nghiên cứu xác định một số giống và mật độ gieo trống thích hợp đối với cây lạc vùng đất đồi tại huyện bá thước, tỉnh thanh hóa

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
------------------

HÀ M NH HÙNG

“NGHIÊN C U XÁC ð NH M T S

GI NG VÀ M T ð

TR NG THÍCH H P ð I V I CÂY L C VÙNG ð T ð I
T I HUY N BÁ THƯ C, T NH THANH HĨA”.

LU N VĂN TH C SĨ NƠNG NGHI P

Chun ngành: TR NG TR T
Mã s : 60.62.01

Ngư i hư ng d n khoa h c: PGS. TS ðOÀN TH THANH NHÀN

HÀ N I - 2011


L I CAM ðOAN

Tơi xin cam đoan r ng đây là cơng trình nghiên c u khoa h c do
tơi tr c ti p th c hi n trong v xuân 2011, dư i s hư ng d n c a PGS.
TS ðoàn Th Thanh Nhàn. S li u và k t qu nghiên c u trong lu n văn
là trung th c, chưa t ng đư c cơng b và s d ng trong m t lu n văn
nào trong và ngồi nư c.
Tơi xin cam đoan r ng, m i s trích d n và giúp đ trong lu n văn

này đã đư c thơng tin đ y ñ và trích d n chi ti t và ch rõ ngu n g c.
TÁC GI LU N VĂN

HÀ M NH HÙNG

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

i


L I C M ƠN
Tôi xin bày t s bi t ơn t i các th y cô giáo trong Vi n ðào t o
Sau ñ i h c, các th y cơ giáo trong Khoa Nơng H c, đ c bi t là các th y
cô giáo trong b môn Cây công nghi p - Trư ngð i h c Nơng nghiêp
Hà N i. Cơ giáo, PGS. TS ðồn Th Thanh Nhàn, ngư i ñã ch b o,
hư ng d n và giúp đ t n tình trong su t th i gian th c hi n ñ tài và
trong q trình hồn thành lu n văn t t nghi p.
Cho phép tơi đư c c m ơn chân thành t i các cán b UBND
Huy n Bá Thư c, t nh Thanh Hóa, đ c bi t là cán b Phịng Nơng
nghi p & PTNT huy n Bá Thư c, Phòng Th ng kê huy n Bá Thư c,
Tr m Khí tư ng th y văn H i Xuân, Quan Hóa, cán b và nhân dân xã
Tân L p, nơi tơi th c hi n đ tài, đã t o m i ñi u ki n thu n l i nh t
giúp tơi hồn thành b n lu n văn t t nghi p theo k ho ch c a nhà
trư ng đ ra. Tơi xin chân thành c m ơn gia đình, b n bè đ ng nghi p đã
đ ng viên khích l và giúp đ tơi t n tình đ tơi hồn thành đ tài này.
M t l n n a cho phép tôi xin t lịng bi t ơn sâu s c đ n t t c các thành
viên v i s giúp ñ này.
TÁC GI LU N VĂN

HÀ M NH HÙNG

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

ii


M CL C
L i cam ñoan

i

L i c m ơn

ii

M cl c

iii

Danh m c vi t t t

v

Danh m c b ng

vi

1

M ð U

1

1.1

Tính c p thi t c a ñ tài

1

1.2

M c ñích, yêu c u và gi i h n c a ñ tài c a ñ tài

3

1.3

Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài

3

2

T NG QUAN TÀI LI U

5

2.1

Cơ s khoa h c c a đ tài

5

2.2

Tình hình s n xu t l c trên th gi i và

2.3

M t s nghiêu c u v cây l c trên th gi i và

3

ð I TƯ NG, ð A ðI M, N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP

Vi t Nam
Vi t Nam

10
16

NGHIÊN C U

28

3.1

V t li u nghiên c u

28

3.2

ð a ñi m và th i gian nghiên c u

28

3.3

N i dung nghiên c u

29

3.4

Phương pháp nghiên c u

29

3.5

Quy trình k thu t áp d ng trong thí nghi m: (Chung cho c
thí nghi m gi ng và m t ñ )

31

3.6

Các ch tiêu theo dõi

33

4

K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N

36

4.1

Khái quát v khu v c nghiên c u

36

4.1.1 V trí đ a lý

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

36

iii


4.1.2 Ngu n l c t nhiên

36

4.1.3 Ngu n l c kinh t – xã h i

37

4.1.4 Các y u t khí h u, th i ti t

37

4.2

Tình hình s n xu t nông nghi p c a huy n Bá Thư c, t nh
Thanh Hóa

41

4.2.1 Cơ c u cây tr ng ch y u trong huy n

41

4.2.2 Di n tích, năng su t và s n lư ng các cây tr ng chính trong huy n

41

4.3

43

K t qu thí nghi m ñ ng ru ng

4.3.1 K t qu so sánh m t s gi ng l c trong ñi u ki n v xuân 2011

43

4.3.2 K t qu nghiên c u nh hư ng c a m t ñ gieo tr ng ñ n sinh
trư ng phát tri n và năng su t c a gi ng l c L14

v xn

2011 trong đi u ki n có che ph nilon.

