TIỂU LUẬN TRIẾT THUYẾT ÂM DƯƠNG - NGŨ HÀNH VÀ ẢNH HƯỞNG CỦA HỌC THUYẾT ĐỐI VỚI NỀN Y HỌC CỦA PHƯƠNG ĐÔNG

TRNG I HC KINH T TP.H CHÍ MINH
PHÒNG ÀO TO SAU I HC




TIU LUN TRIT HC
 TÀI S 5:


GVHD: TS. BÙI VN MA
HVTH: NGUYN TRÌ THANH THO
NHÓM: 6
STT: 101
P: K20 – ÊM 1



TP.HCM 05/2011
Âm dng Ng hành trong Y hc Nhóm 6 – K20 – êm 1

Nguyn Trì Thanh Tho Page ii

C LC

PHN MU 1
CHNG 1: C S LÝ LUN CA  TÀI 2
1.1. Th nào là "Âm dng": 2
1.2. Thuyt Âm – Dng: 2
1.3. Th nào là Ng hành: 3
1.4. Thuyt Ng hành: 3

1.5. Mi quan h gia Âm dng và Ng hành: 4
CHNG 2: NH HNG CA THUYT ÂM DNG NG
HÀNH I VI LNH VC Y HC CA PHNG ÔNG . 6
2.1. Ngun gc Y hc Phng ông: 6
2.2. S vn dng thuyt Âm dng – Ng hành vào lnh vc y hc ca ngi
Phng ông: 6
2.2.1. Âm dng Ng hành và C th: 6
2.2.2. Âm dng Ng hành và Sinh lý
(3)
: 8
2.2.3. Âm dng Ng hành và Bnh lý: 10
2.2.4. Âm dng Ng hành và Chn bnh: 12
2.2.5. Âm dng Ng hành và Dc liu: 14
2.2.6. Âm dng Ng hành và Châm Cu: 15
2.2.7. Âm dng Ng hành và u tr: 17
2.2.8. Âm dng Ng hành và Phòng Bnh: 18
2.2.9. u hòa Âm dng Ng hành: 19
CHNG 3: HC THUYT ÂM DNG NG HÀNH VÀ Y
C VIT NAM 21
3.1. Tóm lc ni dung c bn tr bnh ca y hc Vit Nam 21
3.2. Các danh y tiêu biu ca Vit Nam 23
T LUN 24
Âm dng Ng hành trong Y hc Nhóm 6 – K20 – êm 1

Nguyn Trì Thanh Tho Page iii

PH LC 1: BNH ST IV
PH LC 2: CHNG ÂM HA THNG V
PH LC 3: CÁCH S DNG THUC THEO HC THUYT VI
PH LC 4: BNH V PH VIII

PH LC 5: BIU  TNG KT ÂM DNG IX
PH LC 6: BIU  TNG KT NG HÀNH TRONG Y HC X
PH LC 7: HÌNH V & BIU TNG XI
PH LC 8: TRÍCH DN XII
TÀI LIU THAM KHO XIV








Âm dng Ng hành trong Y hc Nhóm 6 – K20 – êm 1

Nguyn Trì Thanh Tho Page 1

PHN MU
1. Lý do chn  tài:
 t sau khi xut hin tác phm “Hoàng  Ni Kinh T Vn” và vi nh
ng mnh m ca tác phm này, thuyt Âm dng - Ng hành ngày càng c
các nhà t tng phát trin và vn dng vào nhiu lnh vc khác nhau, trong ó có
nh vc Y hc  Trung Quc và mt s nc phng ông khác. Y hc c truyn
phng ông ã da trên c s lý lun thuyt Âm dng - Ng hành  phòng tr
nh và nâng cao sc khe cho con ngi. Chính vì th, vic tìm hiu hc thuyt
Âm dng - Ng hành là mt vic cn thit  lý gii nhng c trng ca trit hc
ng nh nn Y hc Phng ông.
2. c tiêu ca  tài:
c tiêu nghiên cu ca  tài là: trên c s làm sáng t thuyt Âm dng
Ng hành ca trit hc Phng ông và nh hng ca nó i vi nn y hc,  tài

còn i sâu nghiên cu các ng dng thc t ca nó trong vic u tr và chn bnh
hin nay.
3. Phm vi nghiên cu:
Thuyt Âm dng – Ng hành và s nh hng ca nó n nn y hc
Phng ông.
4. Phng Pháp Nghiên Cu:
4.1.  s phng pháp lun:
 tài c trin khai da trên ni dung ca thuyt Âm dng - Ng hành và
giá tr ca nn y hc Phng ông.
4.2. Các phng pháp c th:
Trong quá trình nghiên cu và trình bày  tài, các phng pháp nghiên cu
ã c s dng nh: Phng pháp lch s, Phng pháp phân tích tng hp,…
5. t cu ca  tài: m 3 chng:
Chng 1: C s lý lun
Chng 2: nh hng ca Âm dng Ng hành i vi Y hc
Chng 3: Hc thuyt Âm dng Ng hành và Y hc Vit Nam
Âm dng Ng hành trong Y hc Nhóm 6 – K20 – êm 1

Nguyn Trì Thanh Tho Page 2

Chng 1: C S LÝ LUN CA  TÀI
1.1. Th nào là "Âm dng":
Âm và Dng theo khái nim c s không phi là vt cht c th, không gian
 th mà là thuc tính ca mi hin tng, mi s vt trong toàn v tr cng nh
trong tng t bào, tng chi tit. Âm và Dng là hai mt i lp, mâu thun thng
nht, trong Dng có mm mng ca Âm và ngc li. (Hình 1- Trang XI)
Âm là phm trù i lp vi Dng, phn ánh nhng yu t (s vt, hin
ng, tính cht, quan h …) và khuynh hng nh: ging cái, t, m, v, nhu,
thun, ti, m, phía di, bên phi, s chn, tnh, tiêu cc,…
ng là phm trù i lp vi Âm, phn ánh nhng yu t (s vt, hin

