Nghiên cứu một số mô hình khai thác thức ăn gia súc tại xã biển động huyện lục ngạn tỉnh Bắc Giang

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM



TRẦN THỊ QUỲNH



NGHIÊN CỨU MỘT SỐ MÔ HÌNH KHAI THÁC
THỨC ĂN GIA SÚC

TẠI XÃ BIỂN ĐỘNG
HUYỆN LỤC NGẠN TỈNH BẮC GIANG


Chuyên ngành: Sinh thái học
Mã số: 60 42 01 20


LUẬN VĂN THẠC SĨ SINH HỌC



Hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Hoàng Chung

Thái Nguyên, năm 2013
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

LỜI CẢM ƠN

Bằng tấm lòng thành kính, tôi xin tỏ lòng biết ơn sâu sắc và sự kính
trọng tới:
- Thầy giáo PGS.TS Hoàng Chung đã quan tâm, tận tình hướng dẫn
và giúp đỡ tôi trong quá trình triển khai nghiên cứu đề tài và hoàn thành luận
văn này.
- Ban chủ nhiệm Khoa Sinh - KTNN, thầy giáo Lê Ngọc Công cùng toàn
thể các thầy cô giáo, các cán bộ, nhân viên khoa Sinh - KTNN trường Đại học
Sư phạm Thái Nguyên; Cán bộ nhân viên phòng Phân tích kiểm tra chất
lượng nông sản và vật tư nông nghiệp - Viện khoa học sự sống - Đại học Thái
Nguyên đã giúp đỡ tôi trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu khoa học.
- Lãnh đạo Ủy ban nhân dân xã Biển Động; Trạm khuyến nông, phòng
thống kê huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang; Gia đình các ông Bế Văn Hiệp
(xóm Thảo), ông Hoàng Văn Long (xóm Thảo), ông Lãnh Văn Sơn (xóm
Quéo) xã Biển Động, huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang và gia đình, bạn bè
đồng nghiệp đã tạo điều kiện giúp đỡ động viên tôi nghiên cứu và hoàn thành
luận văn.
Thái Nguyên, ngày 10 tháng 4 năm 2013
Tác giả

Trần Thị Quỳnh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

LỜI CAM ĐOAN
Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết
quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa có ai công bố trong bất
kỳ một công trình nào khác.
Tác giả

Trần Thị Quỳnh

XÁC NHẬN
CỦA KHOA CHUYÊN MÔN
XÁC NHẬN
CỦA GIÁO VIÊN HƢỚNG DẪN




Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

i
MỤC LỤC

Trang
Trang bìa phụ
Lời cảm ơn
Lời cam đoan
Mục lục i
Danh mục bảng biểu iv
Danh mục các chữ viết tắt v

MỞ ĐẦU 1
Chƣơng 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 3
1.1. Tình hình chăn nuôi trâu bò trên Thế Giới và ở Việt Nam 3
1.1.1. Tình hình chăn nuôi trâu bò trên Thế Giới 3
1.1.2. Tình hình chăn nuôi trâu bò ở Việt Nam 7
1.2. Các loại thức ăn cho gia súc 10
1.2.1. Thức ăn thô 10
1.2.2. Thức ăn tinh 10
1.2.3. Các phế phụ phẩm ngành trồng trọt 11
1.2.4. Thức ăn khoáng 11
1.3 Tình hình nghiên cứu cây thức ăn gia súc trên Thế giới và Việt Nam 11
1.3.1 Tình hình nghiên cứu cây thức ăn gia súc trên Thế giới 12
1.3.2. Tình hình nghiên cứu cây thức ăn cho gia súc ở Việt Nam 14
1.4. Những nghiên cứu về đồng cỏ tự nhiên 15
1.4.1. Những nghiên cứu về thành phần loài 15
1.4.2. Những nghiên cứu về dạng sống 17
1.4.3 Những nghiên cứu về năng suất đồng cỏ 19
1.4.4. Giá trị chăn thả của tập đoàn cây cỏ trong đồng cỏ Bắc Việt Nam 20
1.4.5. Những nghiên cứu về động thái đồng cỏ 22

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

ii
1.4.6. Những nghiên cứu về thoái hoá đồng cỏ do chăn thả và vấn đề sử dụng
hợp lý đồng cỏ miền Bắc Việt Nam 24
Chƣơng 2. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, KINH TẾ XÃ HỘI VÙNG
NGHIÊN CỨU 28
2.1. Điều kiện tự nhiên 28
2.1.1. Vị trí địa lý 28
2.1.2 Địa hình 30

2.1.3 Đặc điểm thổ nhưỡng 30
2.1.4. Khí hậu thủy văn 31
2.1.5. Hiện trạng sử dụng đất đai 32
2.2. Tình hình kinh tế xã hội vùng nghiên cứu 32
2.2.1. Dân sinh 32
2.2.2. Sản xuất nông, lâm nghiệp 34
2.2.3 Giao thông thủy lợi 36
2.2.4. Văn hóa, giáo dục, y tế 37
2.2.5 Quốc phòng – An ninh 37
Chƣơng 3. ĐỐI TƢỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN
CỨU 40
3.1 Đối tượng nghiên cứu 40
3.2 Nội dung nghiên cứu 40
3.3 Phương pháp nghiên cứu 41
3.3.1. Các phương pháp nghiên cứu ngoài thiên nhiên 41
3.3.2. Các phương pháp nghiên cứu trong phòng thí nghiệm 42
Chƣơng 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 45
4.1. Thực trạng nguồn thức ăn gia súc tại xã Biển Động 45
4.2. Kết quả nghiên cứu một số mô hình chăn nuôi gia đình của xã Biển Động
45

