Nghiên cứu sử dụng chế phẩm nutrafito plus cho vịt đẻ và vịt con tại trung tâm nghiên cứu vịt đại xuyên - viện chăn nuôi

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
-------------------

ð

NGHIÊN C U S

TH TÔ QUYÊN

D NG CH PH M NUTRAFITO PLUS

CHO V T ð VÀ V T CON T I TRUNG TÂM NGHIÊN C U
V T ð I XUYÊN - VI N CHĂN NUÔI

LU N VĂN TH C SĨ

HÀ N I - 2013


B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
-------------------

ð

NGHIÊN C U S

TH TÔ QUYÊN

D NG CH PH M NUTRAFITO PLUS

CHO V T ð VÀ V T CON T I TRUNG TÂM NGHIÊN C U
V T ð I XUYÊN - VI N CHĂN NUÔI

CHUYÊN NGÀNH

: CHĂN NUÔI

MÃ S

: 60.62.01.05

NGƯ I HƯ NG D N KHOA H C
GS. TS. VŨ DUY GI NG
PGS.TS. BÙI QUANG TU N

HÀ N I - 2013


L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên c u c a riêng tơi, các s
li u, các k t qu nêu trong Lu n văn là trung th c do tôi kh o sát nghiên c u
và chưa t ng đư c cơng b trong các cơng trình nghiên c u nào trư c đó.
TÁC GI LU N VĂN

ð Th Tô Quyên

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

ii

L I C M ƠN
Trong quá trình nghiên c u và hồn thành Lu n văn này, tác gi đã
nh n ñư c s ñ ng viên, ng h và giúp ñ h t s c quý báu c a các cá nhân
và t p th , tác gi xin bày t lòng c m ơn sâu s c t i:
GS.TS Vũ Duy Gi ng, PGS.TS Bùi Quang Tu n đã t n tình hư ng d n
tơi trong su t quá trình h c t p, nghiên c u và hoàn thi n lu n văn này.
Các th y cô trong B môn Dinh dư ng - Th c ăn, Khoa Chăn nuôi và
Nuôi tr ng th y s n, trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i đã góp ý và ch b o
đ lu n văn c a tơi đư c hồn thành.
Tơi xin c m ơn Ban Giám đ c và tồn th các cán b công nhân viên
Trung tâm Nghiên c u V t ð i Xun đã nhi t tình giúp đ tơi c v cơ s v t
ch t, trang thi t b và k thu t ñ th c hi n đ tài.
Tơi xin c m ơn Lãnh ñ o S Khoa h c và Công ngh t nh Hưng n,
lãnh đ o Phịng Qu n lý Khoa h c cùng các ñ ng nghi p ñã ng h , t o đi u
ki n, giúp đ tơi trong quá trình h c t p, nghiên c u.
Xin trân thành c m ơn các nhà khoa h c, các chuyên gia trong lĩnh v c
chăn nuôi gia c m, các b n bè và ngư i thân trong gia đình.
TÁC GI LU N VĂN

ð Th Tơ Qun

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

iii


M CL C
L i cam ñoan

ii

L i c m ơn

iii

M cl c

iv

Danh m c các ch vi t t t

vi

Danh m c b ng

vii

Danh m c hình

viii

M ð U

1

Chương 1 T NG QUAN TÀI LI U

3

1.1

Nghiên c u tác d ng c a ch ph m Nutrafito Plus, axit h u cơ và
kháng sinh

3

1.1.1

Ch ph m Nutrafito Plus

3

1.1.2

Axit h u cơ

9

1.1.3

Ph gia kháng sinh

10

1.2

Kh năng s n xu t c a v t

12

1.2.1

Kh năng sinh trư ng

12

1.2.2

Hi u q a s d ng th c ăn c a gia c m

16

1.2.3

Kh năng sinh s n c a gia c m

18

1.3

Gi i thi u gi ng v t Tri t Giang(TG) và v t TC1

31

1.3.1

ð c đi m ngo i hình và kh năng s n xu t c a v t TG

31

1.3.2

ð c đi m ngo i hình và kh năng s n xu t c a v t TC1

33

Chương 2

V T

LI U,

N I

DUNG

VÀ

PHƯƠNG

PHÁP

NGHIÊN C U

36

2.1

V t li u nghiên c u

36

2.2

ð a ñi m và th i gian nghiên c u

36

2.3

N i dung nghiên c u

36

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

iv


2.4

Phương pháp nghiên c u

36

2.5

X lý s li u

41

Chương 3 K T QU VÀ TH O LU N
3.1

42

ðánh giá tác d ng c a ch ph m Nutrafito Plus trong m i quan
h v i axit h u cơ trên ñàn v t con

42

3.1.1

Sinh trư ng tuy t ñ i c a v t con trong 5 tu n thí nghi m

42

3.1.2

T l nuôi s ng c a v t con

45

3.1.3

K t qu m kh o sát

46

3.1.4

M t s ch tiêu phân tích máu

49

3.1.5

Tiêu t n th c ăn cho 1 kg tăng tr ng (FCR)

51

3.1.6

Hi u qu kinh t

52

3.2

ðánh giá tác d ng c a ch ph m Nutrafito Plus trong m i quan
h v i kháng sinh trên ñàn v t ñ

54

3.2.1

Nhóm ch tiêu s c kh e v t

54

3.2.2

Các ch tiêu sinh s n

56

3.2.3

Ch tiêu môi trư ng

66

3.2.4

Nhóm ch tiêu kinh t

68

K T LU N VÀ ð NGH

72

1

K t lu n

72

2

ð ngh

73

TÀI LI U THAM KH O

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

74

v


DANH M C CÁC CH

VI T T T

Cs

C ng s

CSHT

Ch s hình thái

CSLð

Ch s lịng đ

CSLT

Ch s lịng tr ng

KLLð

Kh i lư ng lịng đ

GOT

Glutamic oxalacetic transaminase (men gan)

GPT

Glutamic pyruvic transaminase (men gan)

