Cơ sở lý luận và thực tiễn sử dụng HDI vào phân bổ ngân sách vì mục tiêu phát triển con người

VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
VIỆN NGHIÊN CỨU CON NGƯỜI
====o0o====







BÁO CÁO TÓM TẮT
Đề tài cấp Bộ:

CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN SỬ DỤNG HDI TRONG
PHÂN BỔ NGÂN SÁCH VÌ MỤC TIÊU PHÁT TRIỂN
CON NGƯỜI


Chủ nhiệm đề tài: TSKH. Trịnh Thị Kim Ngọc









HÀ NỘI – THÁNG 03/2008
1. Tinh cap thilt cua de'tai:

1) BOl
cdnh chung the'gi6i:
Chu d~ con ngU<1iva h"mh phuc cua con nguai luon la moi quan Himlau dai cua
xa hQi loai nguai. Nhfrng no ll!c de cUQcsong con nguai duqc ngay mQt tot d~p hon
luon Ia ml;lctieu phan dau cua mQithai d(;li,mQicQngdong dan tQc. Vai ml;lctieu do, de
t(;lOra nhi~u cua dj v~t chat cho xa hQi, cho den dau nhfrng nam
60
(TK.XX), nhi~u
quoc gia vAncoi tang truang kinh te la ml;lctieu trQng yeu trong chien luqc phat trien.
Nhfrng tien bQcua KH-CN cua TK XX da dem l(;licho loai nguai nhi~u cua cai v~t chat
va mQt cUQcsong van minh hon, con nguai tra nen giau co han. Tuy nhien, nhi~u quoc
gia ph<:ittrien da tnii nghi~m mQt thl!c te, ngay t(;licac nuac co n~n kinh te ph<:ittrien
dIng phai thua nh~n rang, thuc d~y tang truang kinh te vi ml;lcdfch ch(;lytheo lqi nhu~n
toi da da dAnden hang 10(;ltvan d~ v~ van hoa - xa hQi nan giai. Sl!no du trQng mQtthe
giai dang chuyen d6i den chong m~t nay luon luon ~n chua nhi~u van d~ xa hQi,do la:
khoang cach bat binh ding gia tang, xung dQt chfnh tri va ton giao vAncon tiep dien,
khong ft gia tri cUQcsong bi dao IQn,van hoa tinh than va tinh nguai co xu huang bi mai
mQt BUQccon nguai phai suy nghi nhi~u han den khfa c(;lnhnhan van cua ph<:ittrien.
Thl!c tien cho thay rat nhi~u quan diem ph<:ittrien d~t ra, tuy nhien trong mQithai d(;lithi
"m1!ctieu phat triln suy cho cung do fa phat triln con ngllO'i".De thl!Chi~n duqc ml;lc
tieu cao d~p do, moi the che, moi quoc gia d~u tim cho minh mQt cach di rieng giai
quyet hai hoa moi quan h~ gifra tang truang kinh te va cac van d~ cua cUQcsong con
nguai. Day la van d~ ma nhi~u nha nuac, nhi~u mo hinh kinh te da tung d~t ra.
The ky XIX, nguai ta dIng da tUngnoi den mQt"xii hQituang lai" theo ly lu~n cua
44Chunghia xa hQi khong tuang",
a
do khong co boc IQt,con nguai cling nhu tai nang
con nguai duqc coi trQngva Nha nuac se phan phoi cua di xa hQithoa man nhu cau dn
thiet cua nguai dan Nira sau cua TK. XX,
a

cac nuac mk Au (Thl;lyDien, Phan Lan,
Dan M(;lch), xuat hi~n mQt mo hinh Nha nuac, duqc gQi la
Nha nunc phuc
lqi
vai
nhfrng quan diem ph<:ittrien gan vai· quan diem PTCN. Nha nuac phuc lqi xa hQi co
trach nhi~m cham 10den cUQcsong cua moi gia dinh, khuyen khfch sl! sang t(;lodQcl~p,
d~c bi~t Ia khuyen khfch
ma
rQng nhi~u ca hQivi~c lam, d~y m(;lnhan sinh xa hQi,nham
dem l(;linhfrng lqi fch tot nhat cho con nguai. Tuy nhien, van d~ phan phoi phuc lqi va
chi tieu cong cho xa hQinhu the nao cho hi~u qua, thi truac th~p ky
90
chua co ly lu~n
nao dua ra mQteach khoa hQCva sau sAc.
Th~p ky 80 da danh dau m(>tsl! d6i mai trong nh~n thuc xa h(>iv6 y nghia quan
tr<;mgcua chat lUQ'ngcu(>csong va vai tra tham gia cua nguai dan, nham huang tai m(>t
cu(>csong h(;lnhphuc va co y nghia. Theo xu huang do, khai ni¢m phat tri~n cling dai
h6i phai dUQ'cxem xet m(>tcach t6ng th~ va khach quan han, trong do chat lUQ'ngph<it
tri~n phai dUQ'cnhin nh~n m(>tcach khoa hQc va duQ'cdanh gia, so sanh gifra cac quoc
gia bang dinh luqng. Khi nh~n thay nhfrng h(;lnche nhat dinh cua tieu chi t6ng san phftm
quoc dan (GNP), tren ca
sa
do kh~ng dinh GNP khong phai
Hi
thuac do duy nhat d~
danh gia nhfrng tien b(>xa h¢i, cac chinh phu, cac t6 chuc nghien coo & ph<ittri~n
(NC&PT) quoc te da thao lu~n tren nhi6u dien dan toan cau nham d6 xuat vi¢c xay dl!ng
cac chi so do d(;lcv6 chat lUQ'ngcu(>csong. Nam 1984, duai sl! d6 xuat va chi d(;locua
LHQ, Vi¢n Nghien coo Kinh te phat tri~n The giai thu(>cD(;lihQcT6ng hQ'pLien hQ'p

quoc (World Institute for Development Economics Research of the United Nations
University UNU-WIDER)! vai Trung tarn dau tien
a
Helsinky, Phan Lan duQ'ccong bo
di vao hO(;ltd(>ng.Ngay tu khi thanh l~p, Vi¢n da xay dl!ng m(>tm(;lngluai nghien coo
lien quoc gia, g6m gan 200 hQc gia thu(>cnhi6u t6 chuc NC&PT tren toan the giai d~
thl!Chi¢n nhi¢m
Vl;l
d~t ra. T(;liday da tri~n khai hang lO(;ltcac dl! an nghien coo nhfrng
van d6 ly lu~n va phuang phap lu~n d~ xac dinh H~ phuc hQ'Pcua cac cl;J.is6 h~nh
phuc con nguOi (Composite Indices of Human Well-Being - CIHWB) trong do co cac
chi so ph<ittri~n con nguai (Human Development Indicators - HDI).
Quan di~m Phat tri~n con nguOi (Human Development - HD) cua UNDP ra dai,
cung vai sl! cong bo cua Bao cao PTCN (HDR) dau tien vao dau th~p ky 90 (TK. XX),
da danh dau m(>tSl!thay d6i ca ban v6 quan di~m phat tri~n the giai. Theo quan di~m
cua UNDP, con nguai duQ'cd~t vao vi tri trung tarn "vila fa mljc tieu vila fa dQng h!c cila
pJuit triln; Can ngttO'iva Slf pJuit triln can ngttO'idii trii thanh mljc tieu quan trqng nluft
cila slf tiell bQ xii hQi". v6 khai ni¢m PTCN, Ian dau tien UNDP da xac dinh ro: "Phat
triln can ngttO'ikhong chila slf tang gidm cila thu nlujp quoe dan, ma con fa tgo ra mQt
moi trtto'flg trong do mqi ngttO'ico thl phat triln mqi khd nang cila minh va lam chil mQt
cUQcsOllg sang tgo, hfiu fch, phil h{Jp v6i lqi fch va nhu cau cila hq. Do v~y, phat triln
co
y
nghla la mii rQng nhfing llfa chqn cila can ngttO'idl htt6rzg t6i cUQCsong ma hq coi
trqng"z.
I
World Institute for Development Economics Research of the United Nations University (UNU- WIDER), thanh
l~p nam 1985. Tung tam nghien cuu va dao t'.lo dau tien duqc trien khai hO'.ltd¢ng t'.liHelsinki, thi'Jdo Phan Lan.
Sau nay UNU- WIDER con
ma

ra nhi6u trung tam trl!c thu¢c t'.linhieu qu6c gia tren the giai, nhu: My, Anh, Nh~t
Blm,
An
D¢, Vi~n ra dai nhftm thl!c hi~n su m~nh nghien cuu ung d\lng va phan tich chinh sach truac nhfrng
thay d6i co anh huang den qua trinh phat trien trong nen kinh te chuyen d6i hi~n nay. UNU- WIDER dii t~p hqp
duqc m¢t m'.lng luai r¢ng Ian gom khoang 200 hQc gia tit nhi6u t6 chuc NC&PT tren toan the giai.
2
Bao cao phat trien con nguai nam 2001. UNDP, tr.13.
Trong so giln 20 chi so trong H¢ phU'c hQ'p cua cac chi s6 h:;tnh phuc con
nguai
3
,
chi so Ph<ittrien con nguai (HDI) cua UNDP cong ba v~lOnam 1990 duqc giai
hQc gia va cac nha hO<;J.chdinh chinh sach d~c bi~t quan tam va cho la chi so khoa hQc
nhat. Quan diem ph<ittrien con nguai ra dai vai sl! cong ba cua cac Bao cao PTCN dilu
tien da gqi y mN
ca
sa ly lu~n cling nhu da dua ra mQth~ thong dfrli~u dinh luqng dang
tin c~y, tren ca sa do cac chinh phu co the phan tich, danh gia nhfrng ca hQi- thach thuc
va dua ra cac phuang thuc dieu phai ngu6n h!c xa hQiva phan b6 chi tieu mQtcach hi~u
qua.
Huang U'ngquan diem cap tien nay, trong vong han 15 nam qua (ke ttr 1990),
duqc sl! quan tam cua cac chfnh phu
a
han 140 quac gia, hang nam UNDP deu cong ba
cac bao cao PTCN cua minh. Cho tai nay da co tai han 600 Bao cao
a
tat ca cac cap:
toan cilu, khu Vl!c,quac gia va cap dnh thanh. Hang nam, tuy vai nhieu chu de khac
nhau, cac bao cao PTCN da cho thay buc tranh ph<ittrien kha toan di~n cua giln 180

quac gia tren the giai. Bang mQtphuang phap lu~n do d<;J.cva Hnh toan kha cong phu va
co y nghia so sanh quac te, cac bao cao PTCN da dua ra mQt h~ thong cac chi so HDI,
vai tu cach vtra la cong Cl;ldo d<;J.cva danh gia tiem nang phat trien cua mQt quac gia,
vtra la sl! minh hQamQteach khoa hQcve chat luqng cUQcsong cua con nguai.
Sau khi da phan tfch, nghien CUllnhfrng quan diem chu d<;J.od~m tfnh nhan van
va nhfrng bQ sali~u minh ho<;J.phong phu cua cac Bao cao PTCN, nhieu quac gia da
W
danh gia duqc nhfrng the m<;J.nhva thach thuc, tl! xac dinh truac duqc nhfrng rui ro trong
qua trlnh ph<ittrien, gi6'i hQc gia NC&PT deu da nh~n thay, vi¢c mil rQng cac
C(f
hQi IVa
clu;m va nang cao niing Ivc IVa cht;m clIO con ngui!i - tu tuang do Mahbub ul Haq va
Amatya Sen
4
khai xuang, co mai quan h~ lien quan ch~t che den vai tro nha nuac trong
vi~c phan phai phuc lqi xa hQinoi chung va phan b6 tai chfnh cho con nguai noi rieng.
Va cling ngay ttr dilu th~p ky 90, de lam r6 mai quan h~ gifra chfnh sach chi tieu
cong va ph<ittrien con nguai, giai hQc gia da trien khai nghien CUll- U'ngdl;lng quan
3
Trang vang gan 40 nam q~a (tuc trudc va dmg thO'idiem cong b6 HDI cua UNDP vao nam 1990), nham thl!c
hi~n
y
wOng xac dinh cMt lugng phat trien va chat lugng cu¢c s6ng m¢t cach khoa hQc, cac hQc gia NC&PT dii
xac d!nh va dtta fa khoang 20 b¢ chi s6 khac cua h~ phuc hgp ve chi s6 h~nh phuc, so khai nhat la: Cac muc d¢ cua
chi s6 cu¢c s6ng (Level of Life Index) do Drrewnovxki va Scott de xuat nam 1966; Chi so Phat trien Kinh te xii
h¢i (Socio-economic Develoment Index) do Vi~n Nghien cuu phat tfien xii h¢i cua LHQ de xuat nam 1970; Chi
so chung ve phat trien (General Index of Development - GID) do Mrranahan de xuat nam 1972; Chi s6 chiu dl!ng
cua con nguoi (Human Suffering Index - HSI) do Camp va Speidel de xuat nam 1987; Chi so cMt lugng cu¢c
song ve m;:!tv;:!tchat (Phisical Quanlity of life Index - PQLI) do Morris de xuat nam 1979; Chi s6 tCinghgp chat
lugng cu¢c song (Combined Quanlity of life Indices - CQLI) do Diener de xual 1995, Chi s6 II! do (Freedom