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

iii
4.2.1. Mô hình chăn nuôi trâu của gia đình ông Bế Văn Hiệp (xóm Thảo) 46
4.2.2. Mô hình chăn nuôi trâu của gia đình ông Lãnh Văn Sơn (xóm Quéo) 61
4.2.3 Mô hình chăn nuôi trâu của gia đình ông Hoàng Văn Long (xóm Thảo)
74
4.2.4. So sánh 3 mô hình 85
4.3. Đề xuất 91

KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ 93
1. Kết luận 93
2. Đề nghị 94
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 95
PHỤ LỤC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

iv
DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 1.1: Số lượng và phân bố đàn trâu trên thế giới (1000 con) 3
Bảng 1.2: Số lượng và phân bố bò trên Thế giới (triệu con) 4
Bảng 1.3: Lượng thịt bò sản xuất trên Thế giới (triệu tấn) 5
Bảng 1.4: Lượng sữa sản xuất trên Thế giới (triệu tấn) 5
Bảng 1.5: Năng suất sữa bình quân của bò ở một số nước (năm 2001) 6
Bảng 1.6: Phân bố đàn trâu bò theo vùng sinh thái (năm 2004) 7
Bảng 1.7: Số lượng bò sữa và sản lượng sữa ở Việt Nam kể từ năm 1990 8
Bảng 1.8: Số lượng trâu bò cày kéo của cả nước trong những năm qua (1000
con) 9
Bảng 1.9: Sản lượng VCK và chất lượng những loại cỏ trên vùng đất thấp
vào 45 ngày cắt 13
Bảng 1.10: Những dạng sống chính của thực vật đồng cỏ vùng núi Bắc Việt
Nam 18
Bảng 1.11: Thành phần hoá học và giá trị dinh dưỡng của một số loài cỏ 22
Bảng 2.1. Hiện trạng dân số xã Biển Động 33
Bảng 2.2: Diện tích đất nông nghiệp huyện Lục Ngạn (đơn vị: ha) 35
Bảng 4.1: Kết quả phân tích mẫu đất đồi cỏ (xóm Thảo) 46
Bảng 4.2: Thành phần loài trong tiểu vùng sinh thái đồi 48
Bảng 4.3 Các kiểu dạng sống trong đồi cỏ 56

Bảng 4.4 Sinh khối của thảm cỏ đồi tại xóm Thảo (g/m
2
) 60
Bảng 4.5. Kết quả phân tích mẫu đất rừng 62
Bảng 4.6 Thành phần loài ở tiểu vùng sinh thái rừng 63
Bảng 4.7 Thành phần dạng sống của thảm cỏ dưới tán rừng 70
Bảng 4.8 Sinh khối của thảm cỏ ở rừng phục hồi tự nhiên và rừng trồng keo
xóm Khuyên (g/m
2
) 73
Bảng 4.9 Kết quả phân tích mẫu đất bãi cỏ ven sông 75
Bảng 4.10 Thành phần loài ở bãi cỏ ven sông 76
Bảng 4.11 Thành phần dạng sống ở bãi cỏ ven sông 82
Bảng 4.12 Sinh khối cỏ ở bãi cỏ ven sông (g/m
2
) 84
Bảng 4.13 Giá trị chăn thả tại các điểm nghiên cứu 87

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

v
DANH MỤC CÁC CHỮ VÀ KÝ HIỆU VIẾT TẮT

STT
Chữ, ký hiệu viết tắt
Chữ viết đầy đủ
1
DS
Dạng sống
2

GTCT
Giá trị chăn thả
3
H
o

Không có giá trị chăn thả
4
Ke
Giá trị chăn thả kém
5
NC
Nghiên cứu
6
Nxb
Nhà xuất bản
7
SL
Số lượng
8
T
o

Giá trị chăn thả tốt
9
TB
Giá trị chăn thả trung bình
10
TT
Thứ tự

11
UBND
Ủy ban nhân dân



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

1
MỞ ĐẦU
1. Đặt vấn đề
Cùng với sự phát triển của nền kinh tế đất nước , ngành chăn nuôi gia
súc đã có n hiề u tiế n bộ vượ t bậ c cả về số lượ ng lẫ n chấ t lượ ng . Hiện nay cả
nước có khoảng 5,5 triệu con bò và 2,9 triệu con trâu (Bộ Nông nghiệp và
Phát triển Nông thôn, 2006). Chăn nuôi trâu bò đóng vai trò quan trọng
trong đời sống của hàng triệu gia đình nông dân vì nó là nguồn cung cấp thịt,
sữa, sức kéo, phân bón và còn được coi là một loại "ngân hàng di động" cho
nông dân nghèo.
Nhiều nghiên cứu gần đây cho thấy năng suất chăn nuôi trâu, bò còn
thấp vì một số nguyên nhân: thức ăn chưa đảm bảo cả số lượng và chất
lượng; tiềm năng của đàn giống chưa được phát huy tốt; công tác phòng trừ
dịch bệnh chưa được quan tâm thỏa đáng; ngoài ra, đầu tư kỹ thuật và tài
chính cho chăn nuôi thấp, công tác chuyển giao tiến bộ kỹ thuật còn chậm.
Những năm qua, tình trạng trâu bò chết vì rét đậm rét hại do thiếu thức ăn
diễn ra khá phổ biến.
Trong khi đó, nguồn phụ phẩm nông nghiệp như: rơm, rạ, thân lá ngô,
lạc, đậu tương (loại thức ăn chủ yếu của đại gia súc) thì rất nhiều song do
không có biện pháp bảo quản, chế biến nên đã để lãng phí sau thu hoạch.
Mặt khác chăn nuôi trâu bò ở nước ta chủ yếu dựa vào nông hộ với quy
mô nhỏ (dưới 5 con/hộ), tận dụng nguồn thức ăn tự nhiên và phụ phẩm là chủ

yếu. Diện tích đồng cỏ hạn chế nên gia súc hầu như chỉ được chăn thả ở ven
đường, bờ ruộng, nơi không thể canh tác. Với phương thức chăn nuôi như
vậy, đàn gia súc tăng trọng và cho sản lượng thịt thấp, không đáp ứng nhu
cầu tiêu dùng trong nước. Đây là một thách thức lớn đối với các nhà khoa
học cũng như nông dân. Thách thức này lại càng trở nên bức bách hơn trong
thế kỷ XXI, khi mà diện tích đất nông nghiệp ngày càng thu hẹp và áp lực

