TƯ TƯỞNG TRIẾT HỌC CỦA LÊ HỮU TRÁC TRONG TÁC PHẨM HẢI THƯỢNG Y TÔNG TÂM LĨNH

``````````````````````
ð I H C QU C GIA THÀNH PH H CHÍ MINH
TRƯ NG ð I H C KHOA H C XÃ H I VÀ NHÂN VĂN

NGUY N TH H NG MAI

TƯ TƯ NG TRI T H C C A LÊ H U TRÁC TRONG
TÁC PH M H I THƯ NG Y TÔNG TÂM LĨNH

Chuyên ngành : L CH S TRI T H C
Mã s
: 62.22.80.01

TÓM T T LU N ÁN TI N SĨ TRI T H C

TP. H

CHÍ MINH – 2012


Cơng trình đư c hồn thành t i :
Trư ng ð i h c Khoa h c Xã h i và Nhân văn
Thu c ð i h c Qu c gia thành ph H Chí Minh
Ngư i hư ng d n khoa h c: PGS.TS. Trương Văn Chung
PGS.TS. Lý Văn Xuân

Ph n bi n 1:

Ph n bi n 2:

Ph n bi n 3:

Lu n án s ñư c b o v trư c H i ñ ng ch m lu n án c p Nhà nư c
h p t i trư ng ð i h c Khoa h c Xã h i và Nhân văn
vào h i…… gi ….phút, ngày…… tháng…… năm ……..

Có th tìm hi u lu n án t i :
-

Thư vi n Khoa h c T ng h p thành ph H Chí Minh

-

Thư vi n trư ng ð i h c Khoa h c Xã h i và Nhân văn


CÁC CƠNG TRÌNH NGHIÊN C U KHOA H C
C A TÁC GI ðà CÔNG B

1.

Nguy n Th H ng Mai, Lê H u Trác – nhà tư tư ng th i H u Lê,
t p chí Tri t h c, s 11 (234), 2010, tr.76 – 82.

2. Nguy n Th H ng Mai, Tìm hi u tư tư ng vơ vi c a Lão T , t p chí
Khoa h c xã h i, s 6 (142), 2010, tr.5-8.


1

PH N M

ð U

1. Tính c p thi t c a ñ tài

Trong văn ki n ð i h i ð ng toàn qu c l n th XI, v ch ra ñ nh
hư ng chi n lư c phát tri n kinh t , xã h i, ð ng ñã ch rõ c n ph i phát tri n
m nh s nghi p y t , nâng cao ch t lư ng cơng tác chăm sóc s c kh e nhân
dân, ñ ng th i phát tri n m nh y h c dân t c k t h p v i y h c hi n ñ i. Như
v y, ð ng và Nhà nư c h t s c quan tâm ñ n v n ñ s c kh e c a con ngư i
và coi ñây là m t trong nh ng v n ñ c n ñ t lên hàng ñ u. Tư tư ng c a Lê
H u Trác cũng ñã nh m ñ n hai m c tiêu: M t là, quy t tâm khái quát thành
nguyên lý ch ñ o y h c truy n th ng Vi t Nam ngang t m v i các nư c. Hai
là, b i dư ng tinh th n và th ch t cho ngư i Vi t Nam, đó là m c đích c a
toàn b n i dung tư tư ng c a ông. Do v y, vi c nghiên c u tư tư ng c a Lê
H u Trác là v n ñ c p thi t hi n nay vì: M t là, nghiên c u tác ph m H i
Thư ng y tông tâm lĩnh là m t vi c c n thi t ñ th c hi n quan ñi m c a ð ng
và Nhà nư c hi n nay. Hai là, tư tư ng y ñ c c a Lê H u Trác giúp ph c h i
n n t ng y ñ c cho ngành y hi n nay. Ba là, tư tư ng tri t h c và y h c c a Lê
H u Trác là kho tàng tri th c c a Vi t Nam c n ñư c nghiên c u và phát huy.
Qua nh ng lý do trên, nghiên c u tư tư ng c a Lê H u Trác có ý
nghĩa thi t th c cho cơng cu c đ i m i, xây d ng ñ t nư c hi n nay. Xu t
phát t nh ng ñi u v a nêu trên, v i tinh th n nghiên c u h c t p, tác gi
ch n ñ tài Tư tư ng tri t h c c a Lê H u Trác trong tác ph m H i
Thư ng y tông tâm lĩnh làm lu n án ti n sĩ tri t h c c a mình.
2. T ng quan tình hình nghiên c u đ tài

T trư c ñ n nay, tác ph m H i Thư ng y tông tâm lĩnh c a Lê H u
Trác ñã ñư c nhi u nhà nghiên c u trong và ngồi nư c quan tâm nhi u góc
đ khác nhau. Tuy nhiên, chưa có nhi u cơng trình khai thác t góc đ tri t

h c c a tác ph m. T ng quan v nghiên c u ñ tài, có th khái qt các cơng


2

trình nghiên c u, bao g m các tác ph m tiêu bi u có liên quan đ n phương
di n tri t h c, y h c theo ba hư ng sau: Hư ng th nh t, đó là các tác ph m
kinh đi n v a có n i dung tri t h c, v a có ý nghĩa v y h c c a phương ðơng
c đ i truy n l i. Các tác ph m này ñã ñư c các nhà nghiên c u tri t h c, y
h c Trung Qu c và các nư c d ch thu t, lu n gi i khá th u đáo g m các cơng
trình như: Tác ph m Kinh D ch c a Phan B i Châu, 1996, Nhà xu t b n Khai
Trí, Sài Gịn. Gi i thi u ñ y ñ n i dung c a Kinh D ch. Tác ph m Kinh D ch
v i vũ tr quan phương ðông c a Nguy n H u Lương, 1992, Nhà xu t b n
thành ph H Chí Minh. Tác ph m D ch lý và y lý c a Huỳnh Minh ð c,
1988, Nhà xu t b n Thành h i y h c c truy n dân t c thành ph Biên Hòa.
Tác ph m Hồng đ n i kinh, T v n, 1992, b n d ch c a Nguy n T Siêu,
Nhà xu t b n thành ph H Chí Minh. Tác ph m Nan kinh, 2000, b n d ch
c a Lê Quý Ngưu, Nhà xu t b n Thu n Hóa,v.v... Hư ng th hai, nh ng tác
ph m nghiên c u v tri t h c, y h c: Tác ph m L ch s tri t h c Trung Qu c
c a Phùng H u Lan, b n d ch do Lê Anh Minh, 2007, Nhà xu t b n Khoa h c
xã h i. Tác ph m ð i cương l ch s tri t h c Trung Qu c, 2004 do Dỗn
Chính (ch biên) Trương Văn Chung, Nguy n Th Nghĩa, Vũ Tình, Nhà xu t
b n Chính tr qu c gia. Tác ph m trình bày tư tư ng tri t h c qua các tri u ñ i
Trung Qu c. Tác ph m T ñi n tri t h c Trung Qu c, 2009 c a Dỗn Chính,
Nhà xu t b n Chính tr qu c gia Hà N i. T p trung gi i thích n i dung tư
tư ng c a các trào lưu tri t h c, các tri t gia, các tác ph m, các quan ñi m t
c ñ i ñ n c n hi n ñ i. Tác ph m ð c Kim Dung tìm hi u văn hóa Trung
Qu c c a Nguy n Duy Chính, 2002, Nhà xu t b n tr . Trong tác ph m Tri t
lý trong văn hóa phương ðơng c a Nguy n Hùng H u, 2004, Nhà xu t b n
ð i h c sư ph m. Tác ph m Tư tư ng Lão Trang trong y thu t phương ðơng

c a Tr n Văn Tích, 1974, Nhà xu t b n Sài gòn. Tác ph m L ch s văn hóa


3

Trung Qu c, 1999, t p 1, t p 2 c a các d ch gi Tr n Ng c Thu n – ðào Duy
ð t – ðào Phương Chi, Nhà xu t b n Văn hóa thơng tin Hà N i. Hư ng th
ba, đó là các cơng trình c a các nhà nghiên c u y h c Vi t Nam liên quan t i
tư tư ng c a Lê H u Trác khá tiêu bi u làm giáo trình cho các trư ng y Vi t
Nam. ðó là cơng trình nghiên c u c a trư ng ð i h c y Hà N i. B môn y
h c c truy n v i tác ph m là Y h c c truy n, 1994, Nhà xu t b n Y h c Hà
N i. Tác ph m ðơng y tồn t p, 2000 c a Nguy n Trung Hịa, Nhà xu t b n
Thu n Hóa. ð c bi t quy n Thư ng Kinh ký s c a Yveline Féray, b n d ch
c a Lê Tr ng Tâm, 2005, ñã vi t v Lãn Ông dư i d ng ti u thuy t. Tác ph m
Châm c u sau ñ i h c c a Nguy n Tài Thu – Tr n Thúy, 1996, Nhà xu t b n
Y h c.