ng, tính cht, quan h, …) và khuynh hng nh: ging c, tri, cha, chng,
ng, cng, sáng, khô, phía trên, bên trái, s l, ng, tích cc,…
1.2. Thuyt Âm – Dng:
 thc t cuc sng, ngi Trung Quc ci cho rng bn thân v tr cng
nh vn vt trong nó c to thành nh vào s tác ng ln nhau ca hai lc lng
i lp nhau là Âm và Dng, và mi tai ha trong v tr s d xy ra cng là do s
không u hòa c hai lc lng y.
Âm và Dng không ch phn ánh hai loi lc lng mà còn phn ánh hai
loi khuynh hng i lp, không tách ri nhau, ôm ly nhau, xon vào nhau; vì
y, trong Âm có Dng, và trong Dng có Âm. ó cng chính là s thng nht
gia cái ng và cái tnh, trong ng có tnh và trong tnh có ng và chúng ch khác
 ch, bn tính ca Dng là hiu ng, còn bn tính ca Âm là hiu tnh. Do thng
nht, giao cm vi nhau mà Âm và Dng có ng, mà ng thì sinh ra bin; bin
i cùng thì hóa c thông; có thông thì mi tn vnh cu c. Nh vy, s
thng nht và tác ng ca hai lc lng, khuynh hng i lp Âm và Dng to
ra s sinh thành bin hóa ca vn vt; nhng vn vt khi bin ti cùng thì quay tr
i cái ban u.
Âm và Dng tác ng chuyn hóa ln nhau, Dng cc thì Âm sinh, Dng
tin thì Âm lùi, Dng thnh thì Âm suy… và ngc li.
Âm dng Ng hành trong Y hc Nhóm 6 – K20 – êm 1

Nguyn Trì Thanh Tho Page 3

1.3. Th nào là Ng hành:
Theo thuyt duy vt ci, tt c mi vt cht c thc to nên trong th
gii này u do nm yu t ban u là “nc, la, t, cây c và kim loi” tc Ng
hành “thy, ha, th, mc, kim”. (Hình 2- Trang XI)
Ng hành tng sinh: thuc l thiên nhiên, nh nc cây xanh mc ln lên
(thy sinh mc), cây c làm mi nhen la  (mc sinh ha, tro tàn tích li t vàng
thêm (ha sinh th), lòng t to nên kim loi trng (th sinh kim), kim loi vào lò

chy nc en (kim sinh thy).
Ng hành tng khc: l xa nay r câm xuyên lp t dày (mc khc
th), t p ê cao ngn nc l (th khc thy), nc di nhiu nhanh dp la
ngay (thy khc ha), la lò nung chy ng st thép (ha khc kim), thép cng rèn
dao cht c cây (kim khc mc).
1.4. Thuyt Ng hành:
c thuyt Ng hành ch yu nói v mi quan h phc tp th hin  quy
lut sinh - khc - ch - hoá và b sung cho thuyt Âm dng hoàn b hn.
Tinh thn c bn ca thuyt Ng hành bao gm hai phng din giúp 
nhau gi là tng sinh và chng li nhau gi là tng khc. Trên c s sinh và khc
t hp vi hin tng ch hoá, tng tha, tng v nhm biu th mi s bin hoá
phc tp ca s vt.
Lut tng sinh: Tng sinh có ngha là giúp  nhau  sinh trng, em
Ng hành liên h vi nhau thì thy 5 hành có quan h xúc tin ln nhau, nng ta
n nhau.
c sinh Ho = Can sinh Tâm
Ho sinh Th = Tâm sinh T
Th sinh Kim = T sinh Ph
Kim sinh Thu = Ph sinh Thn
Thu sinh Mc = Thn sinh Can.
Trong lut tng sinh ca Ng hành còn hàm ý là hành nào cng có quan h
 hai phng din: Cái sinh ra nó và cái nó sinh ra, tc là quan h mu t. Trong
Âm dng Ng hành trong Y hc Nhóm 6 – K20 – êm 1

Nguyn Trì Thanh Tho Page 4

quan h tng sinh li có quan h tng khc  biu hin cái ý thng bng, gi gìn
n nhau.
Lut tng khc:
c khc Th = Can khc T

Th khc Thu = T khc Thn
Thu khc Ho = Thn khc Tâm
Ho khc Kim = Tâm khc Ph
Kim khc Mc = Ph khc Can
ng khc có ngha là c ch và thng nhau. Trong tình trng bình thng
 tng khc có tác dng duy trì s thng bng, nhng nu tng khc thái quá thì
làm cho s bin hoá tr li khác thng. Trong tng khc, mi hành cng li có hai
quan h: gia cái thng nó và cái nó thng. Hin tng tng khc không tn ti n
c; trong tng khc ã có ng ý tng sinh, do ó vn vt tn ti và phát trin.
Lut ch hóa: Ch hoá là chc và sinh hoá phi hp vi nhau. Ch hoá bao
m c hin tng tng sinh và tng khc. Hai hin tng này gn lin vi nhau
nhm biu th s cân bng trong vn vt; nhng nu có hin tng sinh khc thái
quá hoc không  thì s xy ra s bin hoá khác thng. Quy lut ch hoá Ng
hành là:
 c khc th, th sinh kim, kim khc mc.
 a khc kim, kim sinh thy, thy khc ha.
 Th khc thy, thy sinh mc, mc khc th.
 Kim khc mc, mc sinh ha, ha khc kim.
 Thy khc ha, ha sinh th, th khc thy.
1.5. i quan h gia Âm dng và Ng hành:
Thi Chin quc, Trâu Din ã kt hp hai hc thuyt này  gii thích các
 vt, s vic, qua ó giúp lnh vc khoa hc t nhiên c phát trin. Cui thi
Chin Quc, u thi Tn Hán có hai xu hng khác nhau bàn v s kt hp gia
thuyt Âm dng và thuyt Ng hành.
Âm dng Ng hành trong Y hc Nhóm 6 – K20 – êm 1

Nguyn Trì Thanh Tho Page 5

 ng th nht: ng Trng Th kt hp Âm dng, Ng hành gia
con ngi và t nhiên có mt mi quan h thn bí.

 ng th hai: Tác phm "Hoàng  Ni kinh" ã s dng trit hc
Âm dng Ng hành làm h thng lý lun ca y hc.
ó, các nhà y hc phng ông ã vn dng hai hc thuyt này nh mt
lý lun c bn cho nn y hc phng ông. Các nhà y hc phng ông cho rng:
“C th con ngi có rt nhiu b phn (tng ph kinh lc ), mi b phn u có
ng và Âm c phân loi vào Ng hành, cho nên ch dùng riêng mt hc thuyt
 gii thích và phân tích vn  ca con ngi có lúc s không c toàn din. Ch
khi nào kt hp c hai hc thuyt thì mi có th thu c kt quy . Nh Ng
ng, Lc ph thì tng là âm, ph là dng, mun gii thích s phát trin ca tng
(ph) thì dùng hc thuyt Âm dng  thuyt minh. Nu nói v quan h sinh lý
nh lý gia tng ph thì dùng hc thuyt Ng hành  thuyt minh vì gia ng tng
có quan h tng sinh tng khc, hp li là quy lut ch hoá, tng tha tng
”.
(1)

