Rối loạn cân bằng nội tiết

SINH LÝ BỆNH
SINH LÝ BỆNH
CHỨC NĂNG NỘI TIẾT
CHỨC NĂNG NỘI TIẾT
ThS. Đỗ Hồng Long
ThS. Đỗ Hồng Long
Bộ mơn Sinh lý bệnh - Miễn dịch
Bộ mơn Sinh lý bệnh - Miễn dịch
Khoa Y, Trường ĐH Y Dược Cần Thơ
Khoa Y, Trường ĐH Y Dược Cần Thơ




RỐI LOẠN NỘI TIẾT
RỐI LOẠN NỘI TIẾT


ƯU NĂNG
ƯU NĂNG
THIỂU NĂNG
THIỂU NĂNG


- tiết hormone
- tiết hormone
- Không tiết
- Không tiết

tiết hormone
tiết hormone




-


Thần kinh
Thần kinh
(rối loạn chức năng hay thực thể vùng dưới đồi)
(rối loạn chức năng hay thực thể vùng dưới đồi)
1. NGUYÊN NHÂN
1. NGUYÊN NHÂN


-


Chấn thương
Chấn thương
(trực tiếp hay gián tiếp vào tuyến)
(trực tiếp hay gián tiếp vào tuyến)
-


Hoại tử
Hoại tử

(tắc mạch, hóa chất, độc tố)
(tắc mạch, hóa chất, độc tố)
-


Khối
Khối
u
u
(lành hay ác)
(lành hay ác)
-


V
V
iêm, nhiễm khuẩn, ngộ độc, rối loạn tuần hoàn tuyến
iêm, nhiễm khuẩn, ngộ độc, rối loạn tuần hoàn tuyến


-


Tình trạng đói hoặc thiếu nguyên liệu sản xuất cho từng tuyến
Tình trạng đói hoặc thiếu nguyên liệu sản xuất cho từng tuyến
-


Tia xạ, miễn dịch bệnh lý (
Tia xạ, miễn dịch bệnh lý (

bệnh tự miễn
bệnh tự miễn
), hoặc do di truyền
), hoặc do di truyền


-


Rối loạn điều hòa trung ương
Rối loạn điều hòa trung ương


2. CÁC CƠ CHẾ CƠ BẢN CỦA BỆNH LÝ NỘI TIẾT
2. CÁC CƠ CHẾ CƠ BẢN CỦA BỆNH LÝ NỘI TIẾT


-


Rối loạn tổng hợp và tiết hormone
Rối loạn tổng hợp và tiết hormone


-


Rối loạn vận chuyển, chuyển hóa và thực hiện tác
Rối loạn vận chuyển, chuyển hóa và thực hiện tác
dụng sinh học của hormone

dụng sinh học của hormone






2.1 RỐI LOẠN ĐIỀU HÒA TRUNG ƯƠNG
2.1 RỐI LOẠN ĐIỀU HÒA TRUNG ƯƠNG


2.1.1 Tổn thương vùng dưới đồi hoặc các trung tâm
2.1.1 Tổn thương vùng dưới đồi hoặc các trung tâm
phía trên
phía trên
- V
- V
ùng dưới đồi có các trung tâm điều hòa tiết
ùng dưới đồi có các trung tâm điều hòa tiết
hormone tuyến n và điều khiển các tuyến cấp thấp
hormone tuyến n và điều khiển các tuyến cấp thấp
hơn
hơn
- T
- T
ổn thương các trung tâm vùng dưới đồi thường gây
ổn thương các trung tâm vùng dưới đồi thường gây
ra bệnh lý rối loạn đa tuyến
ra bệnh lý rối loạn đa tuyến
- Chẩn đoán: - đo hormone tuyến thực hiện