Trên tinh th n k th a, nghiên c u và h c t p các cơng trình trên, tác
gi c g ng trình bày tư tư ng tri t h c c a Lê H u Trác qua tác ph m H i
Thư ng y tơng tâm lĩnh, ch y u phân tích nh ng m t giá tr tư tư ng và t đó
rút ra nh ng bài h c l ch s thi t th c cho công cu c xây d ng ñ t nư c hi n
nay.
3. M c ñích, nhi m v nghiên c u c a lu n án
3.1. M c đích

M c đích c a lu n án là làm rõ n i dung tư tư ng tri t h c c a Lê
H u Trác trong tác ph m H i Thư ng y tông tâm lĩnh, t đó rút ra bài h c l ch
s cho công cu c phát tri n tri t h c, y h c ñ t nư c Vi t Nam hi n nay.
3.2. Nhi m v

ð th c hi n m c đích trên, lu n án c n th c hi n nh ng nhi m v cơ

b n sau: M t là, phân tích làm rõ ñi u ki n, ti n ñ hình thành tư tư ng
tri t h c c a Lê H u Trác. Hai là, trình bày, phân tích nh ng tư tư ng tri t
h c c a Lê H u Trác trong tác ph m H i Thư ng y tông tâm lĩnh. Ba là,


4

nh n ñ nh giá tr và bài h c l ch s ñ i v i s nghi p phát tri n toàn di n
con ngư i Vi t Nam hi n nay.
4. Cơ s lý lu n và phương pháp nghiên c u c a lu n án

ð th c hi n m c đích, nhi m v ñã nêu c a lu n án, tác gi d a trên
cơ s th gi i quan và phương pháp lu n c a ch nghĩa Mác – Lênin, tư tư ng
H Chí Minh và quan đi m c a ð ng C ng s n Vi t Nam ñ nghiên c u tư
tư ng c a Lê H u Trác. Tác gi còn t ng h p các phương pháp c th như:
Phương pháp phân tích t ng h p, Phương pháp so sánh, Phương pháp liên
ngành, Phương pháp quy n p di n d ch. Cách ti p c n c a lu n án là cách ti p
c n dư i góc đ tri t h c l ch s và tri t h c y h c. V tài li u, tác gi l y tác
ph m H i Thư ng y tông tâm lĩnh g m 28 t p, 66 quy n, nhà xu t b n y
h c, thành ph H Chí Minh, 2001 làm tư li u g c ñ th c hi n nghiên c u
lu n án.
5. Cái m i c a lu n án

M t là, lu n án ñã phân tích làm rõ đi u ki n, ti n ñ hình thành tư
tư ng tri t h c cũng như nh ng n i dung cơ b n trong tư tư ng c a Lê
H u Trác v vũ tr và con ngư i. Hai là, xác ñ nh nh ng giá tr và rút ra bài
h c l ch s ñ i v i s nghi p phát tri n toàn di n con ngư i Vi t Nam hi n
nay.
6. Ý nghĩa khoa h c và ý nghĩa th c ti n c a lu n án
6.1. Ý nghĩa khoa h c. K t qu nghiên c u c a lu n án ñã làm rõ n i

dung cơ b n c a tư tư ng Lê H u Trác v vũ tr theo các phương di n: b n
th lu n, nh n th c lu n, tri t lý nhân sinh, v con ngư i nhìn t góc đ tri t
h c, y h c, văn hóa, đ o đ c. Trên cơ s đó rút ra giá tr và nh ng bài h c l ch
s c a tư tư ng Lê H u Trác trong s nghi p phát tri n con ngư i toàn di n
hi n nay.


5

6.2. Ý nghĩa th c ti n. Nh ng ý nghĩa l ch s , mà tác gi rút ra qua

phân tích tư tư ng c a Lê H u Trác v vũ tr quan và con ngư i trong lu n
án, là nh ng bài h c b ích, góp ph n xây d ng y u t con ngư i, trong s
nghi p phát tri n ñ t nư c hi n nay. K t qu nghiên c u c a lu n án, có th s
d ng làm tài li u tham kh o cho công tác gi ng d y và nghiên c u l ch s y
h c và l ch s tư tư ng Vi t Nam.
7. K t c u c a lu n án

Ngồi ph n m đ u, ph n k t lu n, ph l c, danh m c tài li u
tham kh o, lu n án g m 3 chương, 6 ti t.
Chương 1
NH NG ðI U KI N VÀ TI N ð HÌNH THÀNH TƯ TƯ NG TRI T H C C A LÊ H U
TRÁC TRONG TÁC PH M H I THƯ NG Y TÔNG TÂM LĨNH

1.1. KHÁI QUÁT ðI U KI N L CH S , KINH T , CHÍNH TR XÃ H I VI T
NAM TH

K

XVI ð N TH

K

XVIII – CƠ S

XÃ H I HÌNH THÀNH TƯ TƯ NG

TRI T H C C A LÊ H U TRÁC

Xã h i ð i Vi t trong th k XVI – XVIII, th i kỳ nhà H u Lê
(1533-1802) lâm vào tình tr ng suy s p và tình tr ng chia c t đ t nư c. S
bi n ñ ng xã h i Vi t Nam th k XVIII. Trên t t c các m t l ch s , kinh
t , chính tr , văn hóa, xã h i đã đ t ra nh ng v n ñ xã h i c p bách bu c
các nhà chính tr , các nhà tư tư ng ph i gi i đáp. Chính đi u ki n l ch s
chính tr xã h i y, là cơ s hình thành tư tư ng tri t h c c a Lê H u Trác.
Trong th k XVI – XVIII, kinh t giai đo n này đã có s chuy n bi n v
cơng thương nghi p, đã có s giao lưu qu c t d n đ n m t th đ ng t ch
hơn. V chính tr xã h i, ð i Vi t trong giai ño n ñ u tranh các th l c chính
tr , phân chia đ t nư c thành ðàng ngồi và ðàng trong. V văn hóa tư tư ng,
phát tri n m nh m . V văn h c và khoa h c, xu t hi n nhi u nhà tư tư ng,
văn h c và y h c cùng v i nh ng tác ph m danh ti ng c a h

.