ðC

ð i ch ng

CT1

Công th c 1

CT2

Công th c 2

CT3

Công th c 3

TTTA

Tiêu t n th c ăn

TG

Tri t Giang

g

Gam

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

vi


DANH M C B NG
STT
1.1

Tên b ng

Trang

Hóa ch t th c v t c a b t hay d ch chi t c a cây Yucca và
Quillaja

4

2.1

Sơ đ thí nghi m trên v t con

37

2.2

Sơ đ thí nghi m trên v t ñ

38

3.1

Sinh trư ng tuy t ñ i c a v t con qua các tu n thí nghi m (n=90)

42

3.2

T l nuôi s ng hàng tu n c a ñàn v t con

45

3.3

Kh i lư ng gan, th n, lách m kh o sát v t (n=6)

47

3.4

M t s ch tiêu xét nghi m sinh hóa máu v t (n=6)

49

3.5

Tiêu t n th c ăn/kg tăng tr ng

52

3.6

Chi phí cho 1 kg tăng tr ng

53

3.7

Kh i lư ng c a v t trư c và sau khi k t thúc thí nghi m (n=60)

54

3.8

T l ch t hàng tu n c a đàn v t thí nghi m

55

3.9

T l ñ hàng tu n

56

3.10

Năng su t tr ng hàng tu n (n=60)

58

3.11

M t s ch tiêu ch t lư ng tr ng (n=30)

60

3.12

M t s ch tiêu v

pn

65

3.13

N ng đ NH3 trong khơng khí chu ng ni

67

3.14

Tiêu t n th c ăn trên 10 qu tr ng

69

3.15

Chi phí th c ăn cho 10 qu tr ng

70

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

vii


DANH M C HÌNH
STT

Tên hình

Trang

1.1

Phân lo i saponin

3.1

ð th bi u di n t c ñ sinh trư ng tuy t đ i c a v t thí nghi m

44

3.2

So sánh màu s c gan v t

48

3.3

So sánh màu s c th n v t

48

3.4

So màu lịng đ tr ng

63

3.5

Căng nilon đo lư ng khí th i

79

3.6

ðo lư ng khí NH3

79

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

4

viii


M

ð U

1. ð t v n ñ
Trong nh ng năm g n đ y, ngành chăn ni nư c ta ñã có nh ng bư c
phát tri n m nh m v phương th c chăn nuôi, công tác gi ng và th c ăn chăn
nuôi nh m phát tri n chăn ni có năng su t và ch t lư ng cao. Tuy nhiên,
cơng tác phịng và tr b nh cho v t nuôi v n ch y u d a vào kháng sinh. Tình
tr ng l m d ng kháng sinh và s d ng kháng sinh m t cách tuỳ ti n, d n đ n
tình tr ng kháng kháng sinh c a vi khu n b nh ngày càng tr m tr ng cũng
như gây nhi u nguy cơ v an toàn v sinh th c ph m khi con ngư i s d ng
các s n ph m có t n dư kháng sinh.
Vi c ng d ng s n ph m có ngu n g c thiên nhiên vào lĩnh v c chăn nuôi

và ni tr ng th y s n ngày càng đư c khuy n khích và đã tr thành xu th hi n
nay vì liên quan đ n v n đ h n ch tình tr ng kháng thu c do vi khu n kháng
kháng sinh, đ n an tồn th c ph m và hi u qu s n xu t.
Ch ph m Nutrafito Plus c a công ty Desert King (Hoa Kỳ) là ch
ph m ñư c làm t cây Yucca và Quillaja ch a ho t ch t saponin và các ch t
ch ng oxy hoá khác như resveratrol, polyphenols,… có tác d ng: Kích thích
tăng trư ng và c i thi n hi u qu chuy n hố th c ăn; kích thích năng l c
mi n d ch, tăng tính kháng viêm; kích thích s h p thu th c ăn (tăng s c kho
bi u mơ ru t và đ dài vi lơng nhung); ki m sốt mùi hơi và amoniac c a ch t
th i. Các nghiên c u trư c ñây ñã cho th y hi u qu c a vi c s d ng ch
ph m Nutrafito Plus ñ i v i năng su t và s c kh e c a v t nuôi.
M t s lo i axit h u cơ như axit lactic, formic, fumaric, butyric… cũng
ñã ñư c b sung vào th c ăn chăn nuôi nh m thay th kháng sinh, có tác d ng
c ch và tiêu di t vi khu n b nh trong ñư ng tiêu hố, duy trì cân b ng vi
khu n đư ng tiêu hố, kích thích kh năng tiêu hố h p thu

ru t. Hi n nay,

axit h u cơ k t h p v i th o dư c ñã ñư c s d ng trong kh u ph n th c ăn

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

1


c a l n và ñư c ñánh giá là có tác đ ng tương h trong vi c c i thi n kh
năng tiêu hoá th c ăn, nh t là trong d dày.
M c dù m t s lo i kháng sinh ñã b c m s d ng, cũng như nh n bi t
rõ tác h i c a vi c s d ng kháng sinh ñ i v i s c kh e con ngư i, nhưng
chúng ta v n khơng th ph nh n đư c vai trị c a kháng sinh trong chăn

ni. Vi c s d ng kháng sinh ñúng cách, h p lý s ñem l i hi u qu kinh t
cao cho ngư i chăn ni đ ng th i đ m b o an toàn v sinh th c ph m.
Xu t phát t nhu c u th c t , chúng tơi ti n hành nghiên c u đ tài:
“Nghiên c u s d ng ch ph m Nutrafito Plus cho v t ñ và v t con t i
Trung tâm Nghiên c u V t ð i Xuyên - Vi n Chăn ni”.
2. M c đích
ð tài này nh m ñánh giá tác d ng c a ch ph m Nutrafito Plus, m t
lo i th o dư c ch a saponin trên ñàn v t con và v t ñ .
3. Ý nghĩa
Ý nghĩa khoa h c
Cung c p cơ s khoa h c cho kh năng s d ng ch t chi t th o dư c
thay th kháng sinh b sung vào th c ăn chăn ni
Ý nghĩa th c ti n
Tìm ki m gi i pháp gi m thi u ô nhi m môi trư ng do tác d ng c a khí
th i chu ng ni; gi m tác đ ng x u t i s c kh e c ng ñ ng do t n dư kháng
sinh và hi n tư ng kháng kháng sinh; đ ng th i góp ph n tăng hi u qu kinh
t , nâng cao thu nh p cho ngư i chăn nuôi.