Index), Chi s6 Xii h¢i dan sl! (Civil Social Index - CSI) va m¢1 s6 chi s6 khac. Tuy nhien, Quan diem PTCN va
HDI viin dugc coi la m¢1cach tiep c~n nhan van va m¢t ngu6n s6 li~u dang tin c~y nhat.
4
GS. D~i hQc
di~m nhan van nay vao thl!c ti~n phat tri~n cua 15 quO'cgia phat tri~n va dang phcittri~n
tren the giai. Bang sO'li~u cua nhfrng nam dAu th~p ky 90, nghien CUudinh 1uqng cua
cac h<;>cgia (Lekha S Chakraborty, Maria Luiza, Aguiar Marques va nhieu nguO'ikhac)
thuOc Vi~n tai chinh va Chinh sach COng d6ng QuO'cgia New Delhi,
An
DO va Vi~n
nghien cUu kinh te Ung dl)ng cua BOKe Ho(;\chBrazil, ket hqp vai cac chuyen gia cua
UNU-WIDER dfi lam r6 mOtnh~n dinh rang, giua chinh sach chi tieu cong va phcittri~n
con nguO'ico moi quan h~ ty 1~thu~n "luon duang" va "luon co
y
nghia". Nghien cUu
con khclng dinh rang, dO'ivai mOt nen kinh te, tang truang cua GDP 1aquan tr<;>ng,tuy
nhien dO'ivai phat tri~n con nguO'ithl vi~c tang cuO'ngdAutu tai chinh cho cac linh vl!c
xfi hOil(;\ico tac dOng m(;\nhme va hi~u qua han. V~n dl)ng phuang phap lu~n PTCN va
duc ket thlJc ti~n phat tri~n, cac h<;>cgia dfi tlm ra nhfrng mo hlnh luqng hoa duqc hi~u
qua cua vi~c dAutu tai chinh cho cac linh vl!c xfi hOi nhu: y te va giao dl)c nham ml)c
tieu PTCN. NhO'sl! phan tich tuang quan chi tieu cong va PTCN, cae h<;>cgia the giai dfi
tlm thay nhieu thanh cong cling nhu that b(;\icua cac quO'cgia trong dAu tu cho PTCN
vao th~p ky 90.
Khu vl!c giao dl)c thu hut nhieu ngu6n ll!c tai chinh cong han bat cu linh V1.Jcnao
cua PTCN, d~c bi~t
a
cac nuac dang phat tri~n. Han quO'cva Singgapo dfi t~p trung dAu
tu kha ca ban vao giao dl)c, d~c bi~t
a
cac cap ti~u h<;>c,thl!c te h<;>dfi lam nen mOt sl!

"Than
ky
cua Chau
A";
Brazil qua chu tr<;>ngdAutu cho an sinh xfi hOi, mOt m~t dfi t(;\O
ra nhfrng ket qua kha quan trong vi~c giam ngheo va giam bat blnh dclng xfi hOi, tuy
nhien m~t khac, 2 linh vl!c giao dl)Cva y te cua h<;>l(;\ichiu nhung suc ep Ian ve m~t tai
chinh d~
ma
rOng phcittri~n; Han nua
a
Brazil, nam 1985 chi phi cho mOt sinh vien d(;\i
h<;>cgap 7,5 IAncho mOt h<;>csinh ti~u h<;>c.Neu giam chi phi dAutu cho 100 sinh vien
a
truO'ngd(;\ih<;>c,thl co th~ tang ca hOi cho 750 h<;>csinh ti~u h<;>c.Va con nhieu quO'cgia
khac nhu: Pakistan, Nigeria, cling co hi~n tr(;\ngdAutu cho giao dl)c theo
mo
hinh
Kim tl! thap
ltjn ngulfc
nhu v~y. Day la van de mai, d~t ra cho nhieu quO'cgia tren toan
cAUva nhfrng quO'cgia d~t ml)c tieu PTCN len tren het thl deu dang ra suc nghien cUud~
tlm ra nhung giai phap phcithuy hi~u qua cao nhat dAutu cho PTCN.
Nhu v~y trong suO't15 nam nay, nhieu quO'cgia tren toan cAuvAndang tlm kiem
mOt cach tiep c~m phil hqp nham hoan thi~n chinh sach tai chinh, cling nhu d6i mai
quy trlnh va phuang thuc phan b6 ngan sach. MOt sO'quO'cgia thuOc nhom Cac t6 chuc
hqp tac va phat tri~n kinh te (Organisation for Economic Operation and development -
OECD)5 nhu Uc, Canada, Anh va m¢t so quoc gia chau Au kha.c dffthl!c hi~n phan
b6 va quan 19 ngan sach theo
h~ thong cac chi tieu ket qud dilu

ra. Thl!C chat, day
chinh la cac chi bao, the hi~n cac ml;}ctieu pha.t trien KT-XH ma cac nha nuoc thucmg
dua vao ke hO<;lchphcittrien cua tUng giai dO<;ln.Tuy nhien, van de d~t ra
a
ch6 can xac
dinh cac chi tieu dau ra nay theo tieu chi nao? Vdi nhung lqi the va Uti vi~t san co cua
HDI, cac nha hO<;lchdinh chinh sach tai chinh
a
cac quoc gia nay cling dffnhln thay m¢t
16i ra kha thi. Nhu v~y, giua quan diem ve ITCN voi h~ cac chi so HDI cua gioi
NC&IT l<;lico diem g~p nhau voi
h~ thong cac chi tieu ket qud dilu
ra cua giOinghien
CUu
va hO<;lchdinh chinh sach tai chinh.
2) Thl!c tien Vi~tNam:
Vi~t Nam khong nam ngoai xu the tim toi va phcit trien cac quan diem chung
mang tinh toan du neu tren. Va Vi~t Nam vira co ca
sa
khoa hQc, vira co nhu
dlU
cap
thiet de thl!c hi~n nhi~m
Vl;l
tren. Th{( nhdt, voi lqi the la m¢t nuoc di sau, Vi~t Nam co
the v~n dl;}ngkinh nghi~m qu9 bau tir cac quoc gia di trudc vao thl!c ti~n phan b6 ngan
sach cho cac linh vl!c xff h¢i ml;}ctieu vi ITCN, nham nhanh chong dua nuoc ta vuqt
khoi nguang ngheo va tra thanh m¢t nuoc cong nghi~p vao nam 2020.
Th{( Iwi, ve nhung n6 ll!c trong nghien cUu ITCN. La m¢t trong 178 quoc gia
tham gia bao cao ITCN, Vi~t Nam cling dff co m¢t ca

sa
du li~u h~ thong va dang tin
c~y cua 18 nam qua. Han nua, ke tir 2001, dudi sl! h6 trq cua UNDP, cac chuyen gia
Vi~t Nam dff xay dl!llg va cong bo HDR cua mlnh. Bao cao ITCN 2001 voi chu de:
"Dbi mOi vi
Sl!
nghi¢p phat tritn con nguOi'. Voi thanh cong buoc dau do, nam 2002,
HDR Vi~t Nam dffnh~n duqc giai thuang cua UNDP ve tac d¢ng cua no doi voi chinh
sach. Hi~n nay, cac chuyen gia khoa hQc cua Vi~n KHXH Vi~t Nam dang phoi hqp voi
m¢t so ca quan chuc nang nhu: T6ng Cl;}cthong ke, Vi~n QLKT TW thu¢c B¢ KH-DT,
B¢ LD-TB-XH dang tiep tl;}cnghien
CUu,
c~p nh~t thuang xuyen Bao cao ITCN Vi~t
Nam va phcit huy khong ngirng tac d¢ng cua no trong danh gia phcit trien cling nhu de
xuat cac ml;}ctieu phan dau cho tirng giai dO<;ln.
d
cap dia phuang, dff co 57/64 tinh
thanh trong ca nudc nhu: Ha N¢i, thanh pho Ho Chi Minh, Ha Nam, Ha Tay, Thanh
Hoa, Ha Tinh, Kien Giang, Vinh Long dff buoc dau tiep c~n vdi quan diem ITCN va
co toi gan 40 tinh thanh dff co the
W
do d<;lcchi so HDI cua minh. Nhieu van de 19lu~n
va thl!c ti~n ve ITCN va HDI dffduqc cac
ca
quan nghien
CUu
d~t ra xem xet, d~c bi~t
'\OECD (Organisation for Economic Operation and development) Hlnhom t6 chuc hqp tac va phat tri~n kinh te,
duqc thanh l~p vao nam 1960. Hi~n nay t6 chuc nay co tai 30 thanh vien tham gia (Uc, Ao, Bi, Canada, Dan m'.lch,
Philn Lan ) cLIngchia se cam ket v6 chfnh phil dil.nchil va kinh te thj twang.