6

1.2. NH NG TI N ð LÝ LU N HÌNH THÀNH TƯ TƯ NG TRI T H C C A
LÊ H U TRÁC TRONG TÁC PH M H I THƯ NG Y TÔNG TÂM LĨNH

Tư tư ng tri t h c c a Lê H u Trác trong tác ph m H i Thư ng y
tông tâm lĩnh không ch ñư c hình thành, phát tri n và ph n ánh ñ c ñi m,
nhu c u c a ñi u ki n l ch s xã h i Vi t Nam th k XVIII mà còn là s k
th a nh ng tư tư ng, h c thuy t tri t h c trư c đó. ð c bi t, Lê H u Trác v a
là nhà tư tư ng, v a là nhà y h c, nh ng ki n th c y h c uyên bác c a ơng
đ u d a trên cơ s tri t lý, nh ng h c thuy t tri t h c phương ðông, cho nên
khi nghiên c u tư tư ng tri t h c c a ông trong tác ph m H i Thư ng y tông
tâm lĩnh, c n ph i hi u ti n ñ lý lu n hình thành nên tư tư ng tri t h c
phương ðơng.
Khi tìm hi u, nghiên c u xun su t tác ph m H i Thư ng y tông
tâm lĩnh, có th nói, tư tư ng tri t h c c a ơng đã ti p thu, k th a, phát
tri n tư tư ng tri t h c trong h c thuy t Âm dương, Ngũ hành, h c thuy t
Thiên nhân h p nh t c a Nho gia, Âm dương gia, ð o gia; và ñ c bi t Lê
H u Trác ñã ti p thu, k th a sáng t o thành t u các h c thuy t y h c c
truy n Trung Qu c và Vi t Nam.
1.2.1. H c thuy t Âm dương, Ngũ hành v i vi c hình thành tư tư ng tri t
h c c a Lê H u Trác trong tác ph m H i Thư ng y tông tâm lĩnh

H c thuy t Âm dương, Ngũ hành là h c thuy t làm ti n ñ lý lu n
cho s hình thành, phát tri n y h c truy n th ng Trung Qu c, Vi t Nam.
Nh ng thành t u đó do các nhà tri t h c c a Âm dương gia, ð o gia, Nho gia
khơi ngu n ñ u tiên. Sau ñó là các tác ph m tiêu bi u c a các nhà tư tư ng,
các nhà y h c hàm ch a nh ng tư tư ng tri t h c, y h c làm n n t ng cho s
ra ñ i c a các sách y h c, và các ngành h c thu t c a y h c truy n th ng. N i
dung cơ b n c a h c thuy t Âm dương, Ngũ hành là ti n đ c t lõi hình thành
tư tư ng và y thu t c a Lê H u Trác. Lê H u Trác đã nói: “H c Kinh D ch


7

r i m i có th nói đ n vi c h c thu c”1 và: “ngh thu c ñâu có th vư t ra
ngồi ngun lý Âm dương ngũ hành mà c u ch a ñư c nh ng b nh t t
nan y”2.
N i dung thuy t Âm dương th hi n các quy lu t ñ i l p và th ng
nh t; quy lu t tiêu trư ng và bình hành. N i dung thuy t Ngũ hành nói lên
s v n đ ng c a các hành trong ngũ hành. S v n ñ ng ñư c bi u hi n là
quy lu t. Quy lu t v n ñ ng ngũ hành tuân theo các quy lu t: quy lu t
tương sinh, quy lu t tương kh c, quy lu t tương th a, quy lu t tương vũ,
quy lu t ph n sinh, quy lu t ph n kh c. Thuy t Âm dương, Ngũ hành v n
d ng, gi i thích y thu t c a Lê H u Trác trong tác ph m H i Thư ng y
tông tâm lĩnh.
1.2.2. Thuy t Thiên nhân h p nh t v i vi c hình thành tư tư ng tri t h c
c a Lê H u Trác trong tác ph m H i Thư ng y tông tâm lĩnh

Thuy t Thiên nhân h p nh t cũng là ti n ñ tr ng y u c a Lê H u
Trác trong tác ph m H i Thư ng y tông tâm lĩnh. Thuy t Thiên nhân h p
nh t thuy t minh con ngư i có kh năng thích ng v i hồn c nh t nhiên,
ơng vi t: “Thân th con ngư i là m t vũ tr thu nh , b m th đư c khí tr n
v n c a âm dương, có đ s bi n hóa ni dư ng c a ngũ hành”3. Con
ngư i ch u nh hư ng c a v n khí b n mùa. Ngồi khí h u thì tính ch t th
nghi ñ a phương cũng tác ñ ng ñ n thân th con ngư i.
T h c thuy t Âm dương, Ngũ hành, thuy t Thiên nhân h p nh t,
các nhà y h c ñã xây d ng nên thuy t Kinh l c, thuy t V n khí, thuy t
T ng tư ng ñ u là nh ng h c thuy t xây d ng nên toàn b h th ng lu n

1

H i Thư ng y tông tâm lĩnh, t p 1, (Lê H u Trác), Nxb.Y h c, 2001, tr.217.
H i Thư ng y tông tâm lĩnh, t p 1, (Lê H u Trác), Nxb.Y h c, 2001, tr.217.

3
H i Thư ng y tông tâm lĩnh, t p 1, (Lê H u Trác), Nxb.Y h c, 2001, tr.539.
2


8

tr c a y h c truy n th ng. T hai ti n ñ h c thuy t Âm dương, Ngũ hành,
và thuy t Thiên nhân h p nh t đã hình thành và phát tri n ng d ng tri t
ñ trong tư tư ng tri t h c cũng như trong y lý, y thu t c a Lê H u Trác.
1.2.3. Các thành t u truy n th ng y h c Trung Qu c và y h c Vi t Nam
ti n ñ lý lu n cho tư tư ng tri t lý, y thu t trong tác ph m H i Thư ng y tông
tâm lĩnh c a Lê H u Trác

Các thành t u truy n th ng ch y u c a y h c Trung Qu c, Vi t Nam
mà Lê H u Trác ñã k th a và phát tri n. Các thành t u c a y h c Trung
Qu c qua các tri u ñ i v i s xu t hi n các nhà tri t h c, y h c v i tác ph m
c a h ñã ñưa y h c Trung Qu c vư t đ n t m vóc nhân lo i. Truy n th ng y
h c Vi t Nam hình thành và phát tri n trong quá trình l ch s ðinh, Lê, Lý,
Tr n H , H u Lê, Nguy n. Trong đó, y h c Vi t Nam đư c kh i s c vào th i
nhà Tr n v i s xu t hi n danh y Tu Tĩnh. Th i nhà H u Lê, danh y l i l c
Lê H u Trác ñã k th a nh ng thành t u trư c đó và sáng t o ra tác ph m H i
Thư ng y tơng tâm lĩnh như là m t t p đ i thành v y h c truy n th ng Vi t
Nam.
1.3. Thân th và s nghi p c a Lê H u Trác

Lê H u Trác (1720 – 1791) là danh y, nhà văn, nhà tư tư ng th i
H u Lê. Ơng ngun qn

thơn Văn Xá, huy n ðư ng Hào, ph Thư ng

H ng, t nh H i Dương, bi t hi u là H i Thư ng Lãn Ông. Bi t hi u này
ph n ánh tri t lý s ng c a ngư i làm nên cơng nghi p cho đ t nư c. H i
Thư ng Lãn Ông do ghép t

ch

“H i” là tên t nh H i Dương và

“Thư ng” là tên ph Thư ng H ng. “Lãn” có nghĩa là lư i, ngư i lư i
bi ng v i vi c công danh, m t phong thái nhu m màu vô vi c a Lão T .