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

2


Chương 1. T NG QUAN TÀI LI U
1.1. Nghiên c u tác d ng c a ch ph m Nutrafito Plus, axit h u cơ và
kháng sinh
1.1.1. Ch ph m Nutrafito Plus
Ch ph m Nutrafito plus ñã ñư c ñưa t M vào Vi t Nam kho ng vài
năm tr l i ñây là m t ch ph m 100% ñư c làm t cây Yucca và Quillaja. Cây
Yucca (Yucca schidigera) phân b

sa m c phía tây nam Hoa Kỳ và phía b c

Mexico, cây Quillaja (Quillaja saponaria) phát tri n nhi u

vùng đ t khơ c n

Chile. Ch t chi t xu t ho c b t c a hai cây này r t giàu saponin.
Saponin là ho t ch t sinh h c m nh và có ý nghĩa quan tr ng trong nhi u
lĩnh v c trong đó có chăn ni, th y s n. Saponin đư c s d ng như là ch t b sung
th c ăn và x lý mơi trư ng, phịng tr b nh,… Saponin có trong nhi u lồi th c
v t, c th c v t hoang d i l n th c v t gieo tr ng. Có hai lo i saponin, đó là saponin
acid (triterpenoid saponin) và saponin trung tính (steroid saponin). Saponin acid có
m t ch y u trong th c v t gieo tr ng còn saponin trung tính có m t ch y u trong
th c v t hoang d i, ñ c bi t là trong th o du c. Nhóm cây đ u như ñ u tương, ñ u
Hà lan, c luzern… và m t s cây c có tính ch t t o b t như r cây sà phòng (soap
root), v cây sà phòng (soap bark)… khá gi u saponin.
Saponin khi th y phân cho glycon (g c ñu ng, bao g m glucose,
arabinose, xylose và acid glucoronic) và aglycon (g c sapogenin, bao g m
saponin trung tính và saponin acid) (Hình 1.1). C u trúc hóa h c cơ b n c a
nhóm saponin trung tính là steroid cịn c a nhóm saponin acid là triterpenoid.
Saponin gi nhi u vài trị như: tăng cư ng ho t tính b m t và ch c
năng c a ru t, nâng cao ñáp ng mi n d ch, c i thi n năng su t sinh s n, h n
ch t l ñ non, kích thích tăng trư ng và c i thi n hi u qu chuy n hoá th c
ăn, kích thích năng l c mi n d ch, tăng tính kháng viêm, kích thích s h p thu
th c ăn (tăng s c kho bi u mô ru t và đ dài vi lơng nhung), ki m sốt mùi
hơi và ammonia c a ch t th i,…

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

3


Hình 1.1. Phân lo i saponin
Ngồi ra b t hay d ch chi t c a cây Yucca và Quillaja cịn có nh ng hóa
th c v t khác, đó là oligosaccharide, phenol, stilbene, resveratrol (B ng 1.1).
B ng 1.1. Hóa ch t th c v t c a b t hay d ch chi t c a cây Yucca và Quillaja
Yucca schidigera
Steroid saponin
Oligosaccharides
Phenolics-Yuccaols

Quillaja saponaria
Triterpenoid saponin
Oligosaccharides
Polyphenols

Stilbenes
Resveratrol
Các oligosaccharide có vai trị là prebiotic, phenol, stilbene, resveratrol
có vai trị c a các ch t ch ng oxy hóa (resveratrol cũng r t gi u trong nho và
là m t ch t ch ng oxy hóa m nh, r t t t đ i v i vi c ngăn ng a các b nh tim
m ch và ung thư).
V i các hóa ch t th c v t nói trên, đ c bi t là saponin, ch ph m Nutrafito
plus ñư c dùng làm ph gia th c ăn chăn nuôi v i các vai trị:

Trư ng ð i H c Nơng Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

4

- Ki m sốt ammonia và mùi hơi
Kho ng 30% nitơ trong kh u ph n ăn ñư c con v t s d ng ñ sinh t ng h p
protein t o s n ph m ñ ng v t, ph n cịn l i đư c th i ra phân và nư c ti u. Nitơ
trong nư c ti u dư i d ng urê ñư c enzyme urease c a vi khu n có trong t nhiên
phân gi i thành ammonia và khí carbonic. Khí ammonia tích t l i trong chu ng
làm s c kh e c a v t nuôi b suy gi m.
Trên l n ngư i ta ñã th y m c dung n p t i ña ammonia là 25 ppm, n u hàm
lư ng ammonia tăng g p đơi m c dung n p t i đa (50 ppm) thì l n d b viêm ph i
do m t năng l c tiêu di t vi khu n ñư ng ph i và gi m tăng trư ng, n u tăng g p 4
l n (100 ppm) thì l n gi m ăn, gi m tăng trư ng (gi m ñ n 32%).
Chi t saponin c a Yucca và Quillaja b sung vào th c ăn cho gà hay l n ñã
th y gi m ñư c ammonia và mùi hôi c a ch t th i trong chu ng ni.
Có 2 cơ ch gi i thích cho vi c gi m ammonia, m t là chi t ch t c a cây
Yucca có tác d ng đ n ch c năng c a th n, làm tăng t c ñ phân gi i lo i b urê,
d n ñ n gi m th p hàm lư ng urê và ammonia trong máu và th hai là do stilbene
có trong Yucca đã có tác d ng c ch ho t tính urease, h n ch s phân gi i urê
thành ammonia (Kong, 1998, d n theo Vũ Duy Gi ng, 2010)
Cho chó và mèo ăn chi t ch t Yucca cũng th y gi m đư c mùi hơi

phân,

các nhà khoa h c cho r ng đã có s k t dính tr c ti p gi a các thành ph n gây mùi
c a phân v i m t vài thành ph n c a chi t ch t Yucca. Gi i thích này d a trên th
nghi m đưa chi t ch t Yucca vào m t dung d ch ch a các h p ch t như dimethyl
disulfide, dimethyl sulfide, indol và skatol đã th y mùi hơi gi m theo ñánh giá mùi
c a ngư i.
- ði u ch nh s lên men d c ñ ng v t nhai l i
ñ ng v t nhai l i, saponin t cây Yucca, Quillaia làm gi m n ng đ
NH3 trong d c . Saponin có kh năng kháng protozoa, co ch này ñu c th c hi n

do s k t h p c a saponin v i cholesterol trên màng protozoa, làm cho màng b phá
h y, b ly gi i và t bào protozoa b ch t (Marka et al., 1998; Wang et al., 1998).

