:
Xn dẩ
Hùỉc dẩ thiïìu quang hâ xûá têìm?
Tiïíu song khai xûá liïỵu êm êm

Giang hưì bïånh àấo kinh thúâi cûäu
Phong v xn ty nhêët dẩ thêm
K lûä àa niïn àùng hẩ lïå
Gia hûúng thiïn l nguåt trung têm
Nam Àâi thưn ngoẩi Long Giang thy
Nhêët phiïën hân thanh tưëng cưí cêm (kim)
Dõch nghơa:
Àïm xn
Trúâi tưëi àen, tòm àêu thêëy cẫnh xn tûúi sấng. Qua khn cûãa sưí nhỗ,
chó thêëy bống liïỵu êm u. Trong bûúác giang hưì, lẩi phẫi nùçm bïånh lêu ngây, cåc
BỊNH NHÛÄNG TẤC PHÊÍM THÚ NƯÍI TIÏËNG 4

àúâi cố khấc gò vïì xn theo mûa giố chòm trong bống àïm. ÚÃ àêët khấch lêu
nùm, ngưìi dûúái bống àên mâ rúi lïå. Qụ hûúng xa nghòn dùåm bống trùng vêỵn úã
trong lông. ÚÃ qụ, phđa ngoâi thưn Nam Àâi, tiïëng sống dông sưng Long Giang
vêỵn lẩnh lûng tiïỵn àûa kim cưí (Theo bẫn phiïn êm vâ dõch nghơa ca Nguỵn
Thẩch Giang vâ Trûúng Chđnh).
Dõch thú:
Àïm xn
Àïm àen nâo thêëy ấnh xn
Trûúác song, bống liïỵu êm êm mưåt vng
Giang hưì, bïånh têåt hậi hng
Xn mang mûa giố vïì cng àïm sêu
Dûúái àên lûä khấch rúi chêu
Trùng qụ ngân dùåm nhối àau lông nây
Long Giang bïn xốm Nam Àâi
Tiïëng con sống lẩnh tiïỵn hoâi cưí kim.
Àổc bâi thú nây ta liïn tûúãng àïën nưỵi bìn trong "Xn tha hûúng" ca
Nguỵn Bđnh. Khấc lâ Nguỵn Bđnh trang trẫi nưỵi bìn nhúá lïn 100 cêu thú,
côn Nguỵn Du cư àc lẩi trong tấm cêu, mâ ngûúâi àổc hiïíu khấ tûúâng têån nưỵi

lông tấc giẫ. Ma xn àưëi vúái mổi ngûúâi lâ àểp vâ vui, thò vúái Nguỵn Du
nhûäng nùm sưëng nhúâ úã qụ vúå, àïm xn mâ chùèng thêëy xn àêu, chó thêëy tùm
tưëi, tûâ bống àïm àen àïën bống liïỵu êm u, chó thêëy mûa giố êåp túái khi ưng bïånh
têåt vâ nhúá nhâ. Bâi thú tấm cêu àûúåc chia ra hai phêìn àïìu àùån: bưën cêu àêìu nối
chuån àïm xn bìn trïn qụ ngûúâi. Bưën cêu tiïëp theo nối cẫnh nhúá qụ.
Bẩn àổc cố thïí hỗi rùçng: Tẩi sao úã qụ vúå mâ àẩi thi hâo ca chng ta bìn àïën
vêåy? Thûá nhêët, vò cấi tẩng vưën dïỵ bìn, lông thûúâng "ngưín ngang trùm mưëi"
ca ưng. Thûá hai, ưng vïì úã mûúâi nùm qụ vúå trong mưåt hoân cẫnh àùåc biïåt:
Nùm 1786, hai ngûúâi anh ca Nguỵn Du lâ Nguỵn Khẫn vâ Nguỵn Àiïìu lêìn
lûúåt qua àúâi, Nguỵn Hụå tiïën vâo Thùng Long (lêìn thûá nhêët), Nguỵn Du vïì
qụ vúå úã Thấi Bònh lâ àïí lấnh nẩn.
BỊNH NHÛÄNG TẤC PHÊÍM THÚ NƯÍI TIÏËNG 5

Ta biïët rùçng, Nguỵn Du sinh ra vâ lúán lïn úã Thùng Long, qụ Tiïn
Àiïìn, Nghi Xn. Ưng chó sưëng úã àêy tûâ nùm 1780 àïën 1783; vâ tûâ nùm 1796
àïën 1802. Nhû vêåy, trûúác mûúâi nùm sưëng úã Thấi Bònh, ưng chó múái sưëng úã Tiïn
Àiïìn ba nùm mâ thưi. Thïë nhûng khi bìn nhúá, ưng khưng nhúá vïì Thùng Long
vúái sưng Nhõ Hâ mâ nhúá Tiïn Àiïìn vúái dông Long Giang, hóåc Long Vơ. Qụë
Giang lâ tïn sưng Lam chẫy qua qụ ưng thúâi êëy. Àïm xn ngưìi úã Thấi Bònh
mâ mùỉt nhû thêëy àûúåc vêìng trùng qụ nhâ, tai nhû nghe àûúåc tiïëng sống lẩnh
ca sưng Long Giang tiïỵn àûa kim cưí. Mâ qụ nhâ ưng nhûäng nùm àố, anh em
ly tấn mưỵi ngûúâi mưåt phûúng nhû ưng àậ viïët: "Hưìng Lơnh vư gia huynh àïå
tấn", ưng cố mën trúã vïì cng chùèng biïët nûúng tûåa vâo àêu!
Nguỵn Du thên giâ trûúác tíi, mấi àêìu bẩc súám, nưỵi bìn thûúâng trûåc
trong lông. Ma xn lâm cho ưng bìn hún, nhúá nhâ nhiïìu hún nïn thú ưng
cng bìn hún. Àố cng lâ àiïìu khấc nhau giûäa thú xn ca Àẩi thi hâo ngây
êëy vúái thú xn trïn cấc trang bấo ca chng ta bêy giúâ!.
Vûúng Trổng

BỊNH NHÛÄNG TẤC PHÊÍM THÚ NƯÍI TIÏËNG 6














N
N
N
g
g
g
u
u
u
y
y
y
ï
ï

ï
ỵ
ỵ
ỵ
n
n
n



B
B
B
đ
đ
đ
n
n
n
h
h
h



-
-
-

N
N
N
h
h
h
a
a
a
â
â
â



t
t
t
h
h
h
ú
ú
ú



m
m

m
a
a
a
n
n
n
g
g
g



h
h
h
ư
ư
ư
ì
ì
ì
n
n
n



q
q

q
u
u
u
ï
ï
ï



à
à
à
ê
ê
ê
ë
ë
ë
t
t
t



V
V
V
i
i

i
ï
ï
ï
å
å
å
t
t
t




Trïn thi àân Viïåt Nam, Nguỵn Bđnh nhû mưåt vò sao sấng trong thúâi k
thú múái 1932-1945. Ưng lâm thú tûâ nùm 13 tíi. Bâi thú ca ưng àûúåc àùng
bấo àêìu tiïn lâ bâi Cư hấi mú:
"Cư hấi mú úi, cư gấi úi
Chùèng trẫ lúâi nhau lêëy mưåt lúâi
Cûá lùång rưìi ài, rưìi khët bống
Rûâng mú hiu hùỉt lấ mú rúi".
Nùm 1937, Nguỵn Bđnh gûãi têåp thú Têm hưìn tưi dûå thi vâ àậ àûúåc giẫi
thûúãng ca Tûå lûåc vùn àoân. Tûâ àố ưng liïn tiïëp cố thú in trïn nhiïìu bấo chđ.
Cố thïí nối, ưng lâ mưåt trong nhûäng cêy bt viïët sung sûác nhêët thúâi bêëy giúâ. Chó
trong 3 nùm ưng àậ cho ra àúâi 7 têåp thú: Têm hưìn tưi (1940), Hûúng cưë nhên
(1941), Ngûúâi con gấi úã lêìu hoa (1942), Mûúâi hai bïën nûúác (1942), Mêy têìn
(1942), vâ tấc phêím àûúåc ch nhêët lâ Lúä bûúác sang ngang. Trúã lẩi thúâi k àêìu
tiïn ca thú múái, nhiïìu nhâ thú Viïåt Nam khấc àang mẫi mï tòm tôi àïí vúái túái
cấi hưìn ca thú hiïån àẩi vâ phong thấi ca thú phûúng Têy thò Nguỵn Bđnh
vêỵn mú mưång say mï vúái hưìn qụ, cẫnh qụ mưåc mẩc úã Viïåt Nam. Chđnh vò thïë