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

2
tăng dân số ngày càng lớn. Từ đó hệ thống chăn nuôi đại gia súc dần dần thay
đổi bản chất theo hướng tập trung và chuyên môn hoá. Phát triển một ngành
chăn nuôi đại gia súc bền vững, một hệ thống chăn nuôi dựa chủ yếu vào các
nguồn thức ăn sẵn có đang là một lựa chọn khôn ngoan của các nước nghèo.
Ưu tiên phát triển đại gia súc là hướng chiến lược mũi nhọn trong phát
triển chăn nuôi của huyện Lục Ngạn. Nhưng việc phát triển chăn nuôi trâu,
bò, dê lại gặp phải trở ngại lớn là khó khăn về nguồn thức ăn. Do vậy đến nay
chăn nuôi gia súc của Lục Ngạn nói chung và ở các xã vùng cao nói riêng vẫn
không phát triển được là bao. Thậm chí còn đang có chiều hướng suy giảm.
Xuất phát từ thực tiễn đó chúng tôi tiến hành đề tài “Nghiên cứu một số mô
hình khai thác thức ăn gia súc tại xã Biển Động huyện Lục Ngạn tỉnh Bắc
Giang” với mục đích làm sáng tỏ thực trạng khai thác thức ăn gia súc hiện
nay tại xã Biển Động, hiệu quả khai thác từng mô hình. Từ đó đề xuất biện
pháp khai thác và sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên địa phương nhằm đem lại
hiệu quả kinh tế cao nhất.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

3
Chƣơng 1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU

1.1. Tình hình chăn nuôi trâu bò trên Thế Giới và ở Việt Nam
1.1.1. Tình hình chăn nuôi trâu bò trên Thế Giới
1.1.1.1. Số lượng và phân bố trâu bò
Trâu bò được thuần hóa cách đây khoảng 8-10 ngàn năm và từ đó tới
nay ngành chăn nuôi trâu bò không ngừng phát triển và được phân bố khắp
thế giới. Chăn nuôi trâu bò là cách đơn giản để người dân địa phương khai
thác đất đai nhằm sản xuất thịt, sữa, sức kéo, phân bón và một số sản phẩm
khác. Bảng 1.1 và 1.2 cho thấy diễn biến số lượng trâu và bò trên thế giới mấy
thập kỷ qua. Trâu chủ yếu tập trung ở các nước nhiệt đới châu Á với số lượng
không ngừng tăng. Mười nước có số lượng trâu lớn nhất Thế giới gồm: Ấn
Độ (93.722.000 con), Pakistan (22.700.000 con), Trung Quốc (22.598.620
con), Nêpal (3.500.000 con) Aicâp (3.200.000 con), Philippin (3.018.000
con), Việt Nam (2.897.000 con), Indonesia (2.859.000 con), Myanmar
(2.441.240 con), Thái Lan (2.100.000 con) [17].
Bảng 1.1: Số lƣợng và phân bố đàn trâu trên thế giới (1000 con)
Năm
1965
1975

1985
1995
2000
2005
Châu Phi
1.617
2.204
2.429
2.800
3.200
3.920
Châu Á
91.925
109. 855
132.492
145.769
162.728
168.594
Châu Âu
464
440
177
144
240
306
Bắc và Trung Mỹ
5
7
8
5

6
6
Nam Mỹ
82
267
882
1.651
1.150
1.095
Châu Đại Dương
0,5
0,4
0,2
0,2
0,1
0,1
Toàn Thế giới
94.458
113.200
136.339
150.633
164.968
173.921
Nguồn: FAO Statistics (2006)

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

4
Đàn bò có xu hướng ổn định về số lượng đầu con và phân bố khá đều ở
khắp Thế giới (bảng 1.2). Những nước có số lượng bò sữa nhiều nhất (năm

2001) gồm: Ấn Độ ( 35,9 triệu con), Brazil (16,0 triệu con), Nga (12,5 triệu
con), Mỹ (9,1 triệu con), Mexico (6,8 triệu con), Ukraina (5,4 triệu con), Đức
(4,6 triệu con), Pháp (4,4 triệu con), Việt Nam (4,3 triệu con).
Bảng 1.2: Số lƣợng và phân bố bò trên Thế giới (triệu con)
Năm
1965
1975
1985
1995
2000
2005
Châu Phi
133,8
155,7
175,4
192,7
201,2
241,7
Châu Á
328,7
343,9
374,2
424,2
444,1
455,4
Châu Âu
116,9
133,9
132,8
107,4

105,9
131,2
Bắc và Trung Mỹ
157,9
190,0
173,9
165,7
160,19
163,9
Nam Mỹ
158,0
211,9
250,6
294,5
297,8
342,0
Châu Đại Dương
026,0
42,7
31,3
35,8
37,3
27,7
Toàn Thế giới
1.008,4
1.187,1
1.259,2
1.311,5
1.319,6
1.372,3