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

5


Protozoa trong d c ăn vi khu n d s d ng ngu n nitơ c a vi khu n (m t protozoa
trong m i gi có th ăn 600-700 vi khu n) và phân gi i protein vi khu n cho ra
ammonia. Nh saponin, protozoa b tiêu di t, kh năng ăn vi khu n gi m và t ñó
cũng gi m ñu c kh năng phân gi i protein, gi m hàm lu ng ammonia hình thành
trong d c . Gi m hàm lu ng ammonia d c s gi m hàm lu ng ammonia máu t
đó lo i b ñu c nh hu ng x u ñ n t l th thai c a bò (hàm lu ng ammonia trong
máu cao thì làm tăng hàm lu ng ammonia trong ng sinh s n và tăng pH d ch t
cung, t đó làm gi m s v n ñ ng và t l s ng c a tinh trùng).
- Vai trị ch ng b nh protozoa
Như đã nêu trên, vai trò ch ng b nh protozoa c a saponin là do s k t h p
c a saponin v i cholesterol trên màng protozoa, làm cho màng b phá h y, b ly gi i
và t bào protozoa b ch t.
Vai trò ch ng b nh c a protozoa c a saponin ñã ñu c ch ng minh ñ i v i
b nh giardiasis, m t b nh ñu ng ru t ph bi n c a ngu i và ñ ng v t trên kh p th
gi i gây ra b i Giardia lamblia. B nh lây qua ñu ng th c ăn, nu c u ng, tri u
ch ng đi n hình c a b nh là tiêu ch y c p ho c mãn và gi m h p thu, d n ñ n m t
m i, g y y u, gi m kh năng lao đ ng. Saponin Yucca đã th y có tác d ng tiêu di t
hi u qu giardia tropozoite trong ñu ng ru t.
Saponin Yucca cung ñã th y có hi u qu rõ r t trong vi c kh ng ch b nh
myeloencephalitis

ng a (b nh ñu c vi t t t là EPM: Equine Protozoal

Myeloencephalin). B nh này x y ra ph bi n kh p c B c M và r t d làm cho
ng a ch t. Lồi protozoa gây b nh phân l p đu c có tên là Sarcocystis neuroma,
nha bào c a lồi này dây nhi m trong th c ăn và ñ ng c . Khi th c ăn ch a nha bào
vào ru t, nha bào hình thành sporozoite, sporozoite đi vào niêm m c ru t,

đây

chúng sinh s n vơ tính hình thành merozoite r i thâm nh p vào các mô c a h th n
kinh trung ương, gây r i l an ch c năng th n kinh và làm cho con v t b ch t.
Cơ ch kh ng ch b nh EPM c a saponin yucca là m t m t tiêu di t
sporozoite trong ru t m t khác kích thích h mi n d ch c a ng a trong vi c nâng
cao năng l c ch ng l i protozoa thâm nh p vào các mô c a cơ th .

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

6


M t kh o sát ñánh giá tác d ng c a saponin Yucca và Quillaja ñ i v i vi c
kh ng ch b nh giun tròn ký sinh

manh tràng gà mái ñ (Heterakis. gallinarum)

ñã th y b t h n h p c a hai cây này ñã làm gi m g n 23% s lu ng tr ng trong
phân và lo i b g n 50% s giun tròn trong ru t (n u dùng thu c t y flubendazole
thì l ai b đu c 92% s tr ng trong phân và trên 98% s giun trong ru t).
- C i thi n ñáp ng mi n d ch
Saponin có quan h đ n h mi n d ch th hi n qua nh ng vai trò sau:
+ V i vai trò là tá dư c (adjuvant) c a vaccine, saponin làm tăng kh năng

h p thu các đ i phân t nh đó c i thi n hi u qu c a vaccine tiêm và u ng. M t
lo i tá dư c saponin ñư c s d ng r ng rãi có tên là Quil A, đó là saponin c a
cây Quillaja saponaria tinh ch . Quil A ñã ñư c dùng ñ ch t o ph c kích
thích mi n d ch (ISCOM: immunostimulating complex); ISCOM đư c pha
ch như sau: hịa tan protein c a virus trong ch t làm s ch, lo i b ch t làm
s ch r i thêm Quil A, k t qu là có m t micelle v i Quil A ñư c bao b c b i
m t l p protein virus. ISCOM có kh năng k t dính v i cholesterol c a màng
t bào đ i th c bào (macrophage) ho c t bào trình di n kháng ngun, nh
đó vi c h p thu c a t bào cơ th v i ISCOM ñư c d dàng. ISCOM có vai
trị ch ng l i m t s virus, bao g m c virus leukemia c a h mèo (Osterhaus
et al., 1985, d n theo Vũ Duy Gi ng, 2010). Saponin c a Quillaja tinh ch
cũng có kh năng tăng đáp ng mi n d ch do tăng ho t tính c a t bào T
helper cũng như ñáp ng mi n d ch ñ i v i kháng ngun đ c hi u.
+ Ngồi vai trị là tá dư c đ nâng cao hi u qu c a vaccine, saponin cũng
ñư c ch ng minh là có kh năng tăng s phân chia c a t bào mi n d ch, kích thích
s s n sinh cytokine, nh đó ho t hóa đư c lympho B s n sinh kháng th . Vai trị
kích thích ch c năng mi n d ch đư c ch ng minh thí nghi m trên tơm cho nhi m
khu n Vibrio alginolyticus (m t lo i vi khu n gây b nh đ thân
lưng đ