Vì th, Y hc phng ông cng nh các lnh vc khác u phi theo Âm
ng  phân rõ Ng hành và theo Ng hành  phân bit Âm dng. Hã vn
ng kt hp c Âm dng, Ng hành khi bàn n thc t lâm sàng mi có th phân
tích sâu sc k càng hn v nhng vn  trong Y hc và các lnh vc khác. Có th
thy trên c bn Âm dng hp vi Ng hành thành mt khâu hoàn chnh, gia Âm
ng vi Ng hành có mi quan h không th tách ri nhau.
Âm dng Ng hành trong Y hc Nhóm 6 – K20 – êm 1

Nguyn Trì Thanh Tho Page 6

Chng 2: NH HNG CA THUYT ÂM DNG NG
HÀNH I VI LNH VC Y HC CA PHNG ÔNG
2.1. Ngun gc Y hc Phng ông:
ông y bt ngun t lu vc sông Hoàng Hà Trung Quc, hình thành h
thng hc thut v nhn thc lý lun trong nn y hc phng ông: Âm dng, Ng

hành. Âm dng, Ng hành cân bng thì c th khe mnh, vic cha bnh nhm
p li trng thái cân bng ca các yu tó. Các nhà y hc phng ông da vào
hai hc thuyt Âm dng và Ng hành ã da ra 3 hc thuyt sau:
 c thuyt vn khí li c gi là ng vn (mc vn, ha vn, th vn,
kim vn, và thy vn) lc khí (phong, hàn, th, thp, táo, ha), là hc thuyt nghiên
u và tìm hiu nh hng ca bin i v thiên vn, khí tng, khí hu ca gii t
nhiên i vi sc kho và bnh tt ca c th. Hc thuyt này là lch pháp thiên vn
tính ra bin i khí hu trong nm và quy lut xy ra bnh tt.
 c thuyt tng tng, ch yu nghiên cu v công nng sinh lý và bin
i bnh lý ca ng tng (tâm, can, tì, ph, thn), lc ph (rut non, rut già, d dày,
bàng quang, túi mt, tam tiêu) và (não, ty, xng, mch, mt, n t bao).
 c thuyt kinh lc có liên quan cht ch vi hc thuyt tng tng. Kinh
c là ng qua li vn hành khí huyt trong c th, có tác dng ni lin bên trong
và bên ngoài, che ph toàn thân. Di tình hình bnh lý, công nng h thng kinh
c xy ra bin i, s xut hin triu chng bnh và c trng c th tng ng.
Thông qua nhng biu hin này, có th chn oán bnh tt tng ph trong c th.
2.2.  vn dng thuyt Âm dng – Ng hành vào lnh vc y hc ca
ngi Phng ông:
2.2.1. Âm dng Ng hành và C th:
2.2.1.1. Âm dng và c th:
a. Trên là Âm, di là Dng:
Theo cách phân chia này thì u là “Âm” và chân là “Dng”.
Âm dng Ng hành trong Y hc Nhóm 6 – K20 – êm 1

Nguyn Trì Thanh Tho Page 7

Theo các nhà nghiên cu:  t th nm, u thp, chân cao s d nh và tip
thu nhanh hn, h cho rng vì máu dn v não giúp não làm vic tt hn.
Ngi khe mnh, trên mát (âm), di m (dng), tc Thy giao xung
i, Ha giao lên trên, gi là Thy ha ký t.

Ngc li, khi b bnh thì trên nóng (dng) di lnh (âm), tc là Thy ha
không tng giao vi nhau gi là Thy ha v t.
b. Bên trái là Dng, bên phi là Âm:
t cách t nhiên, hu nh bao gi chân trái cng khi ng trc. Theo các
nhà nghiên cu, khi chuyn ng trái t to nên mt dòng n gi là a t lc lôi
cun mi vt - a t lc này mang c tính âm. Theo nguyên tc vt lý, 2 vt cùng
c y nhau, khác cc hút nhau. Lc ca trái t là Âm, do ó s hút lc Dng, vì
th có th coi nh chân trái mang c tính Dng. u này rt có giá tr trong vic
u tr bng châm cu khi phi chn huyt  châm.
c. Trong (Bng, Ngc) là Âm, Ngoài (Lng) là Dng:
“Thiên Ng Tng Sinh Thành Lun” ghi: "Phù ngôn chi Âm dng, Ni vi
Âm, ngoi vi Dng, Phúc vi Âm, Bi vi Dng" (Nói v Âm dng, trong thuc
Âm, ngoài thuc Dng, bng thuc Âm, lng thuc Dng).
Ngay t trong bào thai, s sp xp theo th t trên cng khá rõ: Bào thai
nam: Dng khí t lng nên thng quay lng ra, do ó bng ngi m thng có
ng tròn và cng. Trái li, bào thai n: Âm khí t ngc nên thng quay mt ra
ngoài, do ó bng ngi m thng có dng hình bu dc (gáo nc) và mm.
d. Âm dng và Tng Ph
(2)
:
“Thiên Âm dng ng Tng i Lun" ghi: "Lc ph giai vi dng, Ng
ng giai vi âm" (Lc ph thuc dng, Ng tng thuc âm). Nh th Tâm, Can, T,
Ph, Thn thuc Âm, còn Tiu Trng, m, V, i Trng, Bàng quang, Tam
Tiêu thuc Dng. Tâm Bào, c coi nh mt tng mi, nên thuc âm.
Có th tm hiu nh sau: theo "Kinh Dch" mi vt th, hin tng u do 2
u t: TH (hình th) và DNG (công dng, chc nng) to nên. Xét mt vt nào
Âm dng Ng hành trong Y hc Nhóm 6 – K20 – êm 1