Nguồn: FAO Statistics (2005)
1.1.1.2. Tình hình chăn nuôi trâu bò thịt chuyên dụng
Ngành chăn nuôi trâu bò thịt chuyên dụng đã phát triển trên Thế giới từ
đầu thế kỷ 18. Hiện nay, ở các nước phát triển chăn nuôi bò thịt chủ yếu dựa
vào các hệ thống thâm canh nuôi bò non (6-30 tháng tuổi) và vỗ béo bằng các
khẩu phần cao năng lượng. Trong khi đó, chăn nuôi bò thịt ở các nước đang
phát triển chủ yếu là các hệ thống chăn nuôi quảng canh. Bảng 1.3 cho thấy
lượng thịt bò sản xuất trên thế giới trong mấy thập kỷ gần đây.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

5
Bảng 1.3: Lƣợng thịt bò sản xuất trên Thế giới (triệu tấn)
Năm
1965
1975
1985
1995
2000
2003
Châu Phi
2,2
2,6
3,4
3,6
4,3
4,8
Châu Á
3,1
4,2

5,8
10,6
12,8
14,3
Châu Âu
7,0
10,2
11,1
9,5
8,8
8,7
Bắc và Trung Mỹ
10,7
13,5
13,5
14,5
15,5
15,1
Nam Mỹ
4,8
6,2
8,2
10,6
11,8
12,8
Châu Đại Dương
1,3
2,1
1,8
2,4

2,6
2,8
Toàn Thế giới
33,0
45,2
51,3
57,0
59,8
62,1
Nguồn: FAO Statistics (2004)
1.1.1.3 Tình hình chăn nuôi trâu bò sữa trên Thế giới
Tổng sản lượng sữa tiêu thụ trên toàn Thế giới không ngừng tăng lên
trong những thập kỷ gần đây (bảng 1.4)
Bảng 1.4: Lƣợng sữa sản xuất trên Thế giới (triệu tấn)
Năm
1965
1975
1985
1995
2000
2003
Châu Phi
11,5
14,1
18,5
22,2
27,2
28,7
Châu Á
45,0

58,1
89,1
128,5
159,2
172,4
Châu Âu
136,5
156,7
181,7
159,9
161,9
160,7
Bắc và Trung Mỹ
69,2
69,4
83,2
90,0
97,4
99,3
Nam Mỹ
16,8
22,6
27,4
40,4
44,9
46,5
Châu Đại Dương
13,0
12,9
14,2

17,8
23,5
25,1
Toàn Thế giới
364,6
424,6
512,7
536,9
579,1
600,9
Nguồn: FAO Statistics (2004)

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

6
Phương thức chăn nuôi bò sữa thay đổi tùy theo điều kiện và tập quán
của từng nước. Hệ thống chủ yếu là bãi chăn - chuồng nuôi với việc sử dụng
rộng rãi đồng cỏ lâu năm, mùa hè chủ yếu dựa vào chăn thả trên đồng cỏ, còn
mùa đông dùng nhiều thức ăn bổ sung tại chuồng (cỏ ủ xanh, cỏ khô, thức ăn
tinh). Các nước phát triển ở Châu Âu, Bắc Mỹ và Châu Đại Dương sản xuất
tới 68% sản lượng sữa của Thế giới với năng suất sữa bình quân cao hơn
nhiều so với các nước đang phát triển (bảng 1.5)
Bảng 1.5: Năng suất sữa bình quân của bò ở một số nƣớc (năm 2001)
Nƣớc
Năng suất sữa
(kg/con/chu kỳ 305 ngày)
Nƣớc
Năng suất sữa
(kg/con/chu kỳ 305 ngày
Nhật Bản

8.548
Argentina
3.918
Mỹ
8.227
Trung Quốc
3.688
Thụy Điển
7.858
Nga
2.568
Hà Lan
7.860
Pê ru
1.803
Đức
6.110
Mexico
1.395
Australia
4.925
Ấn Độ
1.014
Nguồn: FAO Statistics (2004)
1.1.1.4. Chăn nuôi trâu bò cày kéo
Việc sử dụng gia súc lao tác có đóng góp đáng kể vào sự phát triển kinh
tế bền vững và đặc biệt là góp phần cải thiện đời sống và an ninh của những
tiểu nông ở nhiều khu vực khác nhau trên thế giới nhất là các nước đang phát
triển. Năm 1990 có 52% số bò và 34% số trâu ở các nước đang phát triển
được dùng vào mục đích lao tác. Tuy nhiên cho tới nay không thể thống kê

chính xác số lượng trâu bò cày kéo trên thế giới. Theo ước tính hiện có
khoảng 250 triệu gia súc lao tác thuộc các loài khác nhau, trong đó chủ yếu là
trâu bò. Trâu bò ở rất nhiều nơi trên thế giới được dùng kiêm dụng kết hợp
cày kéo với sinh sản, khai thác thịt hay sữa.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

7
1.1.2. Tình hình chăn nuôi trâu bò ở Việt Nam
1.1.2.1. Tình hình chăn nuôi trâu bò thịt
Trong những năm qua vì những những lý do khác nhau số lượng trâu
trong phạm vi cả nước tăng rất chậm, năm 2000 đàn trâu cả nước có 2.915,8
nghìn con, năm 2005 có 2.819 nghìn con; thậm chí có xu hướng giảm, giảm
bình quân 0,45%/năm [14].
Phân bố của đàn trâu bò theo các vùng sinh thái được trình bày trong
bảng 1.6. Khoảng 45% tổng số đàn bò của cả nước tập trung ở các tỉnh miền
Trung, đây là vùng cung cấp bò cày cho vùng đông bằng sông Cửu Long và
vùng đồng bằng châu thổ Sông Hồng. Khoảng 54,5% số lượng đàn bò được
phân bố trên 5 vùng sinh thái khác nhau của đất nước. Tây Nguyên là vùng
đất rộng lớn nhưng tại đây số lượng bò chỉ chiếm khoảng 10,7% tổng số bò
của cả nước và đàn trâu rất ít.
Bảng 1.6: Phân bố đàn trâu bò theo vùng sinh thái (năm 2004)
Vùng sinh thái
Đàn trâu (%)
Đàn bò (%)
1. Miền núi phía bắc
58,3
16,9
2. Đồng bằng Sông Hồng
5,1