vi~c gan HDI voi phan b6 ngan sach cCingdang tra thanh m¢t trong nhUng chu d~ thu
hut
sl.!
quan tam cua ca gioi hQcthu~t va quan 19vi mo
a
nuoc ta hi~n nay.
Tizit ba, tIr cach tiep c~n tai chinh cong cho thay, m?c du Vi~t Nam dii tham gia
danh gia quan 19 chi tieu cong tIr nam 1996 cho toi nay, song vi~c phan b6 va quan 19
ngan sach
a
nuoc ta trong 20 nam qua vAn chua co duqc m¢t chien luqc t6ng the v~
phan ph6i, sir dlJng ngan sach nha nuoc (NSNN) noi chung va ngan sach cho cac linh
VJ.!cxii h¢i, noi rieng. Vi~c phan b6 ngan sach cho y te va giao dlJC
a
nuoc ta vAncon
nhi~u bat hqp 19,vAnco dang dap cua m¢t
Kim
tlf thap
l~n ngulfc,
khi Nha nuoc khong
ngIrng tang CUC1ngdau tu tai chinh cho ca
sa
hl;ltang cua truang hQc, b~nh vi~n; Uti tien
dau tu cho cac
ca sa
y te, giao dlJC
a
cac trung tam kinh te-van hoa, cae khu VJ.!cdong
dan, ma nhung d6i tuqng
a

vung sau vung xa, nhUng d6i tuqng ngheo vAnit co di~u ki~n
tiep c~n. Vi~c phan b6 NSNN vAnchi duqc xem xet trong khuon kh6 cac ke hOI;lChngan
hl;ln,doi khi mang n?ng tinh d6i pho tinh the, do do hi~u qua chua cao, thieu tinh chu
d¢ng va b~n VUng,vai tro thuc dfty h¢i nh~p con hl;lnche, chua the r6 mlJc tieu Uti tien
cho PTCN. M?c du, v~ m?t thu b~c, Vi~t nam dang co nhung buoc nhay vQt trong
PTCN, dii vUq1duqc 3 b~c de len vi tri 105/178 qu6c gia vao nam 2007. Tuy nhien, do
nhi~u 19do trong do co nhung bat c~p trong dau tu tai chinh, chat luqng PTCN con chua
the hi~n duqc tinh b~n vung. D6i voi nuoc ta, n6
II.!C
de giam ngheo va nang cao han nua
chi s6 PTCN vAndang con Ia thach thuc
a
phia truoc.
Tom Il;li,nhUng lu~n giai tren day cho thay r6, Vi~t Nam khong nam ngoai nhung
xu the chung toan cau trong vi~c xem xet va nang cao hi~u qua dau tu tai chinh cho cac
van d~ xii h¢i. D6i voi n~n kinh te nuoc ta, vi~c giai quyet hai hoa giua tang truang kinh
te di doi voi cac van d~ xii h¢i dii the hien trong duang 16icua Dang va ngay cang duqc
kh~ng dinh 9 nghia nhan van sau sac sau m6i ky dl;lih¢i. Chu truang nay duqc ClJthe
hoa trong cac chinh sach cua Nha nuoc, thl.!chi~n m¢t nguy~n vQng sau sac cua toan
Dang toan dan: Dan giau, nuO'c m(;mh,
xcI
lu)i cong being, dan chu, win minh. Han nua,
voi nhUng lqi the cua nuoc di sau, cung voi nhung Uti vi~t cua HDI, Vi~t Nam co the v~n
dlJng kinh nghi~m qu6c te de sir dlJng HDI vao thl.!chi~n m¢t mlJc tieu kep: d6i moi quy
trinh phan b6 va sir dlJng ngan sach, d?c bi~t la ngan sach cho cac llnh vl.!cxii h¢i nham
khong nglrng dfty ml;lnhphat trien con nguai. Tuy v~y, de co
sa sa
19 lu~n va phuang
phap lu~n sir dlJng HDI vao phan b6 ngan sach thi vi~c tiep tlJc dfty ml;lnhnghien cUll,
hQCt~p kinh nghi~m qu6c te trong llnh VJ.!cnay la nhi~m VlJtien quyet. Do chinh la tinh

cap thiet cua d~ tai d?t ra.
2. M~e fieu va nhi¢m Vlf eua
de'
fai:
De tai xac dinh r5 co so If lu~n va thl!c ti~n cua vi¢c str dl}ng cac chi so HDI
trong phan b6 ngan sach vi
ml}c
tieu phat tri~n con ngm1i
a
mr6'cta trong nhfrng nam t6'i
thong qua cac nhi¢m Vl}chu yeu sau day:
1) Phan tich cac tu ttrang chu d£!.ocua UNDP ve PTCN, lam r5 tuO'ngquan cua
cac chi so thanh phan trong HDI, nhfrng the m£!.nhva h£!.nche cua chung trong vi¢c xac
dinh chat luqng CU9Csong;
2) Lam r5 moi quan h¢ gifra chinh sach tai chinh cong cho cac l'inh vl!c xa h9i va
PTCN, nham dAym£!.nhtang truang va khong ngtmg nang cao HDI; nhfrng thu~n lqi va
kh6 khan khi str dl}ngHDI vao phan b6 ngu6n IlJcn6i chung va NSNN, n6i rieng.
3) Duc ket nhfrng bai hQc tu kinh nghi¢m thanh cong va chua thanh cong cua
m9t so quoc gia trong vi¢c str dl}ng HDI d~ danh gia chat luqng phat tri~n n6i chung, va
phan b6 ngan sach cho phat tri~n con nguoi, n6i rieng.
4) De xuat ve m~t phuO'ngphap lu~n str dl}ng HDI trop.g phan b6 ngan sach cho
cac linh vlJc xa h9i
a
nu6'c ta trong nhfrng nam t6'i;
3. PhlJ,mvi va giOi hlJ,n
de'
fai:
Nghien Cll'uphuO'ngphap lu~n str dl}ng HDI trong phan b6 ngan sach la m9t van
de 16'n,d~t ra cho nhieu quoc gia tren the gi6'i va
a

Vi¢t Nam. Trong khuon kh6 cua m9t
de tai cap b9, chung toi gi6'i h£!.n
ml}c
tieu lam r5 m9t so cO'
sa
ly lu~n va thlJCtien str
dl}ng HDI vao phan b6 ngan sach thiet thlJc doi v6'i thlJc tien Vi¢t Nam. Tren cq
sa
d6
de xuat cach v~n dl}ng mang tinh dinh hu6'ng ve str dl}ng HDI vao phan b6 ngan sach.
MQi slJ tinh toan dinh luqng deu se danh cho nhfrng bu6'c nghien Cll'utri~n khai tiep
theo.
4. Phuung phap nghien enu eua
de'
fai
4.1:
each tiep c~n chu d~o:
- De tai da trien khai theo cach tiep c~n h~ thong, Ijch sir-logic cua van de d~t
ra: Tu nhfrng van de t6ng th~ (van de toan du) den nhfrng van de d~c thti (van de cua
Vi¢t Nam), vi
dl}:
vi¢c giai quyet van de duqc xem xet tu tiep c~n lich str den nhfrng van
de duO'ngd£!.i;di tu nhfrng quan di~m cO'ban cua UNDP ve PTCN, den slJ hi~n thlJc hoa
str dl}ngHDI trong ho£!.chdinh chinh sach cua cac quoc gia va cua Vi~t Nam; xem xet tu
van de ly lu~n chi tieu c6ng va PTCN
a
cac qu6c gia, den Slrdl;lngchi sO'HDI cho vi~c
phan b6
NSNN
a

Vi~t Nam;
4.2. Cac phuong phap nghien cuu chi! yeu:
- De tai da dung phuang phap phan tfch so sanh, tren
ca
sa
t6ng hqp khai quat
cac van de ly lu~n cua the giai va Vi~t Nam, t6ng hqp va phan tfch cac dii'li~u HDI san
co, t6ng hqp cac ml;lctieu Thien nien ky, Cac chi sO'xa h(>iv.v xay dl!ng thanh mN
ngan hang dii'li~u ve cac chi bao ve chat tluqng cu(>cs6ng va PTCN;
- De tai sir dl;lngphuang phap t6ng thu~t, dich thu~t cac tai li~u nuac ngoai khi
t6ng ket cac kinh nghi~m qu6c te Slrdl;lngHDI trong thl!c tien phan b6 ngan sach cho
PTCN.
- La de tai phuang phap lu~n, nen chung t6i da sir dl;lngphuang phap h(>ithao va
thao lu~n nhom chuyen gia, vai sl! tham gia dong gap y kien cua dC;lidi~n nhieu b(>
nganh, cua nhieu ca quan khoa hQc va tir cac dia phuang ve vi~c sir dl;lngHDI vao danh
gia chat luqng cu(>csong va trren
ca
sa
do xay dl!fig tieu chf phan b6 ngan sachcho
PTCN.
5. Cau true va m)i dung nghien eftu ehinh eua de'tai nhu sau:
Pha'n
mu
da'u: chi
f6
tfnh cap thiet, ml;lctieu, nhi~m vl;l,phC;lmvi va giai h,.l.ll,
phuang phap nghien crruva n(>idung cau truc cua de tai.
Philn m)i dung ehinh: g6m 3 chuang vai nhii'ng n(>idung chfnh duai day:
Chuong I.
Ca

sa
If Im;tnchung ve vi~c sii:d1;IngHDI vao phan b6 ngan sach vi m1;Ic
tieu phat tri~n con ngum
I. Quan di~m ve tang truang va phan ph6i thu nh~p dam bao c6ng bang xa hQi
huang tai phat tri~n con nguai
II. Quan di~m PTCN va bao cao PTCN -
Ca
sa
ly lu~n va ngu6n dii'li~u dang tin
c~y cho vi~c danh gia chat luqng cu(>cs6ng;
IiI.
M6i quan h~ giii'adau tu tai chfnh cho cac llnh Vl!cxa h(>iva PTCN;
Chuang II.
Ca
sa
thl;fCtien the gi6i va Vi~t Nam ve vi~c sii:d1;IngHDI vao phan b6
ngan sach
VI
m1;Ictieu phat tri~n con ngum
I. Kinh nghi~m Slrdl;lngHDI vao phan b6 ngan sach vi ml;lctieu PTCN cua m(>t
sO'qu6c gia tren the giai;
II. Thl!c tn.mg phan b6 ngan sach cho PTCN
a
Vi¢t Nam trong 10 nam
tra
l~i
day;
Chuang III. De xmlt phuO'Dg phap lu~n sir dl;lng HDI vito phao bi> ngan sach
VI
ml;lctieu phat tri~n con ngum

&
Vi~t Nam
I. Nhthlg nh~n dinh chu d~o co y nghia ve m~t phuong phap lu~n sir dVng HDI
trong phan b6 ngan sach cho PTCN;
II. De xuat ve quy trlnh va cach thuc trien khai dua HDI vao phan b6 ngan sach
choPTCN;
Pha'n ke't lu~n: Nhthlg ket lu~n rut ra sau nghien CUll.
Pha'n tai li¢u tham khao: g6m tu li¢u tham khao bang tieng Vi¢t va tieng Anh
dii duqc sir dVng trong de tai.
Pha'n phI!- ll!-C:g6m: MQt so khai ni¢m ca ban d~t ra trong de tai; mQt so cong
thuc do d~c HDI va bieu bang minh ho~.
6. Ke't qua nghien citu va san phdm cua de'tai:
1) 01 Bao cao t6ng quan ve nQidung de tai g6m 150 trang;
2) 01 Bao cao tom tilt nQidung g6m 30 trang;
3) 12 chuyen de trung gian theo cac nQidung dii neu trong de cuong cua de tai;
4) Tuyen t~p tai li¢u dich thu~t Anh-Vi¢t (g6m 260 trang) ve nhthlg khai ni¢m ca
ban va kinh nghi¢m the gi6'i trong nghien CUllva khai thac cac the m~nh cua
HDI vao danh gia chat luqng cUQcsong;
5) 01 Ky yeu H(>ithao ve "
Ca
sa phuong phap lu~n sir dVng HDI trong phan b6
ngan sach
VI
mvc tieu PTCN" g6m 28 bai tham lu~n ve nQidung cua de tai;
6) 1 bai bao khoa hQc dang tren t~p chi Thong tin KHXH Vi¢t Nam va t~p chi
Nghien cuu Con nguai;
V6'i van de d~t ra, de tai dii nh~n duqc sl! quan tam va tham gia dong gap y kien
cua gan 30 nha khoa hQCva nhieu chuyen gia ho~ch dinh chinh sach tu cac ca quan
nghien cUll,mQt so b(>,nganh: B(>Kre ho~ch - Dau tu va Vi¢n quan ly Kinh te TW, B(>
Van hoa - Du lich - The thao; BQTai chinh, BQLao dQng- Thuang binh - Xii h(>i,BQY