Nguyn Trì Thanh Tho Page 8

ó, có th có hình dng (th) là Âm nhng li có công dng là Dng hoc ngc
i “Th” là Dng nhng “Dng” là Âm.
2.2.1.2. Ng hành và Tng ph:
u em  hình Thái cc áp dng vào khuôn mt và nhìn t sau ra trc ta
thy:
 Trán thuc Tâm.
 m thuc Thn.
 Má bên trái thuc Can.
 Má bên phi thuc Ph.
 i thuc T (trung ng).
Vic phân chia này giúp ích rt nhiu trong vic chn bnh, Thí d: Nhìn thy
u hiu báo bnh  vùng cm có th nghn bnh lý  thn,
u xp  hình dc theo c th con ngi ta thy:
  ngc tr lên thuc Tâm.
  tht lng xung thuc Thn.
 a bên trái thuc Can.
 a bên phi thuc Ph.
 ng thuc T.
 phân chia này giúp rt nhiu trong vic chn bnh, Thí d: Có nhiu ngi
ch cm thy lnh na bên ngi,
Nhng ngi lit na bên trái thng kèm theo au na u, chy nc mt
ng (nhng biu hin ca Can) Lit na phi thng kèm theo nói khó khn,
khó i cu (nhng biu hin ca Ph, i trng)
2.2.2. Âm dng Ng hành và Sinh lý
(3)
:
2.2.2.1. Âm dng và Sinh lý:
 thay i ca Âm khí và Dng khí trong c th con ngi ph thuc vào
thiên nhiên. S bin i này s gây ra nhng chuyn bin v mt tâm, sinh lý ca
con ngi và tình trng sc khe ca con ngi s bnh hng nhiu nht vào thi

Âm dng Ng hành trong Y hc Nhóm 6 – K20 – êm 1

Nguyn Trì Thanh Tho Page 9

m giao mùa, c bit là nhng ngi mang sn bnh tt trong c th tr nên yu
t hn, bnh d phát tán hn.
 Mùa xuân là mùa dng khí trong tri t bt u hi t và tng lên.
 Mùa hè là mùa dng khí  mc cc i và âm khí yu.
 Mùa thu là thi m âm khí trong tri t và trong c th con ngi
t u có s thay i lên cao dn, trong khi ó mc dng khí thp dn.
 Mùa ông là mùa âm khí  mc cc i và dng khí  cc tiu.
2.2.2.2. Ng hành và Sinh lý:
a. Quan nim c truyn:
ng dng Ng hành vào mt sinh lý con ngi là em ng tng sánh vi Ng
hành, da vào c tính sinh lý ca ng tng  tìm ra s liên h vi Ng hành.
Can và Hành mc: tính ca cây g thì cng ci ging nh chc nng ca
Can là mt v tng, vì th dùng hành Mc ví vi can.
Tâm và Hành ha: La cháy thì bc lên, ging nh Tâm bc lên mt và
i, vì th dùng hành Ha ví vi Tâm.
 và Hành th:t là m ca muôn vt ging là con ngi sinh tn
c là nh vào các cht dinh dng do T v cung cp, vì th dùng Hành th ví vi
.
Ph và Hành kim: Kim loi thng phát ra âm thanh ging nh con ngi
phát ra ting nói nh Ph, vì th dùng hành Kim ví vi Ph.
Thn và Hành thy: Nc có tác dng i xung, thm nhun mi ch,
ging nh nc ung vào thì mt phn thm vào c th, phn còn li theo ng
tiu bài tit ra ngoài, vì vy em hành Thy ví vi Thn.
b. Quan m hin i:
a theo công nng c th, tìm s tng ng vi hành nào ó trong Ng
hành  gii thích s bin chuyn ca Ng hành.

Hành Mc và s vn ng:ó là s vn ng ca các c bp, các si c
khp c th.
Âm dng Ng hành trong Y hc Nhóm 6 – K20 – êm 1

Nguyn Trì Thanh Tho Page 10

Hành Ha và s phát nhit:ó là s sn sinh nhit nng do s chuyn hóa
a các t bào.
Hành Th và s bài tit:ó là s vn ng a cht ra ngoài c th.
Hành Kim và s hp th:ó là s vn ng thu hút các cht vào c th.
Hành Thy và s tàng tr:ó là s vn ng tàng tr các cht trong c th
 dùng khi cn thit.
c. Gia 2 quan nim cn và hin i có mt su khác bit:
u ng v quan nim cn, mi hành chnh hng n mt ng tng.
Thí d: Can Mc, Tâm Ha, T Th, Ph Kim và Thn Thy.
Theo quan nim hin i, mi hành u nh hng và chi phi n ng tng.
Ngoài ra, mi hành u có 2 mt mâu thun và thng nht là Âm và Dng,
do ó ta có: Âm Mc, Dng Mc, Âm Ha, Dng Ha, Âm Th, Dng Th,
Âm Kim, Dng Kim, Âm Thy, Dng Thy. Vic phân bit này s giúp ích rt
nhiu trong vic chn huyt u tr thích hp.
2.2.3. Âm dng Ng hành và Bnh lý:
2.2.3.1. Âm dng và Bnh lý:
a. Quá trình phát sinh bnh:
i hin tng u có 2 mt: mt Dng (hng phn) và mt Âm (c ch).
u mt trong hai tác ng trên mnh hoc suy kém khác thng làm cho mt trng
thái quân bình, Âm dng s dn ti tình trng bnh lý gi là thiên suy hoc thiên
thng. (Xem hình 4 – Trang XI)
 Thiên Thng: Dng thng quá, gây chng nhit (st, tiu  ). Âm thng
gây chng hàn (lnh, tiêu chy ).
 Thiên Suy: Dng h (lão suy, hng phn, thn kinh gim ). Âm h (mt

c, c ch thn kinh gim ).
Tuy nhiên, nu Âm suy quá thì Âm b bnh sinh ra chng ni nhit, gi là
Âm h sinh ni nhit. Nu Dng suy quá thì Dng b bnh và sinh ra chng hàn 
ngoài, gi là Dng h sinh ngoi hàn.
Âm dng Ng hành trong Y hc Nhóm 6 – K20 – êm 1

Nguyn Trì Thanh Tho Page 11

Khi mt mt Âm hay Dng ngày càng thnh và không ngng phát trin v
t phía i lp, bnh s din bin theo hng: Nhit quá hóa Hàn (nhit cc sinh
hàn) nh st cao kéo dài gây mt nc Hoc Hàn quá hóa nhit (Hàn cc sinh
nhit) nh tiêu chy, nôn ma kéo dài gây mt nc, n gii làm nhim c thn
kinh gây st.
b.  chng, Thc chng:
nh tt (s ri lon Âm dng) phát sinh ra do nhiu nguyên nhân: Dng
thc, Âm thc (hng phn) hoc Dng h, Âm h (c ch).
Thí d: triu chng st, chng âm h Ha thng. (Xem ph lc 1 – Trang
IV)
c. Âm dng thc gi:
Trên lâm sàng, nhiu hi chng d gây ln ln Âm dng nu không chn
nh mt cách k lng. ó c gi là các hi chng chân gi.
 ng cc ta Âm: Do nhit c ti ch cùng cc, phc vào trong c th gây
ra ngi lnh, hôn mê ging nh âm chng, ch khác  ch là trong lnh nhng
không thích p m, thn khí tuy hôn mê nhng sc mt vn ti, mch tuy Trm
nhng Hot và có lc  Khi tr liu phi dùng thuc Hàn.
 Âm cc ta Dng: Do hàn tà n ch cùng cc, y Dng ha  trong ra
ngoài gây ra mình nóng, bun phin, khát nc, ging nh Dng chng nhng ch
khác  ch mình nóng mà thích p chn m, ming khát mà ung nc lnh vào li
a ra ngay. Mch thng Trm T, không lc  Khi tr liu, phi dùng thuc
nhit (ôn nóng), nu dùng lm thuc hàn có th gây nguy him n tính mng.