Ông xu t thân trong m t gia đình khoa b ng, ơng n i là Lê H u Danh ñ u
ñ nh giáp ti n sĩ, cha là Lê H u Mưu ñ u ñ tam giáp ti n sĩ, anh là Lê
H u Ki n đ u đ tam giáp ti n sĩ, ơng ñ c nhân tri u Nguy n, gi i c


9

văn l n võ. Năm 1740, ông tham gia vào qn đ i c a Chúa Tr nh. Ơng
thư ng nói: “Gươm giáo đang ng p tr i, khơng ph i là lúc k làm trai nh t
mình vào phịng sách”. Ông tham bác, kh o lu n c thư, ñúc k t kinh
nghi m b n thân, tr tác các tác ph m : V sinh y u quy t; N công th ng
lãm; B o thai th n hi u; Toàn thư gi i âm; Y hu n cách ngôn; Y nghi p
th n chương; Y lý thâu nhàn lái ngơn ph chí; N i kinh y u ch ; V n khí bí
đi n; Y gia quan mi n; Y h i c u nguyên; Châu ng c cách ngơn; Huy n
t n phát vi; Khơn hóa thái chân; ð o lưu dư v n; Y trung quan ki n; Bách
b nh cơ y u; Ngo i c m thông tr ; Ma ch n chu n th ng; M ng trung giác
ñâu; Ph ñ o sáu nhiên; T a th o lương mô; B o thai ch ng t ; Qu c âm
to n y u; u u tu tr ; Y dương án; Y âm án; Tâm ñ c th n phương; Hi u
ph ng tân phương; Hành gi n trân nhu; Bách gia trân tàng; Lĩnh Nam

b n th o; Thư ng kinh ký s . T t c ñư c k t t p l i dư i nhan ñ chung là
H i Thư ng y tông tâm lĩnh. H i Thư ng y tông tâm lĩnh g m 28 b , 66
quy n; trong đó n i b t là các tác ph m N i kinh y u ch ; V sinh y u
quy t; V n khí bí đi n; Y h i c u nguyên; Châu ng c cách ngơn; Huy n
t n phát vi; Khơn hóa thái chân; ð o lưu dư v n bàn ñ y ñ các v n ñ y
h c và quan ñi m tri t h c c a ông.
K t lu n Chương I

Qua ph n trình bày khái qt v đi u ki n l ch s , kinh t , chính tr
xã h i Vi t Nam th k XVI ñ n th k XVIII – cơ s xã h i và ti n đ
hình thành tư tư ng c a Lê H u Trác, có th rút ra k t lu n sau:
M t là, xã h i ð i Vi t l ch s Vi t Nam t th k XVI ñ n th k
XVIII v i các s ki n l ch s sau: Th i kỳ nhà H u Lê lâm vào tình tr ng
suy s p. Nhà M c chi m chính quy n n ñ nh tri u chính, s phân chia ñ t
nư c thành ðàng ngồi thu c chính quy n Lê – Tr nh, chính quy n Chúa


10

Nguy n ðàng trong. Cu c kh i nghĩa phong trào Tây Sơn ñánh b i quân
Thanh và l t ñ chính quy n Chúa Nguy n, chính quy n Lê – Tr nh, thành
l p vương tri u Tây Sơn. Cu i cùng, l c lư ng Nguy n Ánh th ng nh t đ t
nư c, chính th c xưng vương, l p ra nhà Nguy n ñ i qu c hi u là Vi t
Nam.
Hai là, các h c thuy t Âm dương, Ngũ hành, thuy t Thiên nhân
h p nh t và các thành t u truy n th ng ch y u c a y h c truy n th ng
Trung Qu c, Vi t Nam là nh ng ti n ñ mà Lê H u Trác ñã k th a, sáng
t o y lý, y thu t c a ông trong tác ph m H i Thư ng y tông tâm lĩnh.
Ba là, tư tư ng tri t h c c a Lê H u Trác đư c hình thành trên
n n t ng Kinh D ch, Nho gia, ð o gia th i nhà T ng, giai đo n lý h c hình

thành và phát tri n. Ông sáng t o ra h c thuy t Th y h a, hình thành
trư ng phái Th y h a trong n n y h c truy n th ng Vi t Nam.

Chương 2
NH NG V N ð TRI T H C C A LÊ H U TRÁC
TRONG TÁC PH M H I THƯ NG Y TÔNG TÂM LĨNH
2.1. KHÁI QUÁT N I DUNG TÁC PH M H I THƯ NG Y TÔNG TÂM LĨNH

Tác ph m H i Thư ng y tông tâm lĩnh ñư c Lê H u Trác sáng tác
vào th k XVIII, th i H u Lê. Bư c ñ u b sách mang tên là Lãn Ông tâm
lĩnh, v sau ñ i thành nhan ñ là H i Thư ng y tơng tâm lĩnh. Tồn b sách
g m 66 quy n, 28 t p mang nh ng n i dung phong phú v y h c, tri t h c.
Ông ch trương tr b nh theo ñư ng l i vương ñ o và chú tr ng thuy t Th y
h a. Thuy t Th y h a là ñư ng l i y thu t chánh tông c a Lê H u Trác. Do
đó, Lê H u Trác đã khai sáng m t trư ng phái y h c, ñ i bi u cho y thu t Vi t
Nam g i là h c phái Th y h a, ông dành riêng m t quy n chuyên lu n v
thuy t Th y h a là quy n Huy n t n phát vi. H c phái c a ông ñã ñư c nhi u


11

danh y noi theo, v n d ng vào th c ti n lâm sàng và ñ t ñư c nhi u k t qu t t
đ p. Có th nói, y thu t c a Lê H u Trác là ñ i bi u cho trư ng phái Th y
h a. V phương di n y h c, tác ph m H i Thư ng y tông tâm lĩnh là quy n
bách khoa toàn thư v y h c, khơng lãnh v c nào khơng đư c Lê H u Trác ñ
c p ñ n trong tác ph m này. V phương di n tri t h c thì ñư c ñ c p nhi u
trong tác ph m N i kinh y u ch , V n khí bí đi n, Y gia quan mi n, Huy n t n
phát vi, ð o lưu dư v n, Khôn hóa thái chân.
Tác ph m H i Thư ng y tơng tâm lĩnh có vai trị, v trí là m t tác
ph m kinh ñi n v y h c Vi t Nam, mang giá tr tồn thư, đóng góp to l n

vào n n y h c nư c nhà: “H i Thư ng Lãn Ông Lê H u Trác là m t
gương sáng tuy t v i v tài đ c. Ơng x ng đáng v i lịng hâm m c a gi i
y h c, lòng yêu m n, kính tr ng c a nhân dân ta. B Y tơng tâm lĩnh có giá
tr l n lao, q báu. ð i nay đã suy tơn ơng b ng danh hi u cao q “ð i y
tơn”. Ơng là m t ngơi sao sáng chói trong l ch s y h c nư c nhà”4. H i
Thư ng Lãn Ơng đư c “Kh i ð nh tri u Nguy n s c phong Vi t Nam y
Thánh”.Trong l i d n v ngu n sách c a Vũ Xuân Hiên vi t v H i
Thư ng Lãn Ông như sau: “Vi c trư c tác l p ngôn không ph i d dàng,
n u không gi i r ng v ngh y, thì sao có th kh o nghi m kim c đ có
l i đích đáng đư c”5. Trong bài ti u d n vi t cho b n m i kh c b sách
c a H i Thư ng Lãn Ông, Vũ Xuân Hiên, nh n ñ nh: “Lãn Ông th c rõ
ràng là m t danh y nư c Vi t Nam”6.