mâ ngûúâi ta thûúâng gổi Nguỵn Bđnh lâ nhâ thú ca tònh qụ, chên qụ vâ hưìn
qụ. Nhâ phï bònh vùn hổc Phẩm Xn Ngun nhêån xết: Khi nối vïì Nguỵn
Bđnh, àêìu tiïn phẫi khùèng àõnh ưng lâ mưåt nhâ thú múái. Nhûng khi nối lúâi thên
BỊNH NHÛÄNG TẤC PHÊÍM THÚ NƯÍI TIÏËNG 7

thiïët vïì ưng, ngûúâi ta thûúâng thïm mưåt àõnh ngûä nûäa vâo àố lâ nhâ thú chên
qụ. Àõnh ngûä àố lâ mưåt àùåc sùỉc, nết riïng ca nhâ thú. Ưng lâ mưåt ngûúâi àậ ra
sưëng úã thânh thõ mâ côn ngoấi lẩi vïì thưn qụ, tiïëc nëi thưn qụ nhû mưåt sûå
gùỉn kïët giûäa hiïån àẩi vâ quấ khûá. Cấi hưìn qụ êëy nđu giûä trong ưng nhû mưåt k
ûác, àiïìu àố lâm cho thú Nguỵn Bđnh àẩt àïën mûác phưí cêåp. Nïëu nối vïì sûå phưí
cêåp thò thú Nguỵn Bđnh àẩt túái sûå phưí cêåp nhêët trong sưë nhûäng thi nhên Viïåt
Nam.
Nhâ vùn Tư Hoâi, bẩn cng thúâi Nguỵn Bđnh kïí rùçng: Nguỵn Bđnh lâ
con ngûúâi ca cấc xûá àưìng, ca cấi diïìu giêëy, ca dân hoa l, ca mûa thûa,
mûa bi giûäa mổi cưng viïåc lâm ùn vêët vẫ sûúng nùỉng. Búãi àố lâ cưët lội cåc
àúâi vâ têm hưìn thú Nguỵn Bđnh. Qụ hûúng lâ têët cẫ vâ cng lâ núi in àêåm
dêëu VÏËT ÀÚÂI MỊNH. ÚÃ Nguỵn Bđnh, qụ hûúng lâ hònh bống àêët nûúác,
nhûäng núi anh àậ àùåt chên vúái vư vân k niïåm. Sûác mẩnh sấng tẩo ca Nguỵn
Bđnh cng tûâ núi àưìng chiïm trng trùỉng trúâi, trùỉng nûúác nây. Ưng Tư Hoâi côn
kïí: Nguỵn Bđnh biïët lâm thú tûâ thã bế. Vûâa thåc mùåt chûä àậ àổc ra thú.
Nhûäng bâi thú hay nhêët cng lâ nhûäng bâi thú àêìu tiïn êëy. Thêåt rộ úã Nguỵn
Bđnh, khi nùng khiïëu trong thú àûúåc khúi tûâ cåc sưëng chên thûåc, l trđ vâ bẫn
nùng nhâ thú hoâ mưåt têëm lông. Hêìu nhû nhûäng ai lâ ngûúâi Viïåt Nam àïìu thåc
nùçm lông àưi ba cêu thú ca Nguỵn Bđnh trong cấc bâi hất ru nhû Lúä bûúác
sang ngang, Ngûúâi hâng xốm, Cư hấi mú, Chên qụ Riïng vïì ma xn, nhâ
thú àậ dânh rêët nhiïìu tûá thú cho àïì tâi nây nhû Ma xn xanh, Nhẩc xn,
Rûúåu xn, Thú xn, Mûa xn, Xn tha hûúng, Xn vïì Ma xn, ai
cng biïët, cng àûúåc thûúãng thûác vâ chûáng kiïën, song chó cố Nguỵn Bđnh
bùçng cấi nhòn tinh tïë, say àùỉm, ưng àậ nhêån ra cấi hưìn qụ êín chûáa trong thiïn
thiïn, ưng àậ viïët vïì ma xn mưåt cấch tûå nhiïn nhû thïí àố lâ àiïìu têët ëu:

"Ma xn lâ cẫ mưåt ma xanh
Giúâi úã trïn cao, lấ úã cânh
Lûa úã àưìng tưi vâ lûa úã
Àưìng nâng vâ lûa úã àưìng anh"
hay:
"Bûäa êëy mûa xn phúi phúái bay
BỊNH NHÛÄNG TẤC PHÊÍM THÚ NƯÍI TIÏËNG 8

Hoa xoan lúáp lúáp rng vúi àêìy"
Nhûäng cẫnh lâng qụ trong thú Nguỵn Bđnh khưng dûâng lẩi úã mûác àưå
miïu tẫ mâ bao giúâ cng cố hưìn, lâm rung àưång ngûúâi àổc. Nhûäng thưn Àoâi,
thưn Àưng, con àô bïën nûúác, giân trêìu hâng cau, giêåu mng tûúi, khung cûãi
àïìu nhû nối lïn tiïëng nối ca trai gấi u nhau. Cấi tònh úã àêy àïìu nhúâ cẫnh nối
hưå nhû cấch trao dun ca ca dao truìn thưëng Viïåt Nam:
"Thưn Àoâi ngưìi nhúá thưn Àưng
Mưåt ngûúâi chđn nhúá mûúâi mong mưåt ngûúâi"
hay:
"Nhâ nâng úã cẩnh nhâ tưi
Cấch nhau cấi giêåu mng tûúi xanh rúân"
Phên tđch vïì nghïå thåt àưåc àấo trong thú Nguỵn Bđnh, nhâ phï bònh
vùn hổc Phẩm Xn Ngun nhêån xết, thú Nguỵn Bđnh viïët phêìn lúán lâ nhûäng
bâi lûc bất. Giổng àiïåu àố khiïën cho ngûúâi ta dïỵ thåc, dïỵ cẫm. Múã miïång ra
lâ cố thïí àổc ngay àûúåc mưåt cêu thú ca Nguỵn Bđnh. Àố chđnh lâ cấch àïí thú
Nguỵn Bđnh ài vâo lông ngûúâi. Nïëu nhû cố mưåt cåc bònh chổn thú Viïåt Nam
àïí lẩi cho thïë hïå mai sau thò nhiïìu ngûúâi cho rùçng cẫ hai nhâ thú Viïåt Nam lâ
Hân Mùåc Tûã vâ Nguỵn Bđnh àïìu cng nhau chuín giao thïë hïå àûúåc. Nïëu Hân
Mùåc Tûã àẩt àïën cấi cao siïu, cấi k diïåu ca thú thò Nguỵn Bđnh àẩt àûúåc sûå
rung àưång phưí cêåp, sûå lay àưång lông ngûúâi. Cấi giẫn dõ bònh thûúâng, song
khưng kếm phêìn sêu xa, dûúái gốc àưå nghiïn cûáu vùn hổc.
Nguỵn Bđnh lâ nhâ thú chên qụ - cố thïí mổi àõnh ngûä khưng thïí ca

ngúåi hïët vïì ưng nhûng ưng lâ mưåt trong nhûäng nhâ thú cố sûác sưëng lêu bïìn
trong têm trđ ngûúâi Viïåt Nam. Cố thïí nối khưng quấ lïn rùçng côn ngûúâi Viïåt,
côn dên Viïåt, thú Nguỵn Bđnh sệ côn sûác sưëng. Búãi vò nố lâ mưåt mẫng hưìn qụ
ca dên Viïåt. Trong bâi Chên qụ, Nguỵn Bđnh àậ viïët:
"Hoa chanh núã giûäa vûúân chanh
Thêìy u mònh vúái chng mònh chên qụ" /.