- Chẩn đoán: - đo hormone tuyến thực hiện


-
-
đo hormone tuyến yên
đo hormone tuyến yên






2.1.2 Rối loạn nội tiết do cơ chế liên hệ ngược
2.1.2 Rối loạn nội tiết do cơ chế liên hệ ngược
-
-
Sự cân bằng nội tiết (từng tuyến hoặc đa tuyến)
Sự cân bằng nội tiết (từng tuyến hoặc đa tuyến)
được thực hiện theo cơ chế tự điều hòa
được thực hiện theo cơ chế tự điều hòa
-
-
Khi một tuyến cấp thấp tiết ra nhiều hormone thì
Khi một tuyến cấp thấp tiết ra nhiều hormone thì
chính nồng độ hormone này sẽ kìm hãm tuyến n
chính nồng độ hormone này sẽ kìm hãm tuyến n
tiết ra một hormone tương ứng
tiết ra một hormone tương ứng
- Ví dụ: + teo tuyến thượng thận do dùng nhiều

- Ví dụ: + teo tuyến thượng thận do dùng nhiều
corticoid
corticoid


+ bất lực do dùng nhiều testosterone
+ bất lực do dùng nhiều testosterone
ngoại sinh
ngoại sinh


GnRH
(gonadotropin-releasing hormone)
Tuyến yên (tiền yên)
FSH
(Follicle-stimulating
hormone)
LH
(Luteinizing hormone)
Tế bào Leydig
(tinh hoàn)
Sinh tinh trùng
Tế bào Leydig
(tinh hoàn)
Điều hòa sự sinh tinh
Sản xuất testosterone

2.2 Rối loạn sản xuất và bài tiết hormone
2.2 Rối loạn sản xuất và bài tiết hormone


2.2.1 Ưu năng và thiểu năng
2.2.1 Ưu năng và thiểu năng


tại tuyến
tại tuyến
- Ưu năng hoặc thiểu năng tại tuyến được hình thành
- Ưu năng hoặc thiểu năng tại tuyến được hình thành
do bệnh lý xảy ra tại tuyến làm thay đổi hoạt động
do bệnh lý xảy ra tại tuyến làm thay đổi hoạt động
chức năng.
chức năng.
- Bệnh lý này gồm có teo, hoại tử, phì đại, quá sản của
- Bệnh lý này gồm có teo, hoại tử, phì đại, quá sản của
tuyến (u lành hoặc u ác), ức chế hay hoạt hóa toàn
tuyến (u lành hoặc u ác), ức chế hay hoạt hóa toàn
bộ hệ men của tuyến, đủ hay thiếu điều kiện và vật
bộ hệ men của tuyến, đủ hay thiếu điều kiện và vật
liệu để sản xuất hormone,
liệu để sản xuất hormone,




2.2.2 Rối loạn tốc độ hình thành và tiết hormone
2.2.2 Rối loạn tốc độ hình thành và tiết hormone

- Rối loạn này thường là do thay đổi độ nhạy cảm của
- Rối loạn này thường là do thay đổi độ nhạy cảm của
tuyến với sự điều hòa thần kinh và thể dịch
tuyến với sự điều hòa thần kinh và thể dịch
- Nguyên nhân của sự thay đổi độ nhạy cảm của một
- Nguyên nhân của sự thay đổi độ nhạy cảm của một
tuyến có thể là do rối loạn trong phân bố thần kinh
tuyến có thể là do rối loạn trong phân bố thần kinh
dinh dưỡng của tuyến đó
dinh dưỡng của tuyến đó
- Ví dụ: thừa progesterone trong máu sẽ ức chế tính
- Ví dụ: thừa progesterone trong máu sẽ ức chế tính
nhạy cảm của gonadotropocyte ở tuyến yên đối với
nhạy cảm của gonadotropocyte ở tuyến yên đối với
việc giải phóng yếu tố lutropin
việc giải phóng yếu tố lutropin
- Vai trò thể dịch của máu rất quan trọng đối với những
- Vai trò thể dịch của máu rất quan trọng đối với những
tuyến nằm ngoài sự điều khiển của tuyến yên.
tuyến nằm ngoài sự điều khiển của tuyến yên.
- Ví dụ: tế bào
- Ví dụ: tế bào
β
β
của đảo tụy đáp ứng với sự tăng nồng
của đảo tụy đáp ứng với sự tăng nồng
độ glucose trong máu bằng cách tiết nhiều insulin
độ glucose trong máu bằng cách tiết nhiều insulin

