lũ lụt miền trung nguyên nhân và các giải pháp phòng tránh

bộ sách chuyên khảo
TàI NGUYÊN THIÊN NHIÊN Và MÔI TRƯờNG VIệT NAM
Nhà xuất Bản khoa học tự nhiên và công nghệ
Viện khoa học và công nghệ việt nam
Lũ lụt miền trung nguyên nhân
các giải pháp phòng tránh
và
ViÖn khoa häc vµ c«ng nghÖ viÖt nam
bé s¸ch chuyªn kh¶o
øng dông vµ ph¸t triÓn c«ng nghÖ cao

VIệN KHOA HọC Và CÔNG NGHệ VIệT NAM
Bộ SáCH CHUYÊN KHảO

HộI ĐồNG BIÊN TậP

Chủ tịch Hội đồng: GS.TSKH Đặng vũ minh
Phó Chủ tịch Hội đồng: GS.TSKH Nguyễn Khoa Sơn
pgs.tskh Nguyễn Tác An, pgs.ts Lê Trần Bình, pgs.tskh Nguyễn
Văn C, gs.tskh Vũ Quang Côn, ts. Mai H, gs.vs Nguyễn Văn
Hiệu, gs.TSKH H Huy Khoái, gs.tskh Nguyễn Xuân Phúc, gs.ts
Bùi Công Quế, gs.tskh Trần Văn Sung, pgs.ts Phạm Huy Tiến,
gs.ts Trần Mạnh Tuấn, gs.tskh Nguyễn ái Việt
Lời giới thiệu
Viện Khoa học v Công nghệ Việt Nam l cơ quan nghiên cứu
khoa học tự nhiên v công nghệ đa ngnh lớn nhất cả n'ớc, có thế
mạnh trong nghiên cứu cơ bản, nghiên c'ú v phát triển công nghệ,
điều tra ti nguyên thiên nhiên v môi tr'ờng Việt Nam. Viện tập
trung một đội ngũ cán bộ nghiên cứu có trình độ cao, cơ sở vật chất
kỹ thuật hiện đại đáp ứng các yêu cầu về nghiên cứu v thực nghiệm
của nhiều ngnh khoa học tự nhiên v công nghệ.

Trong suốt 30 năm xây dựng v phát triển, nhiều công trình v
kết quả nghiên cứu có giá trị của Viện đD ra đời phục vụ đắc lực cho
sự nghiệp xây dựng v bảo vệ Tổ quốc. Để tổng hợp v giới thiệu có
hệ thống ở trình độ cao, các công trình v kết quả nghiên cứu tới
bạn đọc trong n'ớc v quốc tế, Viện Khoa học v Công nghệ Việt
Nam quyết định xuất bản bộ sách chuyên khảo. Bộ sách tập trung
vo ba lĩnh vực sau:
Nghiên cứu cơ bản;
Phát triển v ứng dụng công nghệ cao;
Ti nguyên thiên nhiên v môi tr'ờng Việt Nam.
Tác giả của các chuyên khảo l những nh khoa học đầu ngnh
của Viện hoặc các cộng tác viên đD từng hợp tác nghiên cứu.
Viện Khoa học v Công nghệ Việt Nam xin trân trọng giới thiệu
tới các quý đọc giả bộ sách ny v hy vọng bộ sách chuyên khảo sẽ
l ti liệu tham khảo bổ ích, có giá trị phục vụ cho công tác nghiên
cứu khoa học, ứng dụng công nghệ, đo tạo đại học v sau đại học.
Hội đồng Biên tập
Hµ NéI - 2007
Lò lôt miÒn trung nguyªn nh©n

C¸c gi¶i ph¸p phßng tr¸nh
vµ

i
Mc lc
Trang
Li nói u
iii
Chng I.
c im l lt di duyên hi min Trung

17
1.
Khái quát iu kin a lý di duyên hi min Trung
17
1.1.
c i!m a hình a m# o
17
1.2.
iu kin khí h&u
19
1.3.
c i!m sông ngòi di duyên hi min Trung
20
1.4
c i!m h*, m phá ven bi!n
21
1.5
c i!m th0 nh12ng và l4p ph5 th6c v&t
21
1.6
c i!m kinh t7 xã h:i
22
2.
c i!m l; các sông di duyên hi min Trung
22
2.1.
c tr1ng l; di duyên hi min Trung
22
2.1.1.
Tình hình tài liu khí t1<ng th5y v=n

