Luận án tiến sĩ kinh tế: Chính sách thuế đối với phát triển kinh tế ở việt nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ - LUẬT



LA XN ÀO



CHÍNH SÁCH THUI VI PHÁT TRIN
KINH T VIT NAM





LUN ÁN TIN S KINH T







TP. H Chí Minh – Nm 2012
ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ - LUẬT



LA XN ÀO

CHÍNH SÁCH THUI VI PHÁT TRIN
KINH T VIT NAM

Chun ngành: KINH T HC
Mã s: 62.31.03.01

LUN ÁN TIN S KINH T

Ngi hng dn khoa hc: PGS.TS NGUYN VN LN

Phn bin c lp:
1. TS Nguyn Vn Hin, Trng i hc Tài chính – Marketing
2. PGS. TS Nguyn Th Nhung, Trng i hc Ngân hàng TP. HCM
3. TS Ngơ Gia Lu, Trng i hc Ngân hàng TP. HCM




Thành ph H Chí Minh – Nm 2012
i

I CAM OAN

Tôi xin cam oan ây là công trình nghiên cu ca riêng tôi. Các s liu
và kt qu nêu trong lun án là trung thc và cha tng c ai công b.


Tác gi lun án

La Xuân ào
ii

C LC

I CAM OAN
DANH MC CH VIT TT
DANH MC BIU BNG
DANH MC CÁC HÌNH V BIU BNG

U 1
1. TÍNH CN THIT CA  TÀI 1
2. TÌNH HÌNH NGHIÊN CU  TÀI 3
3. C ÍCH VÀ NHIM V NGHIÊN CU CA LUN ÁN 5
4. I TNG VÀ PHM VI NGHIÊN CU CA LUN ÁN 6
5. PHNG PHÁP NGHIÊN CU 7
6. NHNG ÓNG GÓP MI CA LUN ÁN 9
7. T CU CA LUN ÁN 9
CHNG 1 C S LÝ LUN V THU VÀ CHÍNH SÁCH THU
I VI PHÁT TRIN KINH T 10
1.1. THU VÀ CHÍNH SÁCH THU 10
1.1.1 Bn cht ca thu 10
1.1.2 Phân loi thu 13
1.1.3 Mc ích ca thu 16
1.1.4 Chính sách thu 17
1.2. I QUAN H GIA CHÍNH SÁCH THU VI TNG
TRNG VÀ PHÁT TRIN KINH T 24

1.2.1 C s lý lun – Mô hình lý thuyt 25
1.2.2 Tác ng ca chính sách thui vi tng trng và phát trin kinh t 28
1.2.2.1 Tham gia u chnh kinh t v mô 28
1.2.2.2 Tác ng n cân bng th trng 29
1.2.2.3 Tác ng n tc  tng trng và u t 33
1.2.2.4 Tác ng ti ngun thu ngân sách và kh nng tích ly vn 35
iii

1.3. I CÁCH THU VÀ VAI TRÒ CA CI CÁCH THUI VI
PHÁT TRIN KINH T 36
1.3.1 Ci cách thu và tác ng ca ci cách thu 36
1.3.2 Vai trò ca ci cách thui vi phát trin kinh t trong thi k chuyn
sang kinh t th trng  Vit Nam 38
1.4. KINH NGHIM V CI CÁCH THU MT S NC TRÊN
TH GII 46
1.4.1 Kinh nghim ci cách thu ti Hàn Quc 46
1.4.2 Kinh nghim ci cách thu ti Indonesia 48
1.4.3 Kinh nghim ci cách thu Trung Quc 50
1.4.4 Kinh nghim ci cách thu ti Nht 53
1.5. BÀI HC KINH NGHIM RÚT RA T CI CÁCH THU CA
CÁC NC 55
CHNG 2 CHÍNH SÁCH THU I VI PHÁT TRIN KINH T
TRONG THI KI MI  VIT NAM 59
2.1 I CÁCH THU VÀ PHÁT TRIN KINH T VIT NAM 59
2.1.1 Chính sách thu trc i mi (1986) 59
2.1.2 i cách thu và phát trin kinh t giai n 1986 – 1995 60
2.1.3 i cách thu và phát trin kinh t giai n 1996 – 2005 63
2.1.4 i cách thu và phát trin kinh t giai n 2006 – n nay 73
2.2 TÁC NG CA CHÍNH SÁCH THUN TNG TRNG VÀ
PHÁT TRIN KINH T VIT NAM 78

2.2.1 Tác ng n thu ngân sách 78
2.2.2 Tác ng n u t 87
2.2.3 Tác ng n chuyn dch c cu kinh t 90
2.2.4 Tác ng n tng trng kinh t 93
2.2.4.1 Phân tích  ni ca thu 93
2.2.4.2 Tác ng ca chính sách thun tng trng kinh t 99
2.2.5 Tác ng n hot ng ca các doanh nghip 105
iv