2.3.1 Rối loạn vận chuyển
2.3.1 Rối loạn vận chuyển


- Đa số hormone vận chuyển trong máu dưới dạng
- Đa số hormone vận chuyển trong máu dưới dạng
gắn vào protid thành phức hợp
gắn vào protid thành phức hợp
2.3 Rối loạn vận chuyển, chuyển hóa và thực hiện
2.3 Rối loạn vận chuyển, chuyển hóa và thực hiện
tác dụng sinh học của hormone
tác dụng sinh học của hormone


Hormone tuyến giáp
globulin (thyroxinbinding)
98%
2% hormone tự do
là dạng đang hoạt động
↑
Ưu năng
↓
Thiểu năng


- Kháng thể chống hormone trong dịch thể thì sẽ hủy

- Kháng thể chống hormone trong dịch thể thì sẽ hủy
hormone tạo nên biểu hiện giống như thiểu năng tuyến
hormone tạo nên biểu hiện giống như thiểu năng tuyến
hormone


2.3.2 Rối loạn chuyển hóa
2.3.2 Rối loạn chuyển hóa


Những bất thường trong chuyển hóa hormone cũng hay
Những bất thường trong chuyển hóa hormone cũng hay
gặp trong suy gan, xơ gan, viêm gan là do sự tăng hay
gặp trong suy gan, xơ gan, viêm gan là do sự tăng hay
giảm hoạt tính enzyme hủy hormone
giảm hoạt tính enzyme hủy hormone


2.3.3 Rối loạn thực hiện tác dụng sinh học của
2.3.3 Rối loạn thực hiện tác dụng sinh học của
hormone
hormone


- hormone phải gắn lên thụ thể của tế bào đích và tác
- hormone phải gắn lên thụ thể của tế bào đích và tác
dụng vào nội tế bào thông qua hệ thống adenin cyclase
dụng vào nội tế bào thông qua hệ thống adenin cyclase
- steroid vào thẳng nguyên sinh chất và gắn với thụ
- steroid vào thẳng nguyên sinh chất và gắn với thụ

thể (protein)
thể (protein)
nhân (gắn với acceptor của chromatine)
nhân (gắn với acceptor của chromatine)
làm thay đổi hoạt tính các gen
làm thay đổi hoạt tính các gen
sản xuất những enzyme và protein nhất định
sản xuất những enzyme và protein nhất định


- Rối loạn tiếp nhận hormone ở tế bào đích đã làm
- Rối loạn tiếp nhận hormone ở tế bào đích đã làm
thay đổi tác dụng của hormone
thay đổi tác dụng của hormone
Ví dụ: thiếu bẩm sinh thụ thể với androgen sẽ xuất hiện
Ví dụ: thiếu bẩm sinh thụ thể với androgen sẽ xuất hiện
các dấu hiệu nữ hóa tinh hoàn ở nam giới
các dấu hiệu nữ hóa tinh hoàn ở nam giới




3. CHẨN ĐOÁN THIỂU NĂNG VÀ ƯU NĂNG TUYẾN NỘI TIẾT
3. CHẨN ĐOÁN THIỂU NĂNG VÀ ƯU NĂNG TUYẾN NỘI TIẾT
3.1 Các bước tiến hành
3.1 Các bước tiến hành


C
C

hẩn đoán bệnh lý nội tiết phải dựa vào:
hẩn đoán bệnh lý nội tiết phải dựa vào:
- sự gợi ý của các biểu hiện lâm sàng
- sự gợi ý của các biểu hiện lâm sàng
- chẩn đoán phân biệt giữa ưu năng hoặc thiểu năng
- chẩn đoán phân biệt giữa ưu năng hoặc thiểu năng


thật hay giả
thật hay giả
- xác định bệnh do nguyên nhân tại tuyến hay ngoài
- xác định bệnh do nguyên nhân tại tuyến hay ngoài




tuyến
tuyến




3.2 Phân biệt ưu năng và thiểu năng giả
3.2 Phân biệt ưu năng và thiểu năng giả


-
-
Ưu năng giả:
Ưu năng giả:

tuyến sản xuất lượng hormone bình
tuyến sản xuất lượng hormone bình
thường, không cao hoặc thậm chí còn thấp nhưng
thường, không cao hoặc thậm chí còn thấp nhưng
về lâm sàng vẫn có các biểu hiện của một trường
về lâm sàng vẫn có các biểu hiện của một trường
hợp ưu năng
hợp ưu năng
lượng hormone sinh ra bị hủy chậm
lượng hormone sinh ra bị hủy chậm
(suy gan hoặc suy thận)
(suy gan hoặc suy thận)
cơ quan đích tăng nhạy cảm với hormone
cơ quan đích tăng nhạy cảm với hormone
sử dụng quá nhiều hormone ngoại sinh
sử dụng quá nhiều hormone ngoại sinh
Đ
O