tơm, b nh dây

u trùng tơm).
Vai trị kích thích ch c năng mi n d ch ñư c ch ng minh

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

thí nghi m trên

7

tôm cho nhi m khu n Vibrio alginolyticus (m t lo i vi khu n gây b nh đ thân
tơm). V i tôm cho nhi m V. alginolyticus, n u khơng b sung saponin Quillaja vào
mơi trư ng ni thì sau 24 và 48 gi t l s ng xót c a tôm l n lư t là 43 và 37%,
nhưng n u b sung chi t ch t saponin Quillaja (b sung 2mg/l) thì t l s ng xót
ng v i các th i ñi m trên ñã tăng g p đơi. C n chú ý r ng saponin, nh t là saponin
t do thì khá đ c đ i v i các ñ ng v t máu l nh như cá và r n, cho nên ngư i ta ch
s d ng saponin trong b t hay ch t chi t c a th c v t gi u saponin v i li u lư ng
ñã ñư c ki m sốt.
Nhi u thí nghi m trên heo nái trư c khi ñ cho ăn kh u ph n b sung
chi t ch t ho c b t t cây Quillaja, Yucca làm gi m rõ r t t l ch t c a heo
con khi sinh. Ngư i ta nh n th y r ng heo con sinh ra t heo m ăn kh u ph n
b sung chi t ch t Yucca, Quillaja có hàm lư ng oxy trong máu cao hơn, có
l đây là lý do làm cho t l ch t c a heo con khi sinh gi m ñi (Cline et al,
1996, d n theo Vũ Duy Gi ng, 2010).
- Gi m t l ch t
Nhi u thí nghi m trên l n nái trư c khi ñ cho ăn kh u ph n b sung chi t
ch t Yucca ñã th y t l ch t c a l n con khi sinh gi m rõ r t, b sung b t
Yucca hay Quillaja trên l n nái cũng có k t qu tương t (m t thí nghi m do
trư ng đ i h c Leeds c a Anh th c hi n trên 20 l n nái mang thai cho ăn
kh u ph n b sung 200 mg/kg b t Yucca và 250 mg/kg b t Quillaja ñã th y
t l ch t c a l n con khi sinh l n lư t ch có 4,2 và 3,83%, trong khi lơ đ i
ch ng khơng b sung thì t l này là 8,9%). Ngư i ta nh n th y r ng l n con
sinh ra t l n m ăn kh u ph n b sung chi t ch t Yucca có hàm lư ng oxy
trong máu cao hơn, có l đây là lý do làm cho t l ch t c a l n con khi sinh
gi m ñi (Cline et al, 1996, d n theo Vũ Duy Gi ng, 2010)
- C i thi n chi u dài vi lơng nhung, tăng hi u qu chuy n hóa th c
ăn và kh năng thay th hoàn toàn kháng sinh
+ Nh ng thí nghi m trên gà broiler t 0 - 42 ngày tu i b sung Nutrafito plus

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

8


(m t ch ph m ñư c làm t cây Yucca và Quillaja) v i li u 200 mg/kg ñã th y tăng
trư ng và hi u su t chuy n hóa th c ăn c a gà t t hơn, nó có nh ng tác d ng tương
t như kháng sinh ñư c s d ng như ch t kích thích sinh trư ng vì v y Nutrafito
plus hồn tồn có kh năng thay th kháng sinh.
+ Nh ng thí nghi m trên gà cũng th y b sung Nutrafito Plus có tác d ng c i
thi n chi u cao c a vi lơng nhung và đ sâu khe niêm m c ru t khơng thua kém gì
so v i vách t bào n m men (m t lo i prebiotic) (Kaiboriboo, 2010). Nh ng thí
nghi m trên gà cũng th y Nutrafito Plus có tác d ng c i thi n chi u cao c a vi
lông nhung và ñ sâu khe niêm m c ru t (crypt) khơng thua kém gì so v i
vách t bào n m men (m t lo i prebiotic) (Kaiboriboon, 2010).
1.1.2. Axit h u cơ
Vi c s d ng axit h u cơ là m t bi n pháp quan tr ng đ thay th kháng
sinh trong chăn ni hi n nay. Axit h u cơ thư ng dùng là acid lactic, formic,
fumaric, butyric...; các acid h u cơ này b sung vào th c ăn h th p ñư c pH
c a d ch d dày và d ch ru t, nhưng khơng ăn mịn niêm m c ng tiêu hóa (có
lo i acid h u cơ cịn b o v và kích thích s phát tri n c a niêm m c ru t, đó
là acid butyric).
Cơ ch tác ñ ng c a các axit h u cơ
Kh năng c a các axit h u cơ trong vi c b o qu n th c v t cũng như
trong dinh dư ng v t ni đã đư c bi t t i t nhi u th p k và ñư c ch ng
minh qua nhi u thí nghi m khoa h c. Axit, bao g m c axit propionic ñóng
góp ch y u trong vi c ñ m b o v sinh th c ăn chăn ni, vì chúng c ch s
tăng trư ng c a n m m c và do đó h n ch nguy cơ nh hư ng c a ñ c t
n m m c. Hi u ng này d a trên cơ s c a vi c gi m ñ pH trong th c ăn và

trong đư ng tiêu hóa, và m t khác d a trên tính kháng khu n c a axit.
Vi khu n gây b nh như E.coli, Samonella s ng và ho t đ ng

pH ≥ 4; vi

khu n có l i như Lactobacillus hay Bifidobacterium s ng và ho t ñ ng

pH ≤

3,5. S d ng các axit h u cơ đ đưa pH d ch tiêu hóa xu ng ≤ 3,5 thì có l i cho
ho t đ ng và phát tri n c a vi khu n có l i và c ch đư c vi khu n có h i.