te va m(>tso dia phuang. De tai thl!Chi¢n v6'isl! tham gia cua dong dao can b(>nghien
cuu cua Vi¢n Nghien CUllCon nguai, Vi¢n Khoa hQcxii h(>iVi¢t Nam.
PHAN NOI DUNG CHINH
Chuang I.
NHUNG VAN DE LY LU~N CHUNG VE VI~C
sir
Dl}NG HDI
V
Ao
PH AN
BO
NGAN sAcH VI Ml}C TIEU PH AT TRIEN CON NGUOI
Chuung I gom ba
m)i
dung chinh:
I. N<)idung thu nhat neu r5: Vai tro cua nha nuoc trong philn phoi phuc lqi xii
hQi rnQt trong nhiillg yeu to quan tr<.mgthuc dfiy phat tri~n con nguOi.trong m<)tso
mo hinh kinh te truy~n thong. N<)idung nay th~ hi¢n la m<)tsl! khai quat v~ vai tro nha
mrac trong vi¢c gia quyet van d~ tang trwongr va cung cau t~i nhii'ng ly thuyet xuat hi¢n
truac nhCi'ngnam 90 cua TK XX, khi xuat hi¢n quan diem PTCN. Thl!c ti~n phat tri~n
cho thay, trong cac mo hinh phat trien co nha nuac, thi vai tro cua nha nuac dong vai tro
di;icbi¢t quan tn;mg trong vi¢c xay dl!llg nhCi'ngchfnh sach cho con nguai, trong do
chfnh sach phan phoi l~i thu nh~p, dam bao cong bang xii h<)i,duqc coi Ia m<)ttrong
nhCi'ngchfnh sach quan trQng nhat, huang tai mt;tctieu phat trien con nguai. M\lc tieu
cao dyp nay gan lion vai trach nhi¢m cua cac the che nha nuac, nhac tai trach nhi¢m cua
hQtruac hang lo~t van d~ cua phat tri~n luon di;itra: tang truong kinh te hay phat tri~n
xii h<)i?giai quyet vi¢c phan phoi thu nh~p nhu the nao cho dam bao cong bang, huang
tm so dong nguai lao d<)ng
Lich Slrcac hQc thuyet va cac mo hinh phat tri~n trong vai the ky qua Ia lich Slr
cua tien b<)xii h<)i,la sl! v~n d<)ngtu cac hinh thai KT-XH tu thap tai cao, tit dan gian

den hoan thi¢n, di doi vai do Ia no ll!c wan tai m<)tsl! phan phoi cong bang. Ngay ca
khi khai ni¢m phat tri~n con nguOi.chua titng duqc nhac den, thi vai tro cua nha nuac
van luon duqc di;itra. K~ tit nhCi'nghQc thuyet kinh te theo quan diem truy~n thong cua
TK. XVII nhu HflC thuyet ve' gia trt lao dong, cho den HQc thuyet Mac- Lenin. Nhung
nguai d<;l.idi~n cho tu tucmg nay dii d~ cao nhu cfru cua con nguai khi th\lc hi~n vai tro
lao d<)ngva cac nhi~m
V\l
chinh tri khac: "Con nguai truo'c hit can phed an, ubng,
a
va
mijc da, r6i mai co thi lam chinh trt, khoa h9C, ngh~ thuqt, ton giCIO " Ngay khi d6
C. Mac dii nhin thfry r6 S\lbinh d~ng va cong b&ngxii h<)ichi du<)'cthi~t l~p khi khong
con tu hfru, khi xoa b6 du<)'cS\l d6i l~p giua nong thon va thanh thi "Xoa b6
sI!
dOl l(ip
giiia thanh thi va nong thon la mqt trong nhiing die'u ki¢n ddu tien cua diJi sOllg cqng
dong, va die'u hi¢n d'y, dell IU(j1no, 19iphlf thuqc vao mqt
S()'
hin tie'n de' wjt cluft ma chi
co
y
chi khong tJuJithi khong thl thZ!chi¢n dlf(fC"6. Nhung tu tuang neu tren cua Mac
tnli qua th\fc ti~n dfi tra thanh mQt trong nhung tiSn dS ly lu~n cho nhung quan di~m
phat toan di~n hcm sau nay, trong d6 c6 quan di~m phat tri~n con nguoi
Ol1nv6i quan di~m PTCN, la ly lu~n vS mo hlnh "n~n kinh te'thi truc1ngxfi hQi"
(KTIT xa hQi) cua mQt so quoc gia phat trien Tay Au va Bac My. Co the noi day Hiket
qua cua sl.}'dau tranh giUa cac khuynh huang phat trien va duc ket sang t~o cac
19
lu~n
truac do. Cac quoc gia theo mo hlnh ne'n kinh te'thi trlfong tz! do kilu cu (cua nhfrng

nam 50-60) tho~t dau chi d~ cao cac nhan to kinh te', ky thu~t ma khong quan tam den
cac nhan to xa hQi,d~c bi¢t Ia nhan to con ngwJi. HQcho ding, neu d~t tang trubng kinh
te cao, ducmg nhien se t~o ti~n d~ giai quyet cac van d~ xa hQi, nhat la van d~ trQ'cap xa
hQithong qua cac chfnh sach dau tu ttr ngan sach. Th~m chf, mQt so quoc gia tu ban con
cho rtmg, tang trubng kinh te va cong bang xa hQi Ia hai ml;lctieu khong the dung hoa
nhau. Neu muon tang trubng kinh te nhanh, bUQcphai hy sinh sl.}'cong bang xa hQi.
NguQ'cI~i, neu d~ cao cong bang xa hQi thl se khong the dau tu cho tang trubng nhu
mong muon. Xet v~ thl.}'Cchat, nh~n thuc tren da lu~n chUng cho mQt lo~i mo hlnh phat
trien kinh te, chu yeu dem l~i IQ'ifch cho giai cap tu ban, ma khong tfnh den IQ'ifch cua
nguai lao dQng.
NguQ'cI~i vai
9
kien tren, cac nha tu tubng cua ne'nkinh te'thi trlfOng tz!do hi¢n
dqJ
cho rang, trong giai do~n dau cua qua trlnh tang trubng, bat cong xa h('>ico the tang
len, tuy nhien, khi n~n kinh te d~t den muc phat trien cao, thl ban than no se co tac d('>ng
tfch cl.}'ckhac phl;lcnhfrng bat cong xa hQi.Tu tubng chu d~o cua cac nuac nay van la t~p
trung cho tang trubng,
song tang truimg kinh te phai di trmJc, cong bang xa hc)ise
theo san.
Thl.}'cte da chUng minh, cae nuac theo mo hinh kinh te'thi trlfO'ng tz! do kilu
m6i nhlf
vgy,
da sam g~p phai nhfrng mau thuan va van d~ xa h('>inan giai, nhat la sl.}'bat
cong xa hQi, phan cl.}'cgiau ngheo, that nghi¢p, t('>iph~m va t¢ n~n xa hQi, tlnh tr~ng
xuong cap v~ van hoa - xa h('>ida dan den ap Il.}'cdau tranh cua nguai lao d('>ngngay
cang gay gat, doi cai thi¢n dai song, thl.}'chi¢n cong bang xa hQi.
De giai quyet mau thuan nay, nhi~u nuac tu ban phat trien Bac Au va Bac My da
thl.}'chi¢n di~u chinh chien luQ'cphat trien, chuyen ttr n~n kinh te thi truang tl.}'do kieu
mai sang nbz kinlz te'thi trlfO'ngxii Ju)i. Mo hlnh nay v~ cOban van dl.}'atren kinh te thi

truang tl.}'do kieu mai, nhung co sl.}'ket hqp hai hoa trong
Slr
dl;lngco che thi truang vai
vi¢c dcly m~nh cac chfnh sach phan phoi phuc IQ'i,dam bao sl.}'d6ng thu~n xa h('>icao.
Vao th~p ky 70 - 80, ngwJi ta thuang nhac de'n mQt mo hlnh "Nha nuac phuc IQ'i"hay
"mo hinh kinh te Thuy. dien" duqc thlJc bien tren ca
sa
nhii'ng nguyen uk ca ban cua
ne'n
KITT
xii
hi)i la: k~t hgp ch~t che nguyen t~c tlJ do va cong b&ngxii hQi d~ d~t m\lc
tieu: M(jt mi;it, khuy~n khich va dQng vien nhii'ng dQng 19c t~o ra sang ki~n ca nhan
ph\lc V\l19i ich n~n kinh t~; M~t khac, lo~i tru Sl,lngheo kh6 cua mQt s5 t§.nglap nhan
dan lao dQng, I~m phcit,th~t nghi~p Trong hai m~t d6, vi~c bilOdam quy~n tl,lchu cua
nguai tieu dung va cong dan phai chi~m dia vi th5ng triomQi ho~t dQng chinh tri, kinh
t~ phai dugc ho~ch dinh tren cO'So'chu
y
d~n nhu c§.uva nguy~n vQng ca nhan. Trong
n~n KTTT xii hQi vai tro cua nha nuac Iuon dugc d~ cao va quan tri~t dam bao cac yeu
c§.usau day: 1) Bugc xay dgng tren cO'So'sang ki~n ca nhan va c~nh tranh hi~u qua; 2)
Chi can thi~p khi cc1nthi~t (nO'ikhong c6 c~nh tranh hi~u qua va nO'ibao v~ c~nh tranh
d~ d~y m~nh cac nguyen t~c cO'ban cua KTTT xii hQi); 3) T~o ra Sl,lhai hoa giii'a cac
chuc n{mgcua nha nuac tuO'nghgp vai yeu c§.ucua thi truang.
NJn KTTT xii h(ji Iuon coi trQng cac y~u t5 xii hQi trong nSn kinh t~, bai nSn
kinh t~ thi truang thuc1ntuy, cac y~u t5 thi truang c6 xu huang mang I~i k~t qua t5i uu
cho cac ho~t dQng kinh t~ chu khong tl,l mang I~i k~t qua t5i uu cho toan xii hQi. Do
v~y, phai xay d\fllg cac y~u t5 xii hQi cho thi truang nh&m: 1) Nfmg cao muc s5ng cua
cac nh6m dan cu c6 muc thu nh~p th~p nh~t; 2) Bao v~ cac nh6m xii hQitruac nhfrng
kh6 khan vS kinh t~ va y~m th~ v~ m~t xii hQi do nhii'ng rlii ro cua cUQcs5ng gay

~ 7
nen .
Khai quat tren day cho thay,
a
mQi the che va mo hinh kinh te truac nhii'ng nam
90, m~c du khai ni~m "phat trien con ngwJi" chua mQt Hinduqc nh~c tai, song vai trD
nha nuac luon duqc coi la nhan to quan trQng trong vi~c phan phoi l~i thu nh~p tren ca
sa cong bang, cho du slJ cong bang truac day chi thuan tuy duqc hjeu nhu mQt SlJ
"ngang bang ve thu nh~p". SlJphcittrien cua cac ly thuyet phat trien the giai the hi~n ro
mQt xu huang ngay mQt quan tam sau sAchan tai chat luqng cUQcsong cua con nguai
va vai trDcua nha nuac ngay mQtduqc kh~ng dinh d~m net han, khi do nhii'ng kha nang
tiep c~n cong bang cua mQinguai, cua nhii'ng nhom nguai khac nhau khong giong nhau,
thi chi co nha nuac mai t(;loca hQigiup con nguai yuan tai mQt SlJ"cong bang xii hQi"
thlJc slJ tren mQi phuang di~n cua cUQcsong: chfnh tri, kinh te, phap ly, van hoa, xii
hQi Nh~n dinh tren ngay cang kh~ng dinh tfnh khoa hQc, dung d~n cua minh trong
quan diem PTCN
a
nhii'ng th~p ky tiep theo.
7 Ljeh
sir
tu tuong cae if; thuyit kinh ti Bili Thj Xuyin. fJr;lihQeSP TP.
HeM
II. N 9i dung chu dqo
tIll!
hai cua chu(Jf1g 1, duqc coi la co so ly lu~n co ban cua
vi~c Slrdl;lng HDI vao phan b6 ngan sach cho PTCN. T~i day nhfrng quan diem co ban
ve PTCN va nhfrng yeu to tac dQng too ml;lc tieu PTCN duqc phan tich va xem xet,
tren co so phan tich cach tiep c~n chu d~o cua ly thuyet phat tritin the giai. Co thti khai
quat nhung lu~n ditim co ban v~ PTCN, ml;lc tieu va y ngh'ia cua quan ditim PTCN nhu
sau:

1) Phat tritin can nguai la m¢t quan ditim phat tritin nhan van sau sac - la
s'!
phat trien
cua con nguai, do con nguro va vi con nguro;
2) Phat tritin can nguai la sl! baa quat vita nling cao niing l,!c l,!a chfJn cua can nguai
vita
mu
rijng
Clf
hiji l,!a chfJn cua can nguai;
3) Phat tritin can nguai nham vao sl! dap ltng khong ngitng cac nhu cli'u
Clf
ban cua
con ngltOi, nhu: an, m~c,
a
nhu cAu duqc giao lUll, tiep c~n thong tin, duqc khing
dinh, duqc thang tien va sang t~o;
4) Phat tritin can nguai gan lien vOiqua trinh dlin chu hoa xii hiji, s'! phat triin ben
vftng cua cijng dong, t6 chuc cho mQi cong dan tich cl!c tham gia vao cac ho~t d¢ng
gia tang von xa h¢i, von t6 chuc ma can nguai la thanh vien;
5) Phat tritin can nguai co thti llttfng hoa (do dfJ-c)dlttfc thong qua cac chi so, tit cac
chi so co ban v~ thu nh~p, v~ giao dl;lC,v~ tu6i thQ den cac chi so khac baa quat
nhi~u Iinh Vl!ckhac cua cu¢c song: van hoa, phap lu~t, an ninh moi truang
Quan ditim PTCN duqc coi la sl! duc ket, ke thiTa co sang t~o tinh hoa tu Wong
cua cac thai d~i truac do. Tu tuong nay truac day da duqc nhi~u nha nuac khing dinh
ngay trong hien phap cua mlnh nhu nhfi'ng ml;lc tieu cao ca ma mQi xa h¢i d~u huang
tai, khong kti do Ia mo hlnh xa h¢i nao. Ml,lc tieu cua " Phat tri~n can nguai" (UNDP)
chu trQng to'i cach ti~p c~n to'i nhung nhu c~u cO'ban cua can nguai, d~t can nguai va
h~nh phuc cua hQ la ml,lc tieu cu6i cling hO'n la chi chu trQng to'i ph<ittri~n kinh t~. Di~u
nay co th~ duQ'c chUng minh qua chi s6 ph<it tri~n can nguai (HDI) coi trQng ca cac chi

s6 v~ suc kh6e va giao dl,lc cling nhu thu nh~p. Va nhu v~y cach ti~p c~n nay co th~
duQ'c ap dl,lng cho b~t ky qu6c gia nao dli giau m~nh hay ngheo doi, xung dQt hay 6n
dinh, hoa binh hay co chi~n tranh. Tuy nhien, cach ti~p c~n ph<it tri~n can nguai khong
chi xem xet to'i nhung thanh t6 cO'ban tren ma con chu trQng to'i
sv
tv do cling nhu cO'
hQi Iva chQn, d~t duQ'c thong qua vi~c ph<it tri~n nang Ivc cua can nguai".
Phat huy nhfi'ng tinh hoa tu Wong cua thai d~i, quan ditim phat tritin cua UNDP
huang tai so dong cua xa h¢i: do Ia mQi nguai, mQi thanh vien xa h¢i khong phan bi~t
giai, nghe nghi¢p hay vi the ma hQdang co, cling khong phlJ thu¢c vao the che, dan t¢c
hay m¢t bien giai Hinhth6 nao. Quan diem nay the hi¢n m¢t cach nhat quan trong cac
Bao cao PTCN cua minh vai cac thu~t ngfr tuang d6ng "con nguai", "moi nguai dan",
"mQi nguai dan" Tu tubng cot 16i cua quan diem nay duqc loai nguai tien b¢ ghi
nh~n la tu tubng nhan van nhat con duqc the hi¢n b cho danh Uti tien nhieu han ve
ca
h¢i ll}'achQn cho nhfrng doi tuqng Ia cac quoc gia, cac c¢ng d6ng va nhom xii h¢i ft co
tiem nang phat trien han, do la: cac quoc gia dang phat trien, cac khu vl}'cluon chiu
nhfrng rui ro do thien tai, chien tranh, b nhfrng nai con phai chiu nhieu bat cong do bat
binh ding xii h¢i gay nen, nhfrng nguai ngheo kh6, nhfrng nhom dan cu de bi t6n
thuang de xoa b6 ngheo nan, l~c h~u, bat binh ding, phan bi¢t s~c t¢c ton giao, tien
tai m¢t xii h¢i am no, hoa binh va than thi¢n. Vai m¢t 9 nghia nhan van nhu v~y, quan
diem PTCN cua UNDP dii duqc c¢ng d6ng quoc te nhi¢t thanh huang Ung va cam ket
thl}'chi¢n trong nhieu dien dan ban ve phat trien the giai.
Ve
vai tro tac dong chinh sach cua HDRs:
Thong qua vi¢c do d~c, tfnh toan t6ng hqp so li¢u va so sanh quoc te, cac Bao
cao PTCN nay dii dua ra phan tfch hang lo~t van de phat trien,
ma
ra nhfrng cu¢c thao
lu~n r¢ng kh~p ve chfnh sach cling nhu nhfrng chuang trinh hanh d¢ng cho m¢t mo hinh

phat trien ben vfrng b ca cap quoc gia, khu Vl}'Cva toan diu. Qua nhfrng phan tfch, so
sanh nhfrng ca h¢i va thach thuc cua PTCN, cac HDRs dii co nhfrng dong gap to Ian
trong vi¢c xay dl}'ng,hoan thi¢n va dieu chinh cac chfnh sach phat trien cho quoc gia,
d6ng thai nang cao nang ll}'ctl}'danh gia cua tung chu the xii h¢i: nha
nuac,
giai ho~ch
dinh chfnh sach, cac t6 chuc chfnh tri xii h¢i va nguai dan.
Vi'
chi
so
HDI:
Thanh cong Ian nhat cua UNDP Ia dua ra duqc m¢t b¢ cong clJ do dC;\cPTCN, no
cho phep do d~c chat l;uqn cu¢c song m¢t cach khoa hQCva trong lqi the so sanh
a
cac
cap d¢ khac nhau Di;ictrung cua HDI la cach tiep Cl;2nttfng thi, toan di¢n, quan tam
dln
s6
dong trong c¢ng d6ng, lay hC;\tnhan Ia phat trien suc nguai, phat trien mN ca cau
dan so, ca cau lao d¢ng hqp 19va tiep do Ia phat trien van con nguai, van t6 chuc, van
xii h¢i , nhfrng van de phat trien lien quan den con nguai. Day Ia thuac do g~n lien
vai slJ phat trien cua c¢ng d6ng, cua quoc gia. Khi xay dlJllg cac chi so nay, Mahbuh ub
Haq hy vQng HDI Ia m¢t thuac do b6 sung cho GDP giup cho cac nha quan 19, ho~ch
dinh chfnh sach chu trQng tai nhfrng gia tri tinh than va v~t chat ca ban, thiet thlJc trong
cu¢c song con nguai, nham mb r¢ng ca h¢i IlJachQncho con nguai.
1) Suc khoe la yeu to chfnh trong tiem nang con ngub'i, gom 3 hQ'pphan: the
chat, tinh than va xa h¢i, dUQ'ccan bang vai moi trub'ng va xa h¢i xung quanh. Suc khoe
con duQ'ccoi m¢t yeu to ca ban the hi¢n chat luqng dan so cua m¢t quoc gia, yeu to tien
quyet trong PTCN. Chi so tu6i thQ trong HDI phan anh m¢t cu¢c song lau dai va khoe
m(;1.nh,dUQ'ctfnh bang tu6i thQtrung binh tfnh tll hIe sinh, vai tu cach la thanh tlJUwang

doi ve tu6i thQtrung binh trong dan so cua m¢t quoc gia.
Chi
so
tu6i thQ bao quat duQ'chau het tat ca cac binh di¢n cua vi¢c cham soc suc
khoe cho ngub'i dan. No duQ'ctfnh tren ca sOthu th~p cac dii'li¢u va tfnh toan: tu6i thQ
binh quan trong dan so, ty l¢ tre em tir vong
sa
sinh, ty l¢ tre em tir vong duai 1 tu6i,
tu6i thQ toi thieu va tu6i thQ toi da Tac d¢ng den suc khoe cua con ngub'i con co cac
yeu to nhu dinh duong, dich b¢nh xa h¢i, nhii'ng van de ve an ninh thl!c pham, chat
lUQ'ngcac dich
Yl;l
y te va cham soc suc khoe v.v Thong qua cac dich
Yl;l
cham soc suc
khoe ta co the thay r5 han, quyen ding nhu ca h¢i tiep c~n cac dich Vl;ly te cua ngub'i
dan thu¢c cac c¢ng dong khac nhau, dong thb'i cling co the danh gia chat IUQ'ngcua cac
dich Vl;ly te, danh gia duQ'cthl!c tr(;1.ngchi tieu cho linh Vl!cnay.
2) HQc van Ia dieu ki¢n then chot, la "h¢ chieu" hay chia khoa cho phat trien, la
ban chat dfch thl!c cua PTCN; hQcvan la nhan to
ca
ban t(;1.onen von con ngub'i - yeu to
song con cua m¢t quoc gia. Ve m~t xa h¢i, hQc van dong vai tro quan trQng trong vi¢c
thl!c hi¢n dan chu hoa va cong bang xa h¢i, t(;1.odieu ki¢n cho vi¢c trao quyen ch ngub'i
dan va c¢ng dong. HQc van d~c bi¢t co
y
nghia trong nen kinh te tri thuc, no mang
y
nghia quyet dinh trong vi¢c t(;1.odl!ng nhii'ng kha nang tiem tang cua con ngub'i va mo ra
nhii'ng ca h¢i phat trien maio

Chi
so
hQc van co lien quan den hang lo~t cac van de cua linh vl!Cgiao dl;lC:
quyen va nang ll!Ctiep c~n cac dich Vl;lgiao dl;lCca ban cua ngub'i dan, chat luqng giao
dl;lC,chi tieu cong cho giao dl;lC,binh ding hay bat binh ding trong ca h¢i trong giao
dl;lC Cung vai do la hang 10(;1.tca sOdii'li¢u can duQ'clam r5: ty l¢ ngub'i Ian biet chii',
ty l¢ nh~p hQc t6ng hQ'pva ty l¢ theo giai, ty l¢ da khiic phl;lCxoa mu, so nam hQc binh
quan trong dan so Vi¢c chi tieu cho giao dl;lCcon bao quat duQ'cm¢t so thl!c tr(;1.ng
sau: ty l¢ giao vien, sach giao khoa tren dau hQc sinh, hay ty l¢ hQc sinh duQ'chQc t~p
trong nhii'ng trub'ng lap kien co, ca h¢i tiep c~n cua hQc sinh tm nhii'ng nguon tai trQ'
Nhu v~y, ban than hQc van cling co moi quan h¢ n¢i t(;1.itrong PTCN: hQc van thong
thub'ng mang l(;1.ica h¢i m¢t cu¢c song co chat IUQ'ngva Sl!tham gia tot han trong cac
hO(;1.td¢ng c¢ng dong; khiic phl;lCbat binh ding va ngheo doi m¢t cach hi¢u qua han.
3) Thu nh*p khong chi Ia m¢t chieu c<;tnhquan trQng cua cu¢c song, thu nh~p
cao can duqc coi la m¢t trang nhfrng ml;}ctieu cua cu¢c song. M~c du trang xa h¢i hi¢n
d<;ti,thu nh~p cao khong phai la ml;}ctieu tien quyet va duy nhilt, song khong th~ phu
nh~n n6 vai tu cach la tien de v~t chilt d~ con ngU<1iyuan tai duqc m¢t cu¢c song co
chilt luqng. Day la m¢t trang ba chi bao quan trQng trang thanh to HDI, n6 c6 anh
huang tfl!Ctiep den PTCN. Ngheo ve thu nh~p se h<;tnche kha nang tieu dung va tiep c~n
nhfrng dich Vl;l
ca
ban cua cu¢c song: cham s6c suc khoe, dich Vl;lgiao dl;}cchil"tluqng
cao, nhfrng gia tri van hoa v~t chilt va tinh than cua xa h¢i Khi muon mUll cau m¢t
cu¢c song day du, h<;tnhphuc tmac het can phai c6 nhfrng dieu ki¢n v~t chilt nhilt dinh.
Cung c6 th~ dieu ki¢n v~t chilt d6 khong ngang nhau gifra cac c¢ng dong va cac nh6m
dan cu, co nghia la ca h¢i ll!a chQn cua hQ khong ngang nhau thi nha nuac vai nhfrng
chfnh sach cong bang xa h¢i l<;tila yeu to quan trQng khong th~ thieu duqc d~ dua nhfrng
nh6m dan cu thi¢t thai den vai nhfrng ca h¢i ll!a chQnd~ hQc6 th~ phat tri~n tot.
Chi so thu nh*p duqc do bang chi so thu nh~p (GDP) thl!c te dau nguoi theo sUc
mua tuang duang tfnh bang do la My (PPP. USD). Quan di~m cua nhfrng nguoi khai