12,3
3. Bắc Trung Bộ
23,9
20,2
4. Nam Trung Bộ
4,2
18,8
5. Tây Nguyên
1,8
11,1
6. Miền Đông Nam Bộ
3,9
12,2
7. Đồng bằng Sông Cửu Long
1,6
8,5
Tổng số
100
100
Nguồn: Niên giám thống kê (2005)

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

8
Từ năm 1990 đến nay, đàn bò của nước ta phát triển với tốc độ tăng
đàn hàng năm trên 4%. Miền Bắc có Đồng bằng Sông Hồng và miền Nam có
Đông Nam Bộ là hai vùng có tốc độ phát triển đàn bò nhanh nhất so với các
vùng sinh thái khác với tỷ lệ tương ứng là 7,61% và 9,85%. Thịt trâu bò trên
thị trường chủ yếu là thịt của trâu bò nội (kiêm dụng lao tác- thịt). Tính đến
năm 2004, sản lượng thịt hơi trâu bò hàng năm của nước ta chỉ đạt khoảng

trên 170 nghìn tấn trong tổng số 2,5 triệu tấn thịt hơi của các loại gia súc gia
cầm. Lượng thịt tiêu thụ bình quân khoảng 30kg thịt hơi/ người/ năm, trong
đó có khoảng 2,2 kg là thịt trâu bò.
Nhờ mức sống của người dân ngày càng được nâng cao nên nhu cầu
tiêu thụ thịt trâu và thịt bò ngày càng tăng, giá thịt trâu bò cũng như giá con
giống đang tăng lên nhanh chóng. Điều đó đang thúc đẩy và là cơ hội để
ngành chăn nuôi trâu bò thịt trong nước phát triển.
1.1.2.2. Tình hình chăn nuôi trâu bò sữa
Việt Nam vốn không có ngành chăn nuôi trâu bò sữa truyền thống nên
không có các giống trâu bò sữa chuyên dụng đăc thù cao. Ngành chăn nuôi bò
sữa phát triển mạnh từ đầu những năm 1990 (bảng 1.7). Tuy nhiên, hiện tại
tổng sản lượng sữa tươi sản xuất trong nước mới chỉ đáp ứng được khoảng
20- 25% lượng sữa tiêu dùng, còn lại phải nhập khẩu từ nước ngoài. Sau một
số năm phát triển quá nóng, từ năm 2005 sự phát triển của ngành chăn nuôi bò
sữa cũng đã chững lại và bộc lộ một số khó khăn, yếu kém mới, nhất là trong
vấn đề tổ chức quản lý vĩ mô ngành hàng và tổ chức quản lý sản xuất các cơ
sở chăn nuôi “hiện đại” có quy mô lớn.
Bảng 1.7: Số lƣợng bò sữa và sản lƣợng sữa ở Việt Nam kể từ năm 1990
Năm
1990
1992
1994
1996
2000
2005
2006
2007
Số bò sữa (1000 con)
11,0
13,1

16,5
22,0
35,0
104,1
113,0
99,0
SL sữa (1000 tấn)
9,3
13,0
16,2
27,9
52,2
197,7
215,9
134,4
Nguồn: Cục Nông nghiệp (2005), Cục Chăn nuôi (2006)

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

9
1.1.2.3. Tình hình chăn nuôi trâu bò cày kéo
Từ ngàn xưa nghề nuôi trâu bò ở nước ta gắn liền với trồng trọt trong
các hệ thống canh tác hỗn hợp. Trong nông nghiệp, một mặt trâu bò cung cấp
sức kéo phục vụ cho việc làm đất và phân bón để làm tăng độ màu mỡ của
đất. Mặt khác, chúng lại dựa vào các phụ phẩm, đặc biệt là rơm lúa, làm
nguồn thức ăn. Trên cơ sở kết hợp chăn nuôi - trồng trọt này mà nền nông
nghiệp Việt Nam đã tỏ ra rất bền vững trong nhiều đời nay.
Gần đây do sự thu hẹp đất canh tác, do có cơ cấu hóa một phần các
hoạt động nông nghiệp nên nhu cầu về trâu bò cày kéo có xu hướng giảm,
thể hiện về sự giảm về đầu con trâu bò cày kéo trong những năm vừa qua

(bảng 1.8). Tuy vậy, ngày nay công việc làm đất nặng nhọc vẫn thu hút gần
70% trâu và 40% bò trong toàn quốc, đáp ứng khoảng trên 70% sức kéo
trong nông nghiệp.
Bảng 1.8: Số lƣợng trâu bò cày kéo của cả nƣớc trong những năm qua
(1000 con)
Năm
Trâu
Bò
1990
1.938
1.421
1995
2.065
1.632
2000
1.969
1.627
2002
1.840
1.516
Nguồn: Cục Nông nghiệp (2003)
Mặc dù có sự giảm sút nhất định gần đây về nhu cầu đối với trâu bò cày
kéo, nhưng chắc chắn vai trò của trâu bò cày kéo ở nước ta vẫn quan trọng về
lâu dài nhờ những lợi thế quan trọng của chúng. Các giống trâu bò nội rất
thích nghi với các hoạt động lao tác trong điều kiện sống kham khổ và nóng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