Trư ng ð i H c Nơng Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

9


Hi u qu c a t ng lo i axit dao ñ ng khá r ng và ph thu c và m c ñ
phân ly c a chúng. M i axit có m t giá tr pH riêng, cho bi t giá tr pH mà t i
đó 50% lư ng axit b phân ly. Giá tr này ñư c s d ng đ có th xác đ nh
đư c ho t tính c a m i axit t i nh ng giá tr pH nh t đ nh.
Tính di t khu n c a các axit h u cơ ch y u d a vào kh năng vư t qua
màng t bào và thâm nh p vào trong t bào vi khu n Gram âm khi các axit
tr ng thái không phân ly.
Trong t bào, axit phân ly thành cation hydro và anion axit. Các cation
cũng làm gi m ñ pH bên trong c a t bào vi khu n, khi n vi khu n ph i tiêu
t n nhi u năng lư ng ñ ñi u ch nh l i. Các anion tr c ti p phá v quá trình
t ng h p AND trong nhân t bào. Cơ ch tác ñ ng kép này r t hi u qu trong
vi c làm ng ng l i quá trình sinh s n c a vi khu n.
1.1.3. Ph gia kháng sinh

Ch t b sung kháng sinh th c ăn chăn ni đư c dùng t cu i nh ng
năm 1940

M

khi ñưa các s n ph m lên men c a dòng vi

khu n Streptomyces aureofaciens vào kh u ph n c a các v t ni d dày đơn
như l n và gia c m nh m c i thi n t l sinh trư ng và hi u qu s d ng th c
ăn và gi th tr ng v t ni đư c t t. Trong 50 năm ti p theo đó vi c s d ng
các ch t b sung kháng sinh th c ăn chăn ni đã tr nên r ng rãi kh p trên
th gi i.
ñây c n làm rõ s khác nhau gi a khái ni m kháng sinh dùng trong
phòng tr b nh cho v t nuôi và kháng sinh dùng làm ch t b sung th c ăn
chăn nuôi. Tuy cùng là m t lo i kháng sinh nhưng khi dùng như ch t b sung
kháng sinh th c ăn chăn ni thì nó thư ng đư c dùng v i hàm lư ng khá
th p 2,5 -50 ppm tuỳ thu c vào ch ng lo i th c ăn chăn nuôi.
Hi u qu c a các ch t b sung kháng sinh th c ăn chăn ni n tư ng
đ n m c ngành cơng nghi p chăn ni đã m r ng s d ng chúng. Năm 2001,
nhà nghiên c u Cromwell đã ư c tính 80-90% th c ăn cho l n giai ño n ñ u

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

10


sinh trư ng, 70-80% toàn b các lo i th c ăn cho l n sinh trư ng, 50-60% toàn
b các lo i th c ăn cho l n sinh trư ng giai đo n cu i và 40-50 tồn b các lo i
th c ăn cho l n nái có dùng ch t b sung kháng sinh th c ăn chăn ni.
Có hai lý do đ dùng các ch t b sung kháng sinh trong th c ăn chăn

nuôi là tác d ng phòng b nh và tác d ng kích thích thúc đ y sinh trư ng v t
nuôi. Tuy nhiên, do hi u qu rõ r t tr ng chăn ni, d n đ n tình tr ng l m
d ng kháng sinh. Các nhà khoa h c ñã ch ng minh vi c s d ng liên t c các
ch t kháng sinh như ch t kích thích sinh trư ng là đi u khơng có l i cho s c
kho v t nuôi và con ngư i. Trong Sách tr ng v An toàn th c ph m, U ban
ch ñ o khoa h c (SSC) Châu âu ñã tuyên b c n th c hi n lo i b các ch t
này theo t ng giai ño n.
Các lo i kháng sinh thư ng ñư c b sung vào th c ăn: Oxytetracycline,
Aureomycine, Penicilline, Streptomycine.
Cơ ch tác d ng ch y u c a kháng sinh khi ñư c b sung vào th c ăn:
-

c ch vi sinh v t có h i s n sinh ra các ñ c t trong ñư ng ru t. Khi

gia súc, gia c m ăn th c ăn có b sung kháng sinh thì hàm lư ng ammoniac
cũng như các h p ch t ch a nitơ có h i trong đư ng ru t c a v t ni (như
trimethyllamine) đã gi m rõ r t. Nh ng ñ c t này thư ng th m th u vào các
mao m ch thành ru t, ñi vào máu và gây ñ c cho v t ch , do đó gi m t c đ
sinh trư ng. Chính nh gi m đư c các đ c t vi sinh v t ñư ng ru t, ñã t o
cho con v t l n nhanh hơn.
- Làm tăng kh năng h p thu m t s ch t dinh dư ng (như tăng h p thu
can-xi, ph t-pho, măng-gan,....). Qua gi i ph u, nh n th y gia súc, gia c m ăn
th c ăn có b sung kháng sinh, có thành ru t m ng hơn so v i nhóm đ i
ch ng (có th nh ñó tăng kh năng h p thu các ch t dinh dư ng).
- Ch t kháng sinh b sung vào th c ăn ñã làm tăng kh năng thu nh n
th c ăn c a v t nuôi (tuy lư ng th c ăn thu nh n c a chúng không tăng nhi u,
nhưng s c kho s t t hơn, do đó sinh trư ng cao hơn).

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

11


- Ch t kháng sinh b sung ch có tác d ng rõ r t khi chu ng tr i chưa th t
v sinh, th c ăn chưa ñư c kh trùng. Qua đó, 1 l n n a kh ng ñ nh r ng ch t
kháng sinh b sung vào th c ăn ñã c ch vi sinh v t có h i trong đư ng ru t.
1.2. Kh năng s n xu t c a v t
1.2.1. Kh năng sinh trư ng
1.2.1.1. Các ch tiêu ñánh giá s sinh trư ng
Theo Tr n ðình Miên và Nguy n Kim ðư ng (1992), quá trình sinh
trư ng là quá trình phân chia t bào, tăng th tích t bào ñ t o nên s s ng.
Tính giai ño n c a sinh trư ng bi u hi n

nhi u hình th c khác nhau. Th i

gian c a các giai ño n dài hay ng n, s lư ng giai ño n và s ñ t bi n trong
sinh trư ng c a t ng gi ng, t ng cá th có s khác nhau. Giai đo n này n i
ti p giai đo n khác, khơng đi ngư c tr l i, không b qua th i kỳ nào,