58

5

K T LU N VÀ ð NGH

71

5.1

K t lu n

71

5.2

ð ngh

72

TÀI LI U THAM KH O

73

Ph l c

81

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

iv


DANH M C VI T T T
T vi t t t

T vi t ñ y ñ

CS

C ng s

CLAN

M ng lư i ñ u ñ và cây c c châu á

CP

Che ph

CTTD

Ch tiêu theo dõi

ðC

ð i ch ng

FAO

T ch c lương th c th gi i

HH

H u hi u

ICRISAT

Vi n qu c t nghiên c u cây tr ng vùng nhi t
đ i bán khơ h n

KCP

Khơng che ph

LAI

ch s di n tích lá

N

ð m

NN

Nơng nghi p

NL

Nh c l i

NXB

Nhà xu t b n

PTNT

Phát tri n nông thôn

TCN

Tiêu chu n ngành

TB

Trung bình

TGST

Th i gian sinh trư ng

Mð

M tđ

TS

T ng s

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

v


DANH M C B NG
STT
2.1

Tên b ng

Trang

Di n tích, năng su t, s n lư ng l c trên th gi i trong nh ng
năm qua (1998 – 2009)

10

2.2

Di n tích, năng su t, s n lư ng l c trong nư c (1999 - 2009)

13

2.3

Di n tích, năng su t và s n lư ng l c c a t nh Thanh Hóa
(2001 – 2009)

2.3

Di n tích, năng su t, s n lư ng l c c a huy n Bá Thư c
(2006 – 2010)

4.1

38

Di n bi n m t s y u t th i ti t, khí h u v xuân 2011 t i
huy n Bá Thư c, t nh Thanh Hóa.

4.3

15

Di n bi n m t s y u t khí h u t năm 2005 – 2010 t i huy n
Bá Thư c, t nh Thanh Hóa

4.2

14

39

Di n tích, năng su t, s n lư ng m t s cây tr ng (t năm
2006 – 2010)

41

4.4

B ng ñi u tra các y u t h n ch trong s n xu t l c c a huy n

42

4.5

T l m c và th i gian qua các giai ño n sinh trư ng phát
tri n c a m t s gi ng l c thí nghi m

4.6

43

ð ng thái tăng trư ng chi u cao thân chính c a các gi ng l c
thí nghi m

45

4.7

Kh năng phân cành c a các dòng, gi ng l c thí nghi m

47

4.8

Kh năng hình thành n t s n c a các gi ng l c thí nghi m

49

4.9

Ch s di n tích lá c a các gi ng l c thí nghi m

50

4.10

Kh năng tích lu ch t khô c a các gi ng l c thí nghi m

52

4.11

M c đ nhi m sâu b nh h i c a các gi ng l c thí nghi m

53

4.12

Các y u t c u thành năng su t c a các gi ng l c thí nghi m

55

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

vi


4.13
4.14

Năng su t c a các gi ng l c thí nghi m
nh hư ng c a m t đ gieo tr ng ñ n th i gian và t l m c
c a gi ng l c L14 thí nghi m

4.15

67

nh hư ng c a m t ñ gieo tr ng ñ n năng su t c a gi ng l c
L14 thí nghi m

4.22

65

nh hư ng c a m t ñ gieo tr ng ñ n các y u t c u thành
năng su t c a gi ng l c L14 thí nghi m

4.21

64

nh hư ng c a m t ñ gieo tr ng ñ n m c ñ nhi m sâu b nh
h i c a gi ng l c L14 thí nghi m

4.20

63

nh hư ng c a m t ñ gieo tr ng ñ n kh năng tích lũy ch t
khơ c a gi ng l c L14 thí nghi m

4.19

61

nh hư ng c a m t ñ gieo tr ng ñ n ch s di n tích lá c a
gi ng l c L14 (m2 lá/m2 ñ t)

4.18

60

nh hư ng c a m t ñ gieo tr ng ñ n s lư ng n t s n h u
hi u c a gi ng l c L14

4.17

59

nh hư ng c a m t ñ gieo tr ng đ n đ c đi m hình thái c a

gi ng l c L14 thí nghi m

4.16

56

68

Hi u qu kinh t c a các m t ñ gieo tr ng khác nhau ñ i v i
gi ng l c L14

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

70

vii


DANH M C HÌNH
STT
4.1

Tên hình

Trang

Di n bi n nhi t ñ 6 tháng ñ u năm 2011 t i huy n Bá Thư c,
t nh Thanh Hóa

4.2

Di n bi n lư ng mưa 6 tháng ñ u năm 2011 t i huy n Bá
Thư c, t nh Thanh Hóa

4.3

46

Năng su t lý thuy t và năng su t th c thu c a các gi ng l c
thí nghi m

4.5

40

ð ng thái tăng trư ng chi u cao thân chính c a các gi ng l c
thí nghi m

4.4

40

nh hư ng c a m t ñ tr ng ñ n năng su t c a gi ng l c L14

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

57
69

viii

1. M

ð U

1.1. Tính c p thi t c a ñ tài
Cây l c (Arachis hypogaee L.) là cây công nghi p ng n ngày có ngu n
g c t Nam M , là cây l y d u có giá tr kinh t cao, ñư c tr ng ph bi n
nư c ta và nhi u nư c trên th gi i như

Châu Phi, Nam M và Châu Á. Có

th nói l c là cây tr ng có kh năng ch u h n t t, phát tri n ñư c trong ñi u
ki n ñ t x u, r t phù h p v i các vùng ñ t ph thu c vào nư c tr i.
Huy n Bá Thư c là huy n Mi n núi c a t nh Thanh Hóa, có di n tích
đ t d c, ñ t ñ i tương ñ i l n. H u h t di n tích nơi đây r t khô h n. M c dù
h th ng kênh mương ñã ñư c xây d ng, song di n tích đ t ph thu c hồn
tồn vào nư c tr i v n đang cịn r t l n. Nh t là trong nh ng năm g n ñây,
th i ti t di n bi n b t thư ng, nên canh tác và tr ng tr t các cây tr ng nói
chung, cây l c nói riêng g p khơng ít nh ng khó khăn.
Vào v xn thư ng g p h n vào ñ u v và nhi t ñ th p vào tháng 1,
tháng 2 d n ñ n kh năng m c m m c a l c r t th p. Chính s m c m m kém
ñã làm cho các giai ño n sinh trư ng k ti p b

nh hư ng, cây sinh trư ng

còi c c, t l cây s ng th p…d n ñ n năng su t th p.
Vi t Nam trong công tác ch n t o gi ng l c ñã t o ra b gi ng có đ c
đi m nơng sinh h c r t phong phú. ð c bi t có nh ng gi ng l c ñã ñư c ch n

t o có kh năng thích ng r ng phù h p v i nhi u vùng sinh thái khác nhau.
Trên th c t cho th y,

Vi t Nam đã hình thành các b gi ng l c thích h p

v i vùng đ t các t nh phía Nam, Tây Ngun, các nhóm gi ng l c phù h p
v i ñ t cát ven bi n, gi ng l c phù h p v i kh năng thâm canh cao; Gi ng
l c phù h p cho vùng ñ t nghèo dinh dư ng và khơ h n, khơng có ñi u ki n
tư i tiêu, cho các vùng ñ t ph thu c hoàn toàn vào nư c tr i.