10
ẩm. Ngoài việc sử dụng cây cỏ tự nhiên và phụ phẩm cây trồng sẵn có làm

nhiên liệu, trâu bò cày kéo còn có lợi thế hơn máy móc ở chỗ chúng còn có
khả năng tự sinh sản, cung cấp phân bón, không bị han rỉ, và khi cần “thanh
lý” thì vẫn có thể bán như một nguồn thực phẩm có giá trị.
1.2. Các loại thức ăn cho gia súc
Thức ăn cho gia súc rất đa dạng về chủng loại và biến động về giá trị
dinh dưỡng, thông thường chúng được phân thành 3 nhóm lớn: Thức ăn
thô, thức ăn tinh và thức ăn bổ sung. Gần đây do áp lực về đất đai, rất
nhiều phế phụ phẩm công nông nghiệp đã được sử dụng làm thức ăn cho
gia súc. Vì lí do này có thêm một nhóm thức ăn nữa là các phế phụ phẩm
công nông nghiệp.
1.2.1. Thức ăn thô
Là những thức ăn chứa ít chất dinh dưỡng trong một đơn vị thể tích.
Chúng thường là những thức ăn có khối lượng và thể tích lớn, cồng kềnh chứa
nhiều chất xơ, ít prôtêin, tỷ lệ tiêu hóa dao động từ thấp đến vừa phải. Thức
ăn thô gồm cỏ tự nhiên (cỏ tự nhiên cắt dọc bờ sông, bờ đê, bãi đất hoang ),
cỏ trồng (Pennisetum purpureum, Tripsacum laxum, Brachiaria
ruziziensis, ), các loại cây thức ăn khác như cây ngô Thức ăn thô cũng bao
gồm các dạng cỏ khô, cây cỏ ủ chua.
1.2.2. Thức ăn tinh
Người ta gọi thức ăn tinh vì chúng chứa nhiều chất dinh dưỡng trong
một đơn vị thể tích. Nhóm thức ăn này bao gồm:
- Các loại hạt ngũ cốc (ngô) có hàm lượng cacbonhydrate cao, hạt các
cây họ đậu (đậu tương) có hàm lượng prôtêin cao.
- Các phụ phẩm sau khi ép dầu các loại hạt (khô dầu đậu tương, khô
dầu hạt bông, ) có hàm lượng prôtêin cao.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

11
- Các phế phụ phẩm của công nghiệp chế biến ngũ cốc làm thức ăn cho con

người (cám gạo, cám mì, bã bia, rỉ mật mía, ) có hàm lượng cacbonhydrate cao.
Các loại bột có nguồn gốc động vật hoặc có nguồn gốc từ thủy hải sản
(bột cá) có hàm lượng prôtêin cao.
1.2.3. Các phế phụ phẩm ngành trồng trọt
Gồm: rơm, lúa, vỏ bắp ngô, thân cây ngô già sau thu bắp, thân lá lạc,
thân lá đậu tương
1.2.4. Thức ăn khoáng
Theo Trần Trọng Thêm và cộng sự [34], nhóm này bao gồm rất nhiều
loại như các premix khoáng, premix vitamin, các loại bột khoáng (đa lượng
và vi lượng) Đây là nhóm thức ăn hầu như không chứa năng lượng và
prôtêin. Chúng thường được sử dụng từ nhỏ đến rất nhỏ trong khẩu phần ăn
của gia súc.
1.3 Tình hình nghiên cứu cây thức ăn gia súc trên Thế giới và Việt Nam
Thức ăn xanh bao gồm sản phẩm cây vụ mùa còn lại, cây cỏ hòa thảo,
cây đậu, cây thân thảo hay thân gỗ mà có thể được sử dụng làm thức ăn cho
gia súc [1].
Theo Đoàn Ân, Võ Văn Trị (1976) [2]. Hòa thảo là loại thức ăn chủ
yếu của trâu bò, vì trong cỏ có đầy đủ chất dinh dưỡng như bột, đường, đạm,
khoáng, vitamin mà các loại gia súc nhai lại có khả năng sử dụng và hấp thụ
tốt. Mặt khác các chất dinh dưỡng trong cỏ không những rất cần thiết mà lại
có tỉ lệ thích hợp đối với nhu cầu sinh lý của trâu bò. Ví dụ nếu tỉ lệ đường –
đạm thích hợp nhất cho khẩu phần thức ăn của bò sữa là 1:1 thì tỉ lệ đó trong
cỏ non thay đổi 1:1 đến 1,4:1. Cỏ còn lại là loại cây thức ăn dễ sản xuất, có

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

12
năng suất cao, tương đối ổn định và là nguồn thức ăn rẻ tiền góp phần làm
giảm giá thành sản phẩm chăn nuôi, chưa kể ưu thế của các giống cỏ lâu năm
là thường chỉ cần gieo trồng một lần mà sử dụng được nhiều năm (Theo