xuang ra phuang phap lu~n tfnh HDI thong qua GDP thl!c te binh quan cho thily, khi
muc song (thu nh~p) tang phan anh PTCN se tang len theo ty l¢ thu~n. Tuy nhien, thl!c
te cho thily khi GDP binh quan dau nguoi tang den m¢t muc d¢ nhilt dinh la se thoa man
duqc nhu cau ca ban cua con nguoi. Luc d6 tac dl;}ngcua yeu to thu nh~p se h<;tnche dan
khi thu nh~p binh quan vuqt tren giai h<;tn.
4) Ngoai ra 3 chi so
ca
ban neu tren, trang HDI m¢t so chi so b6 sung sau day
can duqc de xuilt d~ danh gia chilt luqng phM tri~n:
* Chi so ngheo t6ng
hQ'p
(HPI) - La thU<1Cdo phan anh sl! ngheo kh6 t6ng hqp
cua con nguoi vai nhieu chieu c<;tnhkhac nhau: thu nh~p, nhu cau ca ban va kha nang
phat tri~n. Chi so nay dung d~ do luong sl! thieu thon, ban han da duqc chu<inhoa tfnh
tu 0 - 100, duqc si'rdl;}ngrilt hi¢u qua doi vai cac quoc gia dang phat tri~n. HPI duqc
tfnh bang 1/3 cua trung blnh c¢ng gifra cac ty l¢ nguoi khong co ky vQng song den 40
tu6i; ty l¢ nguoi 16"nmu chfr; trung binh c¢ng cua ty l¢ nguoi dan khong duqc tiep c~n
nuac
s<;tchva ty l¢ tre em suy dinh duang; Chfnh vi v~y, n6 duqc ap dl;}ngnhu m¢t cong
Cl;}do luong, danh gia dnh tr<;tngngheo d6i va xac dinh Hnh tr<;tnggia tang ve khoang
cach ngheo d6i, cung nhu nhfrng rui ra ma nguoi dan phai ganh chiu Tren ca sa do
cac chfnh phu xem xet va xay dl!ng cac giai phap, chfnh sach khiic phl;}c,nham khong
ngung nang cao chi so PTCN. Ngoai ra, HPI can Ia cong Cl;}do luong hfru hi¢u trang
nghien cUuve tiem nang phat tri~n, c6 th~ b6 sung nhfrng yeu to mai khi xuilt hi¢n tren
thl!c tien (nhu tinh tr<;tngthilt nghi¢p, dich b¢nh ).
*
Chi so
phat
tri~n giai (GDI) duqc coi la thuoc do phan anh SlJbat blnh ding giffa
nam va nff tren ca sa danh gia SlJphat tri~n chung cua con nguai theo cac yeu to thu

nh~p, tri thuc va tu6i th<.>.Phat tri~n con nguai va quyen con nguai deu co m¢t d~c di~m
chung la: bao dam tlJ do h.;mhphuc va phtlm gia con nguai. de d~t duqc dieu nay thl m<.>i
slJphan bi¢t doi xii vlly do gioi tfnh, mau da deu phai duqc xoa booSlJbat blnh ding
ve gioi tfnh dii h~n che PTCN. D~c bi¢t, trong tuang quan gioi hi¢n nay, nff gioi chiem
50,8% dan so the giOi.
d
nhieu quoc gia tren the gioi hi¢n nay, phl;lnffvAnla doi tuqng
chiu nhieu bat blnh ding ve
ca
h¢i nhat. Nhffng hi¢n tuqng thi¢t thoi, ngheo cling ClJC
nhat, t6n thuang va dau kh6 nhat vAnwi vao so ph~n nhfrng nguai phl;lnff. Cac nuoc
B~c Au, Thuy Di~n va Na Uy dUng dAu bang xep lo~i GDI. Trong khi do, GDI cua
Gambia, Mozambique, Pakistan, Bangladesh trong th~p ky 90 con rat thap toi duoi 0.5
chi ra ding phl;lnffphai chiu SlJngheo kh6 gap doi ve m<.>im~t trong PTCN.
*
Thuoc do quyen mlng ve gim (GEM) - Ia thuoc do phan anh SlJbat blnh diing
giffa nam va nff trong vi¢c th~ hi¢n quyen cua mlnh trong cac ho~t d¢ng tham chfnh,
quan ly ky thu~t cao, tieng noi cua chuyen gia khoa h<.>c
M¢t trong nhfrng di~m nhan mang y nghIa nhan van cao ca cua quan di~m PTCN
la de cao quyen con nguai, coi quyen con nguai la m¢t b¢ ph~n ca ban cua ph<ittri~n.
d6ng thai quan di~m nay cling chi ra cach thuc con ngum co th~ t~o l~p cho mlnh nhffng
quyen ca ban mang tfnh trach nhi¢m va cong bang xii h¢i, ma tr<.>ngtam la cac quyen
giao dl;lC,quyen duqc cham soc sUckhoe, quyen kinh te, van hoa, xii h¢i v.v Day Ia
nhfrng quyen
ca
ban, cho phep con nguai wan toi nhfrng IlJach<.>nr¢ng Ian truoc cu¢c
song cua mlnh. Quan di~m nay nhan m~nh, mqi ngu01phai duqc tif do thifc hi¢n nhilng
lifa chqn va tham gia vao qua trinh ra nhilng quyet dinh co anh hUOngden cuqc song
cua minh.
PTeN

va quyln con ngu01 co tac dqng tU{fng
116
ldn nhau, giup bao dam
plzuc lqi va pluim gia con ngu01, xay df!11glong tif ton ca nhan va sif ton tr9t1g dOl vOi
ngu01 klzac
8
. Nhu v~y, vuan toi m¢t SlJtlJ do thlJc slJ cua con nguai la ml;lc dfch cua
quyen con nguai va d6ng thai cling la ml;lcdfch cua PTCN.
Sau khi lam r6 nhfrng d~c trung quan tr<.>ngcua HDI, de tai dii neu b~t duqc nhfrng
ueu vi¢t va h~n che cua h¢ thong do d~c nay. Sii dl;lngHDI de danh gia ph<ittrien d~c
bi¢t co hi¢u qua doi voi nhffng quoc gia dang ph<ittri~n. Vi¢c do d~c va tfnh toan cac chi
so tren trong dan cu cho phep chi r6 nhffng Uti tien cho phat tri~n, trong do co phat tri~n
kinh te, cling nhu co th~ thay r6 nhffng tiem nang quoc gia cAnduqc ph<ithuy; ngoai ra,
do luqng hoa duqc chat luqng phat tri~n, HDI con chi r6 nhffng bat blnh ding giffa cac
nhom xa h¢i, cung cap thong tin cho phep dl! bao sam cac xu the bien d¢ng - thu~n lQ'i
cling nhu khong mong muon doi vai PTCN trong m¢t quoc gia va trong tuemg quan
chung gifra cac quoc gia tren toan cau.
Vai cac so li~u duQ'cdo d~c, tinh toan va so sanh m¢t cach kha h~ thong trong
suot 15 nam qua
13.
ca
sa
dfr li~u dang tin c~y cho cac quoc gia sir d"mg trong vi~c xay
dvng nhfrng dinh huang va chinh sach phat trien, phil hqp vai boi canh toan cau, dong
thai chu trQng duQ'Cnhfrng van de cap thiet d~c thil ma moi quoc gia dang phai uu tien.
Day chinh
13.
m¢t ca
sa
quan trQng de cac quoc gia, trong do co Vi~t Nam, co the sir

d"mg quan diem PTCN va cac bao cao cua UNDP trong ho~ch dinh chinh sach, trong do
co chinh sach dau tu ngan sach cho PTCN.
Trong sir d"mg HDI cling can luu y rang: do 1/3 chi so trong HDI la GDP blnh
quan dau nguai, day la chi so d¢ng nen vi~c xac dinh HDI theo vilng, mien trong ph~m
vi quoc gia van con dang la van de kha phuc t~p. H~n che thl!c te nfra can tinh den la
HDI van chua bao quat het m¢t so linh vl!c xa h¢i ca ban ma ngay ban than n¢i dung
PTCN cling da de c~p tai, nhu: muc d¢ lanh m~nh xa h¢i, dai song van hoa, ho~t d¢ng
ngh~ thu~t, du lich - the thao v.v day la nhfrng yeu to anh huang m~nh me tai PTCN.
Sl!quan tam den linh vl!c nay nham xay dvng b6 sung nhfrng chi bao, cho phep danh gia
chat luqng phat trien m¢t cach toan di~n han. De khAc ph1;lch~n che nay, LHQ cling
nhu m¢t so t6 chuc quoc te co uy tin da de xuang sir d1;lngthem m¢t so thuac do khac
minh ho~ r6 net hem cho nhfrng thanh tl! cua blnh di~n xa h¢i: 74 Chi so xa h¢i dan sl!
(do t6 chuc Lien minh the giai
VI
Sl!tham gia cua cong dan - CIVICUS de xuang nam
1997) ho~c 150 chi tieu xa h¢i (do C1;lCThong ke LHQ cong b6 tir nhieu nam nay) de
lUQ'nghoa va so sanh ve m~t xa h¢i cua gan 200 quoc gia tren toan cau.
Tom l~i, m~c dil chua phai la m¢t chi so hoan thi~n song nhfrng uu diem cua
HDI khi phan anh quan diem ph<ittrien con nguai da duQ'ckiem nghi~m va khing dinh
trong gan 20 nam qua. Co the khing dinh fling cho tai nay van chua co m¢t chi so t6ng
hqp nao de danh gia chat lUQ'ngphat trien m¢t cach hi~u qua han HDI. Chinh
VI
v~y,
hi~n nay duai sl! dieu hanh cua UNDP, HDR da dUQ'c178 quoc gia tren the giai huang
lIng va cong bo HDR hang nam nhu m¢t chi bao ve thl!c tr~ng va tiem nang phat trien.
Vai nhfrng uu vi~t nhu da neu tren, nhieu quoc gia da v~n d1;lngHDI de nghien cuu va
huang tai m¢t sl! phat trien toan di¢n, hai hoa (Trung Quoc, Singapore ); ho~c de xay
dl!ng chinh sach thu ht;p khoang cach chenh l~ch, bat blnh ding gifra cac giai tang xa
h¢i (Brazil, Han Quoc ). Vi~t Nam khong nam ngoai xu the chung do, nen lam r6
nhfrng ca