H
O
R
M
O
N
E

T
U
Y

Ế
N




-
-
Thiểu năng giả:
Thiểu năng giả:
được xác định chẩn đoán bằng cách
được xác định chẩn đoán bằng cách
đo lượng hormone trong máu
đo lượng hormone trong máu
cơ quan đích giảm mức độ nhạy cảm với insulin
cơ quan đích giảm mức độ nhạy cảm với insulin
tiểu đường
tiểu đường
đo insulin trong máu đã không giảm mà còn tăng
đo insulin trong máu đã không giảm mà còn tăng


BỆNH SINH CÁC RỐI LOẠN NỘI TIẾT
BỆNH SINH CÁC RỐI LOẠN NỘI TIẾT
STT
STT
Mức độ tổn thương
Mức độ tổn thương
Chiều hướng thay đổi
Chiều hướng thay đổi

Thiểu năng
Thiểu năng
Ưu năng
Ưu năng
1
1
Điều hòa cấp trung ương
Điều hòa cấp trung ương


- kích thích
- kích thích


- ức chế
- ức chế
2
2
Hình thành, tiết hormone
Hình thành, tiết hormone
3
3
Gắn với protein tải
Gắn với protein tải
4
4
Tiếp nhận ở tế bào và
Tiếp nhận ở tế bào và
độ nhạy ở mô
độ nhạy ở mô

5
5
Bất hoạt hormone
Bất hoạt hormone


BỆNH SINH CÁC RỐI LOẠN NỘI TIẾT
BỆNH SINH CÁC RỐI LOẠN NỘI TIẾT
STT
STT
Mức độ tổn thương
Mức độ tổn thương
Chiều hướng thay đổi
Chiều hướng thay đổi
Thiểu năng
Thiểu năng
Ưu năng
Ưu năng
1
1
Điều hòa cấp trung ương
Điều hòa cấp trung ương


- kích thích
- kích thích
yếu
yếu

- ức chế
- ức chế
2
2
Hình thành, tiết hormone
Hình thành, tiết hormone
3
3
Gắn với protein tải
Gắn với protein tải
4
4
Tiếp nhận ở tế bào và
Tiếp nhận ở tế bào và
độ nhạy ở mô
độ nhạy ở mô
5
5
Bất hoạt hormone
Bất hoạt hormone


BỆNH SINH CÁC RỐI LOẠN NỘI TIẾT
BỆNH SINH CÁC RỐI LOẠN NỘI TIẾT
STT
STT
Mức độ tổn thương
Mức độ tổn thương
Chiều hướng thay đổi
Chiều hướng thay đổi

Thiểu năng
Thiểu năng
Ưu năng
Ưu năng
1
1
Điều hòa cấp trung ương
Điều hòa cấp trung ương


- kích thích
- kích thích
yếu
yếu
mạnh
mạnh


- ức chế
- ức chế
2
2
Hình thành, tiết hormone
Hình thành, tiết hormone
3
3
Gắn với protein tải
Gắn với protein tải
4
4

Tiếp nhận ở tế bào và
Tiếp nhận ở tế bào và
độ nhạy ở mô
độ nhạy ở mô
5
5
Bất hoạt hormone
Bất hoạt hormone


BỆNH SINH CÁC RỐI LOẠN NỘI TIẾT
BỆNH SINH CÁC RỐI LOẠN NỘI TIẾT
STT
STT
Mức độ tổn thương
Mức độ tổn thương
Chiều hướng thay đổi
Chiều hướng thay đổi
Thiểu năng
Thiểu năng
Ưu năng
Ưu năng
1
1
Điều hòa cấp trung ương
Điều hòa cấp trung ương