2.3 TÁC NG CA CAM KT GIA NHP WTO TRONG LNH
C THU 112
2.3.1 Cam kt v thu nhp khu và xut khu 113
2.3.2 Thu ni a 117
2.3.3 Tác ng ca các cam kt gia nhp WTO trong lnh vc thu 119
2.4 ÁNH GIÁ CHUNG V TÁC NG CA CHÍNH SÁCH THU
I VI PHÁT TRIN KINH T VIT NAM 126
2.4.1  quá trình ci cách thu 126
2.4.2 Nhng tác ng tích cc i vi tng trng và phát trin kinh t 127
2.4.3 Nhng hn ch bt cp, mâu thun và nhng thách thc ca chính sách
thui vi s phát trin kinh t 129
CHNG 3 HOÀN THIN CHÍNH SÁCH THU  THÚC Y
PHÁT TRIN KINH T BN VNG 138
3.1 QUAN M VÀ MC TIÊU CA CHÍNH SÁCH THUI VI
PHÁT TRIN KINH T BN VNG  VIT NAM 138
3.1.1 Quan m v chính sách thui vi phát trin kinh t bn vng 138
3.1.1.1 o m hài hòa gia tp trung các ngun tài chính vào ngân sách
i tích t tái u t ca các doanh nghip 138
3.1.1.2 Nâng cao hiu lc ca thu trong vai trò u tit kinh t v mô 139
3.1.1.3  ch và chính sách thu phi thích ng vi tin trình hi nhp 140
3.1.1.4 Hoàn thin chính sách thu thúc y s tng trng và phát trin

kinh t bn vng 141
3.1.2 c tiêu ca chính sách thui vi tng trng và phát trin kinh t
n vng 142
3.2 NH HNG CA CHÍNH SÁCH THU I VI PHÁT
TRIN KINH T BN VNG 144
3.2.1 Các nh hng c bn ca chính sách thu 145
3.2.1.1 Chính sách thu phi m bo khai thác hp lý và ng viên có hiu
c các ngun tài chính trong và ngoài nc 145
v

3.2.1.2 u tit nhy bén các hot ng kinh doanh, góp phn chuyn dch
 cu theo hng hin i hóa làm nn tng cho quá trình tng
trng và phát trin bn vng. 146
3.2.1.3 Khuyn khích u t vào các ngành công ngh cao, chuyn giao công
ngh hin i to nhng bc t phá kinh t 147
3.2.1.4 u ãi thu i vi các ngun vn u t vào các vùng chm phát
trin, góp phn tích cc vào chuyn dch c cu kinh t nông nghip
theo hng công nghip hóa 147
3.2.1.5 u chnh linh hot các chính sách thuáp ng tin trình hi nhp
kinh t 148
3.2.2  trình hoàn thin chính sách thun 2020 149
3.3 CÁC GII PHÁP HOÀN THIN CHÍNH SÁCH THU NHM
THÚC Y TNG TRNG VÀ PHÁT TRIN KINH T BN
NG 151
3.3.1 Xác nh mc ng viên hp lý t GDP vào ngân sách nhà nc 151
3.3.2 Xác nh tng quan gia thu trc thu và thu gián thu theo các giai
n phát trin 153
3.3.3 a i, b sung, xây dng mi các b lut thu 155
3.3.4 Chính sách u ãi thui vi các hot ng kinh tc nhà nc
khuyn khích 160

3.3.5 Nâng cao vai trò u tit ca thu trong quá trình hi nhp kinh t 161
3.3.6 Kim soát cht ch các hin tng gim giá và bán phá giá  trn thu 161
3.3.7 i cách hành chính thu (hành chính và hành thu) 166
3.3.8 ng cng hiu lc ca b máy thanh tra thu 168
3.3.9 Nâng cao nng lc và hiu qu ngun nhân lc qun lý thu trong thi
 hi nhp 169
T LUN 173

TÀI LIU THAM KHO……………………………………………………… 175
vi

CÁC CH VIT TT S DNG

AFTA Khu vc mu dch t do châu Á
CDCC Chuyn dch c cu
CEPT Thu quan u ãi có hiu lc chung
CNH Công nghip hóa
CNXH Ch ngha xã hi
DNNN Doanh nghip nhà nc
DNVVN Doanh nghip va và nh
BSCL ng bng sông Cu long
TNN u t nc ngoài
FTA Khu mu dch t do
GTGT Giá tr gia tng
H Hin i hóa
KTQD Kinh t quc doanh
NSNN Ngân sách nhà nc
MFN Thu sut ti hu quc
XNK Xut nhp khu
XNQD Xí nghip quc doanh

SXKD n xut kinh doanh
TNDN Thu nhp doanh nghip
TNS Thu ngân sách
TTB Tiêu thc bit
TSC Tài sn cnh
TTHC Th tc hành chính

vii


C LC BIU BNG

ng 1.1: c m ca chính sách thu có hiu qu 19
ng 1.2: So sánh c m h thng thu hiu qu 22
ng 1.3: Tác ng ca các cuc ci cách thu 37
ng 1.4: Thu quan bình quân i vi hàng nhp khu ca Trung Quc giai
n 1982 – 2001 52
ng 2.1: Các sc thu ban hành  Vit Nam qua các giai n 61
ng 2.2: Tình hình thu thu và GDP t 1991 n 1995 62
ng 2.3: Tình hình thu thu và GDP t 1996 n 2005 65
ng 2.4: Thu nhp t thu và phí t nm 2000 n 2005 72
ng 2.5: Tình hình thu thu và GDP t 2006 n 2010 76
ng 2.6: Thu ngân sách nhà nc v t lng viên thu ngân sách nhà nc
giai n 2001 – 2011 78
ng 2.7: óng góp ca các loi thu trong tng thu thu 82
ng 2.8: T l thu trong tng thu ngân sách ca nhóm nc thu nhp thp 83
ng 2.11: Tính t trng các loi thu ca VN 85
ng 2.12: Tng trng vn u t t nm 2000 n 2010 87
ng 2.13: Tính  ni ca thu t nm 1990 n nm 2010 94
ng 2.14:  ni ca các loi thu 95

