Phân tích Sang thu của Hữu Thỉnh

Sang thu (Hữu Thỉnh)
Có lẽ vì nàng thu “thơ mộng muôn thủa” luôn có xu h ướng “rủ rê” ngòi bút theo nh ững lối
mòn quen thuộc của truyền thống th ơ thu. Mà hút theo nh ững con đường dằng đặc đã định hình
trước đó là đến tử lộ của văn ch ương…
Có lẽ vì nàng thu “thơ mộng muôn thủa” luôn có xu h ướng “rủ rê” ngòi bút theo nh ững lối
mòn quen thuộc của truyền thống th ơ thu. Mà hút theo nh ững con đường dằng đặc đã định hình
trước đó là đến tử lộ của văn ch ương…
Nói về đề tài mùa thu, một tác giả đã nhận định: “Đề tài "Mùa Thu" bao gi ờ cũng có vẻ là dễ
viết. Mùa thu dường như luôn luôn nấp sẵn trong ngòi bút của chúng ta, nhất là những ngòi bút
thơ: hễ động bút là mùa thu cứ chực đổ ùa ra trên mặt giấy. Tưởng như với đề tài thơ mộng
muôn thuở này có thể dễ dàng chắp bút. Chỉ đến khi bắt đầu cầm bút ngồi tr ước mặt giấy, tôi
mới thấy đề tài này thật là khó” Tại sao lại có nghịch lí trong kinh nghiệm của ng ười sáng tác
như vậy? Có lẽ vì nàng thu “thơ mộng muôn thủa” luôn có xu h ướng “rủ rê” ngòi bút theo những
lối mòn quen thuộc của truyền thống th ơ thu. Mà hút theo nh ững con đường dằng đặc đã định
hình trước đó là đến tử lộ của văn chương…
Sang thu của Hữu Thỉnh xuất hiện khi tr ước nó đã có rất nhiều bài thơ nổi tiếng đông tây kim
cổ: Thu hứng (Đỗ Phủ), Ch ùm thơ thu (Nguyễn Khuyến), Đây mùa thu tới (Xuân Diệu)…
Nhưng nó vẫn có cái hay, cái độc đáo ri êng của một hồn thơ sâu lắng, nhạy cảm khi m ùa thu tới.
Ngay từ tiêu đề, tác giả đã tự xác định một thời điểm mi êu tả: thời điểm giao mùa. Đó không
phải là chính thu, khi bầu trời xanh ngắt lơ lửng những tầng cao, không phải cuối thu, khi nắng
trời đã nhuộm đỏ lá bàng, hay khi cái rét mùa đông đ ã lẩn vào trong gió…Sang thu ngh ĩa là mới
chớm thu thôi, cái tứ kết buộc hệ thống h ình ảnh trong bài cũng chỉ gói gọn trong chút “chớm”
mỏng manh đó.
Đặc biệt ở góc độ mi êu tả tạo vật. Không hề có một từ định tính để mi êu tả thế giới thu. Có
hương ổi, mùi hương vừa đặc trưng cho mùa vừa đặc trưng cho làng thôn ng õ xóm. Nhưng
hương ổi “thơm” như thế nào thì thi sĩ hoàn toàn không miêu tả. Có gió, nhưng gió se chứ không
phải là gió lạnh. Se gợi một động thái, h ơn là gợi một cảm giác. Làn sương giăng phủ ngõ thôn
chẳng được đặc tả ở mức độ (m ù mịt) hay màu sắc (trắng mờ) Dòng sông, cánh chim, hay đám
mây cũng không tô điểm cho phong cảnh thu bằng những gam m àu đặc trưng của nó. Truyền
thống thơ thường kiến trúc ngôi nh à thu bằng những chất liệu quen thuộc nh ư cúc, liễu, ngô đồng
hay màu trời, sắc nước…Hữu Thỉnh hầu nh ư khơi gợi cảm giác về mùa trong trạng thái mơ hồ

của tạo vật. Thành công nổi bật nhất của bài cũng là ở một hệ thống những động từ mi êu tả rất
giàu cảm giác: “phả”, “se”, “ch ùng chình” “dềnh dàng” “bắt đầu vội vã” “vắt nửa mình”…
“Chùng chình” trước hết gợi tả chính xác những l àn sương như ngưng lại và nhẹ nhàng tỏa lan
ngõ xóm. Dòng nước thu vốn trong trẻo v à sâu hút làm người ta khó mà thấy rõ được sự chuyển
động nó nên cảm giác sông lững lờ trôi cũng rất hiện thực. Đám mây nh ư tấm khoăn voan của
người thiếu nữ, duyên dáng nối hai mùa là một liên tưởng thực sự độc đáo. Song tr ên hết, hệ
thống động từ toàn bài còn đặc sắc ở chỗ, nó không chỉ mi êu tả chính xác trạng thái của tạo vật
mà còn thổi vào tạo vật những cảm giác rất ng ười. Tinh tế và sống động sao một buổi sáng chớm
thu, sương như người khách ngập ngừng nơi đầu ngõ, gió se lại bởi chút lạnh xa xăm, những
cánh chim vội vã tìm về phương ấm áp…
Song thời điểm chớm thu không phải chỉ hiển hiện ở những dấu hiệu m ơ hồ trong trạng thái
biến chuyển của cảnh vật, m à ở cả chút ngỡ ngàng bâng khuâng của lòng người: “Bỗng nhận ra
hương ổi”; “Hình như thu đã về”…
Tiếp tục thể hiện những dấu hiệu m ùa thu rõ rệt hơn nhưng ý nghĩa của khổ cuối không chỉ
dừng lại ở đó:
Vẫn còn bao nhiêu nắng
Đã vơi dần cơn mưa
Sấm cũng bớt bất ngờ
Trên hàng cây đứng tuổi
Con người cảm thấy biết bao biểu hiện khác biệt của thời tiết khi m ùa thu tới: mưa và sấm thưa
dần, không còn dữ dội nữa. Sang thu, tất cả các dấu hiệu của m ùa hạ vẫn còn nhưng đã giảm dần
mức độ, cường độ… Hàng cây như đã quá quen với nắng lửa mưa giông, được gọi một cách hình
ảnh là “hàng cây đứng tuổi”. Chính các từ “bất ngờ”, “đứng tuổi” khiến ý nghĩa của câu th ơ
không dừng lại ở nét nghĩa tả thực m à có chiều sâu hơn. Nắng, mưa, sấm chớp… hay là những
vang động của cuộc đời? Trong tương quan ấy, hàng cây tượng trưng cho con người từng trải mà
bao dâu bể biến đổi không còn đáng ngạc nhiên. Cảnh như sâu lắng hơn bởi liên tưởng suy tư về
mùa thu đời người.
Không hiểu sao, khi đọc bài thơ này, tôi chợt thấy nhớ rất nhiều những năm thá ng đã qua của
mình. Miền kí ức tuổi thơ được đánh thức bởi m ùi hương ổi, bởi ngõ xóm thân quen ấy. Và có lẽ
cũng nhờ giọng điệu êm nhẹ dễ cuốn người đọc vào dòng cảm xúc, suy nghĩ tự nhi ên của tác giả.

Nét độc đáo nhất của bài là những hình ảnh chính xác và giàu sức gợi tạo nên một bức tranh thu
giản dị mà sống động. Đây xứng đáng l à một bài thơ thu hay trong th ế giới thi ca!