Định nghĩa mục tiêu nội dung và cách đề cập của dịch tễ học

ĐỊNH NGHĨA, MỤC TIÊU, NỘI
DUNG CÁCH ĐỀ CẬP CỦA
DỊCH TỄ HỌC
PGS.TS. NGUYÊN MINH SƠN
P.TRƯỞNG BỘ MÔN DỊCH TỄ HỌC
ĐẠI HỌC Y HÀ NỘI


MỤC TIÊU HỌC TẬP
Sau khi học xong bài học, sinh viên có khả
năng:
• Trình bày được định nghĩa, cách đề cập sức
khỏe bệnh tật của dịch tễ học
• Trình bày được mục tiêu, nhiệm vụ dịch tễ
học
• Nêu được đối tượng và các phương pháp
của dịch tễ học.
• Trình bày được nguyên lý, khái niệm
thường dùng trong dịch tễ học
2


Thuật ngữ

Epidemiology
(Dịch tễ học)

có nguồn gốc Hy lạp:

Epi
= trên, trong sè, thc vỊ

Demos = con ng­êi, qn thĨ ng­êi
Logos = môn học, ngành học
3


Sức khoẻ và bệnh tật
XÃ hội
học
sickness

Health
disease

Y học

illness

4

Nhân
học


vài nét Lịch sử của Dịch tễ học
- Dịch tả, đậu mùa, dịch hạch... có lúc đà làm thay
đổi bộ mặt dân số của nhân loại!
DTH đà từng có định nghĩa là:
- DTH là môn học nghiên cứu sự phát sinh, phát triển
của các bệnh truyền nhiễm và tìm ra những biện
pháp phòng chống và tiêu diệt chúng.

- Các nhà DTH nổi tiếng: Fracastoro, Grammasepski,
Paplopski, Morris, Beliakov... và dịch tễ học truyền
nhiễm đà đạt được hoàn chỉnh về cả lý luận và thực
hành: DTH với những khái niệm: Mầm bệnh, nguồn
truyền nhiễm, sức cảm thụ và miễn dịch...
5


- John Snow (1867) trên cơ sở quan sát tần số
mắc và chết của bệnh tả tại các khu vực dân cư
khác nhau ở London đà khẳng định nguy cơ mắc
bệnh tả có liên quan tới việc sử dụng nước của
một công ty tư nhân (đo bằng tỷ lệ mắc trên
1000 dân), mặc dù mÃi đến 1883 Robert Koch
mới phát hiện ra vi khuẩn tả!
- John Snow là người đầu tiên nêu lên đầy đủ các
thành phần của dịch tễ học: dịch tễ học không
chỉ dừng lại ở việc hình thành giả thuyết mà
còn kiểm định và chứng minh giả thuyết nữa.

John Snow được coi là một trong
những người sáng lập ra Dịch tễ học hiện
đại.
6


Định nghĩa
dịch tễ học:
Dịch tễ học là khoa học nghiên cứu
sự phân bố tần số mắc và/hoặc

chết của các bệnh trạng cùng với
những yếu tố quyết định sự phân bố
đó trong qn thĨ ng­êi.
7


khái niệm về yếu tố nguy cơ
(Risk factors)
ã Các tác nhân truyền nhiễm
ã Các yếu tố môi trường
ã Các hành vi và lối sống:





Chế độ ăn
Uống rượu
Hút thuốc
Tập thể dục
8


Các ví dụ về yếu tố nguy cơ
ã Di truyền
Sù thiÕu hơt enzyme gan (liver enzyme)
– C¸c u tè nhạy cảm/đề kháng
ã Sinh học
Vi rút, vi khuẩn (HIV, Viªm gan, Lao ...)
– Ký sinh trïng

– NÊm, mèc, phÊn hoa, bụi hữu cơ (organic dust)
Các loại đạm động vËt (animal proteins)
9