ng 2.15: S thu thu theo nhóm thu nhp (phn trm ca GDP) 97
ng 2.16: T lng viên thu và GDP trên thu nhp u ngi 98
ng 2.17: Kt qu Hi qui tng quan tác ng c nh (Fixed Effects
Regression) 102
ng 2.18: C cu mu nghiên cu 107
ng 2.19: Quy mô ca các doanh nghip c phng vn 107
ng 2.20: Ý kin ca các doanh nghip v các quy nh thu GTGT 109
ng 2.21: Ý kin ca doanh nghip v các quy nh thu TNDN 110
viii

ng 2.22: Ý kin ca doanh nghip khi tr li câu hi “Các yu t sau ây có
nh hng n vic tuân thy  ngha v thu ca doanh nghip
không?” 110
ng 2.23: Mc nh hng ca các yu tc nêu ra  bng trên n
ngha v tuân th thu ca doanh nghip 111
ng 2.24: Mc thu cam kt bình quân theo nhóm ngành hàng chính 114
ng 2.25: Cam kt ct gim thu nhp khu theo mt s nhóm mt hàng
chính 115
ng 2.26: Các cam kt thc hin Hip nh t do hoá theo ngành 116
ng 2.27: C cu thu ngân sách giai n 2005 – 2010 (%/GDP) 123
ng 3.1: So sánh mc thu ca các quc gia (1985-1997) 139
ix

C LC HÌNH


Hình 1.1: Tác ng ca thun cân bng th trng 30
Hình 1.2: ng cong Laffer 32
Hình 2.1: GDP và tng thu thu t 1990n 2010 72
Hình 2.2: Các loi thu ch yu trung bình t 2000 n 2010 81

Hình 2.3: S tng trng vn u t 88
Hình 2.4: C cu vn u t theo ngành thi k t 2001 n 2010 (%) 91
Hình 2.5: Xu hng tng trng ca GDP, thu GTGT, thu TNDN, và tng
thu ngân sách 99
Hình 2.6: Xu hng tng tác gia các cp (GDP vi GTGT, TNDN, TNS) 101






1

U

1. Tính cn thit ca  tài
i nhp kinh t quc t to ra nhng c hi ln cho công cuc công nghip
hoá, hin i hoá t nc, nhng ng thi cng mang n nhng thách thc
không nhi vi mt nc ang phát trin nh nc ta hin nay.  tn dng
nhng c hi và gim thiu nhng thách thc, nhà nc phi s dng có hiu qu
nhng công c qun lý kinh t v mô, trong ó thu là mt công c ht sc quan
trng. Nhng thách thc mà hi nhp kinh t quc tt ra rt cp thit òi hi phi
có s thay i c trong vic hoch nh chính sách thu và qun lý thu. Vic thay
i chính sách thu phù hp vi cam kt quc t là u tt yu phi thc hin.
Tuy nhiên, công cuc ci cách thu cn phi c cân nhc  có l trình u chnh
mang tính tng th, môi trng hp dn thu hút u t trong và ngoài nc, khuyn
khích xut khu, thúc y sn xut trong nc phát trin và m bo c s thu
cho ngân sách. áp ng c yêu cu này, vic u chnh h thng chính sách
thuc tp trung vào hai chc nng c bn là thu ngân sách và u tit v mô
n kinh t. Hai chc nng này phi c th hin trong chính sách thu linh hot,

n nh, tính hiu qu và công bng.
Tính linh hot c th hin theo mt nguyên tc chung là ngun thu t thu
phi c tng lên, khi thu nhp quc gia tng lên mà không cn có s thay i ln
trong c cu thu. Khi kinh t phát trin, nhu cu chi tiêu ca chính ph cng tng
nh và u ó òi hi ngun thu v thu phi tng  mc  tng ng  tránh
thâm ht ngân sách. Ngc li, mt c cu thu không hp lý s buc phi có
nhng u chnh thng xuyên  duy trì ngun thu t thu. Nh vy, vic tích t
nhng u chnh lt vt s làm cho h thng thu tr nên yu kém và cht hiu
qu thp.
Tính n nh càng cn c quan tâm hn, khi nc ta ch trng khuyn
khích, thu hút u t nc ngoài và thc hin nhng u chnh v chính sách thu
cho phù hp  thc hin t do hoá thng mi và hi nhp kinh t vi khu vc và
th gii. i vi các nhà u t nc ngoài thì chính sách thun nh và c

2

qun lý tt hn là mt h thng vi nhiu u ãi dàn tri nhng có tính n nh. Do
ó,  tài nghiên cu v s tác ng chính sách thun sn nh và tng trng
kinh t có liên quan n các doanh nghip và nhm giúp các nhà hoch nh chính
sách tài chính có chin lc ci cách thu và l trình ct gim, min thu ca Vit
Nam trong các cam kt quc t phù hp vi tng thi k phát trin.
Tính hiu qu th hin trên nhiu khía cnh nh h thng thu có hiu qu s
có mc chi phí qun lý thp và hn ch tình trng trn thu. Tính hiu qu ca chính
sách thu còn th hin t khía cnh ca toàn b nn kinh t trong vic khuyn khích
phân b ngun lc theo hiu qu kinh t, không nh hng n s la chn ca nhà
u t. Thu s tác ng n s phân b các ngun lc phc v cho vic cung cp
hàng hoá và dch v thit yu, nhng thu và các khon chi ngân sách cng là mt
công c quan trng mà chính ph s dng  qun lý nn kinh t. Thu – gián tip
thông qua tác ng n thu nhp ca ngi tiêu dùng và chi tiêu công – trc tip tác
ng n mc cu. Mc cu, hoc tng chi tiêu ca nn kinh t, s xác nh mc