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

1


Tuy nhiên

m i vùng sinh thái c th , c n thi t ph i nghiên c u, xác

ñ nh nh ng gi ng l c có kh năng thích nghi v i đi u ki n sinh thái đó. Vì
v y vi c nghiên c u xác đ nh gi ng l c có ti m năng năng su t cao, ch ng
ch u t t v i sâu b nh h i, đ c bi t có kh năng ch u h n, có kh năng sinh
trư ng t t trong ñi u ki n ñ t x u, nghèo dinh dư ng và hoàn toàn ph thu c
vào nư c tr i cho huy n Bá Thư c, t nh Thanh Hóa là h t s c c n thi t.
m t hư ng khác l i cho th y, bi n pháp k thu t ñ ñ m b o cho cây
l c có th phát huy t i ña ti m năng sinh trư ng c a gi ng đó ngay t khi b t
đ u gieo h t, ñ c bi t khai thác ñư c các y u t ngo i c nh làm tăng năng su t
và ch t lư ng s n ph m như ánh sáng, nư c, dinh dư ng, đ t đai…thơng qua
đó các cá th và qu n th cây tr ng phát tri n t t ngay t giai đo n đ u thì y u
t m t ñ ñư c xem là bi n pháp t i ưu cho m t gi ng l c m i ñ t t i năng

su t t i ña

m t vùng sinh thái c th . Ngoài ra nh ng k t qu nghiên c u

cũng ch ra r ng ñ tăng cư ng s c hút nư c, hút dinh dư ng c a b r l c thì
vi c gieo h t theo h c (2 – 3 h t/h c) s giúp cho b r c a cây l c xuân ñâm
xâu vào trong ñ t ñ hút nư c hơn là gieo 1 h t/h c.
Rõ ràng là vi c gieo tr ng v i m t ñ h p lý s t o ñi u ki n cho dinh
dư ng và nh t là ánh sáng m t tr i chi u vào t ng cây l c làm nâng cao kh
năng quang h p c a cây, làm tăng kh năng sinh trư ng, s tích lũy ch t khơ
làm ti n ñ cho quá trình t o hoa, qu nhi u và tăng năng su t l c.
Trên cơ s đó, dư i s hư ng d n c a PGS. TS ðồn Th Thanh
Nhàn, chúng tơi th c hi n ñ tài: “Nghiên c u xác ñ nh m t s gi ng và m t
đ gieo tr ng thích h p ñ i v i cây l c vùng ñ t ñ i t i huy n Bá Thư c,
t nh Thanh Hóa”.

Trư ng ð i h c Nơng Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

2


1.2 M c đích, u c u và gi i h n c a đ tài
1.2.1. M c đích
Xác đ nh ñư c v gi ng và m t ñ gieo tr ng thích h p đ đ t năng
su t l c cao cho vùng ñ t ñ i huy n Bá Thư c, t nh Thanh Hóa. T ñó làm cơ
s ph c v cho s n xu t và m r ng di n tích tr ng l c t i huy n.
1.2.2. Yêu c u
- ði u tra tình hình s n xu t và k thu t tr ng l c t i huy n Bá Thư c,
t nh Thanh Hóa.
- Nghiên c u kh năng sinh trư ng, phát tri n, năng su t và kh năng

ch ng ch u sâu b nh h i c a c a m t s gi ng l c m i vùng ñ t ñ i huy n Bá
Thư c, t nh Thanh Hóa.
- Nghiên c u kh năng sinh trư ng, phát tri n, kh năng cho năng su t
và ch ng ch u s u b nh c a gi ng l c L14 dư i nh hư ng c a m t ñ gieo
tr ng khác nhau.
1.2.3. Gi i h n c a ñ tài
- Trong các bi n pháp k thu t thâm canh, ñ tài m i ch nghiên c u v
bi n pháp m t đ tr ng.
- Các thí nghi m v gi ng và m t ñ m i ñư c th c hi n trong v xuân
2011 t i huy n Bá Thư c, t nh Thanh Hóa.
- Các thí nghi m th c hi n trong đi u ki n có che ph ni lơng là m t
ti n b k thu t m i tăng năng su t l c hi n nay, không th c hi n thí nghi m
trong đi u ki n khơng che ph ni lông.
1.3. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài
1.3.1. Ý nghĩa khoa h c
- Làm cơ s khoa h c ñ xác ñ nh các gi ng l c và m t ñ gieo tr ng

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

3


thích h p cho vùng đ t đ i trong ñi u ki n ph thu c vào nư c tr i t i huy n
Bá Thư c, t nh Thanh Hóa.
- Góp ph n b sung các thơng tin và tài li u nghiên c u cây l c

vùng

ñ t ñ i ñ t năng su t cao và ch t lư ng t t.
1.3.2. Ý nghĩa th c ti n

- B sung v gi ng l c t t, cũng như m t ñ phù h p cho vùng đ t đ i
hồn tồn ph thu c vào nư c tr i t i huy n Bá Thư c, t nh Thanh Hóa nói
riêng và các vùng tương t nói chung.

