sinh học 12 bài 12. di truyền liên kết với giới tính và di truyền ngoài nhân

Bài12 : DI TRUYỀN LIÊN KẾT VỚI GIỚI TÍNH VÀ DI
TRUYỀN NGOÀI NHÂN
I- DI TRUYỀN LIÊN KẾT VỚI GIỚI TÍNH :
1- Nhiễm sắc thể và cơ chế tế bào học xác
1- Nhiễm sắc thể và cơ chế tế bào học xác
định giới tính bằng nhiễm sắc thể .
định giới tính bằng nhiễm sắc thể .
a) Nhiễm sắc thể giới tính :
a) Nhiễm sắc thể giới tính :
- Nhiễm sắc thể giới tính là gì ?
- Nhiễm sắc thể giới tính là gì ?
NST giới tính là nhiễm sắc thể chứa các gen
NST giới tính là nhiễm sắc thể chứa các gen
quy đinh giới tính . Ngoài các gen quy
quy đinh giới tính . Ngoài các gen quy
định
định


giới tính còn chứa các gen khác
giới tính còn chứa các gen khác

- C
- C
ặp NST giới tính XX gồm 2 chiếc tương
ặp NST giới tính XX gồm 2 chiếc tương
đồng ,t
đồng ,t
rong cặp NST giới tính XY có những
rong cặp NST giới tính XY có những

đoạn tương đồng và những đoạn không tương
đoạn tương đồng và những đoạn không tương
đồng
đồng
- Đoạn không tương đồng chứa các gen đặc
- Đoạn không tương đồng chứa các gen đặc
trưng cho NST, còn đoạn tương đồng chứa các
trưng cho NST, còn đoạn tương đồng chứa các
lôcut gen gi
lôcut gen gi
ống
ống
nhau .
nhau .
-HS quan sát hình 12.1SGK cặp NST XY ở
-HS quan sát hình 12.1SGK cặp NST XY ở
người . Hãy cho biết đặc điểm của các gen nằm
người . Hãy cho biết đặc điểm của các gen nằm
trên vùng tương đồng và vùng không tương
trên vùng tương đồng và vùng không tương
đồng ?
đồng ?

b) Một số cơ chế tế bào học xác định giới tính
b) Một số cơ chế tế bào học xác định giới tính
bằng NST .
bằng NST .
- Ở ruôì giấm và các loài động vật có vú NST
- Ở ruôì giấm và các loài động vật có vú NST
giới tính cái là XX và giới tính đực là XY

giới tính cái là XX và giới tính đực là XY
- Ở các loài chim,ếch nhái, bò sát và bứơm,
- Ở các loài chim,ếch nhái, bò sát và bứơm,
dâu tây … NST giới tính cái là XY và giới
dâu tây … NST giới tính cái là XY và giới
tính đực là XX
tính đực là XX
-
Bọ xít,châu chấu,rệp … NST giới tính cái là
Bọ xít,châu chấu,rệp … NST giới tính cái là
XX và giới tính đực là XO
XX và giới tính đực là XO
2- Di truyền liên kết với giới tính :
2- Di truyền liên kết với giới tính :
a) Gen
a) Gen
trên NST giới tính X
trên NST giới tính X
-Thí nghiệm của Moocgan :
-Thí nghiệm của Moocgan :
-
B
B
ọ nhậy
ọ nhậy
NST giới tính cái là XO và giới tính
NST giới tính cái là XO và giới tính
đực l
đực l
à XX

à XX


-
Ở người nam cặp NST XY cho mấy loại giao
Ở người nam cặp NST XY cho mấy loại giao
tử, tỷ lệ mỗi loại
tử, tỷ lệ mỗi loại


như thế nào ?
như thế nào ?
-
Ở người nam cặp NST XY luôn cho 2 loại
Ở người nam cặp NST XY luôn cho 2 loại
giao tử là X và Y với tỷ lệ là 1 :1 nên giới tính
giao tử là X và Y với tỷ lệ là 1 :1 nên giới tính
nam : nữ
nam : nữ
≈ 1: 1
≈ 1: 1

x
x
P t/c
F
1
100%
X
F

1
x F
1
F
2 :
100% con cái mắt đỏ : 50% con đực mắt đỏ 50% con đực mắt trắng
F
2
Lai thuận

x
x
P t/c
F
1
100%
X
F
1
x F
1
F
2 :
1cái mắt đỏ : 1 cái mắt trắng : 1 đực mắt đỏ : 1 đực mắt trắng
Lai nghịch
F
2
:
100%