BỊNH NHÛÄNG TẤC PHÊÍM THÚ NƯÍI TIÏËNG 9










À
À
À
ú
ú
ú
å
å
å
i
i
i

c
c
c
h
h
h
ú
ú
ú
â
â
â






Chùỉc gò anh àïën hưm nay
Mâ em cûá àúåi, tân ngây, trùỉng àïm
Hïët ài ra cûãa ngống nhòn
Vâo nhâ ngưìi xëng àûáng lïn thêỵn thúâ.
Chùỉc gò anh àïën bêy giúâ
Trâ pha àïí ngåi, nhẩt múâ võ hûúng
Chùỉc gò?
Mâ dẩ cûá thûúng
Cûá day dûát nưỵi vêën vûúng trong lông

Àậ u, u àïën vư cng
Àậ thûúng, thûúng àïën nất lông vò nhau
Chùỉc gò?
Àậ chùỉc gò àêu!
Hưm nay vâ cẫ ngây sau
EM CHÚÂ
(V Thõ Khûúng)
Lúâi bònh

BỊNH NHÛÄNG TẤC PHÊÍM THÚ NƯÍI TIÏËNG 10

Tûâ xûa àïën nay, vùn hổc Cưí, Kim, Àưng, Têy nối àïën sûå khùỉc khoẫi àúåi
chúâ khấ nhiïìu. Tònh u chấy bỗng thûúâng ài liïìn vúái mong ngống, àúåi chúâ lâ
lệ têët nhiïn. Bâi thú Àúåi chúâ ca V Thõ Khûúng in trong têåp "100 bâi thú
tònh chổn lổc" do Nhâ xët bẫn Giấo dc êën hânh nùm 1997 lâ mưåt trong nhûäng
bâi nhû vêåy. Bâi thú thïí hiïån sûå àúåi chúâ àïën môn mỗi theo thúâi gian, nùm thấng
ca trấi tim ngûúâi ph nûä àang u "nất lông vò nhau". Àêy lâ mưåt trong nhûäng
bâi thú tònh àùåc sùỉc ca thú ca Viïåt Nam.
Chùỉc gò anh àïën hưm nay
Mâ em cûá àúåi tân ngây trùỉng àïm
Hïët ài ra cûãa ngống nhòn
Vâo nhâ ngưìi xëng àûáng lïn thêỵn thúâ.
Bâi thú múã ra vúái têm trẩng bùn khón dùçn vùåt àïën chấy lông, chấy dẩ -
"chùỉc gò anh àïën". Mùåc d cố hển trûúác hay khưng hển trûúác, d anh cố àïën hay
khưng àïën, tònh cẫm ca em vêỵn lûn hûúáng túái anh, àúåi anh àïën "tân ngây
trùỉng àïm".
Ngay tûâ àêìu bâi thú, thúâi àiïím em àúåi chúâ àậ àûúåc xấc àõnh "hưm nay".
Nối lâ hưm nay nhûng cng cố thïí hiïíu hưm nâo cng vêåy. Hưm nay lâ thúâi
àiïím múái nhêët vâ cng lâ sûå múã àêìu. Têm trẩng, cûã chó àúåi chúâ àûúåc tấc giẫ
diïỵn tẫ rêët chđnh xấc: ngống nhòn, ngưìi xëng àûáng lïn, thêỵn thúâ Cấch diïỵn tẫ

nây phẫng phêët mâu sùỉc cấch diïỵn tẫ ca vùn hổc dên gian: "Ra ngộ mâ trưng,
bẩn thúâi khưng thêëy bẩn" vûâa giẫn dõ, chên thûåc lẩi vûâa vư cng sêu sùỉc.
Chùỉc gò anh àïën bêy giúâ
Trâ pha àïí ngåi, nhẩt múâ võ hûúng
Chùỉc gò?
Mâ dẩ cûá thûúng
Cûá day dûát nưỵi vêën vûúng trong lông.
Thúâi gian àậ thu hểp tûâ "hưm nay" úã àêìu bâi thú nay lâ "bêy giúâ". Sûå àúåi
chúâ ca em àưëi vúái anh trẫi dâi theo thúâi gian nùm thấng. Thúâi gian àûúåc thu
hểp vâ cng lâ thu hểp khoẫng cấch giûäa anh vúái em.
BỊNH NHÛÄNG TẤC PHÊÍM THÚ NƯÍI TIÏËNG 11

Em vưën lâ ngûúâi cêín thêån, chu àấo, nhiïåt tònh, u thûúng anh nhiïìu, em
lẩi câng cêín thêån, chu àấo nhiïåt tònh hún. Cấi gẩt tân trïn bân khưng mưåt àưëm
thëc chấy àỗ. Em chín bõ pha trâ sùén àïí àúåi anh hûúng àậ lẩnh, nûúác àậ
ngåi tûâ bao giúâ, chó cố tònh em vúái sûå àúåi chúâ anh lâ khưng bao giúâ ngåi
lẩnh.
Àúåi chúâ ca V Thõ Khûúng àûúåc sấng tấc bùçng thïí thú lûc bất. Àiïìu
àấng ch lâ nhâ thú cố dng nghïå thåt khi tấch cêu 6 tiïëng thânh 2 dông
thú
Chùỉc gò?
Mâ dẩ cûá thûúng
Cûá day dûát nưỵi vêën vûúng trong lông.
Cêu hỗi "Chùỉc gò?" xoấy sêu vâo lông ngûúâi àổc. Cêu hỗi nây nhû cố
àiïìu gò vûâa hy vổng lẩi vûâa thêët vổng, vûâa u thûúng lẩi pha cht giêån húân dõu
dâng.
Nhiïìu ngûúâi cho rùçng ph nûä lâ phấi ëu, phấi àểp. Àiïìu àố hiïín nhiïn
rưìi! Nhûng ph nûä quët khưng phẫi lâ phấi ëu. Nối cấch khấc ph nûä lâ phấi
mẩnh trong cấi vễ bïì ngoâi hưìn nhiïn dõu dâng mâ mổi ngûúâi tûúãng lâ ëu
àëi. Àïí diïỵn àẩt sûå sêu sùỉc, mẩnh mệ tònh cẫm ca ngûúâi ph nûä cố lệ khố cố

cấch diïỵn àẩt nâo hún:
Àậ u, u àïën vư cng
Àậ thûúng thûúng àïën nất lông vò nhau.
Tònh u thûúng ca con ngûúâi thåc phẩm tr trûâu tûúång. Tấc giẫ àậ
thânh cưng trong viïåc diïỵn tẫ phẩm tr trûâu tûúång trúã nïn c thïí nhêët àïí ngûúâi
àổc dïỵ hònh dung, dïỵ cẫm nhêån.
Cùåp lûc bất kïët thc bâi thú:
Chùỉc gò?
Àậ chùỉc gò àêu!
Hưm nay vâ cẫ ngây sau
BỊNH NHÛÄNG TẤC PHÊÍM THÚ NƯÍI TIÏËNG 12

Em chúâ
Mưåt lêìn nûäa cêu hỗi chùỉc gò àûúåc lêåp lẩi. Viïët vâ àổc nhû nhau, nhûng
lêìn nây cêu hỗi àậ mang nưåi dung nghơa khấc. Theo tưi cêu hỗi lêìn nây
nghiïng vïì hûúáng khùèng àõnh, giẫi thđch, phên bua. Vâ cng chđnh vò thïë mâ
trấi tim ngûúâi ph nûä trúã nïn nhên vùn vâ võ tha hún. Phẫi chùng em mën phên
bua àiïìu nây: Anh khưng àïën àûúåc vúái em "hưm nay" hay "bêy giúâ" chùỉc anh
bêån cưng viïåc chung nhiïìu lùỉm. Em khưng thïí tin vâ khưng bao giúâ tin anh àậ
thay lông àưíi dẩ, phai nhẩt àưëi vúái em. Anh khưng àïën vúái em "hưm nay" hóåc
ngay "bêy giúâ" nhûng thúâi gian côn dâi, anh sệ àïën vúái em bùçng cẫ cåc àúâi.
Mưåt lêìn nûäa cêu 6 tiïëng vâ lêìn nây thïm cêu 8 tiïëng àûúåc tấch thânh hai
dông thú, sûå sấng tẩo nây àậ àẩt àûúåc hiïåu quẫ nghïå thåt cao. Lúâi nhû nghển
ngâo, qúån thùỉt, húân dưỵi lẩi vûâa khùèng àõnh mẩnh mệ nhû dao chếm àấ: "Em
chúâ ".
Nhan àïì bâi thú lâ "Àúåi chúâ " cêu kïët lâ "Em chúâ " Bâi thú àûúåc kïët
cêëu theo lưëi vông trôn khếp kđn àïí nhùçm têåp trung thïí hiïån tònh u son sùỉc
thu chung trûúác sau nhû mưåt ca ngûúâi ph nûä. V Thõ Khûúng àậ vêån dng
linh hoẩt thïí thú lc bất, chûáng tỗ tấc giẫ àậ cố nhiïìu suy nghơ, dng cưng àïí
àẩt hiïåu quẫ nghïå thåt cao nhêët. Tònh cẫm ca ngûúâi ph nûä àang u trong

thú V Thõ Khûúng vûâa kđn àấo, tïë nhõ, dõu dâng, lẩi vûâa sưi nưíi mẩnh mệ vâ
vư cng sêu sùỉc.
Nguỵn Àûác Têm




