d. Âm Thng Dng Giáng:
Huyt thuc Âm, phi thng (i lên), nu huyt h không i lên c phn
trên không c huyt nuôi dng gây chóng mt, hoa mt nguyên nhân do âm
, cn b âm.
Khí thuc Dng, phi giáng (i xung), khí không làm tròn chc nng thay
vì i xung li i lên gi là khí nghch, gây ra chng hen suyn, khó th, nguyên
nhân do khí nghch, cn u chnh  khí.
Âm dng Ng hành trong Y hc Nhóm 6 – K20 – êm 1

Nguyn Trì Thanh Tho Page 12

2.2.3.2. Ng hành và Bnh lý:
ng dng Ng hành vào bnh lý, ch yu vn dng quy lut Sinh Khc,
ng Tha, Tng V, Phn sinh khc  gii thích các quan h bnh lý khi mt
 quan, tng ph nào ó có s xáo trn gây ra mt thng bng thái quá (hng phn)
hoc bt cp (c ch). Ngoài ra, có th dùng các biu hin ca Ng hành  tìm ra s
xáo trn  các Hành, Tng ph, c quan.
Tuy nhiên, mt hành nào ó có s thay i cng dn ti c nm hành thay i
theo, nht là trong các hi chng bnh. Do ó, mi quan h gia các hành là mi
quan h gia nm hành Mi hành khi có s xáo trn (hng phn hoc c ch) có
th do nm nguyên nhân: Chính tà, H tà, Thc tà, Vi tà và Tc tà.
2.2.4. Âm dng Ng hành và Chn bnh:
Trong u tr bnh, vic chun oán chính xác triu chng là yu t then
cht dn n cách cha bnh hu hiu.
2.2.4.1. Âm dng và Chn bnh:
Vic chn oán bnh tt cn phi da vào s bin hoá ca Âm dng vì Âm
ng mt u hoà là gc ca s bin hoá bnh lý. Dù dùng cách bin chng nào
(theo tng ph, theo kinh lc, theo khí huyt tân dch, theo lc kinh, theo v khí dinh
huyt, theo tam tiêu) cng u quy v bát cng là biu, lý, hàn, nhit, h, thc và
Âm dng (tng cng). Biu chng, nhit chng, thc chng u thuc v Dng.

Lý chng, hàn chng, h chng u thuc v Âm. Cho nên bnh tình tuy thiên bin
n hoá song không ra ngoài phm vi ca Âm dng.
Thiên Âm dng ng tng i lun sách T Vn  Thiên 5 nói: "Ngi gii
chn bnh khi xem sc án mch, trc tiên phi phân bit cho c Âm dng",
hiu bit Âm dng là mu cht ch yu ca vic chn oán. Trên c s chn oán,
phi u tr theo nguyên tc tr bnh cn tìm cái gc ca nó. Ý là phi tìm ra s
thiên thng thnh suy ca Âm dng  tin hành u tr làm cho Âm dng tr li
thng bng.
Thiên chí chân yu i lun sách T Vn Thiên 74 nói: "Cn thn tìm xem
Âm dng mt cân bng âu u hoà cho thng bng ó là c", có th
Âm dng Ng hành trong Y hc Nhóm 6 – K20 – êm 1

Nguyn Trì Thanh Tho Page 13

thy u hoà Âm dng là nguyên tc chung ca vic cha bnh, theo tinh thn
nh dng cha âm, bnh âm cha dng. ó là phép cha thng vào mt âm, mt
ng  khôi phc li thng bng Âm dng cho bnh nhân.
2.2.4.2. Ng hành và Chn bnh:
n c vào các triu chng xut hin qua Ng hành nh: Ng sc, Ng v,
Ng quan, Ng chí  tìm ra tng ph tng ng bnh.
Theo y hc phng ông, Ng hành gm 5 yu t Kim, Mc, Thy, Ha,
Th gn lin vi 5 c quan: trán, mi, cm, 2 má và gn lin vi s vn ng ang
y ra bên trong c th nh: tim, phi, thm chí c trí não và trng thái tinh thn
 Trán:
Trán (nhân t Ha) liên quan mt thit n tim, rut non và yu t tinh thn.
Khi khám vùng trán, nhìn thy trán màu  hoc l m nhng mch máu 
xut hin bt thng, chng t tim ca bn có vn ; da trán i màu cng cho thy
m xúc thay i gn ây nh bn ang au bun hoc mt kim soát vì u gì
phin lòng trong cuc sng. u này rt d nhn ra vi nhng ngi hay có tâm
trng d xáo trn, h s có nhng np nhn trên trán, gia 2 lông mày.

 i:
i (nhân t Th) là c quan biu hin tình trng sc khe ca d dày, lá
lách và tuyn ty.
u hiu bt thng qua các mn hai bên cánh mi, nó cho thy ba n ca
n ngày hôm trc nh bn n quá nhiu  cay, rán k,  béo hoc  có cha
nhiu m, kt qu là bn s b khó tiêu hóa, táo bón hoc tiêu chy.
Các mao mch v hoc màu  chy dc trên sng mi có th ch ra rng bn
m dng ru hoc n gin bn ang lo lng quá mc và stress.
 Cm:
m (nhân t Thy) liên quan n thn và bàng quang, bao gm c h thng
hormon và các tuyn trên c th, da quanh cm và ming có nhng mng ti màu
ch ra vn  v thn và bàng quang, mn trng cá trên cm cng chng t hormone
t cân bng. Vn  này thng do c thang to ra quá nhiu hormone sinh dc.
Âm dng Ng hành trong Y hc Nhóm 6 – K20 – êm 1