Hoàng Chung (2008) [10]).
Họ hòa thảo quan trọng không những vì nó phân bố rộng rãi chiếm tỉ lệ
cao trong số thực vật trên đồng cỏ mà nó còn có giá trị dinh dưỡng cao, nhất
là lượng hydratcacbon và đặc biệt là các chất dinh dưỡng được bảo tồn, ít hao
hụt khi thu hoạch. Các cây họ Đậu tuy chiếm tỉ lệ ít hơn trong số cây cỏ làm
thức ăn cho gia súc nhưng có vai trò quan trọng vì giá trị dinh dưỡng cao,
nhất là lượng protein và khoáng thích hợp cho việc chế biến thức ăn tinh bổ
sung. Ở bãi cỏ tự nhiên với điều kiện thổ nhưỡng tốt thì 1kg cỏ tươi cung cấp
16g protein tiêu hóa và 32g lipit, 8kg loại cỏ này tương đương 1 đơn vị thức
ăn (Theo Trịnh Văn Thịnh và các cộng sự (1974) [35]).
1.3.1 Tình hình nghiên cứu cây thức ăn gia súc trên Thế giới
Hiện nay trên thế giới, ngoài việc tuyển chọn, lai tạo, di nhập các giống
cỏ tốt từ vùng này sang vùng khác, người ta còn tập trung giải quyết vấn đề
năng suất, chất lượng cỏ.
Ở Indonexia, trong tình hình thức ăn của trâu, bò chiếm 56% là cỏ tự
nhiên, 21% là rơm, 16% là cây lá khác và 7% là phụ phẩm thì trong 4 giải
pháp để giải quyết thức ăn là thâm canh, trồng giống cỏ tốt (cỏ voi và cây
đậu) (Theo Dr. Sochadji (1994) [44]).
Tại Thái Lan sản lượng vật chất khô của các giống Digitaria
decumbens, Paspalum atratum, Brachiaria mutica và Paspalum plicatulum
khoảng từ 15 - 20; 18 - 25; 9 - 15 và 6 - 10 tấn/ha (bảng 1.9).

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

13
Bảng 1.9: Sản lƣợng VCK và chất lƣợng những loại cỏ
trên vùng đất thấp vào 45 ngày cắt
Loài
Năng suất (tấn/ha)
Protein (%)

Brachiaria mutica
9 – 15
6 - 10
Digitaria decumbens
15 – 20
7 - 11
Paspalum atratum
18 – 25
6 - 7
Paspalum plicatulum
6 – 10
5 - 6
(Nguồn: Division of Animal Nutrition (Anon, 2000))
Ngoài ra, hai giống cỏ Paspalum atratum và Paspalum plicatulum còn
là những giống cho hạt giống lớn, lượng sản xuất hạt giống có thể tới trên
600kg/ha. Hai giống này được phân bố rộng rãi ở Thái Lan. (Theo Anon
(2000) [42])
Theo Quilichao, Colombia CIAT (1978) [43], giống Brachiaria
decumbens có thể đạt năng suất chất khô 42.000kg/ha/năm với thí nghiệm
không bón đạm nhưng bón đủ lân và nó là một giống cỏ tốt nhất trong điều
kiện bón lân và bón đạm thích hợp. Thí nghiệm cắt hàng năm cho năng suất
vật chất khô đạt 36.700kg/ha kết quả này cao hơn so với cỏ Pangola
(D.decumbens), Para (B.mutica) và Ghine (P.maximum).
Đối với giống cỏ Setaria sphacelate các kết quả nghiên cứu của các tác
giả Riveros và Wilson (1970) [45] cho biết: Tại Redland Bay, Queensland,
thông báo năng suất đạt từ 23.500-28.000kg VCK/ha qua mùa sinh trưởng 6
tháng. Trong điều kiện có được tưới nước và cung cấp 225kg đạm/ha/năm
trên nền đất đỏ Bazan màu mỡ.
Như vậy các giống cỏ sống trong các điều kiện khác nhau sẽ cho năng
suất chất xanh, năng suất chất khô khác nhau.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

14
1.3.2. Tình hình nghiên cứu cây thức ăn cho gia súc ở Việt Nam
Trong thời gian 10 năm trở lại đây thông qua các hoạt động hợp tác
quốc tế và từ nhiều nguồn khác nhau chúng ta đã nhập trên 100 giống cây
thức ăn hoà thảo và cây họ đậu có nguồn gốc nhiệt đới (CSIRO, HIAT,
Philipin, Indonesia, Thailand) nhằm tăng khả năng sản xuất thức ăn xanh cho
chăn nuôi.
Ở Việt Nam kết quả những công trình nghiên cứu về cây thức ăn chăn
nuôi cũng chưa nhiều.Trong những năm gần đây, một số nhà khoa học mới
tập chung vào nghiên cứu một số giống cây thức ăn hòa thảo, họ đậu nhập nội
ở một số vùng như Long Mỹ, Sơn Thành, Ba Vì (Lê Hòa Bình và cộng sự
(1992) [5]).
Các tác giả Phan Thị Phần và cộng tác viên (1999) [30], Vũ Thị Kim
Thoa và Khống Văn Đĩnh (2001) [36]. Khi nghiên cứu cỏ Ghine TD 58 ở khu
vực miền Bắc và Miền Nam cho kết quả:
- Ở khu vực phía Bắc trên 2 loại đất của vùng đồng bằng và vùng đất
đồi trong điều kiện trung tính, đất tốt, hoặc đất chua nghèo lân và kali cỏ đều
có tốc độ sinh trưởng khá tốt (1,96 - 2,01 cm/ ngày). Năng suất đạt 90 - 100
tấn/ha/năm, cỏ ghinê có khả năng cho hạt năng suất hạt đạt 450kg/ha, tỷ lệ, sử
dụng của gia súc đối với cỏ cao: Trâu 94%, bò sinh trưởng 100%, bò sữa
77%, ngựa 85%.
- Ở khu vực miền Nam: Địa điểm tại vùng đất xám Bình Dương với
liều lượng phân bón 20 tấn phân chuồng, 80kg K
2
O và 500kg vôi /ha/ năm,
lượng phân đạm bón từ 60 - 90 kg/ha. Năng suất chất xanh cỏ TD 58 đạt
64,59 - 83,33 tấn/ha/lứa cắt và thích hợp là 40 ngày/lứa/ tỷ lệ tiêu hoá của dê