m i

giai đo n, th i kỳ đ u có ñ c ñi m riêng.
v t, căn c vào s sinh trư ng c a các cá th ta có th phân bi t các
giai ño n phát tri n c a phơi trong tr ng trư c khi đ , giai đo n phát tri n c a
phơi trong tr ng sau khi ñ , giai ño n tr ng n thành con (sơ sinh) ñ n khi
thành th c sinh d c, giai ño n sinh s n. M i giai đo n đ u có đ c ñi m hình
thái, sinh lý ñ c trưng.
Trong giai ño n sau khi n thì sinh trư ng là do s l n lên c a các mô.
Trong m t s mô, sinh trư ng là do s tăng lên v kích thư c c a các t bào.
Giai đo n này sinh trư ng ñư c chia làm hai th i kỳ: th i kỳ v t con và th i

kỳ v t trư ng thành.
- Th i kỳ v t con: th i kỳ này lư ng t bào tăng nhanh nên quá trình
sinh trư ng di n ra r t nhanh, m t s cơ quan n i t ng chưa phát tri n hoàn
ch nh như các men tiêu hóa chưa đ y đ , kh năng ñi u ti t thân nhi t kém,
v t con d b

nh hư ng b i th c ăn và ni dư ng. Vì v y th c ăn và nuôi

dư ng trong th i kỳ này nh hư ng r t l n ñ n t c ñ sinh trư ng c a gia
c m. Th i kỳ này cịn di n ra q trình thay lơng, đây là quá trình sinh lý

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

12


quan tr ng c a gia c m, nó làm tăng trao ñ i ch t. Cho nên c n chú ý v n đ
ni dư ng đ c bi t là các ch t dinh dư ng có trong th c ăn, trong đó quan
tr ng nh t là các axit amin h n ch như lizin, methionin, triptophan…
- Th i kỳ v t trư ng thành: th i kỳ này các cơ quan trong cơ th v t g n như
đã phát tri n hồn thi n. S lư ng t bào tăng ch m, ch y u là q trình phát d c.
Q trình tích lũy ch t dinh dư ng c a gia c m m t ph n là đ duy trì s s ng,
m t ph n đ tích lũy m , t c ñ sinh trư ng ch m hơn th i kỳ gà con. Vì v y giai
đo n này c n xác đ nh tu i gi t m thích h p ñ cho hi u qu kinh t cao.
Sinh trư ng là quá trình sinh lý ph c t p, khá dài, t lúc th tinh ñ n
khi trư ng thành. Do v y vi c xác đ nh chính xác tồn b q trình sinh trư ng
khơng ph i d dàng. Tuy nhiên các nhà ch n gi ng gia c m có khuynh hư ng
s d ng cách ño ñơn gi n và th c t . Theo Chambers (1990), ñ ñánh giá s c
sinh trư ng c a gia c m ngư i ta thư ng dùng các ch tiêu chính như kích
thư c cơ th , sinh trư ng tích lu (kh i lư ng cơ th ), t c ñ c sinh trư ng (sinh

trư ng tuy t ñ i, sinh trư ng tương ñ i) và đư ng cong sinh trư ng.
- Kích thư c cơ th :
Kích thư c cơ th là m t ch tiêu quan tr ng cho s sinh trư ng, ñ c
trưng cho t ng giai ño n sinh trư ng, t ng gi ng, qua đó góp ph n vào vi c
phân bi t gi ng. Gi i h n kích thư c c a lồi, cá th …do tính di truy n quy
đ nh. Tính di truy n c a kích thư c khơng tn theo s phân ly đơn gi n theo
các quy lu t Mendel.
Kích thư c cơ th ln có m i tương quan thu n ch t ch v i kh i
lư ng cơ th . Kích thư c cơ th cịn liên quan ñ n các ch tiêu sinh s n như
tu i thành th c v th tr ng, ch ñ dinh dư ng, th i gian gi t th t thích h p
trong chăn ni v t.
- Kh i lư ng cơ th :
ð i v i v t hư ng th t, ñi u quan tr ng nh t là kh i lư ng v t khi gi t
m . Kh i lư ng cơ th không nh ng liên quan ñ n hi u qu s d ng th c ăn

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

13


mà cịn c n thi t đ quy t đ nh th i gian ni thích h p. Kh i lư ng cơ th
ñư c minh h a b ng ñ th sinh trư ng tích lũy. ð th này thay đ i theo
dịng, gi ng, đi u ki n ni dư ng chăm sóc.
- T c đ sinh trư ng:
Trong chăn nuôi ngư i ta thư ng s d ng hai ch s đ mơ t t c đ sinh
trư ng v t ni là t c đ sinh trư ng tuy t ñ i và t c ñ sinh trư ng tương ñ i.
T c ñ sinh trư ng tuy t đ i chính là s gia tăng v kh i lư ng s ng
trung bình m t ngày ñêm. Sinh trư ng tuy t ñ i thư ng đư c tính b ng
g/con/ngày ho c g/con/tu n. ð th sinh trư ng tuy t đ i có d ng parabol. Giá
tr sinh trư ng tuy t ñ i càng cao thì hi u qu kinh t càng l n.