BỊNH NHÛÄNG TẤC PHÊÍM THÚ NƯÍI TIÏËNG 13

”
”
”
N
N
N
h
h
h
ù
ù
ù
ỉ
ỉ
ỉ
n
n
n



n

n
n
h
h
h
u
u
u
”
”
”
ã
ã
ã



c
c
c
u
u
u
ã
ã
ã
a
a
a

V
V
V
u
u
u
ä
ä
ä



À
À
À
ò
ò
ò
n
n
n
h
h
h



M

M
M
i
i
i
n
n
n
h
h
h




Anh àûâng nối gò thïm nhế
àïí em tûå biïët thò hún
Em súå nhûäng lúâi hoa m
mâ àúâi thò lẩi giẫn àún
Ma xn cố nối gò àêu
mâ lấ, mâ chưìi cûá biïëc
Mâ hoa cûá tûúi thùỉm thiïët
mâ trúâi cûá thùm thùèm xanh
Àûâng nối gò thïm nhế anh
chng mònh bïn nhau tin cêåy
Tònh u nhû ma xn êëy
lùång thêìm tûúi tưët cho nhau
(V Àònh Minh)
Cố thïí nối, sûå gùỉn kïët trong tònh u ca mưỵi ngûúâi vúái nhau, giûäa hai
têm hưìn vúái nhau chđnh lâ sûå giao cẫm, sûå àưìng àiïåu hay sûå hoâ húåp tûâ sêu kđn

bïn trong. Ngûúâi nây u ngûúâi kia búãi vò hổ tòm thêëy mưåt nûãa kia nhûäng gò hổ
BỊNH NHÛÄNG TẤC PHÊÍM THÚ NƯÍI TIÏËNG 14

àang thiïëu, àang khao khất, lâ nhûäng cấi mâ hổ cẫm thêëy qu vâ trên trổng.
Cho nïn sûå biïíu lưå ca tònh u khưng àún giẫn chó dûâng lẩi úã giấ trõ ca lúâi nối
mâ sêu sùỉc hún lâ úã chđnh hânh vi. Cố lệ àêëy cng lâ nhûäng gò nhâ thú V Àònh
Minh mën gûãi gùỉm trong bâi thú "Nhùỉn nh"- qua lúâi thò thêìm ca trấi tim
mưåt ngûúâi ph nûä àa cẫm, tinh tïë:
Anh àûâng nối gò thïm nhế
àïí em tûå biïët thò hún
Em súå nhûäng lúâi hoa m
mâ àúâi thò lẩi giẫn àún
Àậ u nhau thò d đt d nhiïìu cng àậ hiïíu nhau, biïët àûúåc àưi cht vïì
nhau. Nhûäng ëu tưë àïí lâm nïn sûå hiïíu nhau êëy khưng phẫi thïí hiïån bùçng lúâi,
bùçng ngưn ngûä, tûác lâ cấi hiïín ngưn bưåc lưå ra bïn ngoâi mâ cưët ëu phẫi thưng
qua sûå cẫm nhêån vïì nhau bùçng giấc quan bïn trong (lâ sûå nhêån thûác tûå giấc):
"Àïí em tûå biïët thò hún". Nhûäng lúâi hoa m, nhûäng lúâi cố cấnh chó ru ng àûúåc
con ngûúâi trong giêy lất trong khi phêìn lúán cåc àúâi con ngûúâi lâ thûác, lâ vêån
àưång. Cấi hònh thûác hoa m bïn ngoâi chó nhû bưng hoa khoấc têëm ấo mâu rûåc
rúä mâ lẩi vư hûúng, d ong bûúám àïën nhûng chùèng thïí giûä àûúåc ong bûúám. Cấi
ong bûúám cêìn khưng phẫi úã mâu sùỉc mâ úã phêìn nhu ngổt ngâo. Cấi lâm nïn
tònh u khưng phẫi úã sûå hoa ngưn mâ nhúâ úã vễ àểp bïn trong ca têm hưìn- lâ
cấi cưët tu lâm nïn sûå hoâ húåp àưìng àiïåu. Cng nhû:
Ma xn cố nối gò àêu
mâ lấ, mâ chưìi cûá biïëc
Mâ hoa cûá tûúi thùỉm thiïët
mâ trúâi cûá thùm thùèm xanh.
Bưën cêu thú lâ mưåt khoẫng lùång ca têm hưìn, lâ pht giêy tơnh lẩi tûâ
trong sêu thùèm àïí nhêån thûác chên l cåc sưëng. Ma xn lâ biïíu hiïån ca thúâi
gian. Sûå thïí hiïån mang tđnh chêët àõnh hònh nïn ma xn úã àêy khưng phẫi lâ

nhûäng thåc tđnh ca thúâi gian mâ lẩi úã khưng gian. Khưng gian lâm nïn ma
xn qua sùỉc xanh biïng biïëc ca lấ, ca chưìi, qua vễ tûúi thùỉm nhìn nhu ca
hoa, qua mâu xanh thùm thùèm ca bêìu trúâi. Lêëy khưng gian àïí àõnh hònh nïn
BỊNH NHÛÄNG TẤC PHÊÍM THÚ NƯÍI TIÏËNG 15

thúâi gian, lâm nïn mưåt ma trong nùm. Vêåy lêëy gò àïí àõnh hònh nïn tònh u?.
Bưën cêu thú cëi àậ lâm rộ àiïìu nây:
Àûâng nối gò thïm nhế anh
chng mònh bïn nhau tin cêåy
Tònh u nhû ma xn êëy
lùång thêìm tûúi tưët cho nhau
Cố thïí thêëy ngûúâi con gấi úã àêy mang mưåt têm hưìn nhẩy cẫm vâ rêët sêu
sùỉc, àùçm thùỉm tònh cẫm vâ l trđ phên minh. Trấi tim cư thò thêìm nhùỉn nh vúái
ngûúâi u bùçng sûå rung cẫm nhể nhâng, tha thiïët. Tònh u ca chng ta khưng
cêìn phẫi diïỵn giẫi nhiïìu lúâi, chó cêìn chng ta úã bïn nhau bùçng sûå tin cêåy, bùçng
lông chung thu, lùång thêìm chùm sốc vun vến cho tònh u ca nhau trúã nïn
tûúi tưët. Tònh u trúã nïn ngûúâi bẩn àûúâng vơnh viïỵn ca cåc àúâi hai chng ta,
nêng àúä cho chng ta trong nhûäng lûc khố khùn vâ êu lo ca cåc sưëng. Àêëy
múái lâ àiïìu lâm nïn nghơa, lâm nïn giấ trõ ca tònh u.
Nhể nhâng mâ da diïët, àùçm thùỉm vâ lùỉng sêu, bâi thú "Nhùỉn nh" àậ cẫm
hoấ cho têm hưìn mưỵi ngûúâi trúã vïì vúái àng nghơa ca hai chûä tònh u cng
nhû nhûäng gò Hilari tûâ thúâi La Mậ àậ nhêån xết: "Tònh u lâ mốn quâ qu nhêët
mâ con ngûúâi nhêån àûúåc ca nhau".