HS đọc mục I/2/a và thảo luận về kết quả của 2
HS đọc mục I/2/a và thảo luận về kết quả của 2
phép lai thuận và lai nghịch của Moocgan về kết
phép lai thuận và lai nghịch của Moocgan về kết
quả F
quả F
1
1
, F
, F
2.
2.
và kết quả đó có gì khác so với kết
và kết quả đó có gì khác so với kết
quả lai thuận và lai nghịch của Menđen ?
quả lai thuận và lai nghịch của Menđen ?
-
Kết quả của phép lai thuận và lai nghịch của
Kết quả của phép lai thuận và lai nghịch của
Moocgan là khác nhau và kết quả đó khác với
Moocgan là khác nhau và kết quả đó khác với
kết quả của Menđen ( giống nhau )
kết quả của Menđen ( giống nhau )


Điều khác nhau đó được Moocgan giải thích
Điều khác nhau đó được Moocgan giải thích
như thế nào ?
như thế nào ?
-HS quan sát H 12.2 SGK và GV yêu cầu 1 em

-HS quan sát H 12.2 SGK và GV yêu cầu 1 em
giải thích và GV bổ sung sau khi HS giải thích
giải thích và GV bổ sung sau khi HS giải thích
- Moocgan giải thích gen quy định màu sắc mắt
- Moocgan giải thích gen quy định màu sắc mắt
nằm trên NST X không có gen trên Y nên ruồi
nằm trên NST X không có gen trên Y nên ruồi
đực ( XY) chỉ mang 1 gen lặn trên NST X cũng
đực ( XY) chỉ mang 1 gen lặn trên NST X cũng
biểu hiện ra kiểu hình
biểu hiện ra kiểu hình

-Giải thích thí nghiệm : ( Lai thuận)
-Giải thích thí nghiệm : ( Lai thuận)
-Men
-Men
đen cho rằng các gen quy định màu
đen cho rằng các gen quy định màu
mắt nằm trên NST X không có alen nằm
mắt nằm trên NST X không có alen nằm
tương ứng nằm trên Y nên ở ruồi đực chỉ cần
tương ứng nằm trên Y nên ở ruồi đực chỉ cần
mang một gen lặn là biểu hiện ra kiểu hình
mang một gen lặn là biểu hiện ra kiểu hình
Gọi gen A là gen mắt đỏ nằm trên X, a quy
Gọi gen A là gen mắt đỏ nằm trên X, a quy
định mắt trắng nằm trên X ta có sơ đồ lai :
định mắt trắng nằm trên X ta có sơ đồ lai :
P
P

X
X
A
A
X
X
A
A


X
X
X
X
a
a
Y
Y
X
X
A
A


X
X
a ;
a ;

Y
Y
X
X
A
A
X
X
a
a


X
X
A
A
Y
Y
X
X
X
X
A ;
A ;
Y
Y
X
X
A ;
A ;

X
X
a
a
X
X
A
A
X
X
A
A


X
X
A
A
Y
Y
X
X
A
A
X
X
a
a
X
X

a
a
Y
Y
đỏ
đỏ
đỏ
đỏ
đỏ
đỏ
Trắng
Trắng


GP:
GP:


F
F
1
1
:
:


GF
GF
1
1

:
:


F
F
2
2
:
:

-Giải thích thí nghiệm : ( Lai nghịch )
-Giải thích thí nghiệm : ( Lai nghịch )
- Hãy vẽ sơ đồ lai của phép lai nghịch ?
- Hãy vẽ sơ đồ lai của phép lai nghịch ?
P
P


X
X
a
a
X
X
a
a


X

X
X
X
A
A
Y
Y
X
X
a
a


X
X
A ;
A ;
Y
Y
X
X
A
A
X
X
a
a


X

X
a
a
Y
Y
X
X
X
X
a ;
a ;
Y
Y
X
X
A ;
A ;
X
X
a
a
X
X
A
A
X
X
a
a

X
X
A
A
Y
Y
X
X
a
a
X
X
a
a
X
X
a
a
Y
Y


đỏ
đỏ
đỏ
đỏ
trắng
trắng
Trắng

Trắng


GP:
GP:


F
F
1
1
:
:


GF
GF
1
1
:
:


F
F
2
2
:
:
- Các gen nằm trên NST X không có alen tương

- Các gen nằm trên NST X không có alen tương
ứng trên Y có đặc điểm di truyền như thế nào ?
ứng trên Y có đặc điểm di truyền như thế nào ?
- Chú ý
- Chú ý


: các gen nằm trên NST X luôn có hiện
: các gen nằm trên NST X luôn có hiện
tượng di truyền chéo.
tượng di truyền chéo.
Ví dụ:
Ví dụ:
ở phép lai thuận
ở phép lai thuận
gen a từ đực P >con cái F
gen a từ đực P >con cái F
1
1
> Con đực F
> Con đực F
2
2

b)Gen tr
b)Gen tr
ên NST Y
ên NST Y
.
.