n lng và mc nhân dng. Nhu cu thp có ngha là t l tht nghip cao; nhu
u cao có ngha là s xy ra tình trng lm phát cao. Cng quan trng nh các tác
ng i vi mt cu, thu có tác ng kích thích và do ó trc tip nh hng n
c sn lng.
 Vit Nam, mc tiêu y mnh phát trin kinh t theo kp các nc trong khu
c và th gii là mt s nghip lâu dài, xuyên sut. Giai n 2001 - 2010 là giai
n c bit quan trng, c nc tp trung sc thc hin chin lc kinh t, y
nh công nghip hoá, hin i hoá t nc và hi nhp kinh t, vi phng châm
y mnh tng trng kinh t c v tc  và cht lng”  bo m tng trng
nhanh và bn vng.  thc hin thành công chin lc phát trin kinh t-xã hi,
nhà nc ang nghiên cu ban hành và hoàn thin các c ch qun lý các chính
sách kinh t, trong ó trng tâm là chính sách thu. H thng chính sách thu ca
Vit Nam t nm 1990 n nay ã qua các bc ci cách quan trng ã hình thành
c mt h thng chính sách thu khá y , khai thác c các ngun thu, áp

3

ng ng thi cho các thành phn kinh t và tng bc thích ng vi nn kinh t
theo c ch th trng nh hng xã hi ch ngha.
Nhm y nhanh tc  tng trng và phát trin kinh t, nhà nc chú trng
n vic hoàn thin các chính sách kinh t, tài chính; trong ó, trng tâm là chính
sách thu luôn là nhim v bc xúc c t ra  bt c quc gia nào. Thu có tác
ng qua li rt nhy cm n các lnh vc kinh t - xã hi và mi mt i sng con
ngi. S hoàn thin chính sách thu ca tng quc gia có them li hiu qu
khác nhau, bi có s liên quan n nhiu yu t trong hoch nh chính sách thu.
 thng chính sách thu do nhà nc ban hành ã y  và hoàn thin n mc
nào, ã u tit bao quát ht mi ngun thu và bo m cho mi ngi thc hin
ngha v thuc bình ng và hp lý. Khi áp dng h thng chính sách thu s
nh hng nh th nào n hành vi kinh doanh, chi phí tuân th thu ca các i
ng np thu, n thu hút vn u t và hi nhp kinh t quc t. Nhm góp phn

nâng cao cht lng hot ng ca thu, thúc y hot ng này tr thành công c
phc vc lc cho quá trình chuyn i sang nn kinh t th trng ca Vit Nam
hin nay và trong nhng nm sp ti, áp ng yêu cu qun lý ca nhà nc ng
thi thu hút u t nc ngoài vào Vit Nam, do vy, nghiên cu  tài “Chính
sách thui vi phát trin kinh t Vit Nam” là rt cn thit cho s nghip
phát trin kinh t ca t nc ta hin nay.
2. Tình hình nghiên cu  tài
i tm quan trng ca thu và chính sách thui vi s phát trin kinh t
xã hi  Vit Nam ã có nhng công trình nghiên cu và các bài báo tham lun
trong các cuc hi tho liên quan ti  tài lun án t nhiu khía cnh khác nhau.
1. Nguyn Hng Thng, “Góp phn nâng cao vai trò ca thu trong phát trin
kinh t Vit nam 2001”.  tài ch yu phân tích vic s dng thu thi gian qua
có nh hng gì n các mt hot ng kinh t xã hi  góc  qun lý tài chính ca
nhà nc.  tài phân tích s liu th cp có tính h thng v vic s dng thu.
2. Nghiên cu v tác ng ca thu Vit nam ca Jonathan Haught ch yu
 dng s liu ca cuc u tra mc sng 1997 – 1998 và bng cân i liên ngành

4

 dng và sn xut nm 1997  phát hin các loi thu nào có xu hng tng hoc
gim i vi h gia ình có thu nhp cao và thp.
3. Nguyn Kim Quyn, “Nâng cao vai trò ca thu công c phc v s nghip
công nghip hóa  Vit Nam”.  tài ch yu phân tích vai trò ca thu, tác ng
a ci cách thui vi quá trình công nghip hóa  gc  qun lý tài chính nhà
c, phân tích vai trò ca tng loi thu c thi vi chin lc phát trin kinh t
trong tng thi k.
4. Nguyn Th Phc Tiên, “nh hng hoàn thin chính sách thu Vit Nam
sau khi gia nhp t chc thong mi th gii”.  tài phân tích thc trng chính sách
thu Vit Nam trong giai n trc và sau gia nhp WTO, phân tích nh hng chính
sách thu bng mô hình nhân khu. Vic phân tích này a ra kt lun gim thu

nhp khu và gim thu TNDN tuy có làm gim thu NSNN nhng có nh hng
tích cc n nn kinh t. Ngc li, tng thu GTGT tuy làm tng thu NSNN nhng
có nh hng xu n nn kinh t.
5. t s tài khác có liên quan n thu là nghiên cu v báo cáo tài chính
và báo cáo thu gc  ghi chép cng nhi sâu vào nghip v c th ca vic
thc hin các thông t mi ban hành.
6. OECD (2010) trong bài nghiên cu “thu, s tng trng kinh t bn vng
và ngun thu thu” ã nêu các khuyn ngh v thu và tng trng kinh t cng nh
các chin lc  vt qua nhng tr ngi thu, trong ó mc tiêu ci cách c
quan tâm c bit vì cuc khng hong tài chính và kinh t toàn cu. Mt mt, cho
ng cuc khng hong có th to u kin ci cách thu. Nhng khó khn kinh t
chính tr chng li ci cách thu c bn có thc d dàng hn  khc phc trong
thi gian khng hong, c bit là vì nhng áp lc tng doanh thu thu nhiu hn 
khôi phc tài chính công và vì nhng nhu cu bc thit  gii quyt các vn 
kinh t và a các nn kinh t tr li trên mt con ng tng trng cao.
ng trong 2010, OECD tip tc a ra  án nghiên cu “Ci cách thu và
phát trin kinh t”, trong nghiên cu này OECD ã báo cáo cu trúc thu nh th nào
t nht có thc thit k h tr tng trng GDP bình quân u ngi. Bài