22
2.1.2.
c i!m l; các sông trong di duyên hi min Trung
28
2.1.3.
c i!m l; trên các l1u v6c sông chính di duyên
hi min Trung
51
2.2.
c i!m ng&p l>t di duyên hi min Trung
85
2.2.1.
c i!m ng&p l>t di duyên hi min Trung
85
2.2.2.
Tình hình ng&p l>t vùng *ng b@ng h# l1u các l1u
v6c sông chính duyên hi min Trung trong nhAng
tr&n l; i!n hình
87
2.2.3.
Xây d6ng bn * ng&p l>t di duyên hi min Trung
100
3.
Tác :ng l; l>t 7n môi tr1ng sDng c:ng *ng
109
3.1.
Bnh sDt rét
111
3.2.
Bnh DENGUE xuLt huy7t

111
3.3.
Bnh t
111
3.4.
CN cLu dch bnh trong c:ng *ng dân c1 O các tPnh
vùng di duyên hi min Trung sau l; l>t
111
Sau l; l>t, O các tPnh di duyên hi min Trung Vit
Nam, dch bnh ã xy ra O m:t sD : ng v&t ch=n nuôi
112
Chng II Các yu t tác !ng gây l lt các lu v$c sông di
duyên hi min Trung 115
1. Tác :ng c5a iu kin khí h&u gây m1a l4n di 115
Nguyn Lp Dân, Nguyn Th Tho Hng, V Th Thu Lan

ii
duyên hi min Trung
1.1. Phân bD l1<ng m1a theo không gian và thi gian di
duyên hi min Trung
115
1.2. CN ch7 hình thành m1a di duyên hi min Trung 117
1.3. Các hình th7 gây m1a l4n O di duyên hi min Trung 122
1.4. Xây d6ng bn * l1<ng m1a ngày l4n nhLt di duyên
hi min Trung
127
2. Các y7u tD mt m tác :ng 7n l; l>t di duyên hi
mi n Trung
129
2.1. Tác :ng c5a y7u tD a chLt, a m#o, a hình 7n

s6 hình thành l; l>t di duyên hi min Trung
129
2.2. Tác :ng iu kin a chLt thu\ v=n 7n l; l>t di
duyên hi
144
2.3. ]nh h1Ong c5a th0 nh12ng và l 4p ph5 th6c v&t 7n
s6 hình thành l; l>t dài duyên hi min Trung
152
2.4. Tác :ng c5a c tr1ng hình thái l1u v6c 7n hình
thành dòng chy l; di duyên hi min Trung
172
2.5. c i!m hình thái và bDi t> vùng c^a sông di
duyên hi min Trung
181
3. Các ho#t :ng nhân tác phát tri!n kinh t7 - xã h:i trên
b mt vùng duyên hi min Trung
198
3.1. Tác :ng do các ho#t :ng c5a các ngành kinh t7 t4i
dian bi7n l; l>t
198
3.2. Dân c1 204
3.3. Tác :ng c5a các công trình thu\ l<i t4i phòng chông
l; l>t di duyên hi min Trung
205
4. Nguy ên nhân gây l; l>t các l1u v6c sông di duyên
hi min Trung
208
ChngIII  xu*t các gii pháp t,ng th phòng tránh, gi
m
nh/ thiên tai l lt di duyên hi min Trung

213
1. CN sO lý lu&n c5a gii pháp t0ng th!
213
2. N:i dung cu các gii pháp t0ng th! phòng tránh,
gim nhc l; l>t di duyên hi min Trung
215
2.1. Các gii pháp công trình 220
2.2. Các gii pháp phi công trình.
234

Kt lu1n và kin ngh4 249
Tài li8u tham kho 254
iii

Li nói u
L lt min Trung ã tr thành tai bin t nhiên, thng xuyên
e d a cu"c s$ng c%a ngi dân trong vùng. Các lu vc sông d.i
duyên h.i min Trung (t Thanh Hóa n Bình Thun) có chiu dài
2000km ng b bi5n v6i t7ng di8n tích 95.520 km
2
là n<i có =a
hình chia c?t m@nh, lòng sông ng?n d$c, nBm trong vùng có ch "
khí hCu bin "ng phEc t@p. L lt x.y ra do ch=u s tác "ng c%a
các yu t$ n"i sinh, ngo@i sinh và ngày càng gia tFng do s ho@t
"ng kinh t - xã h"i c%a con ngi trên b mHt lu vc.
Vào nhJng nFm cu$i th kK XX, Mu th kK XXI thiên tai l lt
ã liên tip x.y ra  các lu vc sông d.i duyên h.i min Trung v6i
qui mô và cng " l6n. PHc bi8t các trCn l l=ch sQ vào tháng XI
và tháng XII nFm 1999 ã c6p i sinh m@ng c%a h<n 600ngi,
làm b= th<ng trên 1.000ngi, nhiu công trình dân sinh kinh t, b=