Các gen nằm trên Y có đặc điểm di truyền
Các gen nằm trên Y có đặc điểm di truyền
như thế nào so với gen nằm trên X ?
như thế nào so với gen nằm trên X ?
Ví dụ :
Ví dụ :
ở người gen xác định túm lông trên
ở người gen xác định túm lông trên
tai, và gen gây bệnh hói đầu luôn di truyền từ
tai, và gen gây bệnh hói đầu luôn di truyền từ
bố sang con trai .( Từ giới tính nam >nam )
bố sang con trai .( Từ giới tính nam >nam )
- Năm 2004 người ta đã xác định trên Y ở
- Năm 2004 người ta đã xác định trên Y ở
người có 78 gen trong đó có các gen quy
người có 78 gen trong đó có các gen quy
định nam tính
định nam tính
NST Y
NST Y
ở một số loài không chứa gen, nhưng
ở một số loài không chứa gen, nhưng
nếu có gen nằm trên vùng không tương đồng
nếu có gen nằm trên vùng không tương đồng
của Y thì những tínhh trạng do gen đó quy
của Y thì những tínhh trạng do gen đó quy
định sẽ được truyền 100% cho cá thể mang
định sẽ được truyền 100% cho cá thể mang
NST Y
NST Y

.
.
- Nếu biết gen di truyền LK với NST giới tính
- Nếu biết gen di truyền LK với NST giới tính
thì làm thế nào để biết gen đó nằm trên X hay
thì làm thế nào để biết gen đó nằm trên X hay
trên Y ?
trên Y ?
-Phải xác định gen đó di truyền chéo thì nằm
-Phải xác định gen đó di truyền chéo thì nằm
trên X và nếu di truyền thẳng thì nằm trên Y
trên X và nếu di truyền thẳng thì nằm trên Y



C) Ý nghĩa của di truyền liên kết với giới tính
C) Ý nghĩa của di truyền liên kết với giới tính
-
-
Phát hiện được bệnh do rối loạn cơ chế
Phát hiện được bệnh do rối loạn cơ chế
phân ly và tổ hợp của các NST giới tính
phân ly và tổ hợp của các NST giới tính
-Xác định sớm giới tính đực hay cái ở đông vật
-Xác định sớm giới tính đực hay cái ở đông vật
nhằm đem lại lợi ích kinh tế cho con người
nhằm đem lại lợi ích kinh tế cho con người
trong chăn nuôi
trong chăn nuôi
Quy ước: gen A xác định trứng xám đen,gen a

Quy ước: gen A xác định trứng xám đen,gen a
trứng trắng nằm trên X kh
trứng trắng nằm trên X kh
ông có alen tương
ông có alen tương
ứng trên Y
ứng trên Y


P
P


X
X
a
a
X
X
a
a


X
X
X
X
A
A
Y

Y
X
X
a
a


X
X
A ;
A ;
Y
Y
X
X
A
A
X
X
a
a


X
X
a
a
Y
Y

F
F
1
1
:
:
Tr
Tr
ứng đen
ứng đen


Tr
Tr
ứng trắng
ứng trắng


-Ví dụ :
-Ví dụ :
ở tằm dùng gen xác định màu trứng để
ở tằm dùng gen xác định màu trứng để
đánh dấu xác định đực cái ngay từ lúc còn
đánh dấu xác định đực cái ngay từ lúc còn
trong trứng để chọn được giới tính đực vì kén
trong trứng để chọn được giới tính đực vì kén
tằm đực cho tơ nhiều hơn kén tằm cái là 45 %
tằm đực cho tơ nhiều hơn kén tằm cái là 45 %
-

Ý nghĩa của di truyền liên kết với giới tính
Ý nghĩa của di truyền liên kết với giới tính
là gì ?
là gì ?