Mục tiêu của Dịch tễ học
1- Xác định sự phân bố các hiện tượng SK-Bệnh
trạng; sự phân bố các yếu tố nội, ngoại sinh trong
quần thể theo 3 góc độ con người, không gian và
thời gian nhằm định hướng cho các chương trình
và dịch vụ SK.
2- Làm bộc lộ các nguy cơ và yếu tố căn nguyên
của tình hình SK-Bệnh trạng đó nhằm phục vụ cho
kế hoạch phòng ngừa, kiểm soát, thanh toán các
bệnh trạng.
3- Cung cấp những phương pháp ®¸nh gi¸ hiƯu lùc
cđa c¸c BP ¸p dơng trong DVYT để hoàn thiện
các BP phòng chống bệnh trạng, cải thiện SK.
10


Đề cập Dịch tễ học và đề cập lâm sàng
Chỉ tiêu
Đối tượng

đề cập lâm sàng

đề cập dịch tễ học

Một người bệnh/ giường bệnh Một căn bệnh/ cộng đồng

Nội dung Xác định một cơ thể mắc
định bệnh bệnh với các quá trình sinh,
tìm nguyên bệnh lý
nhân

Xác định một hiện tượng SK
trong cộng đồng với các
nguyên nhân tự nhiên, sinh học
và xà hội

Mục
đích

Tìm phác đồ điều trị tối ưu
cho BN: Khỏi, không di
chứng, không tử vong

Xây dựng một chương trình y tế
can thiệp nâng cao SK cộng
đồng

Theo
dõi

Tình trạng SK người bệnh

Kết quả biện pháp can thiệp
giám sát ngăn ngừa bệnh trở
lại

Các dấu hiệu lâm sàng, cận
lâm sàng, chức năng cơ
quan, cơ thể

Các chỉ số SK trước và sau can
thiệp: P, I

Đánh giá

11


lập luận dịch tễ học
Chuỗi lập luận gồm 2 giai đoạn
liên quan mật thiết với nhau:
1. Xác định một kết hợp thống kê giữa
phơi nhiễm với YTNC và bệnh
2. Suy luận sinh học từ kết hợp thống kê
đó.
12


đối tượng nghiên cứu
của dịch tễ học
1- Quy luật phát sinh và diễn biến các hiện tượng
SK xảy ra trên cộng đồng người.
2- Sự phát sinh và diễn biến của một bệnh trạng
trong điều kiện nhất định về tự nhiên, xà hội và
sinh thái của con người

3- Các bệnh cụ thể và những trạng thái không
bình thường về thể chất tâm linh và xà hội.
đối tượng của DTH: Quy luật phân bố bệnh
trạng ở quần thể trong điều kiện nhất định về
không gian, thời gian và nhóm người.

13


nhiƯm vơ VÀ néi dung Dịch tễ học
1- NhiƯm vơ:
X¸c định căn nguyên của các hiện tượng SK/
cộng đồng tìm ra yếu tố nguy cơ đặc thù và
nghi ngờ - đề xuất giải pháp can thiệp hữu hiệu.
2- Nội dung:
- DTH mô tả
- DTH phân tích
- DTH thực nghiệm/ can thiệp
- Xây dựng mô hình lý thuyết
14


phương pháp DCH T HC
(Gii thiu, phn chi tit s ging tng bi trong
chng trỡnh hc)
3- Phương pháp:
3.1- Phương pháp mô tả:
- Nghiên cứu lịch sử
- Nghiên cứu trường hợp/ đợt bệnh
- Nghiên cứu ngang (NC hiện mắc)

- Nghiên cứu dọc (NC mới mắc): Hồi cứu, tương lai.
3.2- Phương pháp phân tích:
- NC có nhóm đối chứng trên quần thể tự nhiên: Bệnh
chứng; thuần tập.
- NC thực nghiệm
- NC lý thuyết: xây dựng mô hình toán học về kết hợp
nhân qu¶.
15


Những câu hỏi dịch tễ học
1. Liệu có dịch không?
2. Quần thể nào có nguy cơ?
3. Bao nhiêu người hiện nay đang mắc
bệnh?
4. Bao nhiêu người có nguy cơ bị mắc
bệnh (hoặc dẫn đến tử vong)?
5. Những ảnh hưởng đến vấn đề YTCC
như thế nào?


17