7 sCp, h hTng nHng, t7ng thi8t h@i 6c tính gMn 5.000tK Ung. L
lt ã 5 l@i hCu qu. ht sEc nHng n, hàng ngàn h" dân ph.i di di
khTi các vùng s@t l, ngCp lt, h8 sinh thái môi trng các vùng cQa
sông ven bi5n b= h%y ho@i nghiêm tr ng.
P$i v6i các n6c phát tri5n, vVn  nghiên cEu l lt thng g?n
lin v6i qui ho@ch qu.n lý t7ng hXp th$ng nhVt tài nguyên - môi
trng theo các lu vc sông, tY ó a ra các gi.i pháp công trình
và phi công trình nhBm phòng tránh gi.m thi5u tai bin l lt. Z
n6c ta do nhCn thEc Xc tMm quan tr ng c%a thiên tai l lt, nên
Nhà n6c ã cho tri5n khai nghiên cEu nhiu  tài,  án nhBm xác
=nh nguyên nhân và  xuVt các gi.i pháp phòng tránh. S.n ph]m
c%a các  tài  án ã óng góp nhiu cho vi8c quy ho@ch th%y lXi
các lu vc sông min Trung làm gi.m nh^ thiên tai l lt, song do
h@n ch v mc tiêu, n"i dung và kinh phí nên nhiu vVn  quan
tr ng, nh các yu t$ mHt 8m tác "ng n l lt (a cht, a
hình, a mo, th nhng, lp ph thc vt) cha Xc Mu t
nghiên cEu m"t cách Ung b", t7ng hXp. Các nghiên cEu,  xuVt
gi.i pháp phòng tránh l lt còn b= h@n h^p trong tYng ph@m vi
chuyên ngành và =a bàn t_nh, Hc bi8t sau các trCn l l=ch sQ cu$i
Nguyn Lp Dân, Nguyn Th Tho Hng, V Th Thu Lan

iv
nFm 1999 nhiu tính toán, ánh giá v các yu t$ gây l lt, vVn 
qui ho@ch phòng tránh l lt  min Trung cMn Xc xem xét iu
ch_nh l@i trên c< s luCn cE khoa h c. Tr6c tình hình trên, trong k
ho@ch 2001 - 2005 B" Khoa h c và công ngh8 ã giao cho Vi8n P=a
lý ch% trì  tài nghiên cEu khoa h c cVp Nhà n6c KC - 08 - 12:
“Nghiên cu c s khoa hc cho các gii pháp tng th d báo
phòng tránh l lt  mi!n Trung” thu"c ch<ng trình Bo v môi
trng và phòng tránh thiên tai.

N"i dung c%a chuyên kh.o là tCp hXp các kt qu. nghiên cEu c%a
tCp th5 tác gi.  tài KC - 08 -12 thc hi8n, nhBm xác =nh nguyên
nhân gây l lt và  xuVt các gi.i pháp t7ng th5, góp phMn áp Eng
mc tiêu tr6c m?t và lâu dài phòng tránh và gi.m thi5u l lt 
min Trung.
P5 các kt qu. nghiên cEu s6m Xc tri5n khai Eng dng vào
thc tign góp phMn phòng tránh, gi.m nh^ thiên tai l lt cho =a bàn
các t_nh min Trung, chúng tôi xin trân tr ng gi6i thi8u chuyên
kh.o: “L lt mi!n Trung, nguyên nhân và các gii pháp phòng
tránh”. TCp th5 tác gi. xin chân thành c.m <n lãnh @o Vi8n Khoa
h c và công ngh8 Vi8t Nam. Ban biên tCp chuyên kh.o Vi8n Khoa
h c và công ngh8 Vi8t Nam ã t@o iu ki8n thuCn lXi cho tCp th5
tác gi. hoàn thành cu$n chuyên kh.o.
Do h@n ch v kinh phí và thi gian biên so@n nên không tránh
khTi thiu sót, tCp th5 tác gi. rVt mong nhCn Xc ý kin óng góp
c%a các chuyên gia và các b@n Ung nghi8p.
Các tác gi
Chng I
C IM L LT DI DUYÊN H I
MIN TRUNG
1. Khái quát #i$u ki&n t' nhiên và xã h-i d/i duyên h/i mi$n trung
Di duyên hi min Trung bao gm 14 tnh thành ph (Thanh Hóa,
Ngh An, Hà T"nh, Qung Bình, Qung Tr&, Th'a Thiên - Hu), *à
N+ng, Qung Nam, Qung Ngãi, Bình *&nh, Phú Yên, Khánh Hòa,
Ninh Thu3n và Bình Thu3n) có t7ng di n tích 95.520km
2
. Tri dài
10 v" ?@ ?&a lý (t' 10
0
34’ ?)n 20