Trư ng ð i h c Nơng Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

4


2. T NG QUAN TÀI LI U
2.1. Cơ s khoa h c c a ñ tài
2.1.1. Ngu n g c và s phân b c a cây l c
Căn c theo tài li u kh o c h c, nhi u nhà khoa h c ñã xác ñ nh cây
l c ñư c tr ng cách ñây t 3.200 – 3.500 năm thu c th i kỳ Ti n ñ g m
Las Haldar (theo Engen). Cây l c ñư c ghi vào s sách t th k th XVI.
Ngư i da ñ Inca, th dân Nam M ñã ñ t t i m t n n văn minh nông nghi p
khá cao và h ñã tr ng l c su t d c các vùng ven bi n Peru [21].
T ñ u th k th XVI, ngư i B ðào Nha ñã nh p cây l c vào b bi n
Tây Mexico ñ n Philippin. T ñây l c ñư c tr ng
ðông Nam Á,

Trung Qu c, Nh t B n,

n ð và b bi n phía đơng b c nư c Úc. T ðơng Nam Á (

có l t Malaysia ho c Srilanca), l c ñư c ñưa t i Madagaxca và ðông Phi.
Như v y, t vùng nguyên b n

Nam Mĩ, b ng nhi u con ñư ng, l c ñã phân

b kh p nơi trên th gi i và đ c bi t thích ng r ng và phát tri n

các vùng

nhi t ñ i, á nhi t đ i, các vùng có khí h u m. ð c bi t l c đã tìm đư c m nh
ñ t phát tri n thu n l i

Châu Phi và vùng nhi t ñ i Châu Á, trong ñó có

Vi t Nam. S giao lưu r ng rãi c a cây l c trên th gi i

kh p các châu l c,

ñ c bi t là Châu Phi, Châu Mĩ, Châu Á...đã hình thành nhi u vùng gen th
c p, thơng qua đó làm phong phú h gen c a l c. Hi n nay Vi t Nam cũng
như nhi u nư c khác trên th gi i như Trung Qu c,

n ð ,...có b gi ng l c

r t phong phú, cho phép có th ch n t o ho c l a ch n các gi ng l c phù h p
cho m t vùng sinh thái c th [20], [21].
2.1.2 Yêu c u sinh thái c a cây l c
Trong các y u t khí h u, nhi t ñ và ch ñ nư c nh hư ng l n ñ n
sinh trư ng phát tri n và kh năng cho năng su t c a l c. Các y u t khí h u
là nhân t quy t ñ nh s phân b l c trên th gi i.
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

5

+ Nhi t ñ
Nhi t ñ là y u t ngo i c nh ch y u có tương quan ñ n th i gian sinh
trư ng c a l c. Theo Nguy n Th Cơn t ng tích ơn h u hi u c a l c là 2.6004.800oC thay ñ i tuỳ theo gi ng [3]. Nhi t ñ là m t trong hai y u t chính
nh hư ng ñ n th i gian m c và th i gian sinh trư ng dinh dư ng (th i kỳ
cây con) c a l c.
Cũng theo Nguy n Th Cơn, trong đi u ki n đ ng ru ng, nhi t đ 28300C là thích h p nh t v i quá trình n y m m, v i nhi t đ trên l c có th m c
sau gieo 5- 6 ngày là thích h p. Th i gian m c quá ng n do nhi t ñ cao có th
d n t i làm y u cây con, vì cư ng đ hơ h p c a h t quá l n dư i nh hư ng c a
nhi t ñ cao, làm tiêu hao dinh dư ng c a h t trong th i kỳ n y m m.
Trong th i kỳ sinh trư ng dinh dư ng, t ng tích ơn u c u 700 1.000oC. Khi nhi t đ trung bình 20 - 30oC, các q trình sinh trư ng dinh
dư ng đư c ti n hành thu n l i, nh t là s phân cành và phát tri n b r . Th i
gian trư c ra hoa c a l c đư c kéo dài thích h p (30 - 35 ngày)
trung bình 25 - 28oC khi đó kh năng tích lu ch t khơ

nhi t đ

các b ph n dinh

dư ng ñư c ti n hành thu n l i, th i kỳ phân hoá m m hoa cũng ñư c kéo dài
hơn t o ñi u ki n tăng s hoa, qu và tr ng lư ng h t c a l c. Theo các tài
li u nghiên c u cho th y

vùng nhi t ñ i, nhi t ñ 28 - 30oC, th i gian sinh

trư ng dinh dư ng thích h p nh t là 30 ngày.
Kh năng ch u rét c a l c cao nh t là

th i kỳ trư c ra hoa, tuy nhiên

nhi t ñ dư i 18 - 20oC làm c ch sinh trư ng, phát tri n c a l c, c n tr s

phân hoá m m hoa và gi m kh i lư ng ch t khô c a cây. Nhi t ñ xu ng quá
th p dù trong th i gian ng n cũng có th làm ch t cây (Gillier, 1968).
Quá trình ra hoa c a l c địi h i nhi t đ tương đ i cao, theo Gillier
(1968) nhi t ñ thu n l i cho s ra hoa c a l c là 24 - 33oC, và h s hoa có
ích cao nh t 21% ñ t ñư c

nhi t ñ ban ngày 29oC, ban đêm 23oC.