2.2. NH NG V N ð

V

B N TH

LU N, NH N TH C LU N TRONG TƯ

TƯ NG C A LÊ H U TRÁC QUA TÁC PH M H I THƯ NG Y TÔNG TÂM LĨNH

2.2.1. Nh ng v n ñ b n th lu n

4

H i Thư ng y tông tâm lĩnh, t p 1, (Lê H u Trác), Nxb.Y h c, 2001, tr.16.
H i Thư ng y tông tâm lĩnh, t p 1, (Lê H u Trác), Nxb.Y h c, 2001, tr.18.
6
H i Thư ng y tông tâm lĩnh, t p 1, (Lê H u Trác), Nxb.Y h c, 2001, tr.23.

5


12

B n th lu n c a Lê H u Trác là s dung h p c hai quan ñi m c a
D ch h c và ð o giáo. Trên phương di n ð o gia là quan ñi m vô c c. Trên
phương di n D ch h c là quan ñi m v thái c c, âm dương, ngũ hành. Vì v y
nên t ng qt có th trình bày hai m c sau : Quan đi m c a Lê H u Trác v
b n th c a vũ tr th hi n

các ph m trù cơ b n vơ c c, thái c c, khí, âm

dương ngũ hành. Quan ñi m c a Lê H u Trác v s v n ñ ng c a vũ tr .
Quan ñi m vũ tr c a Lê H u Trác

các ph m trù cơ b n vô c c,

thái c c, âm dương ngũ hành, khí

B n th vũ tr c a Lê H u Trác là vô c c. Lê H u Trác vi t: “khi
vũ tr chưa hình thành thì tr i đ t đ u là m t ch t khí m t m , g i là vô
c c”(7). Như v y, b n th vơ c c này tuy t đ i, viên mãn, tr ng thái t nh là
ngu n ñ u c a v n v t. B n th vơ c c v n là khơng, nên nó siêu xu t m i
hình tư ng, vư t ngồi ý ni m hi n tư ng. Ơng cịn cho r ng, cái là ch , là
ngu n c a v n v t đ u vơ hình: “ Cái g i là ngu n, là ch đó đ u là khí
huy n di u thu c v tiên thiên vơ hình”(8). Ơng cũng xác đ nh: “t vơ c c
thành ra thái c c, vô c c là b u thái c c chưa chia”(9). Trong thân th con
ngư i, vơ c c chính là cái vịng trịn tr ng hay kh i ñan m u: “ T m t mà
v thành hình trịn tr ng t c là hình tư ng c a vô c c”(10). Vô c c là b n

th vũ tr có trư c tr i ñ t g i là tiên thiên, ông vi t: “ ðã g i là tiên
thiên, th i lúc đó tr i chưa có”(11).
B n th vũ tr theo Lê H u Trác còn là Thái c c. Lê H u Trác
vi t: “T khí m m t khơng có gì g i là vơ c c, mà đ n khi đã thành hình

(7)

H i Thư ng y tơng tâm lĩnh, t p 1, (Lê H u Trác), Nxb.Y h c, 2001, tr.158.
H i Thư ng y tông tâm lĩnh, t p 1, (Lê H u Trác), Nxb.Y h c, 2001, tr.419.
(9)
H i Thư ng y tông tâm lĩnh, t p 1, (Lê H u Trác), Nxb.Y h c, 2001, tr.417.
(10)
H i Thư ng y tông tâm lĩnh, t p 1, (Lê H u Trác), Nxb.Y h c, 2001, tr.417.
(11)
H i Thư ng y tông tâm lĩnh, t p 1, (Lê H u Trác), Nxb.Y h c, 2001, tr.481.
(8)


13

g i là thái c c, thái c c ñ ng sinh dương, tĩnh mà sinh âm”(12). Lê H u
Trác cũng như y h c truy n th ng cho r ng, b n th vũ tr là khí thái hư
giai đo n thái c c. “Vì tiên thiên t c là m t kh i thái c c, bao g m nh ng
ch t khí h n h p, hình thành ra lư ng nghi (âm dương) r i sau m i hình
thành ra t tư ng và bi n hóa khơng ng ng”(13). Như v y, Lê H u Trác xác
nh n t vơ c c đ n thái c c, cũng ñ ng quan ñi m c a Lão T , vũ tr xu t
phát t vô và q trình phát tri n c a nó. Lê H u Trác cho r ng thái c c là
khí, là b n th vũ tr .
B n th vũ tr theo Lê H u Trác còn là Âm dương, Ngũ hành. Lê
H u Trác nói: “m c h a th kim th y là âm dương c a tr i đ t, ng vào

sinh trư ng hóa thâu tàng”(14) và “ngũ hành v n hành quanh kh p trong tr i
ñ t thành ra ngu n g c c a muôn v t”(15 ).
B n th vũ tr theo Lê H u Trác cịn là khí. Lê H u Trác trong
quan ni m v khí vi t: “ngư i khôn ngoan hơn muôn v t, làm nên nh ng
b c thơng minh tài gi i đ u b m th tư ch t c a t o hóa chung m t kh i
v i tr i đ t. Vì tiên thiên t c là m t kh i thái c c bao g m nh ng ch t khí
h n h p, hình thành ra lư ng nghi, sau m i hình thành ra t tư ng bi n
hóa khơng ng ng”(16). Cho nên nói vơ c c – thái c c hay khí đ u là khái
ni m v b n nguyên th gi i, khác nhau tên g i nhưng cùng là b n th vũ
tr . Khí âm, khí dương, khí ngũ hành đ u là ngu n g c c a v n v t.
V quan ñi m s v n ñ ng c a th gi i c a Lê H u Trác. Theo
quan ñi m c a Lê H u Trác ñư c th hi n hai qui lu t, đó là lu t quân bình
và lu t ph n ph c. Lu t qn bình chính là th cân b ng tương ñ i c a v n
(12)
(13)
(14)
(15)
(16)

H
H
H
H
H

i Thư
i Thư
i Thư
i Thư
i Thư

ng y tông tâm lĩnh, t
ng y tông tâm lĩnh, t
ng y tông tâm lĩnh, t
ng y tông tâm lĩnh, t
ng y tông tâm lĩnh, t

p 1, (Lê H
p 1, (Lê H
p 1, (Lê H
p 1, (Lê H
p 1, (Lê H

u Trác), Nxb.Y h
u Trác), Nxb.Y h
u Trác), Nxb.Y h
u Trác), Nxb.Y h
u Trác), Nxb.Y h

c, 2001, tr.297.
c, 2001, tr.156.
c, 2001, tr.72.
c, 2001, tr.173.
c, 2001, tr.156.


14

v t, t c là vũ tr v n v t bi n hóa trong tr ng thái cân b ng theo m t tr t t
bi n hóa t nhiên. Lu t quân bình là n n t ng gi cho v n ñ ng ñư c cân

b ng, khơng thái q, khơng thiên l ch, khơng đ y q, khơng vơi q, t t c
đ u theo quy lu t mà Lê H u Trác g i là tr i b t ch dư bù ch thi u. Lu t
ph n ph c chính là th gi i v n đ ng theo m t qui trình “nh t tán v n, v n
quy nh t” theo kinh D ch và nguyên lý ph n chung c a Lão T . Lu t ph n
ph c có nghĩa là v n v t bi n hóa, trao đ i cho nhau theo m t vịng tu n
hồn nh t ñ nh, như b n mùa xuân, h , thu, đơng thay đ i qua l i. Lu t
ph n ph c ñư c ng d ng vào y thu t trong lý lu n tương quan bát cương
qua l i.