0
40’ v" ?@ BEc) và nFm trong
khong t' 106
0
?)n 109
0
kinh ?@ *ông, di duyên hi min Trung
kéo dài tJi 2.000km ?KLng bL biMn và cong hình chN S. V& trí ?&a lý
trên xác nh3n tính ?&a ?Ji cRa khu vSc là nhi t ?Ji gió mùa BEc bán
cUu và thu@c khu vSc gió mùa biMn *ông - Thái Bình DKVng. Khác
vJi các khu vSc BEc b@ và Nam b@ có tính ?ng nhWt cao, di duyên
hi min Trung là rìa ?ông cRa dãy TrKLng SVn vJi sS ?a dYng
trong phân hóa phi ?&a ?Ji t' nham thYch, ?&a hình, khí h3u, thRy
v[n, sinh v3t , là nVi tKVng tác mYnh m\ cRa các quá trình biMn và
l^c ?&a tYo ra ?_c thù cRa các ?iu ki n tS nhiên nVi ?ây, tính ?&a ?Ji
?an xen vJi tính ?&a ô và các tính chWt phi ?&a ?Ji khác.
1. 1. c im a hình a mo
Phía tây di duyên hi min Trung là dãy TrKLng SVn chYy song
song sát bL biMn theo hKJng bEc - nam ?ã tYo nên các kiMu ?&a hình
mang tính chWt ?i l3p nhau tn tYi trong m@t không gian [34]. M_c
dù d ?ây (tr' vùng gò ?i Thanh - Ngh phía bEc di) có chiu ngang
rWt hep, nVi hep nhWt là d Qung Bình ch 40km, nhKng lYi có ?Uy ?R
các dYng ?&a hình: ?&a hình ?ng bFng ven biMn, ?&a hình ?ng bFng,
?&a hình ?ng bFng chân núi, ?&a hình vùng ?i và ?&a hình vùng núi.
Trong vùng nghiên cgu tn tYi ba kiMu ?&a hình chính:
• a hình i núi: ?ây là kiMu ?&a hình chi)m di n tích khá r@ng
Nguyn Lp Dân, Nguyn Th Tho Hng, V Th Thu Lan
18
nFm d phía tây vùng nghiên cgu thu@c dãy TrKLng SVn có nhNng
?nh cao 1.000 - 2.000m và trên 2.000m nhK Ngic Linh 2.598m,

Ngic Pan 2.251m, Ngic Niay 2.259m, có ?@ dc ?&a hình lJn.
• a hình ng bng: nFm phía ?ông cRa vùng nghiên cgu chYy
dic theo bL biMn nVi phân b chR y)u các trUm tích * tg có b
m_t tKVng ?i bFng phkng, ?@ cao trung bình 2 - 4m d phía bEc
và 10 - 30m d phía nam vùng nghiên cgu. *_c ?iMm chung cRa
các ?ng bFng này là nhl hep gEn lin vJi ?i núi sót và ?Kmc
phân cách bdi các dãy núi [n lan ra sát biMn. L&ch sn hình thành
?&a hình và mou chWt gEn lin vJi sKLn ?ông dãy TrKLng SVn.
*ó là k)t qu hoYt ?@ng ki)n tYo TrKLng SVn nhK quá trình xâm
nh3p, phun trào, macma, nâng lên, bóc mòn l^c ?&a, hY xung
trUm ?ing bi lEng ven biMn. Và ti)p ?)n là các quá trình bi t^
sông biMn - xói mòn cRa nKJc mKa, sóng gió ?ang dipn ra hi n
nay, “có nhNng ?ng bFng thSc sS là con ?r cRa các dòng sông,
nhKng phUn lJn lYi do tác ?@ng phi hmp giNa sông và biMn c.
Vs TS L3p (1978) cho rFng tính chWt chung cRa di ?ng bFng
min Trung là tính chWt chân núi - ven biMn [34]. GiNa các ?ng
bFng ?Kmc ng[n cách vJi các dãy núi ?âm ngang ra sát biMn tYo
nên các ?èo ngoYn m^c.
• a hình n cát: phân b ven bL biMn ?&a hình nhô cao hVn so
vJi ?ng bFng vJi ?@ cao khong 15 - 40m. Phía nam di duyên
hi min Trung xuWt hi n nhNng ?^n cát tri dài, r@ng mênh
mông, có nhNng nVi núi chYy ra ?)n sát biMn làm cho ?KLng bL b
trd nên cSc kw li lõm và ?&a hình phgc tYp.
BL biMn Thanh Hóa, Ngh An có thm l^c ?&a r@ng và nông, có nVi
bL biMn [n sâu vào ?Wt lin nhK v&nh Dipn Châu (Ngh An). T' Hà
T"nh trd vào là nhNng cn cát cao trung bình t' 20 - 30m ni lin
nhau thành di cn cát dài chYy theo hKJng tây bEc - ?ông nam. SS
di ?@ng cRa các cn cát ven biMn ?ã thu hep ho_c b&t kín các cna
sông làm cho sông chy quanh co, ?7i hKJng, tYo cna sông mJi nhK
sông Mã (Thanh Hóa), sông Nh3t L (Qung Bình), sông HKVng