T c ñ sinh trư ng tương ñ i là t l ph n trăm tăng lên c a kh i
lư ng, kích thư c và th tích cơ th lúc k t thúc kh o sát so v i lúc ñ u kh o
sát (TCVN - 2.40, 1977). ð th sinh trư ng tương đ i có d ng hypebol.
T c ñ sinh trư ng c a v t ni ph thu c vào lồi, gi ng, gi i tính,
đ c đi m cơ th và đi u ki n môi trư ng.
ðư ng cong sinh trư ng dùng ñ bi u th t c ñ sinh trư ng c a gia
súc, gia c m nói chung. Thơng thư ng, ngư i ta s d ng kh i lư ng cơ th
các tu n tu i ñ th hi n đ th sinh trư ng tích lũy và cho bi t m t cách ñơn
gi n nh t v ñư ng cong sinh trư ng. ðư ng cong sinh trư ng khơng ch s
d ng đ ch rõ v s lư ng mà còn làm rõ v ch t lư ng, s sai khác gi a các
dòng, các gi ng, gi i tính, đi u ki n ni dư ng, chăm sóc, mơi trư ng.
1.2.1.2. Các y u t

nh hư ng ñ n sinh trư ng c a v t

Sinh trư ng c a gia c m là m t quá trình sinh h c ph c t p ch u nh
hư ng c a nhi u y u t khác nhau như: dòng, gi ng, gi i tính, t c đ m c
lơng, ch đ dinh dư ng và đi u ki n chăn ni…
-

nh hư ng c a dòng, gi ng, l a tu i và gi i tính

+ Dịng, gi ng:
Nhi u nghiên c u ñã kh ng ñ nh s sinh trư ng c a t ng cá th , gi a

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

14

dịng, gi ng có s sai khác. Tác gi Hồng Văn Ti u và c ng s (1993) cho
bi t: Kh i lư ng cơ th các c p lai Anh ðào x C ; Anh ðào x (Anh ðào x
C ); Anh ðào x B u lúc 70 ngày tu i có kh i lư ng cơ th l n lư t là:
1,761 - 1,853 g; 2,138 - 2,269 g; 1,656 g.
+ Tính bi t:
Gi i tính khác nhau thì đ c đi m và ch c năng sinh lý cũng khác nhau
nên kh năng đ ng hố, d hố và q trình trao đ i ch t dinh dư ng c a
chúng là khác nhau.
Kh i lư ng cơ th c a v t C

56 ngày tu i con ñ c ñ t 1.052 g; con

mái ñ t 967g (Lê Vi t Ly, 1998).
+ L a tu i:
Do m i tương quan gi a hai q trình đ ng hố và d hố trong cơ
th

m i giai đo n là khác nhau nên kh i lư ng và kích thư c các chi u đo

t i m i th i đi m đó là khác nhau. ðây là cơ s cho nh ng tính tốn c n
thi t v th i gian nuôi dư ng, khai thác kh năng s n xu t c a gia c m ñ
ñ t m c ñích kinh t cao nh t cho chăn nuôi.
Theo Lê Vi t Ly và các tác gi (1998), công b k t qu nghiên c u sinh
trư ng c a nhóm v t C

màu cánh s : T c ñ

(g/con/ngày) c a con ñ c

3 tu n tu i là 8,31g/con/ngày và 8 tu n tu i là

18,05 g/con/ngày; c a con mái

sinh trư ng tuy t ñ i

3 tu n tu i là 6,90 g/con/ngày và 8 tu n tu i

là 16,55 g/con/ngày.
- nh hư ng c a phương th c chăn nuôi và ch ñ dinh dư ng:
Dinh dư ng có nh hư ng khơng nh đ n s sinh trư ng và phát tri n
c a gia c m.
Theo tác gi Chamber và c ng s (1990) cho bi t: “Ch ñ dinh dư ng
nh hư ng ñ n t c ñ sinh trư ng, ñ n s phát tri n c a t ng mô khác nhau
và gây nên s bi n ñ i trong quá trình phát tri n c a mơ này đ i v i mơ khác.
Dinh dư ng không ch

nh hư ng t i s sinh trư ng mà cịn nh hư ng đ n

s di truy n v sinh trư ng”.

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

15


K t qu nghiên c u c a Abdelsamie và Farrell (1985) v

nh hư ng

c a các m c Protein trong kh u ph n t i kh năng tăng kh i lư ng tuy t ñ i

c a v t B c Kinh cho bi t:

tu n tu i th 2 v i kh u ph n ăn 24% Protein

thơ thì tăng kh i lư ng cơ th tuy t ñ i c a v t ñ t 320 g,

lô nuôi v i

kh u ph n 18% Protein thô thì tăng kh i lư ng cơ th tuy t ñ i c a v t ch
ñ t 309 g.
- nh hư ng c a t c ñ m c lơng:
T c đ m c lơng là m t tính tr ng di truy n có liên quan ch t ch v i t c
ñ sinh trư ng và phát tri n c a cơ th gia c m, đó là m i tương quan thu n.
Theo Jaap & Moris (1973): “T c đ m c lơng liên quan ch t ch v i
cư ng ñ sinh trư ng, gà có t c đ nhanh thư ng l n nhanh hơn, cân n ng
hơn so v i gà m c lông ch m”.
- nh hư ng c a các y u t môi trư ng:
Các y u t c a mơi trư ng có nh hư ng l n t i s sinh trư ng c a gia
c m ñ c bi t là gia c m chuyên th t ñó là các y u t : nhi t ñ , đ

m, ánh

sáng, đ thơng thống...
Khi các y u t mơi trư ng khơng đ t tiêu chu n nó s làm nh hư ng
tr c ti p ñ n s c ñ kháng, kh năng thu nh n th c ăn,... t đó làm nh hư ng
khơng nh đ n sinh trư ng, phát tri n c a cơ th v t nuôi.
1.2.2 Hi u q a s d ng th c ăn c a gia c m
Hi u qu s d ng th c ăn (HQSDTA) ñư c ñ nh nghĩa là m c ñ tiêu
t n th c ăn cho m t ñơn v s n ph m. Tiêu t n th c ăn (TTTA) trên m t kg
tăng kh i lư ng là t l chuy n hố th c ăn đ đ t đư c t c ñ tăng tr ng, là

ch tiêu h t s c quan tr ng nh hư ng l n ñ n hi u qu chăn nuôi. Trong ch n
l c gi ng v t hư ng th t ngư i ta thư ng ch n l c theo hư ng có kh năng l i
d ng th c ăn t t nh t b i vì hi u qu s d ng th c ăn t t s t o ra s n ph m
(tăng kh i lư ng ho c đ tr ng) cao do đó tiêu t n th c ăn trên m t ñơn v s n
ph m s gi m xu ng, m t khác chi phí th c ăn thư ng chi m kho ng 65 -

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

16