2.2.2. Nh ng v n ñ nh n th c lu n trong tư tư ng c a Lê H u Trác

Nh n th c lu n c a Lê H u Trác th hi n ba m t: ñ i tư ng nh n
th c, phương pháp nh n th c, m c đích nh n th c. ð i tư ng nh n th c c a
Lê H u Trác là khí trên cơ s tri t h c. Nh n th c c a Lê H u Trác trong
nghiên c u y h c d a trên quan đi m duy v t khách quan. Ơng ñã mư n c p
ph m trù khí c a tri t h c th i T ng Minh ñ phân tích m t cách duy v t m i
quan h gi a thân và tâm, gi a t nhiên và thân th con ngư i, gi a năng l c
nh n th c và ñ i tư ng nh n th c, gi a khách quan và cái ch quan. Lê H u
Trác kh ng đ nh khí là cái hi n h u trong t nhiên và con ngư i, quan h gi a
chúng là quan h th và d ng. Trong đó, lý là th , là quy lu t khách quan c a
t nhiên và con ngư i, khí là d ng là nguyên khí trong tr i ñ t và con ngư i.
Phương pháp nh n th c v th gi i s v t c a Lê H u Trác là phương pháp tư
duy bi n ch ng. Bi n ch ng là nhìn s v t hi n tư ng trong quá trình v n
ñ ng và phát tri n. Tư tư ng bi n ch ng c a Lê H u Trác luôn luôn không
ch th hi n trong lãnh v c t nhiên mà c lãnh v c xã h i. Lê H u Trác cũng
t ng k t m t cách bi n ch ng v m i quan h c a vũ tr và con ngư i. Ông


15

cho r ng s ñ ng tĩnh c a vũ tr cũng như s ñ ng tĩnh c a thân th con

ngư i, t t c đ u do khí âm và khí dương v a mâu thu n v a th ng nh t v i
nhau, chúng tương tác, thăng giáng, phù tr m mà t o ra s bi n hóa vơ cùng.
V v n đ m i quan h c a nh n th c và th c ti n hay tri và hành, theo Lê
H u Trác c n ph i h tr cho nhau m i có th phát huy tác d ng. Nghĩa là tri
và hành ph i d a vào nhau, không tách r i l n nhau. Trong quan h gi a tri và
hành, theo Lê H u Trác ph i l y hành làm cơ s . Ơng đ cao vai trò c a th c
ti n m c dù s nh n th c ñ t ñ n ñ nh ñi m, nhưng ph i ñư c ki m nghi m
qua th c ti n. Như v y, nh n th c ph i d a vào th c ti n m i có đư c tri th c
đúng đ n. T th c t l ch s , Lê H u Trác rút ra v n ñ k t lu n trong vi c
ñi u tr b nh c a các y gia s dĩ không hi u qu là vì thi u th c ti n. M c ñích
nh n th c c a Lê H u Trác là v n ñ ch a b nh cho con ngư i. M c đích
nh n th c hư ng vào nh n th c khí đ th c hi n m c đích ch a b nh.
2.3. QUAN ðI M V

CON NGƯ I C A LÊ H U TRÁC TRONG TÁC

PH M H I THƯ NG Y TÔNG TÂM LĨNH

2.3.1. Tư tư ng v con ngư i c a Lê H u Trác t góc đ tri t h c

Lê H u Trác tìm hi u con ngư i

các m t: ngu n g c, c u t o,

b n ch t, v trí, vai trị. Ngu n g c con ngư i theo Lê H u Trác xu t phát
t t nhiên. C u t o c a con ngư i theo Lê H u Trác thì con ngư i là h p
th c a âm dương ngũ hành, t ng ph kinh l c, và tinh khí th n. V v trí,
vai trị c a con ngư i trong th gi i vũ tr , trên cơ s phân tích ngu n g c
và c u t o c a con ngư i, ơng kh ng đ nh con ngư i có v trí, vai trị h t
s c quan tr ng trong ñ i vũ tr . ði u đó đư c ơng xem xét qua hai m i

quan h cơ b n trong ñ i vũ tr : M t là, v trí con ngư i trong m i quan h
v i tr i ñ t, Thư ng đ . Hai là, v trí, vai trò c a con ngư i trong m i quan
h v i v n v t trên cơ s h c thuy t c a các nhà tư tư ng tri t h c và y
h c. V b n ch t c a con ngư i, theo quan ñi m c a y h c truy n th ng


16

và c a Lê H u Trác thì b n ch t con ngư i là t ng hòa c a t nhiên và xã
h i.
2.3.2. Tư tư ng v con ngư i c a Lê H u Trác t góc đ y h c

Lê H u Trác xem xét thân th con ngư i như m t ch nh th th ng
nh t v i quan h h u cơ gi a các cơ quan trong cơ th . ð i v i cơ th con
ngư i, Lê H u Trác có m t cái nhìn bao qt tồn th v quan h gi a các b
ph n trong cơ th , ơng vi t: “Cho nên đem cái khí huy t là v t có hình đ bi t
mà so v i th y h a là v t vơ hình khó hi u, th i m t đàng sâu, m t đàng nơng,
có ph n hơn kém nhau chút ít nhưng đ u là m u ch t quan tr ng c , không th
thi u m t cái nào trong ngu n g c sinh ra m i b nh”(17). Do đó, các cơ quan
trong cơ th không ph i là nh ng b ph n riêng l , t ng ch c năng riêng bi t,
mà t t c các t ch c trong cơ th luôn t n t i trong cái t ng th mà nó là
thành ph n. Lê H u Trác còn xem xét thân th con ngư i c hai m t thân và
tâm. Xem xét th xác con ngư i là quan sát nh ng v n ñ thu c v bên
ngồi, đó là ph n thân xác, ph n v t ch t. Ph n v t ch t là nh ng v n ñ v
nhu c u c a con ngư i như s ng ăn, m c,

và cách ng x c a con ngư i

trong c ng ñ ng xã h i và t nhiên gi i. Xem xét tinh th n c a con ngư i
là quan sát nh ng v n ñ thu c v bên trong ñ i s ng n i tâm c a con

ngư i như tình c m, hành vi, cá tính, lý trí, nh ng v n đ sâu s c nh t, c t
y u nh t, n sâu trong tâm h n con ngư i. Lê H u Trác không tách tâm
m t nơi, thân m t ng mà luôn g n li n quan h gi a thân tâm, quan h
gi a sinh lý và tâm lý đư c bi u hi n khi có b nh lý thu c v tâm b nh, ý
b nh và thân b nh c a con ngư i. Lê H u Trác xem xét thân th con ngư i
trong m i quan h v i vũ tr , ông vi t: “Thân th con ngư i là m t ti u vũ tr
thu nh . Như th há l i khơng có m t đi m thái c c ñã s n ñư c thành l p t

(17)

H i Thư ng y tông tâm lĩnh, t p 1, (Lê H u Trác), Nxb.Y h c, 2001, tr.480.