Trư ng ð i h c Nơng Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

6


Th i kỳ ra hoa k t qu là th i kỳ yêu c u nhi t ñ cao nh t, th i kỳ này
ch chi m 1/3 chu kỳ sinh trư ng c a l c nhưng tích ơn địi h i b ng 2/3 t ng
tích ơn c a c ñ i s ng cây l c. Nhi t ñ t i th p sinh h c cho s hình thành
các cơ quan sinh th c c a l c là 15 - 20oC.
Q trình chín địi h i nhi t ñ gi m hơn so v i th i kỳ trư c. Trong
th i kỳ chín, nhi t đ trung bình 25 - 28oC là thích h p. Theo ý ki n c a
nhi u tác gi , trong ñi u ki n nhi t ñ ban đêm 19oC, ban ngày 28oC có l i
cho q trình tích lu ch t khơ vào h t. Trong th i kỳ này, s chênh l ch nhi t
ñ gi a ngày và ñêm l n (kho ng 8 -10oC) có l i cho q trình v n chuy n
v t ch t vào h t. Như v y

các vùng nhi t ñ i, tr ng l c vào v xn có đi u

ki n nhi t đ thích h p hơn v thu đơng và v l c xn ñư c xem là v l c
chính c a Vi t Nam cũng như các nư c có đi u ki n nhi t ñ i m khác [19].
+ Ánh sáng
Theo nghiên c u c a Bùi Huy ðáp, Nguy n Danh ðông cho th y: th i

gian sinh trư ng c a l c h u như ch ph thu c vào cư ng đ ánh sáng mà
khơng ph thu c vào quang chu kỳ [18], [21].
S gi n ng/ngày có nh hư ng rõ r t t i s sinh trư ng và phát d c
c a l c, quá trình n hoa thu n l i khi s gi n ng ñ t kho ng 200 gi /tháng.
các t nh phía B c, trong đi u ki n v xn, nên b trí th i v đ l c ra hoa
vào tháng 4, n u l c ra hoa s m hơn, s gi n ng th p, làm gi m s hoa
n /ngày, kéo dài th i gian ra hoa, làm gi m t ng s hoa.
+ Yêu c u v nư c
Nư c là y u t ngo i c nh có nh hư ng l n nh t ñ n năng su t c a
l c, tuy l c ñư c coi là cây tr ng ch u h n, song th c t l c ch ch u h n

m t

giai ño n nh t ñ nh.
ð
80% ñ

m ñ t trong su t th i gian sinh trư ng c a l c yêu c u kho ng 70m gi i h n ñ ng ru ng, yêu c u này cao hơn m t chút

hoa k t qu c n m ñ ñ t 80 - 85% và gi m

th i kỳ ra

th i kỳ chín c a h t.

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

7

T ng nhu c u v nư c trong su t th i kỳ sinh trư ng c a l c t m c
ñ n thu ho ch là 450 - 700mm (Gillier, 1968), nhu c u này thay ñ i tuỳ gi ng
và th i kỳ sinh trư ng khác nhau.
Th i kỳ kh ng ho ng nư c c a l c ñư c nhi u tác gi công nh n là th i
kỳ ra hoa r , th i kỳ đâm tia, th i kỳ hình thành qu và h t, trong đó th i kỳ
ra hoa r m n c m nh t n u thi u nư c. N u ñư c cung c p ñ nư c trong
th i kỳ ra hoa - làm qu và h t, năng su t tương ñương v i cây ñư c cung c p
nư c trong c q trình sinh trư ng.
+ u c u v đ t đai
Theo các nhà khoa h c, l c khơng u c u kh t khe v đ phì đ t, do
ñ c ñi m sinh lý c a l c, đ t tr ng l c ph i ln tơi x p ñ tho mãn ba yêu
c u là giúp b r phát tri n, tăng cư ng ho t ñ ng c a vi sinh v t c ñ nh
ñ m, thu n l i cho quá trình hình thành qu và thu ho ch. Do v y tiêu chu n
ñ u tiên trong ch n ñ t tr ng l c là thành ph n cơ gi i đ t: đ t thích h p tr ng
l c ph i là đ t nh có thành ph n cát thơ m n nhi u hơn đ t sét, nói chung các
lo i đ t pha cát, đ t th t nh , có k t c u viên, dung tr ng ñ t 1,1 - 1,35, ñ
h ng 38 - 50% là thích h p v i cây l c, nh ng lo i ñ t này d tơi x p, kh
năng gi nư c và thoát nư c t t.
Theo Nguy n Th Chinh (2005) l c u c u đ t có pH hơi chua, g n
trung tính (pH t 5,5 - 7,0) là r t thích h p. Tuy nhiên, kh năng ch u ñ ng
v i pH ñ t c a l c r t cao, l c có th ch u đư c pH t 4,5 - 8,9 [11].
Nói chung l c ưa ñ t sáng màu, hàm lư ng ch t h u cơ dư i 2%, trên
nh ng ñ t này, l c thư ng đ t kích thư c qu l n và v qu sáng màu, thu
ho ch d , ch t lư ng qu và h t ñ u cao. Như v y tr ng l c trên đ t đ i tuy có
ưu đi m là có thành ph n cơ gi i nh , song ñ t thư ng chua, nghèo dinh
dư ng và là vùng có di n tích đ t ph thu c nhi u vào nư c tr i nên c n chú
ý ch n các gi ng l c có kh năng ch u h n, ch u ñ t x u, kh năng ch ng ch u
sâu b nh t t, tính thích ng r ng và có th i gian sinh trư ng phù h p v i cơ

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

8


c u mùa v c a vùng.
* Căn c vào yêu c u sinh thái c a l c cho th y: t i các t nh phía B c
Vi t Nam như Thanh Hóa nói chung và huy n Bá Thư c nói riêng tr ng l c
trong v xuân s có nhi u thu n l i v ñi u ki n khí h u như nhi t ñ , ánh
sáng, nư c,...ñ ñ t năng su t cao. Tuy nhiên n u tr ng l c

nh ng vùng đ t

đ i khơ h n, hồn tồn ph thu c vào nư c tr i ngoài vi c xác ñ nh các gi ng
l c phù h p, r t c n thi t ph i nghiên c u m t đ tr ng. Trên cơ s đó khai
thác t i ña các ñi u ki n sinh thái, ñ c bi t là ánh sáng, dinh dư ng, ñ t ñai
cho năng su t cá th và qu n th cao, thơng qua đó đ t t i năng su t và hi u
qu kinh t c a l c t i ưu.
2.1.3 Cơ s khoa h c c a vi c xác ñ nh m t đ tr ng thích h p
Trong q trình sinh trư ng, phát tri n qu n th cây tr ng luôn t n t i
m i quan h c nh tranh cùng lồi. ðó là s canh tranh v ngu n s ng: nhi t
ñ , ánh sáng, ñ