- kích thích
- kích thích

yếu
yếu
mạnh
mạnh


- ức chế
- ức chế
mạnh
mạnh
2
2
Hình thành, tiết hormone
Hình thành, tiết hormone
3
3
Gắn với protein tải
Gắn với protein tải
4
4
Tiếp nhận ở tế bào và
Tiếp nhận ở tế bào và
độ nhạy ở mô
độ nhạy ở mô
5
5
Bất hoạt hormone
Bất hoạt hormone

BỆNH SINH CÁC RỐI LOẠN NỘI TIẾT
BỆNH SINH CÁC RỐI LOẠN NỘI TIẾT
STT
STT
Mức độ tổn thương
Mức độ tổn thương
Chiều hướng thay đổi
Chiều hướng thay đổi
Thiểu năng
Thiểu năng
Ưu năng
Ưu năng
1
1
Điều hòa cấp trung ương
Điều hòa cấp trung ương


- kích thích
- kích thích
yếu
yếu
mạnh
mạnh


- ức chế
- ức chế
mạnh
mạnh

yếu
yếu
2
2
Hình thành, tiết hormone
Hình thành, tiết hormone
3
3
Gắn với protein tải
Gắn với protein tải
4
4
Tiếp nhận ở tế bào và
Tiếp nhận ở tế bào và
độ nhạy ở mô
độ nhạy ở mô
5
5
Bất hoạt hormone
Bất hoạt hormone


BỆNH SINH CÁC RỐI LOẠN NỘI TIẾT
BỆNH SINH CÁC RỐI LOẠN NỘI TIẾT
STT
STT
Mức độ tổn thương
Mức độ tổn thương
Chiều hướng thay đổi
Chiều hướng thay đổi

Thiểu năng
Thiểu năng
Ưu năng
Ưu năng
1
1
Điều hòa cấp trung ương
Điều hòa cấp trung ương


- kích thích
- kích thích
yếu
yếu
mạnh
mạnh


- ức chế
- ức chế
mạnh
mạnh
yếu
yếu
2
2
Hình thành, tiết hormone
Hình thành, tiết hormone
giảm
giảm

3
3
Gắn với protein tải
Gắn với protein tải
4
4
Tiếp nhận ở tế bào và
Tiếp nhận ở tế bào và
độ nhạy ở mô
độ nhạy ở mô
5
5
Bất hoạt hormone
Bất hoạt hormone


BỆNH SINH CÁC RỐI LOẠN NỘI TIẾT
BỆNH SINH CÁC RỐI LOẠN NỘI TIẾT
STT
STT
Mức độ tổn thương
Mức độ tổn thương
Chiều hướng thay đổi
Chiều hướng thay đổi
Thiểu năng
Thiểu năng
Ưu năng
Ưu năng
1
1

Điều hòa cấp trung ương
Điều hòa cấp trung ương


- kích thích
- kích thích
yếu
yếu
mạnh
mạnh


- ức chế
- ức chế
mạnh
mạnh
yếu
yếu
2
2
Hình thành, tiết hormone
Hình thành, tiết hormone
giảm
giảm
tăng
tăng
3
3
Gắn với protein tải
Gắn với protein tải

4
4
Tiếp nhận ở tế bào và
Tiếp nhận ở tế bào và
độ nhạy ở mô
độ nhạy ở mô
5
5
Bất hoạt hormone
Bất hoạt hormone


BỆNH SINH CÁC RỐI LOẠN NỘI TIẾT
BỆNH SINH CÁC RỐI LOẠN NỘI TIẾT
STT
STT
Mức độ tổn thương
Mức độ tổn thương
Chiều hướng thay đổi
Chiều hướng thay đổi
Thiểu năng
Thiểu năng
Ưu năng
Ưu năng
1
1
Điều hòa cấp trung ương
Điều hòa cấp trung ương

- kích thích
- kích thích
yếu
yếu
mạnh
mạnh


- ức chế
- ức chế
mạnh
mạnh
yếu
yếu
2
2
Hình thành, tiết hormone
Hình thành, tiết hormone
giảm
giảm
tăng
tăng
3
3
Gắn với protein tải
Gắn với protein tải
tăng
tăng
4
4

Tiếp nhận ở tế bào và
Tiếp nhận ở tế bào và
độ nhạy ở mô
độ nhạy ở mô
5
5
Bất hoạt hormone
Bất hoạt hormone