đối với cỏ TD 58 cao, khả năng sử dụng của gia súc như: Trâu sữa, bò sữa, bò
thịt, dê sữa đều tiêu tốn từ 80 - 100%.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

15
Tại trung tâm nghiên cứu và phát triển chăn nuôi miền núi Thái
Nguyên, tác giả Nguyễn Văn Quang (2002) [31] khi nghiên cứu so sánh về
tốc độ sinh trưởng, năng suất, chất lượng, tính ngon miệng của 5 giống cỏ
nhập nội cho biết: cả 5 giống cỏ đều có tốc độ sinh trưởng khá cao từ 1,45 –
1,82cm/ngày. Trong đó 2 giống cỏ Paspalum astratum và Panicum maximum
TD 58 tốc độ sinh trưởng cao nhất (1,82 và 1,70 cm/ngày).
Nguyễn Thanh Thuỷ, Hoàng Chung (2005) [41] và Giàng Thị Hương,
Hoàng Chung (2006), [22] đã nghiên cứu tác động phân và nước tới cỏ trồng,
kết quả đem lại là tại Thái Nguyên đồng cỏ tăng thêm một lứa cắt trong năm,
năng suất tăng 1,6 lần. Tại Mai Sơn (Sơn La) tăng thêm hai lứa cắt và năng
suất tăng từ 1,92 đến 2,16 lần so với đối chứng (tăng từ 100-120 tấn/ha/năm).
1.4. Những nghiên cứu về đồng cỏ tự nhiên
1.4.1. Những nghiên cứu về thành phần loài
Nghiên cứu về thành phần loài là một trong những nghiên cứu được
tiến hành từ lâu trên thế giới. Người ta có thể nghiên cứu thành phần loài ở
từng vùng hay trên từng thảm thực vật khác nhau. Đối với loại hình đồng cỏ,
thảo nguyên, ở Liên Xô (cũ), có nhiều công trình nghiên cứu về thành phần
loài thực vật trong đồng cỏ, thảo nguyên đã công bố như: Alekhin (1904),
Vưsotxki (1915), Graxits (1927), Sennhicop (1938), Creepva (1978) (Theo
Hoàng Chung (1980) [6])… Nói chung, theo các tác giả thì ở mỗi một vùng
sinh thái xác định sẽ hình thành các thảm thực vật đặc trưng, cơ sở để phân
biệt sự khác nhau giữa chúng là thành phần loài và dạng sống, đó là chỉ tiêu
quan trọng của các công trình nghiên cứu về thực vật.
Những tài liệu nghiên cứu thành phần loài của các quần xã cỏ vùng Đông

Nam Á còn hạn chế. Các công trình tập trung nghiên cứu thành phần loài
họ hoà thảo Whyte R.O (1975); Nguyễn Minh Thuật (1958); Bor N.L (1960);
Gibliland N.B (1971) và một số tác giả khác (Theo Hoàng Chung (1980) [6]) .

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

16
Việt Nam, những nghiên cứu về thành phần loài trong đồng cỏ, savan
hoặc một số loại hình thuộc thảo khác mới chỉ được tiến hành từ những năm
1950 trở về đây. Các tác giả đã tiến hành nghiên cứu thành phần loài trong
đồng cỏ như:
Nguyễn Đình Ngỗi, Võ Văn Chi (1964) [27] nghiên cứu kiểu savan ở
huyện Hữu Lũng - Lạng Sơn.
Dương Hữu Thời, Hoàng Chung, Doãn Ngọc Chất, Phạm Quang Anh
(1969) [38] nghiên cứu thành phần loài của đồng cỏ ở Ngân Sơn - Bắc Kạn.
Hoàng Chung (1980) [6] nghiên cứu thành phần loài và dạng sống của
đồng cỏ vùng núi Bắc Việt Nam đã đưa ra bảng phân loại các kiểu đồng cỏ,
savan, thảo nguyên. Tác giả đã công bố thành phần loài thu được là 233 loài
thuộc 54 chi và 44 họ. Trong cuốn “Đồng cỏ vùng núi phía Bắc Việt Nam”
năm 2004 là 79 họ, 402 loài. (Theo Hoàng Chung (2004) [8]).
Trong công trình tổng kết các kết quả nghiên cứu đồng cỏ Bắc Việt
Nam của Dương Hữu Thời (1981) [37] đã công bố 213 loài của 5 vùng thuộc
Bắc Việt Nam, ông đã phân tích các điều kiện tự nhiên của đồng cỏ Bắc Việt
Nam, sự biến đổi của nó ở một số vùng trong qua trình nghiên cứu, trong mỗi
vùng ông mô tả khá nhiều các quần xã đặc trưng.
Nguyễn Thế Hưng, Hoàng Chung (1995) [19] khi nghiên cứu về một số
đặc điểm sinh thái, sinh học của savan Quảng Ninh và các mô hình sử dụng đã
phát hiện được 60 họ với 131 loài thực vật khác nhau.
Lê Ngọc Công, Hoàng Chung (1997) [13] nghiên cứu thành phần loài
và dạng sống của cây bụi ở vùng đồi trung du Bắc Thái (cũ) đã phát

hiện được 123 loài thuộc 47 họ khác nhau.
Ma Thế Quyên (2000) [32] nghiên cứu về động thái Đồng cỏ trong mối
quan hệ với hình thức sử dụng của người dân địa phương (Ngân Sơn - Bắc
Kạn) sưu tầm được 88 loài thuộc 35 họ.