II-Di truyền ngoài nhân
II-Di truyền ngoài nhân
(Trong ty thể hoặc lục lạp)
(Trong ty thể hoặc lục lạp)
Thí nghiệm của Coren trên hoa 4 giờ vào năm
Thí nghiệm của Coren trên hoa 4 giờ vào năm
1909
1909


Lai thuận P:
Lai thuận P:
Cây lá đốm
Cây lá đốm


Cây lá xanh
Cây lá xanh
x
x
F
F
1

1
: 100% Cây lá đốm
: 100% Cây lá đốm
Lai nghịch P :
Lai nghịch P :
Cây lá xanh
Cây lá xanh


Cây lá đốm
Cây lá đốm
x
x
F
F
1
1
: 100%Cây lá đốm
: 100%Cây lá đốm
-HS nhận xét kết quả của lai thuận và lai nghịch?
-HS nhận xét kết quả của lai thuận và lai nghịch?
- Kết quả của lai thuận và lai nghịch là giống
- Kết quả của lai thuận và lai nghịch là giống
nhau , luôn giống mẹ
nhau , luôn giống mẹ

Ở người và động vật cũng di truyền theo dòng
Ở người và động vật cũng di truyền theo dòng
mẹ (Ví dụ bệnh động kinh ở người do mẹ truyền)
mẹ (Ví dụ bệnh động kinh ở người do mẹ truyền)

Hiện tượng trên Di truyền theo dòng mẹ
Hiện tượng trên Di truyền theo dòng mẹ
Kết quả trên có gì khác so với lai thuận và lai
Kết quả trên có gì khác so với lai thuận và lai
nghịch của LK với giới tính và hiện tượng di
nghịch của LK với giới tính và hiện tượng di
truyền của Menđen ?
truyền của Menđen ?
DT ngoài nhân DTLK giới tính DT Menđen
KQ : con có KH
giống nhau,luôn
giống mẹ
KQ : lai thuận ,
nghịch là khác
nhau
KQ : KH giống
nhau nhưng
giống bố hoặc
giống mẹ
Từ nhận xét trên hãy đưa ra phương pháp xác
Từ nhận xét trên hãy đưa ra phương pháp xác
định quy luật di truyền cho mỗi trường hợp trên ?
định quy luật di truyền cho mỗi trường hợp trên ?


Hiện tượng di truyền theo dòng mẹ được giải
Hiện tượng di truyền theo dòng mẹ được giải
thích như thế nào ?
thích như thế nào ?

- Nguy
- Nguy
ên nhân dẫn đến hiện tượng di truyền
ên nhân dẫn đến hiện tượng di truyền
theo mẹ là do trong thụ tinh thì giao tử đực
theo mẹ là do trong thụ tinh thì giao tử đực
chỉ truyền nhân mà không truyền tế bào chất
chỉ truyền nhân mà không truyền tế bào chất
cho trứng .Do đó các gen trong tế bào chất
cho trứng .Do đó các gen trong tế bào chất
( Trong ty thể và trong lục lạp) được mẹ
( Trong ty thể và trong lục lạp) được mẹ
truyền sang trứng > Kiểu hình giống mẹ
truyền sang trứng > Kiểu hình giống mẹ


4- Củng cố :
4- Củng cố :
Câu 1 : Nêu các đặc điểm di truyền của các
Câu 1 : Nêu các đặc điểm di truyền của các
tính trạng do gen nằm trên X quy định .
tính trạng do gen nằm trên X quy định .
Câu 2 : Nêu đặc điểm di truyền của các gen
Câu 2 : Nêu đặc điểm di truyền của các gen
nằm trên Y
nằm trên Y
Câu 3 : làm thế nào để biết gen di truyền
Câu 3 : làm thế nào để biết gen di truyền
ngoài nhân
ngoài nhân

Câu 4 :Nếu kết quả của phép lai thuận và lai
Câu 4 :Nếu kết quả của phép lai thuận và lai
nghịch là khác nhau cả hai giới (ở loài có kiểu
nghịch là khác nhau cả hai giới (ở loài có kiểu
NST là XX và XY) thì kết luận nào dưới đây là
NST là XX và XY) thì kết luận nào dưới đây là
đúng :
đúng :
A-Gen quy định tính trạng nằm trên NST X
A-Gen quy định tính trạng nằm trên NST X
B -Gen quy định tính trạng nằm trong ty thể
B -Gen quy định tính trạng nằm trong ty thể
C -Gen quy định tính trạng nằm trên NST Y
C -Gen quy định tính trạng nằm trên NST Y
D- Không có kết luận nào nêu trên là đúng
D- Không có kết luận nào nêu trên là đúng
Dặn dò :
Dặn dò :
các em về nhà học bài và làm bài tập
các em về nhà học bài và làm bài tập
số 2 SGK trang 54 và chuẩn trước bài mới
số 2 SGK trang 54 và chuẩn trước bài mới
Đ
Đ