m, dinh dư ng c a t ng cá th . Vì v y, trong k thu t canh

tác vi c ñi u hịa m i quan h này có ý nghĩa l n trong vi c t o năng su t
qu n th cao nh t. Xác ñ nh m t ñ h p lý là m t trong nh ng bi n pháp k
thu t quan tr ng quy t ñ nh ñ n năng su t thu ho ch c a qu n th l c.
N u tr ng thưa, ánh sáng chi u ñ u trên b m t tán cây, hi u qu s
d ng năng lư ng ánh sáng c a t ng cá th cao, cây sinh trư ng t t, phân cành
nhi u, tích lũy đư c nhiêu ch t khơ, di n tích lá trên cây l n. Tuy nhiên ch s

di n tích lá l i nh nên khơng t n d ng ñư c ánh sáng d n ñ n năng su t th c
thu b gi m, ñ ng th i tr ng thưa q trình thốt hơi nư c m nh, c d i phát
tri n nhi u.
Ngư c l i, n u tr ng v i m t ñ quá d y, các cây che khu t nhau, d n
ñ n hi n tư ng canh tranh nhau v ánh sáng. Các lá phía dư i khơng nh n
ñư c ánh sáng ñ quang h p, gia tăng hô h p vô hi u, h u qu là cây ít phân
cành, vươn lóng dài, ít đ t h u hi u, gi m kh năng ch ng ch u d ch h i d n
ñ n năng su t gi m.

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

9


ð t tr ng l c trên vùng ñ t ñ i huy n Bá Thư c, t nh Thanh Hóa có
hàm lư ng dinh dư ng th p, nên năng su t cá th c a l c không cao, vì v y s
d ng m t đ d y h p lý ñ t o nên năng su t qu n th cao nh t s là m t ñ nh
hư ng ñúng cho s n xu t l c c a vùng.
2.2 Tình hình s n xu t l c trên th gi i và

Vi t Nam

2.2.1. Tình hình s n xu t l c trên th gi i
Cây l c tuy ñã tr ng lâu ñ i

nhi u nư c trên th gi i nhưng cho ñ n

gi a th k th XVIII, s n xu t l c v n mang tính t cung, t c p cho t ng
vùng. Cho t i khi công nghi p ép d u l c phát tri n m nh, vi c buôn bán l c
ph n th nh và tr thành ñ ng l c thúc ñ y s n xu t l c. Trên th gi i hi n nay

nhu c u s d ng và tiêu th l c ngày càng tăng là ti n ñ khuy n khích nhi u
nư c ñ u tư phát tri n s n xu t l c v i di n tích ngày càng l n.
B ng 2.1. Di n tích, năng su t, s n lư ng l c trên th gi i trong nh ng
năm qua (1998 – 2009)
Ch tiêu
Năm
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009

Di n tích
(Triêu ha)

Năng su t
(t /ha)

S n lư ng
(tri u t n)

23,22
22,82

23,24
23,07
22,97
23,06
23,74
24,04
21,62
22,46
23,96
23,95

14,56
13,97
14,94
15,55
14,42
15,64
15,35
15,98
15,35
16,46
15,71
15,22

33,82
31,88
34,73
35,88
33,13
36,08

36,44
38,44
33,19
36,98
37,65
36,46

Ngu n: (năm 2011)

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

10


Trong s các cây l y d u, cây l c có di n tích s n lư ng đ ng th 2 sau
ñ tương và ñư c tr ng r ng rãi

hơn 100 nư c trên th gi i, t 40 vĩ ñ B c

ñ n 40 vĩ ñ Nam. T ng h p t ngu n s li u c a Fao (2011) cho th y di n
tích tr ng l c trên toàn th gi i t năm 1998 – 2009 có bi n đ ng. Năm 1998
và năm 2000 di n tích l c là 23,32 và 23,24 tri u ha, ñ n năm 2006 di n tích
21,62 tri u ha, gi m 1,62 tri u ha so v i năm 2000. ð n năm 2009 di n tích
tăng lên 23,95 tri u ha, tăng 2,33 tri u ha so v i năm 2006.
Xét v năng su t l c, nh ng nư c có di n tích tr ng l c l n, l i có năng
su t th p và m c tăng năng su t khơng đáng k . Trong nh ng năm g n ñây
nh áp d ng ti n b k thu t và s d ng gi ng l c m i nên năng su t l c trên
th gi i tăng v i m c n đ nh tính t năm 2000 ñ n nay. Tuy nhiên năng su t
l c gi a các qu c gia trên th gi i có s chênh l ch nhau khá l n. Khu v c
B c M m c dù di n tích tr ng l c khơng nhi u (820 – 850 nghìn ha), nhưng

l i là vùng có năng su t cao nh t (28,0 t /ha). Trong khi đó Châu Phi tr ng
kho ng 6.400 nghìn ha, nhưng năng su t ch 7,8 t /ha. (Nguy n Th D n và
CS, 1995) [13]. Châu Á nh s n l c c a các qu c gia ñ u tư, nghiên c u áp
d ng các ti n b khoa h c k thu t nên năng su t l c tăng nhanh (tăng t
13,97 t /ha năm 1999 lên 15,22 t /ha năm 2009).
S n lư ng l c trên th gi i trong nh ng năm g n đây có xu hư ng tăng
và đ t 37,65 – 36,46 tri u t n vào các năm 2008 – 2009, trong đó các nư c có
s n lư ng l c ñ t 1 tri u t n/năm là n ð , Trung Qu c và M .
Tuy nhiên, nghiên c u tình hình s n xu t l c trên th gi i cho th y: s n
lư ng l c ñư c s n xu t ra hàng năm, ch y u do m t s nư c có s n lư ng
trên m t tri u t n/năm t o ra là:

n ð (8,0 tri u ha), Trung Qu c (3,76 –

5,12 tri u ha), M (0,53 – 0,65 tri u ha). Trong s các nư c tr ng l c thì

n

ð , Trung Qu c, Nigieria, M và Indonexia là nh ng nư c có s n lư ng l c
hàng năm cao nh t [42].