5

nghiên cu phân tích cho thy mt s tng trng thu và kinh t xp hng th t
theo ó các khon thu doanh nghip là nhng loi có nh hng nhiu nht ca thu
i vi tng trng kinh t, tip theo là thu thu nhp cá nhân và sau ó thu tiêu th,
i các loi thu thng xuyên v bt ng sn là thu ít nht là có nh hng. Bài
nghiên cu cng  ngh các bin pháp tng trng theo nh hng ci cách thu,
trong ó m rng c s tính thu và gim thu sut thu thu nhp cá nhân hàng u.
Nhng thc hin tng trng ci cách thu có th không c d dàng. Báo cáo xác
nh nhng chin lc ci cách nn kinh t công và chính tr, thu này s cho phép
các nhà hoch nh chính sách u hoà các mc tiêu chính sách thu khác nhau và

t qua nhng tr ngi  ci cách. Báo cáo nhn mnh rng vi tm nhìn rõ ràng,
lãnh o chính sách thu phân tích, tng trng theo nh hng ci cách thu có th
thc sc thc hin.
Các công trình nghiên cu trên ch yu tp trung vào vic phân tích và ánh
giá v thu, tác ng ca vic ci cách thui vi ngun thu ca chính ph. Cho
n nay, vi nhng khía cnh  cp khác nhau v thu, cha có công trình nghiên
u sâu v chính sách thui vi phát trin kinh t Vit Nam mt cách có h
thng c v c s lý lun và thc tin.
3. Mc ích và nhim v nghiên cu ca lun án
c ích nghiên cu ca lun án là trình bày c s lý lun v thu và chính
sách thui vi phát trin kinh t, phân tích và ánh giá tác ng nh hng ca
chính sách thui vi phát trin kinh t trong quá trình chuyn sang kinh t th
trng  Vit Nam. T vic phân tích và ánh giá snh hng ó nhm  xut
phng hng và tìm ra mt s gii pháp i vi vic hoàn thin chính sách thu
Vit Nam trong thi gian ti nhm thúc y tng trng và phát trin kinh t
n vng.
c tiêu nghiên cu c th ca  tài lun án là:
 Th nht, trình bày c s lý lun v thu và chính sách thui vi phát
trin kinh t. ánh giá thc trng các giai n ci cách thu và phát trin kinh t
Vit Nam.

6

 Th hai, phân tích tác ng ca chính sách thui vi phát trin kinh t
Vit Nam trong quá trình chuyn sang kinh t th trng.
 Th ba,  xut các gii pháp cn thit  tháo g s kìm hãm và hoàn thin
chính sách thu VitNam nhm thúc y s tng trng và phát trin kinh t bn
ng.
4. i tng và phm vi nghiên cu ca lun án
i tng nghiên cu ca lun án là chính sách thui vi phát trin kinh t

Vit Nam. Trong quá trình nghiên cu, lun án không nghiên cu toàn b các loi thu
mà ch tp trung nghiên cu ba loi thu ch yu là thu giá tr gia tng, thu thu nhp
doanh nghip và thu xut nhp khu. Lun án tp trung gii quyt nhng vn 
sau ây:
-  s lý lun v chính sách thu và vai trò ca thui vi tng trng và
phát trin kinh t.
- Phân tích tác ng ca chính thun phát trin kinh t Vit Nam qua các
giai n ci cách chính sách thu.
- Phân tích mi quan h gia chính sách thu và tng trng kinh t GDP
c thc hin các kho sát t nm 1997 n 2010. Ngoài ra, nghiên cu
nh hng ca chính sách thu da trên mô hình tng quan gia GDP,
lun án phân tích hai loi thu GTGT và thu TNDN và s dng s liu ca
64 tnh thành ph trên c nc.
- Phân tích tác ng ca chính sách thu t các i tng np thu có nh
ng n vic thc thi chính sách thu trong thi gian qua ch yu là khu
c có nhiu doanh nghip va và nhBSCL.
Phm vi nghiên cu ca lun án là ci cách thu và thay i chính sách thu
i vi vic tng trng và phát trin kinh t trong thi k chuyn sang kinh t th
trng  Vit Nam giai n 1986 – 2010.

7

5. Phng pháp nghiên cu
Lun án thc hin trên c s các phng pháp phân tích nh tính, nh lng
nh thng kê mô t, so sánh, gn s phát trin ca chính sách thu vi nhng u
kin kinh t xã hi trong tng thi k. Thu thp s liu th cp t các c quan hu
quan nh ngành thu, thng kê và ngành tài chính có liên quan.
Phng pháp phân tích và tng hp t tác ng ca chính sách thu, các i
ng np thu có nh hng n vic thc thi chính sách thui vi hot ng
a doanh nghip. Lun án s dng phng pháp thit lp và kho sát bng bng