sa
ly lu:}nva phuang phap lu~n de trien khai hi¢u qua phuang phap HDI trong
thl!c ti~n phan b6 ngan sach. Nhfrng lu~n giai cua chung toi trong cong trlnh nay se
khing dinh ca
sa
ly lu~n de cho rang co the dua HDI vao h~ thong tieu chf phan b6 ngan
sach Ia kha thi va phu hqp vai dieu ki~n ph<ittrien kinh te xii hqi cua nuac ta hi~n nay.
III. N
qi
dung chu dgo th{( ba cua chuang 1 xem xet moi quan h~ gifra dau tu tai
chinh cho chi tieu cong va PTCN. M~c dii van de dau tu tai chfnh cho phat trien khong
phai la van de mai, nhung vi~c dau tu tai chfnh cho cac linh vl!c xii hqi nham ml;]c tieu
PfCN hic nao cung la van de can xem xet. Khi xem xet moi quan h~ gifra chi tieu cong
va PfCN cho thay, mqt m~t, chfnh sach dau tu cho chi tieu cong co tac dqng quan trQng
den PfCN, no dinh huang cho vi~c dieu hanh ngan sach cua chfnh phu. Cac soli~u ve
HDI do d~c duqc se la nhfrng ca sa dfr li~u de cac nha ho~ch dinh chfnh sach can nhAc,
xem xet, nham xay dl!ng, hoan thi~n toan h~ thong chfnh sach, cung nhu thl!c thi nhfrng
chuang trinh hanh dqng vi ml;lc tieu phat tri~n con nguai. M~t khac, trong moi quan h~
nay, khong th~ khong xem xet tac dqng trb l~i cua vi~c phan b6 ngan sach chi tieu cong
vi Thl!c te phat trien
a
nhieu
nuac
cho thay, quan diem PfCN doi cach thuc chi tieu cua
nha
nuac
phai thay d6i tri~t de ve phuang thuc phan b6 va nqi dung chi tieu.
Moi quan h~ nay duqc lam ro va chung minh bang nhfrng con so dinh luqng
thong qua vi~c nghien cUu thl!c nghi~m t~i 15 quoc gia phat tri~n trong suot th~p ky 90
cua nhom chuyen gia NC-Pf thuqc Vi~n Nghien cUu phat trien the giai cua LHQ

(WIDER). Tfnh toan theo mo hinh hi~u qua co dinh theo phuang phap binh phuang nhb
nhat co tfnh tai hi~n tuqng phuang sai thay d6i (white heteroskedasticity) gifra HDI va
chi tieu dau nguai cho giao dl;]cva y te cho thay mqt moi quan h~ luon ty l~ thu~n (luon
duang) va luon co y nghia gifra hai bien do. Han nfra, cac ket qua cho thay khi tang
1.000 USD chi tieu cong cho giao dl;]Cva y te d~ phat tri~n nguon nhan ll!c thi co the
nang HDI tang len 0,5 diem %. H~ so thu nh~p dau nguai Ia 0,019; Dieu nay co the giai
nghia nhu sau sl! gia tiing 1.000 USD cua thu nh~p tfnh theo dau nguai co the dAn den
muc tang len 0,019 diem phan tram trong HDI. Nhu v~y ket qua cho thay chi tieu xii
hqi co anh huang den PTCN m~nh me han so vai tac dqng cua tang truang kinh te.
Theo nhfrng lu~n giai tren, phan b6 ngan sach chi tieu cho xii hqi va ph<it trien
con nguai co moi quan h~ ty l~ thu~n, chi phoi va phl;] thuqc Hin nhau. Quan diem
PfCN, mqt m~t, vila dinh huang cho vi~c phan b6 ngan sach, nhung m~t khac, hi~u qua
cua cong cuqc PfCN l~i phl;l thuqc vao nqi dung, quy mo dau tu ngan sach cho cac linh
Vl!c xii hqi de ph<it trien con nguai. Day la hai m~t cua mqt van de can phai xem xet
trong vi~c xac dinh Uti tien cho dau tu phat trien, trong dieu ki~n co nhfrng giai h~n nhat
dinh cua NSNN noi rieng va nen kinh te noi chung.
Chuang
II.
THl!C TrEN PHAN
BO
NGAN SACH CHO PHAT TRrEN CON NGlJOI TREN
THE Glen VA d NlJdc TA TRaNG 10 NAM TRd LAI DAy.
Chuang nay dUQ'ccoi la chuang trQng tam cua de tai, gom 2 n(>idung: 1) Kinh
nghi~m tht!c tien t:;timQt so quoc gia sir dl;lng
HDI
vao philn
b6
ngiln sach phat
tri~n con nguoi va Tht!Ctit~nphiln
b6

ngiln sach t:;tiVi~t Nam.
1.
M(>tso van de rut ra tu kinh nghi~m thl!c tien ve dau tu tai chfnh cho PTCN Kinh
nghi~m thl!c tien ve dau tu tai chfnh cho PTCN kinh nghi~m tu m(>tso quoc gia:
Thl!c te vi~c dau tu tai chfnh cho cac linh vl!c xii h(>icua m(>tso nuac dang phat
tri~n vao nhilng nam dau cua th~p ky 90 dii chung minh cho nh~n dinh tren ve dinh
huang Uti tien chi tieu cua nha nuac. Vao thai di~m do,
An
D(>,Brazil va Sri Lanka deu
dUQ'Cbiet nhieu den
VI
chfnh phu cac quoc gia nay ngay tu giai dO(;lndau tien dii thu
nghi~m nhilng chfnh sach Uti tien cho PTCN. Trong do,
An
D(>phan b6 tai chfnh cho
cac y te va giao d\lc khoang 16% cua GNP; Sri Lanka chi trong ph(;lmvi 24% - 25% /
GNP, con Brazil thl chi tai 36% / GNP. Vai ty l~ chi nhu tren, 2 quoc gia
An
D(>va Sri
Lanka dii co duQ'cnhilng ket qua kha quart ve cac chi so y te va giao d\lc. Tuy nhien,
rieng Brazil, cho phan b6 ca cau chi tieu cong thieu hQ'Ply, tu nguon ngan sach nay, do
khong tfnh toan het ve hi~u qua chi tieu trong tuang quan cua 3 linh vl!c: Yte, giao d\lC
va an sinh xii h(>i,hQdii Uti tien chi m(>tkhoan qua Ian cho an sinh xii h(>i,trong khi do
2 linh vl!c giao d\lCva y te cua nuac nay l(;lichiu nhilng suc ep va kho khan ve tai chfnh
d~ duy tri hO(;ltd(>ngcua mlnh.
La mQttrong nhilng linh vl!c xii hQi, giao d\lc la nm th~ hi~n
ra
r~t nhat
ca
hQitiep

c~n va Sl!bat blnh ding. Do anh huang cua phan tang xii h(>itrong, thl nguai ngheo va
dan cu
a
nong than ft ca h(>ihQct~p han nguai giau va dan cu thanh pho. Nhitu Bao cao
PTCN dii cho thay
ra
buc tranh bat blnh ding giai trong giao d\lc. Vao cuoi th~p ky 80,
t(;liPakistan, ty l~ em gai nh~p hQc chi bang 41
%
so vai nam giai, van con hi~n tUQ'ng
3/4 tn.~em gai b6 hQc truac nam hQCcuoi cung
a
cap ti~u hQc. d cac vung nong than,
trong so 20% dan so ngheo nhat co 97% ph\l nil mu chil, va trong 20% dan so giau nhat
a
nong than cling co den 87% ph\! nil cling trong tlnh tr(;lngnhu v~y. T(;limQt so nuac
dang phat tri~n khac thl ty l~ biet dQc biet viet trung blnh cua ph\! nil chi bang 69% so
vai ty l~ cua nam giai. S6 nam di hQCcua ph\l nil chi bang 54% so vai nam giai. Ty l~
nh~p hQCvao cac truang ti~u hQcco th~ tai 93% so vai nam giai, nhung, ty l~ nh~p hQc
vao cac cap trung hQCph6 thong la 73%, vao cao ding va d(;lihQc, luc bay gia wang
Ung, chi bang va 53% so v6'i muc cua nam gi6'i
9.
Hi¢n tr<.tngnay t¢ han la
a
chau Phi,
MQt so Bao cao PTCN nhung nam sau nay dii chi ra rang, dam bao phan phoi blnh d!ng
trong ca hQihQct~p thl
a
Pakixtan co the co them tren 2 tri¢u tn~em gai nua den truang.
Khi noi v~ vi¢c chi tieu cho giao dl;lC,nguai ta thuang nhiic den hlnh tuqng v~

mQtthap giao dl;lClQnnguqc. Nhi~u chinh phu Uti tien dau w cho giao dl;lC
a
cac cap cao
nhu cao d!ng, d<.tihQC,can giao dl;lCtieu hQcva giao dl;lC
a
cac viIng kho khan thi l<.tibi
thieu quan tam. Chinh vi v~y ma cac
ca
hQi giao dl;lccling nhu ngu6n h!c tai chinh l<.ti
tra l<.tiv6'i nhung nhom dan cUgiau co han nguai ngheo. Ngay t<.tiMy, nai co mQt n~n
giao dl;lCduqc coi la ly tuang thl vi¢c dau tu cho giao dl;lccling thien v~ Uti tien cho chi
tieu vao
ca
sa
v~t chat han la dau tu vao ngu6n h!c con nguai (nhu giao vien, tai li¢u
giang d<.ty ). Khiic phl;lcthl!c te bat blnh d!ng tren nhieu phuang di¢n nhu neu tren thl
chi co
a
cap chinh phu va cac nha nu6'cm6'i co the dua ra cac chinh sach vi mo phu hqp.
V6'i mQt so l~p iu~n va vi dl;lneu tren, ta thay quan diem PTCN luon d~ cao vai
tro cua nha nu6'c ket hqp v6'i ml;lctieu
ma
rQng ca hQi ll!a chQnva quyen tham gia cua
ngum dan. Chinh
VI
v~y, cho t6'i nay de thl!Chi¢n luqng hoa duqc chat luqng cUQcsong,
dii co khmlng tren du6'i 20 quan diem va phuang phap lu~n tinh toan dii duqc dua ra.
Song, Uti vi¢t han ca mQi thu6'c do khac, chi so
HDI
van the hi¢n duqc mQt buc tranh

toan canh sinh dQng v~ phat trien the gi6'i va cac quoc gia, ciing nhu, quan diem PTCN
van duqc coi la cach tiep c~n toan di¢n va nhan van han ca.
Ve kinh ngi¢m cua Brasil: Trong th~p ky 90 (TK XX), vi¢c phan b6 ngan sach cho
chi tieu xii hQica ban
a
Brazil khong wang xUngv6'i muc dQph<ittrien kinh te cua hQ.
Brazil dii tieu mQt luqng ti~n qua 16'ncho an sinh xii hQi, d~c bi¢t la ti~n trq cap xii hQi
(so luqng nay can 100 han t6ng ngan sach chi cho cac linh Vl!cy te, giao dl;lCva nha
a
gQPl<.ti),gay bat lqi cho vi¢c phat trien cac linh V1;fcxii hQi. Han nfra, do cach thiet ke
phan b6 ngan sach va cac chuang tdnh chi tieu chua hqp.1Y dii co tac dQng tieu cl!C
trong toan cl;lcn~n kinh te. Bang so sanh du6'i day v~ phan b6 ngan sach cho mQt so linh
vl!c xii hQi
a
Brazil trong tuang quan mQt so quoc gia My La Tinh va cac n~n kinh te
m6'i cong nghi¢p hoa
a
Vien Dong cho chung ta thay ro di~u do.
Nha cung cap nhfrng du li¢u co kha nang dien giai cao va duqc phat hanh rQng riii
nhu v~y, nhung chi sol<.tidan gian Atlas Pluit Trie"n Con NgU,(fi cua Brazil dii thu duqc
sl! quan tam l6'n cua chinh phu va cua rQng riii cQng d6ng. Tru6'c nhat, chfnh quy~n lien
~Xem HDR 1999. Phat triln con nguai - hi' quanni¢m dell chiellllf(/C va hanh dgng (Sactz tham khdo). Nxb.
Chfnh trj qu6c gia. Ha NQi. 1999 va HDR 2005. H(/p tac quoe throng thai diem quyet dinh: Vi¢n tr(/. tln((/ng mt:,li
va an ninh trong IlIgt the'gi6'i khong binh ddng.
Ha
NQi. 2005.
bang dang sir dl;lng atlas de lam chi tieu phan dau trong chi tieu xii hQi theo chuang trlnh
"Alvorada Program"lO. Chuang trlnh nay duQ'c phat trien khi nh~n duQ'c nhCi'ngphan ung
va chi trfch cua cQng d6ng rang chfnh phu dii qua t~p trung vao phat trien kinh te ma
khong quan tam dung muc den cac van de xii hQi. Giong nhu chuang trlnh 135