Nguyn Trì Thanh Tho Page 14

Nhìn vào nhân trung, nu ng ngang trên nhân trung i màu ch ra vn  viêm
 con hoc u x t cung.
 Má phi:
Má phi (nhân t Kim) kt ni vi phi và rut già, vn  vi phi và các
rut già thng biu hin qua s bin màu da trên má bng mn trng cá nh xut
hin hay má hi  mt cách bt thng, c thang nhim lnh, hô hp có vn 
ng biu hin ngay lp tc trên má. Ngi sp hen cng s có nhng biu hin trên
má phi nh: , vy, hoc hi xanh xao, thô ráp…Sc hi xanh trên má phi có th
báo nguy v viêm phi hoc thiu oxy khi co tht cung phi.
 Má trái:
Má trái (nhân t Mc) gn lin vi gan, túi mt. V mao mch hay  má,
c bit là gn ngay cnh cánh mi, ch ra bn gan nóng, viêm gan hoc có c t
trong gan. Mch phng, má thô ráp và ôi khi là du hiu ca huyt áp cao và tc

gin dn nén trong lòng. Sc hi vàng nht trên má trái, phía di mt ch ra bnh
i mt hay lng cholesterol hoc cht béo t nhiên quá cao mà gây nh hng n
quá trình hot ng ca h thng gan mt.
2.2.5. Âm dng Ng hành và Dc liu:
2.2.5.1. Âm dng và Dc liu:
a. Ng v, t tính và thuc tính Âm dng hàn nhit ca thuc ông dc:
Ng v là 5 v: tân (cay), toan (chua), kh (ng), cam (ngt), hàm (mn),
trong ó: cay, ngt thuc Dng; ng, mn thuc v, có thuc tính Âm; v chua va
có Dng va Âm.
 tính là nói v s thng giáng trm phù, nhng v thuc t trng nh nh
hoa lá cành khi tác dng trong c th có xu hng thng lên trên và phù vit ra ngoài
thuc dng, nhng v thuc t trng nng nh thân r ht, khoáng vt tác dng
trong c th có xu hng trm giáng xung và thm li vào trong thuc âm.
Thuc tính Âm dng trong thuc, nhng thuc nâng cao c nng hot ng
a con ngi nh thuc b khí, thuc b dng, thuc tng d hóa, tng hot ng
 th, tng hng phn thn kinh, là thuc có thuc tính dng, gi là dng dc.
Âm dng Ng hành trong Y hc Nhóm 6 – K20 – êm 1

Nguyn Trì Thanh Tho Page 15

Nhng thuc bi b dinh dng cho tng ph, b huyt, b âm, tng quá trình ng
hóa, gim hng phn, tng c ch thn kinh, có tác dng gim hot ng, an thn,
có thuc tính âm, gi là âm dc.
Thuc tính hàn nhit trong thuc, nhng thuc m, thuc nóng, rt nóng là
thuc có tính nhit ch dùng cho bnh do hàn gây ra; Thuc mát, thuc lnh, rt lnh
ch dùng cho bnh nhit, ôn, ha viêm là thuc có tính hàn; tính hàn thuc âm dc,
tính nhit là dng dc.
m, tính bình là ch nhng v thuc không có v cay, chua, ng, ngt,
n và cng không nóng, không lnh.
b. Cách s dng thuc theo hc thuyt Âm dng:

nh có bn cht là nhit phi dùng thuc i lp ó là thuc có tính hàn và
ngc li, tùy theo mc  nhit, hàn mà dùng thuc hàn, nhit mnh hay yu, liu
ít hay nhiu. Thí d cách s dng thuc (xem phc lc 3 – Trang VI)
2.2.5.2. Ng hành và Dc liu:
Y hc c truyn dùng Ng hành áp dng vào vic s dng thuc i vi bnh
t ca tng ph trên c s liên quan gia V, Sc,… i vi tng ph, ây là nn
ng ca vic “Quy Kinh”
(4)
.
Vic áp dng màu sc ca Ng hành vào dc liu cng ang c các nc
phng Tây quan tâm n và áp dng vic dán nhãn vào các loi thc phm cn c
theo các giá tr dinh dng:
 Nhãn xanh m trên các sn phm sa ch rõ rng các loi thc phm ó
t cho xng và rng.
 Màu vàng dán vào bánh mì và các loi ng cc ch rõ rng nhng loi này
là thc n cung cp nng lng.
 Màu xanh lc dán vào rau qu là b mt.
 Màu  dán vào cá và tht ch rõ nhng loi này b máu và c.
2.2.6. Âm dng Ng hành và Châm Cu:
2.2.6.1. Âm dng và Châm Cu:
a. Âm dng và Kinh Lc:
Âm dng Ng hành trong Y hc Nhóm 6 – K20 – êm 1

Nguyn Trì Thanh Tho Page 16

 Theo nguyên tc thng giáng:
 Các kinh âm  tay, i lên, tc i t vùng nách, ngc lên ngón tay (theo
chiu ly tâm). Các kinh Dng  tay, i xung, tc t các ngón tay i
vào ngc, nách (theo chiu hng tâm).
 Các kinh âm  chân, i lên, tc t các ngón chân i lên u mt (theo

chiu hng tâm). Các kinh dng  chân i xung, tc tu mt i
xung chân (theo chiu ly tâm).
 n ghi nh hng i ca các ng kinh vì rt cn thit trong vic áp
ng nguyên tc B t trong châm cu.
 Theo nguyên tc trong ngoài:
Âm trong, Dng ngoài thì các kinh  phía trong chân, tay thuc âm (Ph,
Tâm, Tâm bào, Thn, Can, T) và các kinh  phía ngoài chân tay thuc dng (i
trng, Tiu trng, Tam tiêu, Bàng quang, m, V). Ngoài ra, bng thuc Âm
nên Nhâm mch thuc âm, lng thuc dng nên c mch thuc Dng.
b. Âm dng Và Huyt:
 phân bit huyt v theo Âm dng, có th theo mt s nguyên tc sau:
Bên trái là Dng, bên phi là Âm, do ó các huyt bên trái mang c tính dng
(hng phn) gi là Dng huyt. Các huyt bên phi mang c tính âm (c ch) gi
là âm huyt. Vic phân bit âm huyt, dng huyt có giá tr rt ln trong vic chn
huyt u tr cho thích hp. Thí d bnh Ph. (Xem ph lc 4 – Trang VIII)
2.2.6.2. Ng hành và Châm cu:
Các kinh th cã áp dng Ng hành vào mt s huyt v nht nh là Tnh,
Vinh (Hunh), Du, Kinh, Hp, gi là Ng du huyt.
 sp xp th t ca Ng du không thay i nhng th t ca Ng hành li
thay i tùy thuc vào Âm dng ca ng kinh. Kinh âm khi u bng Mc,
kinh dng bt u bng Kim, sau ó c theo th t tng sinh mà sp xp huyt.
Ng Du nh Vinh (Hunh)