câu hi phng vn các doanh nghip va và nh thuc khu vc BSCL.
 xác nh mi quan h gia tng trng kinh t và các khon thuc áp
ng trong mt quc gia, nhiu mô hình kinh t lng ã c s dng rng rãi.
Qua mô hình s liu chui thi gian chéo lp li theo thành phn (panel data) c
n dng, Baunsgaard and Keen (2010) ã tìm thy c s hi phc kinh t ca
các quc gia thu nhp trung bình là thông qua ngun thu thu. Sau ó, Hakim
(2011) cng ã s dng phng pháp này xem xét mi quan h gia tng trng
kinh t và các khon thu thu. Kt quã cho thy s tác ng ý ngha khi có s
thay i trong chính sách thu ca chính ph dn n s thay i trong tng trng
GDP. Lee và Gordon (2004) cng ã s dng s liu theo chui thi gian chéo theo
các quc gia trên th gii t 1970-1997, tó vn dng Hi qui nh hng cnh
(Fixed Effect Regression)  kim nh mi tng quan gia thu và s tng trng
kinh t.
 m rng nghiên cu, tác gi lun án vn dng mô hình kinh t lng Hi
qui nh hng cnh mà Lee and Gordon (2004, Baunsgaard and Keen (2010) và
Hakim (2011) ã áp dng trc ó. Vi mô hình này, s liu s dng có dng theo
“chui thi gian chéo lp li theo thành phn – repeated cross-sectional time
series”. Trong ó chui thi gian c tính t 1997-2010. Thông tin c thu thp
 bao gm GDP, thu giá tr gia tng (GTGT), thu thu nhp doanh nghip
(TNDN), tng ngân sách (TNS). Ba yu t thông tin này c thu tp theo tng tnh
thành riêng bit ca Vit Nam. Tng cng có 61 tnh thành c thu thp.

8

Xut phát t các mô hình ng dng trc ó, mô hình c  xut trong ln
nghiên cu này có dng tng quát nhc ch ra  phng trình (1) (Arellano. 2003).
(1)
 là bin ph thuc, vi i biu din n v hành chính (tnh), t là biu din
thi gian.
 (i=1 n) là hng s cho mi tnh

 là các bin c lp
 là mc  sai s theo n v hành chính ca các tnh thành và thi gian.
u ng dng thc t mô hình tng quát (1) nói trên vào nghiên cu vi các
bin s liu c thu thp, thì mô hình ng dng có dng c ch ra nh phng
trình (2)
LnGDP
it
= b
0
+ b
1
LnGTGT
it
+ b
2
LnTNGT
it
+ b
3
LnTNS
it
+ D
1,it
+ D
2,it
+ D
3,it
+ (2)
Trong ó:
LnGDP là log ca giá tr GDP (tng), c xem là bin ph thuc;

Các bin c lp bao gm:
+ LnGTGT là log ca giá tr thu giá tr gia tng (tng);
+ LnTNDN là log ca giá tr thu thu nhp doanh nghip (tng);
+ LnTNS là log ca giá tr tng ngân sách ca chính ph;
+ D
1
: bin s gi nói lên s thay i chính sách ca thu GTGT bt u t
m 1999, bin s này bng 1 khi thi gian tính t nm 2000 tr v sau
và bng 0 khi thi gian tính t trc nm 2000;
+ D
2
: bin s gi ca s thay i thu TNDN c áp dng t nm 2004
1
.
Bin s này bng 1 tính t nm 2004 tr v sau, bng 1 trc nm 2004; và
+ D
3
: bin s gic tính t thi m 2007 khi Vit Nam là thành viên
chính thc ca WTO. Bin gi s bng 1 c tính t nm 2007 tr v
sau, bng 0 c tính t 2007 tr v trc ó.

1
trc nm 2004 thu sut 32%, t 2004 tr v sau có s thay i, chng hn nm 2008 thu sut là 28%,
m 2009 thu sut 25%)


ititiiit
xy

it

y
i


it
i
x

it

it


9

6. Nhng óng góp mi ca lun án
  thng hóa c s lý lun v thu, chính sách thu và mi quan h gia
chính sách thui vi tng trng và phát trin kinh t.
 Phân tích và ánh giá nhng ni dung ci cách thu, chính sách thu có tác
ng và nh hng n tng trng, phát trin kinh t trong thi k chuyn
sang kinh t th trng  Vit Nam.
  xut các gii pháp nhm hoàn thin chính sách thu Vit Nam trong
thi gian ti  thúc y tng trng và phát trin kinh t bn vng.
7. Kt cu ca lun án
Ngoài phn mu, kt lun và tài liu tham kho, ni dung ca lun án gm
3 chng:
 Chng 1. C s lý lun v thu và chính sách thui vi phát trin
kinh t.
 Chng 2. Chính sách thu i vi phát trin kinh t trong thi k
chuyn sang kinh t th trng  Vit Nam giai n 1986 - 2010.

 Chng 3. Hoàn thin chính sách thu thúc y phát trin kinh t
n vng.