BỊNH NHÛÄNG TẤC PHÊÍM THÚ NƯÍI TIÏËNG 16

”
”
”
T
T
T
h
h
h
ï
ï
ï
ì
ì
ì



n
n
n
o
o
o
n
n
n

n
n
n
û
û
û
ú
ú
ú
á
á
á
c
c
c
”
”
”



c
c
c
u
u
u
ã

ã
ã
a
a
a



T
T
T
a
a
a
ã
ã
ã
n
n
n



À
À
À
a
a
a
â

â
â




Tiïíu dêỵn
1. Tẫn Àâ tïn khai sinh lâ Nguỵn Khùỉc Hiïëu (1889 – 1939). Ưng sinh úã
lâng Khï Thûúång, bïn ni Tẫn sưng Àâ, huån Bêët Bẩt, tónh Sún Têy (nay lâ xậ
Sún Àâ, huån Ba Vò, tónh Hâ Têy); nhûng gưëc lâ dông hổ Nguỵn danh tiïëng
triïìu Hêåu Lï, úã lâng Kim L (lâng L), huån Thanh Trò, ngoẩi thânh Hâ Nưåi.
Tẫn Àâ theo nghiïåp khoa cûã, nhûng thi khưng àưỵ. Kõp vúái àêíy àûa ca thúâi thïë,
ưng quay sang lâm thú viïët vùn àùng bấo "Nưm na phấ nghiïåp kiïëm ùn xoâng".
Tẫn Àâ lâ "ngûúâi thûá nhêët cố can àẫm lâm thi sơ"(1) (Xn Diïåu, 1939), vâ
cng lâ thi sơ àêìu tiïn dấm lêëy thi ca lâm nghïì nghiïåp, vâ cam sưëng chïët vúái
nghïì. Mâ cố lệ, nhû vêåy múái àng vúái cưët cấch Tẫn Àâ, vò chó cấi cưët cấch êëy
thưi àậ "chđnh lâ cấi tấc phêím tuåt xẫo, mưåt bâi thú hay nhêët" (Lûu Trổng Lû,
1939). Song, àúâi ưng vui đt bìn nhiïìu, câng vïì cëi câng chêåt vêåt. Cố àiïìu,
àấng qu lâ, trûúác sau Tẫn Àâ vêỵn giûä àûúåc mònh trong sẩch.
Ưng viïët vâ thânh cưng úã nhiïìu thïí loẩi; nhûng lâm nïn mưåt Tẫn Àâ
danh tiïëng, trûúác hïët lâ thú. Nhûäng tấc phêím chđnh lâ: Khưëi tònh con (thú, ba
têåp: 1916, 1918, 1932), Côn chúi (têåp thú, 1921), Thú Tẫn Àâ (têåp thú, 1925),
Nhân tûúãng (kiïíu thú vùn xi, 1928), Giêëc mưång con (truån giẫ tûúãng, hai
têåp: 1917, 1927 – 1928), Giêëc mưång lúán (tûå truån kiïíu hưìi kđ, 1929), Thïì non
nûúác (têåp truån, 1932), Tẫn Àâ vùn têåp (têåp húåp thú lêỵn vùn xi, 1932)
"Sinh vâo lûc ( ) thú cưí tân vâ thú kim àang phưi thai" (Xn Diïåu, 1939),
nhâ thú Tẫn Àâ, mưåt mùåt lâ àẩi biïíu xët sùỉc ca thú ca theo lưëi truìn thưëng
hưìi àêìu thïë kó XX; nhûng mùåt khấc, cng úã Tẫn Àâ àậ xët hiïån nhiïìu dêëu hiïåu
BỊNH NHÛÄNG TẤC PHÊÍM THÚ NƯÍI TIÏËNG 17

múái lẩ ca thú – nhêët lâ vïì mưåt cấi Tưi lậng mẩn àang êëp , bấo hiïíu chó nay
mai nố sệ lâm àûát tung cấi chêåt chưåi lïì lûåt ca thú lưëi c Tẫn Àâ chđnh lâ
cêìu nưëi giûä hai thúâi àẩi vùn hổc dên tưåc: tûâ trung àẩi sang hiïån àẩi; hóåc nối
nhû Hoâi Thanh (1941), Tẫn Àâ lâ "ngûúâi ca hai thïë kó". Trïn vùn àân cưng
khai bõ thûåc dên Phấp kiïím duåt, thú vùn Tẫn Àâ vêỵn êín hiïån mưåt têëm lông
thùỉm thiïët vúái àêët nûúác, nhên dên – àố lẩi lâ bònh diïån àấng qu khấc mâ hưìn
thú, àúâi thú ca nhâ thú ni Tẫn sưng Àâ gûãi lẩi.
2. Bâi thú Thïì non nûúác ban àêìu cố 12 cêu (dông) lc bất, àûúåc lâm vâo
àêìu nùm 1920, kïët quẫ chuën ài àêìu tiïn ca nhâ thú theo chiïìu dâi àêët
nûúác(2). Àïën 1922 ưng sûãa lẩi vâ viïët thïm 10 cêu àïí àûa vâo truån ngùỉn cng
tïn(3), lâm mưåt tònh tiïët truån. Vïì sau, khi cưng bưë bâi thú nhû mưåt tấc phêím
àưåc lêåp (1925, 1938), Tẫn Àâ lêëy lẩi hêìu nhû ngun vển bâi thú trong truån.
Nûúác – non lâ hònh tûúång thú nhiïìu têìng nghơa, vâ Thïì non nûúác lâ bâi thú
nhiïìu têìng nghơa. Cố non nûúác – thiïn nhiïn vúái chuån võnh cẫnh (cẫnh mâ
nhâ thú gùåp trong chuën ài dâi; vâ cẫnh trong bûác tranh ca truån); cố non
nûúác – tònh u àậ thânh giổng àiïåu riïng khố lêỵn ca thú Tẫn Àâ (giûäa Tẫn Àẫ
vúái "nûä sơ" nâo àố, nhû nhâ thú thưí lưå trong thû cho bẩn; vâ giûäa Vên Anh vúái
ưng khấch, hai nhên vêåt truån); vâ sêu kđn bïn trong chđnh lâ nûúác non – Tưí
qëc vúái tònh cẫm u nûúác ca nhâ thú, dêỵu bống giố nhûng khưng kếm thùỉm
thiïët chên thânh.
***
Nûúác non nùång mưåt lúâi thïì(4),
Nûúác ài, ài mậi khưng vïì cng non.
Nhúá lúâi nguån nûúác thïì non,
Nûúác ài chûa lẩi, non côn àûáng khưng.
Non cao nhûäng ngống cng trưng(5),
Sëi khư dông lïå chúâ mong thấng ngây(6).
Xûúng mai mưåt nùỉm hao gêìy(7),
Tốc mêy mưåt mấi àậ àêìy tuët sûúng(8).
Trúâi têy ngẫ bống tâ dûúng(9),

BỊNH NHÛÄNG TẤC PHÊÍM THÚ NƯÍI TIÏËNG 18

Câng phúi vễ ngổc nết vâng phưi pha.
Non cao tíi vêỵn chûa giâ,
Non thúâi nhúá nûúác, nûúác mâ qụn non!
D cho sưng cẩn àấ môn(10),
Côn non côn nûúác vêỵn côn thïì xûa.
Non cao àậ biïët hay chûa,
Nûúác ài ra bïí lẩi mûa vïì ngìn.
Nûúác non hưåi ngưå côn lûn(11),
Bẫo cho non chúá cố bìn lâm chi.
Nûúác kia d hậy côn ài,
Ngân dêu xanh tưët non thò cûá vui.
Nghòn nùm giao ûúác kïët àưi,
Non non nûúác nûúác khưng ngi lúâi thïì.
1920 – 1922
(Tuín têåp Tẫn Àâ, NXB. Vùn hổc, Hâ Nưåi, 1986. Cố tham khẫo cấc bẫn
khấc)
Ch thđch:
(1): nối cấi Tưi lậng mẩn. Xn Diïåu côn viïët "Tẫn Àâ lâ ngûúâi thûá
nhêët ( ) dấm giûä mưåt bẫn ngậ, dấm cố mưåt cấi Tưi" (Cưng ca thi sơ Tẫn Àâ,
Ngây Nay, sưë 167, 1939).
(2): Trong hưìi kđ tûå truån Giêëc mưång lúán, Tẫn Àâ viïët vïì nghơa
chuën ài nây: "Cấi lúåi đch trong sûå ài chúi êëy, àûúåc úã dổc àûúâng vïì phêìn
nhiïìu. Rưång mùỉt nhêån sún hẫi mâ nùång lông chng tưåc giang san. Trêo lïn àónh
Hoânh Sún mâ trưng quanh ngoâi bïí trong non, cố hún nhû phc dûúái àên
xanh, àổc mưåt thiïn lûån thuët tûå tưn vêåy".
BỊNH NHÛÄNG TẤC PHÊÍM THÚ NƯÍI TIÏËNG 19