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

11


2.2.2. Tình hình s n xu t l c

Vi t Nam

Nh ng năm trư c ñây Vi t Nam do còn thi u v lương th c nên trong
s n xu t nông nghi p ch y u t p trung vào s n xu t cây lương th c, vì v y cây
l c chưa đư c quan tâm trú tr ng ñ u tư, năng su t, s n lư ng l c th p. Nh ng
năm g n đây do có s chuy n d ch cơ c u cây tr ng và s n xu t hàng hóa đã
góp ph n thúc đ y tăng v di n tích, năng su t và s n lư ng l c. Năm 2005
Vi t Nam ñ ng th 12 v di n tích, năng su t và s n lư ng l c trên th gi i.
V phân b , l c ñư c tr ng

h u h t các vùng sinh thái nông nghi p

Vi t Nam. Di n tích l c chi m 28% t ng di n tích cây cơng nghi p hàng năm
(đay, cói, mía, l c, đ u tương, thu c lá); Tuy nhiên, có 6 vùng s n xu t chính
như sau:
Vùng ð ng b ng sơng H ng: l c đư c tr ng ch y u

Hà N i, Vĩnh

Phúc, Hà Tây, Nam ð nh, Ninh Bình v i di n tích 31.400 ha, chi m 29,3%.
Vùng ðơng B c: l c ñư c tr ng ch y u

B c Giang, Phú Th , Thái

Nguyên v i di n tích 31.000 ha, chi m 28,9%.
Vùng Duyên h i B c Trung B là vùng tr ng ñi m l c c a các t nh phía
B c v i di n tích 74.000 ha (chi m 30,5%), t p trung

các t nh Thanh Hoá

(16.800 ha), Ngh An (22.600 ha), Hà Tĩnh (19.900 ha).
Vùng Duyên h i Nam Trung B : di n tích tr ng l c 23.100 ha (chi m

9,5%), ñư c tr ng t p trung

2 t nh Qu ng Nam, Bình ð nh.

Vùng Tây Ngun: di n tích tr ng l c 22.900 ha (chi m 9,4%), ch y u
t nh ð c L c (18.200 ha).
Vùng ðông Nam B : l c ñư c tr ng t p trung

các t nh Tây Ninh, Bình

Thu n, Bình Dương v i t ng di n tích 42.000 ha [5].

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

12


B ng 2.2. Di n tích, năng su t, s n lư ng l c trong nư c (1999 - 2009)
Ch tiêu
Năm
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008

2009

Di n tích
(Nghìn ha)

Năng su t
(t /ha)

S n lư ng
(Nghìn t n)

247,6
244,9
244,6
246,7
243,8
263,7
269,6
246,3
254,5
255,3
249,2

12,85
14,51
14,84
16,23
16,66
17,79
18,15

18,64
20,03
20,77
21,07

318,1
355,3
363,1
400,4
406,2
469,0
489,3
464,8
510,0
530,2
525,1

Ngu n: T ng c c th ng kê Vi t Nam
Trong vòng 10 năm qua, s n xu t l c

Vi t Nam đã có nh ng bư c

chuy n bi n tích c c v năng su t và s n lư ng, nhưng di n tích tr ng l c
tăng khơng đáng k . Tuy nhiên, di n tích l c

các t nh phía B c có xu hư ng

tăng d n t 123,3 ngàn ha năm 1995 lên 143,3 ngàn ha năm 2003.
phía B c, di n tích l c tăng ch y u

các t nh

các t nh Nam ð nh, Ninh Bình, Thanh

Hố, Hà Tĩnh và Phú Th . Di n tích tr ng l c

các t nh phía Nam gi m t

133,6 ngàn ha năm 1995 xu ng 98,5 ngàn ha năm 2003, di n tích gi m m nh
nh t

t nh Tây Ninh (t 41,1 ngàn ha năm 1995 xu ng cịn 19,8 ngàn ha năm

2003) và ti p đó

t nh Long An. Di n tích l c

cây ăn qu và cây cà phê phát tri n
Năng su t l c

các t nh phía Nam gi m do

t.

phía B c thư ng th p hơn năng su t l c

các t nh phía

Nam. Tuy nhiên, bư c đ u đã có m t s t nh ñ t năng su t l c bình quân cao
như: Nam ð nh 37,7 t /ha (nh áp d ng gi ng l c m i và k thu t che ph

nilon); Hưng Yên 27,7 t /ha; Thành ph H Chí Minh 28,7 t /ha; Trà Vinh

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

13


28,8 t /ha; Khánh Hoà 26,0 t /ha; Phú Th 15,74 t /ha.
Qua b ng 2.2 cho th y:
- Di n tích l c c a Vi t Nam tăng khơng đáng k và đ t t 255,3 đ n
249,2 nghìn ha.
- Năng su t l c tăng đáng k , t 12,85 t /ha ñ n 14,51 t /ha năm 1999 –
2000 ñã tăng lên 20,77 và 21,07 t /ha vào năm 2008 – 2009, m c tăng bình
quân t i 1,5 l n.
- V s n lư ng cũng th hi n m c tăng tương t như năng su t.
2.2.3. Tình hình s n xu t l c

Thanh Hóa

B ng 2.3. Di n tích, năng su t và s n lư ng l c c a t nh Thanh Hóa
(2001 – 2009)
Ch tiêu
Năm
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004

2005
2006
2007
2008
2009

Di n tích
(nghìn ha)

Năng su t
(t /ha)

S n lư ng
(nghìn t n)