10
CHNG 1

 S LÝ LUN VTHU VÀ CHÍNH SÁCH THUI VI PHÁT
TRIN KINH T
1.1. Thu và chính sách thu
1.1.1 Bn cht ca thu
Thu là mt khon óng góp có tính cht bt buc cho chính ph, c thc
hin mà không  cp n li ích c th nào i vi ngi óng thu. Thu khác
i a s nhng khon chuyn giao tin t ngi này sang cho ngi kia, trong khi
t c nhng khon chuyn giao là t nguyn thì thu li là bt buc. Thu trên thc
ã tn ti t khi các chính phc t chc ra. Vào thi trung c, các cá nhân
cung cp trc tip các dch v cho ch; ây chính là thu nhng không c tin t
hoá. Vic h phi cung cp dch v này có ngha là  mt mc  nào ó h là nô
. Mt s ngi lp lun rng thu hin i c tin t hoá tc là các cá nhân
không buc phi cung cp dch v mà là tr bng tin, vn không làm mt i mi
quan h cn bn ó. Tuy nhiên có hai quan m khác nhau cn bn ca thu thi
phong kin và thu hin i. Di ch phong kin các cá nhân không c phép
i b lãnh chúa ca mình. Vic các cá nhân c phép chn ni c trú và vì th
vic ngi có thm quyn sánh thu các cá nhân này, là mt m khác nhau cn
n. Hai là  thi trung c các cá nhân buc phi làm vic, còn di ch thu
hin ti h ch phi chia s vi chính ph cái mà h nhn c do làm vic (hoc
cái mà h nhn c t vic hu t hay chi tiêu tin vào). H có th chn np
thu ít i nu h sn sàng làm vic ít i và nhn ít i. Do ó, thu v c bn vn là
t buc. Thu là phng tin thc tin duy nht  huy ng ngun thu nhm tài
tr vic chi tiêu ca chính ph cho nhng hàng hoá và dch v mà phn ln chúng

ta u có nhu cu.
Trong nn kinh t k hoch hoá tp trung ca các nc xã hi ch ngha trc
ây, thuc xem là mt công cm bo vic trng thu mt b phn tng sn
phm xã hi và thu nhp quc dân sn xut di hình thc tin t vào tay nhà nc.

11
Thuc coi là các ch tiêu thng kê chính thc trong h thng kinh t cân i
quc dân (MPS – Material productive System). Còn trong các nn kinh t theo c
ch th trng, i tng ca thu xét trên din rng - là tng giá tr sn xut và
GNP, xét trên din hp hn, ó chính là tng sn phm quc ni (GDP). Vi nn
kinh t nhiu thành phn theo nh hng xã hi ch ngha mà chúng ta ang xây
ng, nhn thc v tính cng ch ca thu không có ngha là thc hin chính sách
ng ép vô u kin mà phi xut phát t kh nng thc t ca mi ngi dân gn
lin vi vic m bo nguyên tc công bng xã hi, thúc y tng trng kinh t.
Qua các phân tích trên, ta có th rút ra rng: Thu là khon óng góp bt buc thông
qua h thng lut pháp, có tính cng ch và c tp trung vào tay nhà nc.
Có rt nhiu nhà kinh t hc ã a ra nhiu quan m v thu. Theo Edwin RA
Seligman, giáo s kinh t ti i hc Columbia và cng là con trai ca mt gia ình
ngân hàng New York giàu có nht, “Thu là sóng góp mang tính cng ch ca
i ngi cho chính ph trang tri các chi phí và li ích chung không cn c vào
i ích riêng c hng” [35]. Theo Hugh Dalton, “ thu là sóng góp mang tính
t buc do c quan công quyn áp t, không tính n li ích nhn c ca ngi
p thu và thu không phi là các hình pht do vi phm pháp lut". Adam Smith cho
ng “Các công dân ca mi nc phi óng góp cho Chính ph theo t l và kh
ng ca mi ngi, ngha là t l vi li tc mà hc th hng do s bo v ca
nhà nc”.
Hai nhà kinh t K.P Makkohell và C.L Bryu cho rng “Thu là mt khon
chuyn giao bt buc bng tin ca các công ty và h gia ình cho Chính ph, mà
trong s trao i ó h không nhn c mt cách trc tip hàng hóa hoc dch v
nào c, khon np ó không phi là tin pht mà tòa án tuyên pht do hành vi vi

phm pháp lut.” K.Marx cng ã dành cho thu mt v trí áng k khi phân tích s
u thông ca giá tr thng d “…gn mt phn ba sn phm quc dân hàng nm
ang b ly i t nhng ngi sn xut di dng thu và b mt s ngi khác tiêu
dùng i mà không có s bù p li bng mt vt ngang giá nào c, ngha là ngi
n xut tuyt nhiên không c tr li mt cái gì ó có tác dng làm vt ngang giá

12
i vi các khon mà h b ly i…”, tuy vy, K.Marx cng tha nhn rng “Thu
là khon óng góp ngha v cn thit  nuôi dng nhà nc pháp quyn, thu là
ngun sng i vi nhà nc hành pháp” [35].
Nhìn chung các quan m ca các nhà kinh t hc khi a ra khái nim v thu
c nhìn nhn t các khía cnh khác nhau. Thu là mt khon óng góp bt buc
a các th nhân và pháp nhân cho nhà nc theo i tng, mc  và thi hn
c pháp lut quy nh,  to thành ngun thu ch yu ca ngân sách nhà nc
nhm áp ng nhu cu chi tiêu trong thc hin các chc nng ca nhà nc [31].
Nh vy, khái nim thuã th hin bn cht ca thu nh sau:
- Thu là khon tin óng góp bt buc ca các cá nhân và doanh nghip cho
nhà nc. i tng chu thu, i tng np thu và mc óng góp tin thu cho
nhà nc do nhà nc quy nh bng lut thu.
- Thu không hoàn li trc tip cho ngi np thu da trên mc  s tin ã
p cho nhà nc,
- Thu là ngun thu ch yu ca ngân sách nhà nc nhm áp ng các nhu cu
chi tiêu trong thc hin các chc nng ca nhà nc  qun lý và phc v xã hi.
n cht ca thu là tính bt buc np thu thông qua quyn lc ca nhà nc.
Tính cht này xut phát t nhu cu chi tiêu ca nhà nc nhm mc ích qun lý và
phc v li ích xã hi. Khi lut thuã c nhà nc ban hành thì tính cht bt
buc np thu là mt tt yu.
Chính sách thuc ban hành là s th hin quyn lc ca nhà nc và có
tính pháp lý ti cao trong vic quy nh ngha v c bn ca mi t chc, cá nhân
thuc i tng np thu vào ngân sách nhà nc.  Vit Nam, hin pháp quy nh

ch có Quc hi c quyn ban hành, sa i, b sung hay bãi b các lut thu.
t khác, tính bt buc np thu da trên c s quy nh ca lut thu do Quc hi
ban hành, bt buc các c quan hành pháp không thc hin trái lut. Tính bt buc
p thum bo s công bng v ngha v công dân, bo m ngun thu tin thu
vào ngân sách nhà nc n nh, áp ng kp thi nhu cu chi tiêu ca nhà nc.