(3): Tốm tùỉt truån Thïì non nûúác: Vên Anh vưën con nhâ, àậ àểp nïët

àểp ngûúâi lẩi biïët chûä, biïët lâm thú, nhûng nghêo. Nâng phẫi múã hâng cư àêìu
àïí ni mể, ni thên. Tònh cúâ mưåt ưng khấch túái cûãa hâng vâ nhêån ra vễ àểp
têm hưìn cư ch, hổ thânh tri kó vùn chûúng. Vên Anh cố bûác tranh Thïì non
nûúác lâ "gia bẫo" (ca qu trong nhâ), bên àem ra nhúâ khấch àïì thú. Nhòn cẫnh
trong tranh, hai ngûúâi liïn ngêm nưëi nhau àïì võnh (khấch múã bưën cêu, Vên Anh
nưëi tấm cêu; côn mûúâi cêu sau: Vên Anh lâm hai cêu trïn vâ hai cêu dûúái,
khấch lâm sấu cêu giûäa) vâ mûúån lûn tïn bûác tranh àùåt cho bâi thú. Rưìi hổ
chia tay, khưng hển ngây gùåp lẩi, nhûng tònh tri kó hổ giûä mậi bïn nhau
Truån ba hưìi, bâi thú thåc hưìi àêìu.
(4): Thïì non nûúác: thïì, mưåt phong tc lêu àúâi, lâ lúâi ca mưåt ngûúâi vúái
mưåt ngûúâi hóåc ca nhiïìu ngûúâi vúái nhau, lêëy trúâi àêët, qu thêìn, hóåc lêëy chđnh
lông mònh lâm chûáng; cng giao hển vïì mưåt viïåc, mưåt àiïìu gò àêëy, thûúâng lâ
linh thiïng hïå trổng. Ngûúâi xûa cố thânh ngûä "thïå hẫi minh sún" ("Àïí lúâi thïå
hẫi minh sún" – Truån Kiïìu) hóåc "chó non thïì biïín" nối viïåc trai gấi u
nhau lêëy biïín mâ thïì nguìn chung thu vúái nhau. Tẫn Àâ chổn nhan àïì bâi
thú nây lâ Thïì non nûúác vúái ba lúáp nghơa vâ ba têìng nghơa nhû Tiïíu dêỵn àậ
nối ( 2).
(5): Ngống: trưng mong chúâ àúåi mưåt cấi gò àêëy xa xưi.
(6): Bûác tranh trong truån ngùỉn Thïì non nûúác vệ trấi ni, mâ "trïn
ni thúâi nhû mêy nhû tuët, nhû mêëy cêy mai giâ, nhû bống tâ dûúng, àïìu lâ àïí
tẫ cấi tònh cẫnh thï thẫm ( ) cấi tònh thûúng nhúá ca dậy ni ( ) cẫm nưỵi tang
thûúng", vïì "mưåt ngân dêu úã chên ni nây, tûác lâ sưng nûúác khi xûa mâ tang
thûúng àậ biïën àưíi". Àố lâ bûác tranh non nûúác tang thûúng, bûác tranh vïì cấi tân
khưëc ca sûå "bïí dêu" (thûúng hẫi biïën vi tang àiïìn, biïín xanh biïën thânh rång
dêu).
(7): Xûúng mai: cêy mai vưën gêìy, mẫnh; thêím mơ xûa thûúâng vđ vúái
dấng ngûúâi con gấi àểp.
(8): Tuët sûúng: xûa dng àïí nối vïì sûác tân phấ ghï gúám ca thúâi
gian àưëi vúái con ngûúâi, tíi trễ.
(9): Tâ dûúng: mùåt trúâi xïë chiïìu (ngẫ vïì phûúng têy).

BỊNH NHÛÄNG TẤC PHÊÍM THÚ NƯÍI TIÏËNG 20

(10): Sưng cẩn àấ môn: thânh ngûä, nối vïì sûå hao môn thay àưíi úã nhûäng
cấi tûúãng àêu khưng thïí thay àưíi hao môn. Liïìn mẩch vúái cêu thú sau, cố so
sấnh lâm nưíi lïn sûå bïìn vûäng ca thïì xûa giûäa non vâ nûúác.
(11): Hưåi ngưå: gùåp gúä, sum hổp sau nhûäng ngây xa cấch, ngống trưng.
Phên tđch vâ bònh giẫng
1. Ghếp ni Tẫn, sưng Àâ lâm bt danh àïí trûúác tấc cẫ mưåt àúâi trïn
cội trêìn ai nây, dûúâng nhû trong Tẫn Àâ àậ cố Thïì non nûúác. Ưng àậ tûå tòm àïën
cấi bt hiïåu thåc vïì non – nûúác nây, hay nûúác – non àậ tûå tòm àïën thi sơ nhû
mưåt hển hô, mưåt dun nghiïåp? Thêåt khố mâ nối cho cng. Chó biïët rùçng nûúác
– non àậ thûåc sûå lâ mưåt ấm ẫnh lúán trong sët cẫ àúâi vùn ca thi sơ. Bêët cûá
ngûúâi nâo àổc Tẫn Àâ cng cố thïí thêëy hònh tûúång non – nûúác trúã ài trúã lẩi
trong vùn chûúng ca thi sơ nhû mưåt mẩch ngìn cûá tn chẫy khi thò chûáa
chan âo ẩt, khi thò êm thêìm len lêën vâo biïët bao thi àïì, thi tûá, thi cẫm ca thi
nhên. Mẩch ngìn êëy cng àậ àem vïì cho Tẫn Àâ nhiïìu ấng thi ca hâo hoa
phong nhậ, thanh t.
Thûåc ra, úã thúâi Tẫn Àâ, non – nûúác cng lâ mưåt hònh tûúång, mưåt biïíu
tûúång cố mưåt sûác ấm ẫnh àùåc biïåt àưëi vúái vùn chûúng nûúác nhâ, nhêët lâ thú ca.
ÊËy lâ thúâi mâ Chiïu hưìn nûúác àậ trúã thânh mưåt ngìn cẫm hûáng da diïët àưëi vúái
mổi cêy bt cố têm huët vúái non sưng. Ngûúâi thò nối lưëi hư hâo thưëng thiïët, kễ
thò dng lưëi chêåp chúân bống giố xa xưi. Búãi bêëy giúâ giang sún Tưí qëc ta àang
úã trong cẫnh ngưå mêët ch quìn. Tuy vêåy, cng đt ngûúâi cố àûúåc tiïëng nối vùn
chûúng nhû Tẫn Àâ.
Cố trong mònh cẫ mưåt têm hưìn dâo dẩt phong tònh, cẫ mưåt têëm lông
thiïët tha vúái Àêët nûúác, tiïëng thú Tẫn Àâ nhû mưåt bẫn húåp ca ca cẫ hai bê êëy.
Nố cûá dêåp dòu, lûc àíi nhau, quån lêëy nhau, cố lûc chuín hoấ sang nhau,
mâ thûúâng khi hoâ nhêåp hùèn vâo nhau. Vâ thêåt kò lẩ, àiïím hển thïì ca cẫ hai
tiïëng lông êëy àậ àùåt vâo hònh tûúång non – nûúác. Chùèng phẫi thïë sao? Non –
nûúác vûâa lâ mưåt hònh tûúång ca lông u nûúác, vûâa lâ biïíu tûúång ca tònh u