16,0
16,1
16,3
16,2
16,8
16,8
18,0
18,4
16,2
16,8
15,6
16,1

13,4
11,7

15,0
15,3
16,1
16,4
16,1
15,9
14,4
17,5
18,5
17,0

21,4
18,8
24,4
24,7
24,1
27,5
28,9
29,3
23,6
29,4
28,8
27,4

Ngu n: C c th ng kê t nh Thanh Hoá, 2010
Thanh Hoá là m t t nh B c Trung B có đi u ki n khí h u đ c bi t
mang tính ch t chuy n ti p gi a Mi n B c và Mi n Trung. Theo niên giám
th ng kê c a t nh, trong m t th i gian dài t năm 1980 ñ n năm 1997 năng
su t l c c a Thanh Hoá ch dao ñ ng trên 10 t /ha, th p hơn nhi u so v i

Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

14


năng su t trung bình c a tồn qu c.
ð n năm 1998 là năm ñ u tiên năng su t l c c a Thanh Hố đ t 13,4
t /ha. Năm 1999, do ñi u ki n th i ti t khó khăn (đ u v g p rét ñ m, rét h i,
cu i v g p mưa l n, kéo dài) năng su t l c l i gi m xu ng ch còn 11,7 t /ha.
ð n năm 2000, năng su t l c c a Thanh Hố đ t 15 t /ha, là năm đ u tiên
Thanh Hố vư t năng su t trung bình c a toàn qu c. Niên v năm 2002 năng
su t l c c a Thanh Hố đã đ t t i 16,1 t /ha. T năm 2007 ñ n nay, năng su t
ñã tăng lên ñ t 17,5 t /ha ñ n 18,5 t /ha. Tuy nhiên năng su t v n th p hơn
nhi u so v i các vùng tr ng l c khác trong c nư c.
T năm 2001 ñ n năm 2009 nh n th y:
- Năng su t l c c a Thanh Hóa có xu hư ng tăng t 11,7 – 13,4 t /ha
(1998 – 1999) ñ n 17 – 18,5 t /ha vào năm 2008 – 2009.
- Di n tích tăng khơng ñáng k dao ñ ng trong kho ng 16.000ha.
- S n lư ng tăng dao ñ ng trong kho ng 18,8 – 21,4 nghìn t n năm
1998 – 1999 đ n 27,4 – 28,8 nghìn ha năm 2008 – 2009.
2.2.4. Tình hình s n l c

huy n Bá Thư c, t nh Thanh Hóa

L c là cây tr ng đư c tr ng r t lâu trên các vùng ñ t đ i, đ t bãi ven
sơng, đ t vư n…di n tích tr ng l c dao đ ng trong kho ng t 503 – 632
ha/năm, chi m kho ng 3,5 – 3,6% t ng di n tích gieo tr ng.
B ng 2.3. Di n tích, năng su t, s n lư ng l c c a huy n Bá Thư c
(2006 – 2010)
Ch tiêu

Năm
2006
2007
2008
2009
2010

Di n tích
(ha)

Năng su t
(t /ha)

S n lư ng
(t n)

616
632
540
542
503

15,0
15,0
17,3
16,8
18,6

924,0
948,0

934,2
910,6
935,6

(Ngu n: Phòng Th ng kê huy n Bá Thư c, t nh Thanh Hóa)
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

15


Năng su t l c có xu th tăng, nhưng khơng n đ nh. C th năng su t
l c tăng t 15,0 t /ha năm 2006 lên 17,3 t /ha vào năm 2008 sau đó gi m cịn
16,8 t /ha năm 2009 và ñ t cao hơn vào năm 2010 (18,6 t /ha).
Ngư c l i v i năng su t, di n tích và s n lư ng l c c a huy n l i gi m
ñáng k vào các năm 2009, 2010 do qu ñ t ñã dành cho cây mía, cây săn.
Như v y ñ

n ñ nh và nâng cao s n lư ng l c c a huy n, trong ñi u

ki n qu ñ t giành cho l c t 500 – 600 ha, gi i pháp tăng năng su t l c thơng
qua bi n pháp k thu t đ xác đ nh gi ng t t và m t ñ tr ng thích h p đư c
xem là m t đ nh hư ng ñúng cho các vùng l c ñ t ñ i c a huy n.
2.3. M t s nghiêu c u v cây l c trên th gi i và

Vi t Nam

2.3.1. Nh ng nghiên c u v cây l c trên th gi i
2.3.1.1. K t qu nghiên c u v ch n t o gi ng
M c tiêu chính c a các nhà ch n t o gi ng là t o ra các gi ng có ti m
năng năng su t cao, thích ng v i đi u ki n mơi trư ng sinh thái khau, các

ñi u ki n ñ u tư và canh tác khác nhau, kháng ho c ch ng ch u v i m t s
loài sâu b nh h i. Vì l c đư c tr ng

các h th ng luân canh cây tr ng và

ñi u ki n sinh thái khác nhau do v y m c tiêu c th trong công tác ch n t o
gi ng cũng ln thay đ i đ phù h p v i yêu c u th c ti n.
ð làm t t công tác ch n t o gi ng, vi c ñánh giá và b o qu n ngu n
gen c a cây l c là vi c làm r t quan tr ng, ñã ñư c nhi u t ch c và qu c gia
trên th gi i làm t t.
1976),

M ñã thu th p ñư c g n 29.000 lư t m u (Bank,

n ð ñã thu th p ñư c 6.920 m u gi ng,

Australia thu th p ñư c

g n 12.200 lư t m u gi ng, Trung Qu c là qu c gia có di n tích và năng su t
l c trên th gi i cũng ñã thu th p ñư c trên 6.000 lư t m u gi ng t các vùng
khác nhau (Liao Boshou, 1975). Vi n nghiên c u các cây tr ng Qu c t cho
vùng nhi t ñ i bán khơ h n (ICRISAT) Hyderabat,

n ð đã đư c ch ñ nh

th c hi n vi c thu th p, ñánh giá, b o qu n và phân ph i các v t li u di truy n
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………….

16