17

trư c ñ làm căn b n cho s phát sinh hay sao”(18). Lý lu n y h c c a Lê H u
Trác th hi n tư duy bi n ch ng nhìn s v t hi n tư ng và thân th con
ngư i trong quá trình v n đ ng, bi n chuy n, chuy n hóa. Trong lãnh v c
y h c, Lê H u Trác th hi n tư duy bi n ch ng c a ơng khi xem xét các
v n đ trong cơ th . T n n t ng lý lu n cho đ n đi u tr , ơng ln xác
đ nh v trí, tính ch t, thu c tính, xu th c a b nh tình trong t ng giai ño n,
phân tích t m trong cái t ng th , tr u tư ng nhưng không mơ h , khái
quát nhưng rõ ràng minh b ch. ði m m u ch t c a vi c ch a b nh là phân
tích s bi n hóa qua l i c a “bát cương” đó là hàn nhi t, hư th c, bi u lý,
âm dương. Lý lu n y h c c a Lê H u Trác th hi n n n t ng duy trì hịa
h p đ sinh thành, phát tri n. Ông cho r ng ngu n g c c a b nh t t là s
thiên l ch v âm dương và các quy lu t ngũ hành b phá v .
2.3.3. Tư tư ng v con ngư i c a Lê H u Trác nhìn t góc đ văn hóa, đ o
đ c

Quan đi m nhân sinh c a Lê H u Trác ñư c th hi n ba quan ñi m
sau: lý tư ng s ng c a con ngư i, ñ cao s s ng và nguyên t c s ng. Lý
tư ng s ng c a Lê H u Trác là ñ t ñư c h nh phúc trong cõi ñ i, cho nên ơng
đã dành nhi u tâm huy t tìm con đư ng h nh phúc cho con ngư i. ð cao s
s ng và s c kh e c a con ngư i nên ông dành c cu c đ i đi tìm trăm
phương ngàn thu c đ tr b nh cho con ngư i. Nguyên t c s ng c a Lê H u
Trác là cu c s ng hài hòa c hai m t thân và tâm. T nh n th c v th gi i và
con ngư i, Lê H u Trác ñã ñúc k t nên quan ñi m v con ñư ng ñem l i cu c
s ng t t ñ p cho con ngư i.
V n i dung chu n m c ñ o ñ c trong ngành y, Lê H u Trác ñã
xác nh n ñ o ñ c trong ngh y là m t ngh nhân ñ c, ngư i th y thu c

(18)

H i Thư ng y tông tâm lĩnh, t p 1, (Lê H u Trác), Nxb.Y h c, 2001, tr.539.


18

ln suy nghĩ và b i đ p tám ch xây và ch ng tám ch t i, ñư c như v y
m i không h th n v i hai ch nhân thu t. Tám xây, đó là nhân, minh,
đ c, trí, lư ng, thành, khiêm, c n. ð ng th i cũng tránh tám t i, đó là lư i,
keo, tham, d t, d i, ác, h p hịi, th t đ c. ð gi i thích thêm lu n ñi m này
c a Lê H u Trác, theo ơng tám đi u xây, t c là tám gi ng m i ñ o ñ c
trong ngành y, và chúng quan h m t thi t v i nhau. Trong đó, nhân là g c
c a các m i cịn l i. Ơng kh ng đ nh có ñ tám m i y m i th t s là
ngư i, là mơn đ c a Hiên Kỳ.
K t lu n chương 2

Trư c h t, quan ñi m v vũ tr quan có th rút ra m t s k t lu n sau:

M t là, v phương di n b n th lu n, Lê H u Trác ñưa ra quan ñi m b n th
vũ tr là vơ c c, thái c c, lý, khí, âm dương, ngũ hành, khí. Hai là, v nh n
th c lu n, Lê H u Trác cho r ng ñ i tư ng nh n th c chính là khí. Phương
pháp nh n th c là tư duy bi n ch ng. M c đích nh n th c là ch a b nh và
phịng b nh. Quan đi m v con ngư i c a Lê H u Trác: M t là, quan đi m v
con ngư i nhìn t góc đ tri t h c có th rút ra k t lu n: ngu n g c con ngư i
là t nhiên. Con ngư i ñư c c u t o b i ba h p th , ñó là h p th c a âm
dương ngũ hành, c a t ng ph kinh l c và c a tinh, khí, th n. Sau cùng là b n
ch t con ngư i chính là tình u v n có

m i con ngư i. V trí, vai trị c a

con ngư i là tham d vào cu c ñ i hóa c a vũ tr . Hai là, tư tư ng c a Lê
H u Trác v con ngư i t góc nhìn y h c. Trong y h c Lê H u Trác th hi n
tư tư ng c a ông v con ngư i trên nhi u phương di n. Ông xem xét thân th
con ngư i như m t ch nh th th ng nh t v i quan h h u cơ gi a các cơ quan
trong cơ th . Ông xem xét thân th c a con ngư i c hai m t thân và tâm. Lý
lu n y h c c a Lê H u Trác th hi n tư duy bi n ch ng khi nhìn s v t hi n
tư ng và thân th con ngư i trong quá trình v n ñ ng, bi n chuy n, chuy n


19

hóa. Lý lu n y h c c a Lê H u Trác th hi n n n t ng tư duy t hịa h p đ
sinh thành, phát tri n. Ba là, tư tư ng c a Lê H u Trác v con ngư i t góc đ
văn hóa, ñ o ñ c. Tri t lý nhân sinh c a Lê H u Trác bi u hi n qua lý tư ng
s ng, ñ cao s s ng, nguyên t c s ng. T n i dung b n ch t, ngu n g c, c u
t o c a con ngư i, Lê H u Trác đã trình bày h th ng tư tư ng c a ông v ñ o
ñ c ñư c th hi n qua tám ñi u xây và tám t i ph i tránh.
Chương 3

GIÁ TR V TƯ TƯ NG TRI T H C VÀ BÀI H C L CH S

V Yð C

TRONG TÁC PH M H I THƯ NG Y TÔNG TÂM LĨNH

3.1. GIÁ TR V TƯ TƯ NG TRI T H C C A LÊ H U TRÁC QUA TÁC PH M
H I THƯ NG Y TÔNG TÂM LĨNH

3.1.1. Tư tư ng tri t h c trong tác ph m H i Thư ng y tông tâm lĩnh c a
Lê H u Trác là m t s đóng góp m t bư c phát tri n m i trong l ch s tư tư ng Vi t
Nam

Quan ñi m tri t h c c a Lê H u Trác trong l ch s tư tư ng Vi t
Nam, đã góp ph n xây d ng y h c truy n th ng Vi t Nam v i nh ng tư
tư ng m i. Tư tư ng tri t h c c a Lê H u Trác ñư c ñ t n n móng trên
quan ni m tồn di n, khái qt t vũ tr ñ n con ngư i. Tư tư ng tri t h c
c a ơng hình thành và phát tri n g n li n v i th i ñ i l ch s tri t h c c a
Trung Qu c, ñ ng th i ph n ánh tư tư ng c a l ch s xã h i Vi t Nam th
k XVIII, có k th a quan ñi m c a Chu D ch và nh ng ph m trù Nho –
Thích – ð o. Ti n đ cho tồn b tư tư ng tri t h c c a Lê H u Trác là
quan ñi m “thiên ñ a v n v t ñ ng nh t th ”. Tư tư ng v vũ tr quan và
con ngư i c a ông th hi n trên ba phương di n là b n th lu n, nh n th c
lu n và tri t lý nhân sinh v i nh ng tư duy ñ c ñáo, làm cho tư tư ng tri t
h c c a Lê H u Trác là m t trong nh ng tư tư ng m i trong l ch s tư
tư ng Vi t Nam.