àưi lûáa. Cho nïn, khi hai tiïëng non – nûúác cêët lïn tûâ hưìn thú Tẫn Àâ, ngûúâi ta
thêëy àố lâ lúâi àưìng vổng ca nhûäng gò thùèm sêu trong têm thûác ca thi nhên.
Thïë àêëy, Thïì non nûúác àêu chó lâ sẫn phêím tûâ cåc tao ngưå ca mưåt
àưi trai gấi phong tònh trong truån ngùỉn cng tïn. Thïì non nûúác trûúác hïët lâ
BỊNH NHÛÄNG TẤC PHÊÍM THÚ NƯÍI TIÏËNG 21

àûáa con tinh thêìn ra àúâi tûâ cåc giao dun tiïìn àõnh kia trong hưìn thú ca thi
sơ. Viïåc sinh thânh êëy dûúâng nhû lâ têët ëu!
2. Thïì non nûúác châo àúâi túái hai lêìn. Lêìn àêìu lâ mưåt bâi thú lễ, lêìn hai
lưìng ghếp vúái mưåt truån ngùỉn. Riïng viïåc àïën vúái cåc àúâi mưåt cấch àùåc biïåt
nhû thïë, à thêëy Thïì non nûúác cố mưåt nghơa thïë nâo àưëi vúái tû tûúãng Tẫn Àâ.
Àng lâ bâi thú cố túái ba lúáp nghơa. Ba lúáp nghơa êëy giao nhau, nhûng phêìn
chđnh lâ chưìng lïn nhau. Ba lúáp tûúãng tûúng ûáng vúái ba lúáp nghơa ca hònh
tûúång non nûúác. Nïëu khưng cố truån ngùỉn Thïì non nûúác kïí lẩi tònh tiïët ngûúâi
khấch lâng chúi vâ cư àâo Vên Anh cng võnh mưåt bûác tranh sún thu cố tïn lâ
Thïì non nûúác, thò ngûúâi àổc thú vêỵn cûá thêëy lúáp nghơa thûá nhêët ca bâi thú lâ
tấi hiïån vễ àểp thú ca ca mưåt cẫnh thiïn nhiïn sún thu. Cố thïí thêëy trong thú
nhûäng nết vệ theo lưëi tẫ thûåc khấ lưång lêỵy:
Trúâi têy ngẫ bống tâ dûúng,
Câng phúi vễ ngổc nết vâng phưi pha.
Lâ mưåt thi sơ tûâng àûúåc àâo lûuån trong nïìn giấo dc theo loẩi hònh
trung àẩi, tûâng theo àôi vùn chûúng cûã tûã, Tẫn Àâ chûa thoất hùèn hïå thưëng thi
phấp trung àẩi. Cêu thú vệ hònh ẫnh ni non nây vêỵn dng nhûäng vêåt liïåu quen
thåc ca trung àẩi vúái nhûäng "bống tâ dûúng", "vễ ngổc nết vâng", vúái lưëi ûúác
lïå, cấch àiïåu cưí àiïín. Àêy lâ nhûäng thûá mâ thi sơ ngúä chó lâ y phc. Tẫn Àâ
mën trt bỗ, nhûng nố thûåc lâ mưåt thûá vông kim cư xiïët chùåt lïn nhûäng tung
phấ tûå do ca thú Tẫn Àâ khiïën cho sûå bûát phấ ca hưìn thú bõ ấch tùỉc búãi thi
phấp. Vâ cố lệ àố cng lâ àiïìu dơ nhiïn. Thi phấp trung àẩi vêỵn cưë giânh lêëy
mưåt nûãa Tẫn Àâ, khưng cho ưng vûúåt thoất àïí sang hùèn búâ hiïån àẩi, àïí ưng chó
lâ mưåt cêy cêìu nưëi giûäa àưi búâ mâ thưi.

Nhûng lúáp nghơa tẫ thûåc chó lâ xët phất àiïím. Nố àem lẩi cho bâi thú
nhûäng hònh thïí sưëng àưång đt nhiïìu mang tđnh trûåc quan, lâm cho ngûúâi àổc cố
thïí cố àûúåc nhûäng rung àưång thêím mơ trûåc tiïëp. Trûúác mùỉt ngûúâi àổc hiïån lïn
mưåt cẫnh trđ c thïí cố khưng gian thûåc vâ thúâi gian thûåc cẫm nhêån àûúåc bùçng
giấc quan. Dûúâng nhû mưåt bâi thú mâ thiïëu ài àiïìu àố thò d nố cố nhûäng êín
sêu xa àïën mêëy, têìm vốc tû tûúãng cao siïu àïën àêu cng sệ rúi vâo trûâu tûúång.
Mâ trûâu tûúång thìn tu lâ chưỵ chïët ca thú. Vò vêåy, hònh tûúång trûåc quan lâm
nïn hònh hâi ca thú, lâm tiïìn àïì khưng thïí thiïëu cho sûå thùng hoa ca tû tûúãng
thú.
BỊNH NHÛÄNG TẤC PHÊÍM THÚ NƯÍI TIÏËNG 22

3. Cưët lội ca cêëu trc bâi thú vêỵn lâ cåc àưëi thoẩi giûäa non vâ nûúác.
Cẫ non vâ nûúác àïìu "tranh th" phư diïỵn têm tònh cho nïn nghơa tẫ thûåc bõ múâ
ài vâ cấc lúáp nghơa bống cố xu hûúáng trưìi lïn bònh diïån thûá nhêët. Cố nghơa lâ úã
àêy cẫnh non nûúác bõ múâ ài trûúác tònh non – nûúác. Vò thïë bâi thú àậ ài sêu vâo
àõa hẩt ca nghơa bống ngay tûâ àêìu, vâ nhêët lâ khi non vâ nûúác lẩi biïët cêët lïn
nhûäng tiïëng nối trûåc tiïëp bây tỗ.
Vêåy lâ cố mưåt àưi trai gấi "nấu mònh" trong non vâ nûúác. Cấi tònh
hëng nẫy sinh cåc àưëi thoẩi nây lâ cẫnh dêu bïí. Bûác tranh sún thu, nhûng
chó cố sún khưng cố thu. Nối àng hún, sún thò vêỵn côn àố, nhûng thu àậ ra
ài – dûúái chên ni cố rùång dêu xanh tưët, qua àố ngûúâi àổc cố thïí hònh dung
trûúác kia lâ biïín xanh (nûúác) theo lûåt "thûúng hẫi biïën vi tang àiïìn". Thânh
thûã bûác tranh khưng vệ nûúác mâ vêỵn cố nûúác vêåy. Theo cấi logic nưåi tẩi ca
hònh tûúång, cẫnh àưíi thay dêu bïí trong thiïn nhiïn àậ trúã thânh cẫnh biïåt li lûu
lẩc ca tònh u àưi lûáa. Àêy lâ chưỵ àïí Tẫn Àâ bùỉc nhõp cêìu nưëi cấc lúáp nghơa
vúái nhau. Thò hiïån tẩi lâ dêu bïí. Cẫ thiïn nhiïn, cẫ àưi lûáa, cẫ nûúác non àïìu
trong cún dêu bïí. Hiïån tẩi, thûåc tẩi dêu bïí kia àậ chia lóa têët cẫ.
Vâ ni àậ thânh ni tûúng tû. Dûåa vâo nhûäng sûå vêåt àûúåc mư tẫ trong
bûác tranh, Tẫn Àâ àậ khưng dûâng lẩi úã viïåc võnh lẩi bûác tranh mưåt cấch mấy
mốc, mâ tấi tẩo thânh hònh tûúång ni – tûúng – tû trong dấng nết ca mưåt nâng

cư ph:
Non cao nhûäng ngống cng trưng,
Sëi khư dông lïå chúâ mong thấng ngây.
Xûúng mai mưåt nùỉm hao gêìy,
Tốc mêy mưåt mấi àậ àêìy tuët sûúng.
Mỗi môn trong tûúng tû, con ngûúâi ta cố thïí bõ hao gêìy thên xấc. Nïn
chđnh sûå hao gêìy vïì thên xấc lâ mưåt bùçng chûáng sưëng ca nưỵi tûúng tû. Ngây
xûa Trûúng Cûãu Linh àậ viïët:
Nhúá châng nhû mẫnh trùng àêìy,
Àïm àïm vêìng sấng hao gêìy àïm àïm.
(Lúâi dõch ca Ngư Têët Tưë)
BỊNH NHÛÄNG TẤC PHÊÍM THÚ NƯÍI TIÏËNG 23