Du Kinh p
Kinh Âm c a Th Kim Thy
Kinh Dng

Kim Thy c a Th
Âm dng Ng hành trong Y hc Nhóm 6 – K20 – êm 1

Nguyn Trì Thanh Tho Page 17

Nhn xét v cách phân chia cn ta thy:
u ch phân chia nh trên s không  gii quyt vn  mâu thun thng
nht là Âm dng ngay trong mi hành và trong mi hành u có Âm dng, do ó,
i huyt ca Ng du cng u có Âm dng. Vì vy, cùng mt huyt, cùng mt
tên, mt chc nng nhng li có 2 công dng khác nhau là Dng Ha (hng phn
a) và Âm ha (c ch Ha),
2.2.7. Âm dng Ng hành và u tr:
2.2.7.1. Âm dng và u tr:
u tr bnh là lp li s quân bình Âm dng bng nhiu phng pháp
khác nhau, các y s thng dùng châm cu và cho thuc ung  cha bnh.
 Nguyên tc chung:
nh do dng thnh phi làm suy gim phn dng (T dng), bnh do âm
thnh phi làm suy gim phn âm (T âm).
  thuc:
 nh v Âm dùng thuc Dng (ôn, nhit)  cha.
 nh v Dng, dùng thuc Âm (Hàn, lng)  cha.
  châm cu:
 nh nhit dùng châm, Bnh hàn dùng cu.
 nh thuc Tng (âm) dùng các Du huyt  lng (dng)  cha.
 nh thuc Ph (dng), dùng các huyt M  ngc, bng (âm) 
cha.
2.2.7.2. Ng hành và u tr:
Trong vic u tr, cn nm vng quy lut Sinh Khc ca Ng hành thì vic
tr liu mi t c hiu qu cao.
a. ng sinh:
n nh nguyên tc: "H b mu, Thc t t".
  b mu: phi nh chính xác “cái sinh ra nó”  b cho m nó thì m nó
giúp cho nó và nh th nó s lành bnh.

Âm dng Ng hành trong Y hc Nhóm 6 – K20 – êm 1

Nguyn Trì Thanh Tho Page 18

 Thc T T là u tr tng ph hoc kinh c “nó sinh ra”.
Thí d: Mc sinh Ha thì thay vì t Mc li t Ha. Do ó, trong châm cu,
thay vì T Huyt i ôn (Mc huyt ca can) li T huyt Hành gian (Ha
huyt ca Can).
b. ng khc:
Dùng quy lut tng khc u chnh ri lon gia các hành, ví d: ngi
nh xut huyt.
Huyt màu  thuc Ha, có th dùng nhng v thuc màu en (hoc sao
cháy thành than) nh C mc, Trc bá,  cha, vì màu en thuc Thy, Thy
khc Ha.
c. ng tóm tt u tr bng Ng hành:
ng Ph , H B Mu

Lý Do
,
Thc T T
Lý Do
Can Mc Thn Thy Thy sinh Mc

Tâm Ha c sinh Ha
Tâm Ha Can Mc c sinh Ha  Th a sinh Th
 Th Tâm Ha a sinh Th Ph Kim Th sinh Kim
Ph Kim  Th Th sinh Kim Thn Thy Kim sinh Thy

Thn Thy Ph Kim Kim sinh Thy

Can Mc Thy sinh Mc


2.2.8. Âm dng Ng hành và Phòng Bnh:
2.2.8.1. Âm dng và Phòng Bnh:
ng sinh dng, cn nóng gin, tc ti s sinh nóng gin tc ti khác,
n làm âm hóa chúng bng nhng t tng và hành ng âm nh nghn nhng
 yên tnh, hoà bình, dùng nhng li nói êm du, nh nhàng, n nhng ni
thanh tnh, yên lng,
Âm sinh âm, s chán nn, bun phin, s dn n chán nn bun phin
khác. Cn làm dng hóa chúng bng nhng t tng và hành ng dng nh hot
ng tích cc, hng say, dùng nhng li nói quyt oán phn khi,
2.2.8.2. Ng hành và Phòng Bnh:
Âm dng Ng hành trong Y hc Nhóm 6 – K20 – êm 1

Nguyn Trì Thanh Tho Page 19

a vào Ng hành vn khí  bit c c m ca bnh tt tng nm 
 phòng.
a vào màu sc, khí, v ca thc n, mà bit bnh gì nên n hoc kiêng
nhng gì.
Vic áp dng Ng hành cho tng trng hp, tng s vic  tìm ra mi quan
 gây ri lon dn n xáo trn bnh lý. Công vic này òi hi phi ào sâu vào
ng hành  tìm ra nhng mi quan h gia các ri lon vi các hành v phng
din y hc c truyn ln y hc hin i, nm c phng pháp lý lun bin chng,
 giúp rt nhiu trong vic chn oán và u tr bnh.
2.2.9. u hòa Âm dng Ng hành:
2.2.9.1. Th nào là u hòa Âm dng và Ng hành:
Âm dng i lp nhng vn ng thng nht, có mc , có trt t, hp
thi. Nu hot ng ca Âm dng không úng , thi m, ch nng ta, mt

i su hòa, dn n Âm dng tht u (thái âm, thái dng, thiu âm, thiu
ng). Biu tng ca thái cc là do âm ng và dng ng kt hp mà thành, s
ng ch S  chia thành 2 phn, nó biu th Âm dng là s chuyn hóa 2 chiu
t i ri phát trin không ngng.
Theo hc thuyt Ng hành, mt tng trong c th có mi quan h mt thit
i 4 tng còn li ging nh mt hành trong Ng hành cng có mi quan h mt
thit vi 4 hành còn li, có tác dng thúc y ln nhau hay kìm ch ln nhau theo qui
lut tng sinh, tng khc. ó là hot ng u hòa cân bng trong u kin bình
thng.
2.2.9.2. Vì sao phi u hòa Âm dng và Ng hành:
Cân bng Âm dng là nn móng ca hot ng sng. Nu Âm dng cân
ng, c th con ngi khe mnh; nu Âm dng mt cân bng, c th con ngi
sinh ra bnh tt. Chúng ta mun bit c quá trình phát trin ca bnh, i sâu vào
nghiên cu bn cht ca bnh thì phi i sâu vào nghiên cu s bin i Âm dng
trong c th. Vn dng qui lut và hình thc thay i vn ng i lp, thng nht
Âm dng Ng hành trong Y hc Nhóm 6 – K20 – êm 1