20

3.1.2. Tư tư ng c a Lê H u Trác là s g n k t gi a tri t h c và y h c
nh m ch a b nh cho con ngư i

N i dung giá tr này th hi n xuyên su t trong lý lu n y h c c a
ơng, đó là s th ng nh t gi a tri t h c và y h c, hay y lý và y thu t, ñ

ng

d ng tìm hi u v m i tương quan gi a vũ tr và thân th con ngư i, nh m
c i thi n ñ i s ng con ngư i ñ t ñ n s c kh e trư ng th . Khi Giáo sư
Huỳnh Minh ð c nh n đ nh v tác ph m Hồng ð n i kinh có vi t: “B
sách Hồng ð n i kinh không ph i là b sách y h c hi u theo nghĩa
chuyên v ch a b nh. Nó là b sách có giá tr văn chương, tri t h c r t
cao, m t n n văn minh nói v con ngư i mà trên th gi i khơng có m t tác
ph m nói v con ngư i ñ y ñ như th ”19 . Như v y, ngư i xưa ñ u t tư
tư ng tri t h c mà v n d ng vào lý gi i y h c. Lê H u Trác k th a các
lu n thuy t tri t h c phương ðơng và truy n th ng văn hóa Vi t Nam ñ
v n d ng vào y lý, y thu t c a ơng. Lê H u Trác đã th ng nh t gi a y lý và
y thu t. Hay nói cách khác, Lê H u Trác đã g n k t gi tri t h c và y h c
trong tác ph m c a ông.
3.1.3. Tư tư ng c a Lê H u Trác là tư tư ng ph c v con ngư i và ph c
v nhân dân

Trong tư tư ng c a Lê H u Trác th hi n c m t n n tri t h c ph c
v nhân dân, ph c v con ngư i. Ơng xác đ nh m c ñích c th rõ ràng trong
tư tư ng c a mình, đó là ph c v con ngư i. Chính vì m c đích cao c

y đã

đi u khi n tư tư ng hành đ ng c a ơng nh m ñưa con ngư i ñ n cu c s ng t t

ñ p, h nh phúc tr n v n trong cõi ñ i. V ñ i tư ng ph c v , ơng nh m đ n
nh ng con ngư i hi n th c, con ngư i lao đ ng, đó chính là tồn th nhân dân
Vi t Nam.

19

Linh Khu 1, (Huỳnh Minh ð c), t p 1, Nxb. Y h c c truy n ð ng Nai, 1989, tr.3.


21

3.1.4. Tư tư ng c a Lê H u Trác qua tác ph m H i Thư ng y tông tâm lĩnh
đã góp ph n phát tri n y h c truy n th ng Vi t Nam, xây d ng nên h c thuy t Th y
H a

N i dung tư tư ng này, trư c tiên th hi n qua vi c xây d ng m t
h th ng lu n tr y h c truy n th ng trên cơ s văn hóa Vi t Nam đ gi i
quy t nh ng v n ñ c p bách c a xã h i đ t ra, đó là vi c trư c thư l p l p
ngôn, kh o nghi m kim c , đ hình thành m t tác ph m chu n m c cho
ngành y. Lê H u Trác góp ph n hình thành m t h th ng lu n tr y h c
truy n th ng phù h p v i hoàn c nh Vi t Nam. Tác ph m H i thư ng y
tông tâm lĩnh c a Lê H u Trác cũng là t p ñ i thành y h c truy n th ng
Vi t Nam, trong đó, h c thuy t Th y h a là tư tư ng ch ñ o cho y lý, y
thu t c a ơng. T đ i gia Lưu Hồn T v i thuy t ch h a; Trương T
Hòa xây d ng thuy t Công tà; Lý ðông Viên t o nên trư ng phái Tỳ v ;
Chu Liêm Khê ñ xư ng thuy t Tư âm, Lê H u Trác ch trương thuy t
Th y h a, tr thành h c phái th y h a ñ c thù c a y h c truy n th ng Vi t
Nam.
3.2. NH NG BÀI H C L CH S

V

Y ð C C A LÊ H U TRÁC TRONG TÁC

PH M H I THƯ NG Y TÔNG TÂM LĨNH

3.2.1. Tư tư ng tri t h c c a Lê H u Trác trong tác ph m H i Thư ng y
tông tâm lĩnh như là m t trong nh ng t p ñ i thành y h c truy n th ng Vi t Nam

Lê H u Trác nhà tư tư ng

th k XVIII cũng th hi n tinh th n

dung h p đó trong tư tư ng c a ơng. Ơng k th a Chu D ch, tri t h c, y h c
và truy n th ng văn hóa Trung Qu c, Vi t Nam. Ơng đã th c hi n tác ph m
H i Thư ng y tông tâm lĩnh, trong đó ơng đã k th a, phát tri n tư tư ng tri t
h c, y h c ñ th c hi n t p ñ i thành y h c truy n th ng Vi t Nam. Bư c phát
tri n này so v i n n y h c truy n th ng phương ðông th hi n dân t c Vi t
Nam ti n ñ n th i ñ i m i, th i ñ i t ch v y h c truy n th ng dân t c.


22

3.2.2. Lòng yêu nư c thương dân và tài năng y thu t c a Lê H u Trác th
hi n qua tác ph m H i Thư ng y tông tâm lĩnh t o nên nhân cách l n và t m gương
cho các th h th y thu c Vi t Nam trong th i ñ i hi n nay

Lê H u Trác con ngư i l ch s c a th k XVIII, nhưng tài ñ c
c a ơng v n sáng cho đ n ngày nay và c ngày sau. Ông th hi n ph m
ch t và trí tu trong nhi u phương di n: “Lãn Ơng khơng ch là m t th y

thu c l i l c mà còn là m t nhà thơ, m t nhà văn xu t s c b c nh t c a
th i Lê m t. V phương di n y h c, ông là ngư i “dò t i c i ngu n c a b
y h c”(20) và: “d ng lên m t lá c trong y gi i”(21). V phương di n tri t
h c, ông là m t nhà tư tư ng tiêu bi u th k XVIII. V phương di n văn
h c, tài thi phú văn chương c a ơng đ t ñ n ngh thu t và tư tư ng tiêu
bi u c a th k XVIII, ñ c lên nh c ngư i ta nh ñ n Lý B ch v phương
di n y đ c, ơng là m t nhà y duy nh t nói v y đ c m t cách ñ y ñ , h
th ng và sâu s c.
3.2.3. Tư tư ng tri t h c c a Lê H u Trác trong tác ph m H i Thư ng y
tông tâm lĩnh là bài h c l n, xây d ng n n y ñ c Vi t Nam, t t c ñ tr b nh c u
ngư i, th y thu c như t m u

M t câu nói r t tơn tr ng c a ngư i xưa dành cho ngư i lương y,
đó là “lương y như t m u”. Ngư i xưa đã ví ngư i th y thu c như m
hi n, đ n nay dư ng như khơng còn như th . Ngư i m lúc nào cũng chăm
sóc, hy sinh t t c cho con mình, cái tình ch có ban t ng mà khơng mong
h i ñáp, h nh phúc c a con cũng chính là h nh phúc c a m , nh ng gì cao
q nh t c a b n thân mình đ u như ng l i cho con. Th thì vai trị c a
ngư i th y thu c có b n ph n ñ i v i b nh nhân như ngư i m ñ i v i con
c a mình, m t tình c m cao c

(20)

y ngư i xưa ñã ñ t vào vai ngư i th y

H i Thư ng y tông tâm lĩnh, t p 2, (Lê H u Trác), Nxb.Y h c, 2001, tr.537.
H i Thư ng y tông tâm lĩnh, t p 2, (Lê H u Trác), Nxb.Y h c, 2001, tr.536.

(21)