ÚÃ àêy cng vêåy, ni tûúng tû àûúåc mư tẫ nhû mưåt hònh ẫnh mâ nết nâo
cng hû hao, gêìy môn, tân tẩ ài. Nhúá thûúng àậ lâm nhan sùỉc phưi pha theo
ngây thấng. Tuy hao gêìy nhûng non vêỵn khưng hïì àưíi thay, lông vêỵn chung
tònh, son sùỉt:
D cho sưng cẩn àấ môn,
Côn non côn nûúác hậy côn thïì xûa.
Cố thïí nối toân bưå phêìn êëy lâ lúâi ca non. Khưng phẫi non àang tûå hoẩ
vïì cấi dấng vốc hònh hâi ca mònh mâ àang tûå tònh, àang phư diïỵn cấi tònh nhúá
thûúng, chung thu ca mònh.
4. Lúâi ca nûúác cng rêët mûåc thy chung. Mưỵi lúâi lâ mưåt sûå khùèng
àõnh àinh ninh, trûúác sau nhû mưåt. Mưỵi lúâi ca nûúác àïìu dûåa vâo quy lûåt vơnh
viïỵn ca tûå nhiïn, àïìu tẩc vâo sưng ni.
Non cao àậ biïët hay chûa,
Nûúác ài ra bïí lẩi mûa vïì ngìn.

Nghòn nùm giao ûúác kïët àưi,
Non non nûúác nûúác khưng ngi lúâi thïì.

Hai chûä non nûúác bùỉt àêìu tûâ cêu àêìu tiïn ca bâi thú cûá lûc chia tấch
thânh non, nûúác cố lûc chêåp vâo nhau. Nhûng chûa lûc nâo cố àûúåc sûå qën
qut, xóỉn xut, hẩnh phc trân ngêåp nhû úã cêu cëi cng nây. Chûä nghơa trong
bân tay Tẫn Àâ àêu phẫi lâ nhûäng kïët húåp vư tònh?
Cẫ non vâ nûúác àïìu khùèng àõnh àinh ninh: sưng cẩn àấ môn, vêåt àưíi
sao dúâi nhûng thïì xûa thò quët khưng mẫy may di dõch. Trûúác cẫnh thïë gian
biïën cẫi, mưåt lúâi thïì àinh ninh êëy cố thïí lâm niïìm tin duy nhêët ca nûúác non.
Trong cấi biïën nhêët thúâi khùèng àõnh cấi bêët biïën àúâi àúâi, chùèng phẫi àố chđnh lâ
tû tûúãng cưët lội ca Thïì non nûúác chùng?
5. Lúáp nghơa thûá ba àûúåc suy ra tûâ àố lâ vêën àïì ch quìn ca àêët
nûúác. Cố thïí nhêët thúâi àêët nûúác bõ mêët ch quìn. Nhûng ch quìn rưìi sệ trúã
vïì, àố lâ mưåt niïìm tin àinh ninh, mưåt chên lđ vơnh viïỵn. Hiïån tẩi lâ ngùỉn ngi,
BỊNH NHÛÄNG TẤC PHÊÍM THÚ NƯÍI TIÏËNG 24

vâ sệ kïët thc. Nûúác sệ trúã vïì trong "Nghòn nùm giao ûúác kïët àưi", khưng chó
nhû thûåc hiïån mưåt lúâi thïì, mâ nûúác sệ trúã vïì nhû mưåt quy lûåt, mưåt lệ sưëng ca
Nûúác – Non.
Trong hoân cẫnh àûúng thúâi, viïët vïì Àêët nûúác, dêìu sao vêỵn cûá lâ mưåt
viïåc mẩo hiïím. Tẫn Àâ àậ phẫi dng àïën mưåt chuån phong tònh àïí khoấc lïn
cấi tû tûúãng sêu xa ca bâi thú. Àiïìu 1đ th lâ cẫ phong tònh vâ u nûúác àïìu lâ
nhûäng lûìng tònh cẫm dưìi dâo trong hưìn thú Tẫn Àâ, nïn nố múái quån lẩi
thânh mưåt bâi thú nhìn nhuỵn nhû vêåy.
Cố thïí thêëy non nûúác lâ biïíu tûúång àûúåc dng phưí biïën trong thú ca
thúâi nây. Vïì sau, chng ta thêëy viïët vïì Tưí qëc, thú ca hay dng trûåc tiïëp biïíu
tûúång àêët nûúác. Phẫi chùng cẫm xc thiïn nhiïn úã cẫ hai biïíu tûúång nhû nhau,
côn cẫm xc phong tònh trong non nûúác àêåm àâ hún, trong khi àố cẫm xc
chđnh trõ trong àêët nûúác trûåc tiïëp hún? Dêỵu sao trong thú ca (úã cêëp àưå hònh
tûúång bao trm tưíng quất chûá khưng nối cêëp àưå tûâ) tûâ non nûúác àïën àêët nûúác,
dûúâng nhû vêỵn lâ hai chùång àûúâng!
Ngìn:

1. NGUỴN ÀỊNH CH – TRÊÌN HÛÄU TẤ (ch biïn),
Vùn hổc 11 (têåp 1), NXB. Giấo Dc, 2001, tr. 100 – 103.
2. NGUỴN ÀÙNG MẨNH (ch biïn), Phên tđch – bònh giẫng tấc
phêím vùn hổc 11, NXB. Giấo Dc, 2001, tr. 76 – 81.

















BỊNH NHÛÄNG TẤC PHÊÍM THÚ NƯÍI TIÏËNG 25

T
T
T
ư
ư
ư
ë
ë
ë
n
n
n
g
g
g



b
b
b
i
i
i

ï
ï
ï
å
å
å
t
t
t



h
h
h
a
a
a
â
â
â
n
n
n
h
h
h

c
c
c
u
u
u
ã
ã
ã
a
a
a



T
T
T
h
h
h
ê
ê
ê
m
m
m

T
T
T
ê
ê
ê
m
m
m




Tiïíu dêỵn
Thêm Têm (12-5-1917 – 18-8-1950) tïn khai sinh lâ Nguỵn Tën
Trònh, sinh tẩi thõ xậ Hẫi Dûúng (nay lâ thânh phưë Hẫi Dûúng, tónh Hẫi Dûúng)
trong mưåt gia àònh nhâ giấo nghêo. Khoẫng nùm 1938, Thêm Têm cng gia
àònh lïn Hâ Nưåi kiïëm sưëng bùçng nghïì vệ tranh vâ bùỉt àêìu lâm thú, viïët vùn
(kõch, truån ngùỉn, truån dâi). Thêm Têm viïët khưng nhiïìu nhûng sấng tấc nâo
cng àưåc àấo, mang dêëu êën riïng. Àùåc biïåt àưåc giẫ thđch thú Thêm Têm vò cấi
húi thú trêìm hng, bi trấng.
Sau Cấch mẩng thấng Tấm, Thêm Têm hùng hấi hoẩt àưång vùn nghïå
cấch mẩng, vâ khi nưí ra cåc khấng chiïën toân qëc, Thêm Têm gia nhêåp bưå
àưåi, lâm thû kđ toâ soẩn bấo Vïå qëc qn. Trïn àûúâng hânh qn ài chiïën dõch
Cao - Bùỉc - Lẩng, Thêm Têm ngậ bïånh nùång qua àúâi.
Tưëng biïåt hânh(1) lâ mưåt bâi thú rêët nưíi tiïëng. Mưåt sưë bẩn c ca
Thêm Têm cho biïët Thêm Têm lâm bâi thú nây àïí tiïỵn mưåt ngûúâi bẩn ài chiïën
khu.
***
Àûa ngûúâi, ta khưng àûa qua sưng(2),

Sao cố tiïëng sống úã trong lông?
Bống chiïìu khưng thùỉm, khưng vâng vổt,