Nguyn Trì Thanh Tho Page 20

a Âm dng  có phng pháp chn oán, tìm hiu, phòng tránh và u tr
nh.
Trong u kiu kin sinh lý bình thng, khi các yu t Ng hành phân b
u khp trên c th con ngi (theo trt t sinh khc) c th con ngi khe mnh.
u phá v qui lut này, c th con ngi s xut hin bnh tt.
Vic u hòa Âm dng - Ng hành là vn  mu cht  gi cho c th
c khe mnh.
2.2.9.3. Làm th nào  duy trì u hòa Âm dng – Ng hành:
Âm dng ca con ngi tng thông, tng ng vi s thay i vn ng
a Âm dng gii t nhiên, mi quan h khng khít không th tách ri. S bin i
khí hu (bn mùa) là quy lut khách quan ca t nhiên, con ngi cng th, ch có

thích ng vi quy lut sinh dng bn mùa thì c th con ngi mi có th cân bng
Âm dng, theo qui lut xuân h dng dng, thu ông dng âm.
Ngoài ra, chúng ta có th cân bng Âm dng thông qua m thc. Ngi ta
phân loi thc n theo Ng hành da vào màu sc (ng sc), mùi v (ng v) mà suy
ra tác dng ca món n i vi c th. Sau ó áp dng nguyên tc n ung theo qui
lut ca Ng hành nh dùng thc n phù hp vi tình hình sc khe ca mình sao
cho duy trì c th quân bình (i vi ngi khe) hoc tái lp mi quan h quân
bình ca Ng hành trong c th (i vi ngi au m). Tránh tình trng dùng thái
quá mt món n nào ó thì có th hi sc khe.
Âm dng Ng hành trong Y hc Nhóm 6 – K20 – êm 1

Nguyn Trì Thanh Tho Page 21

Chng 3: HC THUYT ÂM DNG NG HÀNH
VÀ Y HC VIT NAM

c thuyt Âm Dng Ng Hành là mt hc thuyt nn tng cho lý lun y
c phng ông nói chung, và y hc Vit Nam nói riêng. Nn y hc Vit ã vn
ng lý lun c bn ca hc thuyt Âm Dng Ng hành và phng pháp bin
chng lun tr mang tính khái quát, tính thc tin  phòng bnh và cha bnh hiu
qu cho nhân dân t xa n nay.
3.1. Tóm lc ni dung c bn tr bnh ca y hc Vit Nam da trên hc
thuyt Âm dng Ng hành.
n y hc Vit Nam ã vn dng hc thuyt Âm dng Ng Hành c bit là
Chu dch (Lng nghi, T tng, Bát quát, Càn khôn) a ra quy trình c bn
cho vic tr bnh nh sau:
3.1.1. Lý (lý lun):
- n dng phng pháp bin lun c bn v lc ph, ng tng, kinh lc, dinh
, khí huyt, tinh, thn, tân dch.
- Bin lun v bát cng: Âm dng, biu lý, h thc, hàn nhit.

- Bin lun v tam nhân: ni nhân, ngoi nhân, bt ni ngoi nhân.
3.1.2. Pháp (quy chun):
- Th hin bin chng lun tr da trên s phân loi bnh nguyên, bnh chng,
nh danh.
-  chun trong khám bnh: Vng chn (bao gm: Thit chn, Thit chn,
ch chn), Vãn chn, Vn chn, Thit chn.
- Bát pháp: Hãn, Th, H, Tiêu, Hòa, Thanh, Ôn, B
3.1.3. Phng (cách thc kê n, cha bnh):
- Kê n, bc thuc theo “quân, thn, tá, s”, phi ng thuc hp lý theo ng
hành.
- Phi thc hin tâm lý d phòng và tâm lý tr bnh.
Âm dng Ng hành trong Y hc Nhóm 6 – K20 – êm 1

Nguyn Trì Thanh Tho Page 22

- Phi bit vn dng các bin pháp tr bnh không dùng thuc nh: châm cu,
xoa bóp, bm nguyt, luyn tp dng sinh, khí công, ni công, th giãn.
3.1.4. c (thuc):
- Cây, con thuc phi c trng, hái, ch bin các v thuc theo quy kinh phi
ng sc và t khí (thng, giáng, phù, chm) và thc hin theo quy lut hc
thuyt Âm dng Ng hành.
- Dùng thuc úng liu và u chnh tng gim các v thuc phù hp vi bin
nh và c th ngi bnh.
3.2. Các danh y tiêu biu ca Vit Nam vn dng hc thuyt Âm dng Ng
hành.
3.2.1. Danh y Nguyn Bá Tnh (Tu Tnh)
Ông là lng y nhà Trn và ni ting vi câu nói bt h: “Nam dc tr Nam
nhân”, là ngi mu cho vic nghiên cu thuc Nam, xây dng nn móng y hc
dân tc nc ta. Ông cng nêu lên nguyên tc ca dng sinh da trên thuyt Âm
ng v Ng hành trong c th; mà ngày nay vn c coi là nguyên tc cho

trong dng sinh là ‘B tinh, dng khí, tn thn, thanh tâm, qu dc, th chân,
luyn hình’ trong b sách “Hng Ngha Giác T Y Th”
(5)

Ngoài ra, ông cng vn dng hc thuyt Âm dng Ng hành vào vic tng
liu dc tính ca thuc v tính hàn, nhit và ng sc phù hp vi c th ngi bnh
trong b sách “Nam Dc Thn Hiu”
(6)

3.2.2. Danh y Chu Vn An (1292 – 1370)
Ông là lng y nhà Trn và ã  li li cho y hc nc nhà mt s t liu,
nh án v kinh nghim tr bnh, c bit là kinh nghim tr các bnh dch trong tác
phm: “Y Hc Yu Gii tp chú di biên”
(7)
. Ni dung tác phm gm 4 thiên lý lun
 bn rt súc tích, 2 y án tr bnh ngoi cm và u hòa thy ha, 16 bnh án u
tr bng phng pháp mi và b sung v y án cha bnh Ôn nhit da trên hc
thuyt Âm dng Ng Hành.
3.2.3. Danh y Hi Thng Lãn Ông (1720 – 1791)
Ông tên tht là Lê Hu Trác, là lng y nhà Hu – Lê.