13
t bn cht khác ca thu là tính không hoàn li trc tip cho ngi np thu
a trên mc  s tin ã np cho nhà nc. Ngi np thu cng không có quyn
òi hi nhà nc phi cung cp hàng hóa, dch v công cng trc tip cho mình
ng ng theo s tin thuã np. Bi vì tin thuc nhà nc s dng vào các
nhu cu chi tiêu ca b máy nhà nc trong thc hin chc nng qun lý xã hi và
phc v li ích chung ca quc gia; trong ó có li ích ca ngi np thu. c
trng này m bo quyn s dng tin thu ca nhà nc.
 Vit Nam, s tin thu thu vào ngân sách nhà nc, y ban nhân dân các cp
c quyn u hành s dng theo Lut ngân sách nhà nc. Theo bn cht nhà
c ca dân do dân và vì dân, tin thuc nhà nc s dng  phc v li ích
chung cho toàn xã hi và c quyt toán công khai trc Quc hi và Hi ng
nhân dân cùng cp kim tra, phê duyt.
1.1.2 Phân loi thu
Khi nghiên cu lý lun v thu, các nhà kinh t có th dùng nhiu tiêu thc 
phân loi thu nhm xây dng các tiêu chí nghiên cu hoch nh chính sách thu
và t chc qun lý thu theo nh hng ca nhà nc. Có nhiu tiêu thc phân loi
thu c bn nh sau:
Phân loi da theo phng thc tính thu
Cách phân loi c n và thng c nhc nhiu là cn c vào phng thc
ánh thu trc tip hay gián tip vào thu nhp ca các t chc, cá nhân trong xã hi.
Ngi ta phân chia thu thành hai loi ch yu là thu trc thu và thu gián thu.
* Thu trc thu
Thu trcthu là loi thuánh trc tip vào thu nhp hoc tài sn ca ngi np

thu. Thu trc thu có c m là i tng np thu theo lut nh ng nht vi
ngi phi chu thu. Nh vy thu trc thu làm cho kh nng và c hi chuyn
ch gánh nng thu cho ngi khác khó khn hn. V nguyên tc loi thu này
mang tính cht thu ly tin vì nó tính n kh nng ca ngi np thu, ngi có
thu nhp cao hn phi np thu nhiu hn, còn ngi có thu nhp thp thì np thu
ít hn. Loi thu trc thu thng bao gm các sc thuánh trên thu nhp ca t

14
chc và cá nhân.  nc ta các sc thu trc thu bao gm: thu thu nhp doanh
nghip, thu thu nhp i vi ngi có thu nhp cao, thu tài nguyên, thu s dng
t nông nghip, thu nhà t…
u m ca thu trc thu là ng viên trc tip vào thu nhp ca tng t chc,
cá nhân có thu nhp. Hn th na, thu trc thu còn cho phép xem xét n các yu t
ng i c lp n thu nhp ca ngi np thu nh hoàn cnh bn thân, hoàn
nh gia ình… Do ó, thu trc thu có tác dng rt ln trong vic u hòa thu nhp,
gim bt s chênh lch áng k v mc sng gia các tng lp dân c to công bng
cho xã hi.
Nhc m ca thu trc thu là d gây ra phn ng t phía ngi np thu khi
nhà nc u chnh tng thu. Hn na, vic theo dõi, tính toán s thu phi np
và th tc thu, np thu ht sc phc tp. S thu ng viên vào ngân sách thng
chm và chi phí qun lý thu thu khá tn kém.
* Thu gián thu
Thu gián thu là nhng loi thuánh vào vic tiêu th hàng hóa dch v. Thu
gián thu có c m là ngi np thu theo lut và ngi chu thu không ng
nht vi nhau. Ngi np thu là ngi sn xut, kinh doanh hàng hóa dch v, còn
ngi chu thu là ngi tiêu dùng các hàng hóa ó. Loi thu này có s chuyn
ch gánh nng thu trong nhng trng hp nht nh. Thu gián thu nh hng
n hot ng sn xut kinh doanh thông qua c ch giá c th trng, tuy nhiên s
nh hng ó ca thu gián thu không nhng chu chi phi ca mi quan h cung
u trên th trng mà còn ph thuc vào bn cht ca th trng, trong ó có s tác

ng ca thu, tc là th trng ó là th trng cnh tranh hay c quyn. V
nguyên tc thu gián thu mang tính cht ly thoái vì nó không tính n kh nng thu
nhp ca ngi chu thu, ngi có thu nhp cao hay thp u phi chu thu nh
nhau nu mua cùng mt loi hàng hóa, dch v. Loi thu này thng là các sc
thu có c s tính thu là các khon thu nhp dùng  tiêu dùng.  nc ta các sc
thu gián thu bao gm: thu giá tr gia tng, thu tiêu thc bit, thu xut khu,
thu nhp khu…