a
Vi?t
Nam, chuang trlnh nay ung hQ truac tien nhfrng de xuang lam giam d6i ngheo va di
thi?n chat lUQ'ngcUQcsong
a
nhfrng thanh pho ngheo nhat
a
Brazil.
Hi?n t(;1inhu cau xay dl;Tngdfr li¢u d6i ngheo khong ket hqp va d~c bi¢t la vi¢c
dn c~p nh~t lien wc ban d6 HDI. Lien Doan Cong Nghi¢p cua bang Rio de Janerio gan
day dii quyet dinh dua ra dl;Tan nghien Cll'uvai
1
tri¢u USD de xuc tien xac dinh ban d6
d6i ngheo
a
166 vimg Ian c~n thu do Rio de Janerio. Cach tiep c~n nay se duQ'c dung
nhu
1
ca so nen tang de trien khai nhieu dl;Tan: xoa d6i giam ngheo, trach nhi¢m xii
hQi , thu hut m9i thanh phan xii hQi tham gia.
Vai nhieu uu vi¢t cua minh: so li¢u dan gian, de thu th~p, c6 the chi ra nhieu binh
di¢n, g6c c(;1nh,cho phep so sanh d6ng d(;1igifra cac khu Vl!c,thanh pho Ho~c so sanh
sl;Tbien d6i cua so li¢u theo thai gian, Atlas PTCN dii the hi¢n hi¢u qua tac dQng cua
minh vao xoa d6i giam ngheo va thu hyp khoang cach binh d!ng thong qua vi¢c xac
dinh quy mo va doi tuqng dau tu
Ve'
kinh nghi¢m PTC
N
cua
Trung Quae:

Tren ca so Cl;lthe hoa HDI ra thanh 42 chi so thanh phan khong ket hqp, cung vai
tieu chf dan so la ca ban, Trung Quoc dii dua HDI vao cac chi tieu phat trien KT -XH,
dam bao cho mQt xii hQi phat trien hai hoa ve m9i m~t: hai hoa gifra cac vung mien, khu
vl;Tc,thanh thi va nong thon, hai hoa gifra cac giai tang, hai hoa gifra cac Iinh vl;Tc,d~c
bi¢t la cac Iinh Vl!c xii hQi. Ml;lCtieu PTCN cua Trung Quoc con dUQ'cthe hien
a
ch6 de
cao tu tuang tam dan: Dan tQc cho quoc gia, dan chu cho xii hQi, dan sinh cho con
nguai.
T(;1iHQi nghi TW Ian thu IV, khoa XVI h9P vao thang 9/2004, Dang CQng san
Trung Quoc dua ra
Ma hinh
xii
hQi Juli hoG:
XHCN tren mQt tam cao mai, the hi¢n tren 3
phuang di¢n:
*
HG:ihoG:trong
cd cdu
kinh te:'
Ca
cau kinh te chuyen sang cac nganh t(;1ora cac
san ph.1m dl;Tavao tien bQ cua KH-KT va cong ngh¢ cao, chu khong thuan tuy dl;Tavao
tai nguyen thien nhien va moi truang nhu truac day. Hi¢n nay, Trung Quoc dang dung
a
10 "Alvorada Program" dl1Q'cBQ TrQ' giup Xii hQi quiin
IY.
BQ nay dl1Q'clien ket vdi BQ Phuc LQ'i Xii HQi (Ministry
of Welfare)
vi tri thu 28/49 nuac chu chat tren the giai ve nang h!c sang t~o khoa h9C va cong ngh~.

Den 2020, Trung Quac se phan dau vU<Jl:len vi tri thu 15 tren the giai trong linh Vl!c
nay.
*
Hai hoa giiia thanh thi va nong thon: Hi~n nay b Trung Qu6c, khoang cach
chenh l~ch dang ngay cang trb nen gay gat gifra thanh thi nong than, giau ngheo, gifra
cac vung mien. Thong qua cac chinh sach mi~n thue nong nghi~p, chuang trinh cU'utrq
vung dan cU ngheo va phat tri~n giao dl;lCnong than, thl!c hi~n phuang cham "cong
nghi¢p nuoi nong nghi¢p, thanh tht nuoi nong thon", phan dau den nam 2020 Trung
Qu6c xoa b6 ca ban duqc sl! chenh l~ch ve muc s6ng cua nong dan va thi dan cap qu~n.
*
Hai hoa theo
Co'
cd'u l<lnhthb: Trung Qu6c phcithuy tai da tac dl;lngcua mo
hlnh phat tri~n mai nay d~ mOt so dia ban, mOt b¢ ph~n dan cu giau truac, lam dau
tau loi keo cac dia phuang khac cling nhu cac nhom dan cu khac cung phcittri~n. Chu
truang dang thl!c thi la: Mie'n dong di ddu, mien Trung tr6i dtJy, chdn hung Dong Rac
va phat triln mien Tdy.
ve
kinh nghi¢m ItJpva phdn bb ngdn sach theo phuong thuc dlfa vao cac chi
tieu xii hQiddu ra cua mQtso nuO'cthuQc tb chuc DECD 11
Trong nhfrng nam 1990, hau het cac nuac thu¢c nhom DECD nhu: Dc, Ao, Hi,
Canada, Dan m~ch, Phan Lan dii thl!c hi~n d6i mai quan ly ngan sach vai nhfrng n¢i
dung ca ban nhu: 1) chuy~n l~p ngan sach ngan h~n (1 nam) sang l~p ngan sach trung
h~n (3 - 5 nam); 2) Thiet l~p che d¢ ki~m soat chi tjeu cong nham dinh huang sl! phan
b6 cac nguon ll!c theo nhfrng chien luqc uu tien; 3) L~p ngan sach dl!a theo cac chi tieu
ket qua dau ra. Theo do, h9 dii t~p trung vao d6i mai vai tra va cau truc quan ly cua nha
nuac, giam bat quy mo khu vl!c cong, thong qua cai cach cac dich Vl;lcong va tu nhan
hoa cac doanh nghi~p nha nuac, qua do nham giam bat chi tieu cong va d~t duqc sl! 6n
dinh kinh te vi mo. Van de then ch6t cho sl!quyet dinh d6i mai nay la xac l~p l~i vai tra
cua nha nuac trong nen kinh te.

II. THlJC TR~NG PHAN
BO
V
A
SVDl)NG NSNN
d
VI$T NAM
3.2. fJanh gia vi¢c phan
b6
ng{l1lsach theo cac llnh v~(c
xii
ht)i nhdm PTCN
a)
Ve'
cO'can phan
b6
ngan sach
II
OECD (Organisation for Economic Operation and development)
Ht
nh6m t6 chuc hqp tac va phat trien kinh te,
dltgc thanh l~p vao nam 1960. Hi¢n nay t6 chuc nay co t6i 30 thanh vien tham gia (Uc, Ao, Bi, Canada, Dan m~ch,
Phlin Lan ) cung chia se cam ket ve chfnh phil dun
chil
va kinh te thj twang.
Nhin chung, co cau phan b6 ngan sach trong thai gian qua da thay d6i theo chieu
huang tfch clJc. Cac linh vlJc chi thuang xuyen cho cac Iinh vlJc xa h¢i khong ngirng
tang len, chi dau tu va chi tni nq deu duqc chu trQng va chiem ti trQng kha 6n dinh.
Trong do, chi thuang xuyen cho cac linh vlJc xa h¢i chiem ty l~ hon 60%/ t6ng chi
NSNN, chi dau w 25%/t6ng chi NSNN, con l~i khoang 11%/t6ng chi NSNN duqc danh

cho tra nq va vi~n trq.
Ngan sach chi cho dau tu phat tri~n cua cac B¢, cac co quan trung uong duqc
phan b6 theo cac nguyen hie: cac dlJ an ket cau h~ tang kinh te-xa h¢i khong co kha
nang hoan van trlJc tiep; cac cong trinh phl;lCVl;lva phat tri~n kinh te-xa h¢i cua nganh;
van bo trf t~p trung va Uti tien cac dlJ an quan trQng quoc gia; bao dam tinh cong khai,
minh b~ch.
Ngan sach chi cho dau tu phat tri~n cua cac dia phuong duqc thlJc hi~n tren
nguyen tac: bao dam hqp ly gifra cac trung tam chfnh tri kinh te, cac wng trQng di~m,
vai Uti tien wng mien nui, bien giai, hai dao, wng dong bao dan t¢c d~ thu hyp khoang
cach chenh l~ch; bao dam hi~u qua van dau tu tir NSNN; va muc van dau tu phat tri~n
trong can doi cua tirng dia phuong khong thap hon nam 2006.
Trong khuon kh6 cua van de d~t ra, chung toi chi danh gia thlJc tr~ng cua chi
thuang xuyen cho m¢t so linh vlJc xa h¢i co ban: chi cho slJnghi~p xoa doi giam ngheo,
cho giao dl;lC,y te, van hoa- th~ thao, khoa hQc-cong ngh~ va cac khoan chi Cll'ute, an
sinh, bao hi~m xa h¢i va m¢t so khoan trq cap khac.
Mang tfnh chat Ia cac khoan chi cho tieu dung xa h¢i, chi thuang xuyen da gan
lien vai chuc nang quan ly xa h¢i cua Nha nuac. Bao gom cac lo~i chi da d~ng, chi
thuang xuyen co ph~m vi tac d¢ng kha r¢ng chua dlJilg nhieu ml;lctieu trl;lctiep va gian
tiep khac nhau:
ve'
mi;ittrlfe tilp, do Ia vi~c nang cao muc song, cai thi~n cac nhu cau
thiet yeu cua nguai dan, giai quyet cac van de xa h¢i nhu: lao d¢ng vi~c lam, an sinh xa
h¢i, phat tri~n nguon nhan IlJc, lam co sa thuc day SlJnghi~p phat tri~n kinh te; ve'mi;it
gian tilp, ma r¢ng quyen lam chu xa h¢i, nang cao vai tro chu d¢ng sang t~o cua nguai
dan vai tu cach Ia chu th~ phat tri~n, tren co so do khong ngirng tang cuang hi~u IlJc
tham gia cua xa h¢i dan SlJva hoan thi~n tirng buac phap che quan ly va dieu tiet xa h¢i
cua Nha nuac phap quyen XHCN
v
ai lu~n cu neu tren, phan b6 ngan sach chi thuang
xuyen co y nghia dang k~ doi vai slJ nghi~p phat tri~n con nguai. Tren thlJc te ve cac

Wong quan chi tieu xa h¢i, chi thuang xuyen chiem ti trQng dang k~ trong t6ng chi
NSNN a nuac ta.