(Th'a Thiên - Hu)) Các cn cát ven biMn csng b&t kín các vùng
trsng bên trong tYo nên các ?Um phá ven biMn nhK phá Tam Giang,
?Um CUu Hai, ?Um Sam, ?Um ThRy Tú, ?Um An Truyn và ?Um
L[ng Cô. BL biMn t' Nam ?èo Hi Vân trd vào khác bL biMn khu
Bn cs. BL biMn không bFng phkng nNa, mà có sS chia cEt lJn, khúc
Chng I. c im l l"t di duyên hi mi&n trung
19
khuzu hVn, do nh hKdng cRa các v3n ?@ng ki)n tYo mJi. T' msi
Dinh trd vào ?KLng bL biMn lYi thay ?7i và chYy theo hKJng ?ông
bEc - tây nam bFng phkng hVn, ít khúc khuzu hVn, các cn cát, ?^n
cát cao lYi xuWt hi n nhiu hVn, nhWt là d hai tnh Ninh Thu3n - Bình
Thu3n. TYi ?ây csng g_p nhiu núi ?á lWn ra ?)n t3n biMn, phUn lJn
cWu tYo t' riolit và granit nhK d Ninh Hi (Ninh Thu3n), Cà Ná,
Ninh PhKJc (Bình Thu3n) [8].
1. 2. iu kin khí h!u
Các ?iu ki n ?&a hình và hKJng ?KLng bL có tác ?@ng mYnh ?)n sS
phân hóa ?iu ki n khí h3u cRa di duyên hi min Trung [59]. NFm
trong vùng nhi t ?Ji {m gió mùa, khí h3u di duyên hi min Trung
hUu nhK không có mùa ?ông. Phía bEc t' Hu) trd ra mùa ?ông ngEn
không lYnh nhi t ?@ trung bình khong 18
0
C, mùa hY kéo dài và nóng
bgc, nhi t ?@ trung bình 29
0
C. Khu vSc phía nam ?èo Hi Vân không
có mùa ?ông vJi nn nhi t trung bình trên 29
0
C. LKmng mKa cRa khu
vSc này lJn, song phân b không ?u theo không gian và thLi gian
(theo mùa). Các trung tâm mKa lJn d phía nam và tây nam Thanh Hóa

có lKmng mKa 1.800 - 2.000mm/n[m, ?ng bFng Ngh T"nh lKmng
mKa ?Yt 2.500 - 3.000mm/n[m và t[ng tJi Bình *&nh. Khu vSc cSc
Nam Trung b@ lKmng mKa gim ch còn t' 1.200 - 1.600mm/n[m. Mùa
mKa d toàn di bi)n ?@ng c v ?@ dài và tz tring; BEc Trung b@ mùa
mKa kéo dài 6 tháng (V - X) chi)m tJi 80% lKmng mKa n[m. Khu vSc
này có gió mùa rõ r t, mùa hè hKJng gió th&nh hành là nam và tây
nam, mùa ?ông hKJng gió th&nh hành là ?ông bEc. Mùa bão xy ra vào
tháng VIII - IX kèm theo mKa lJn. PhUn phía nam t' Qung Bình ?)n
Khánh Hòa nFm trong min khí h3u *ông TrKLng SVn, quanh n[m
nóng {m và có hai mùa rõ r t. Khu vSc t' Qung Nam ?)n Qung
Ngãi có ch) ?@ mKa {m phong phú, lKmng mKa trung bình khong
2.000 - 2.200mm/n[m bEt ?Uu t' tháng VIII ?)n tháng XII. Mùa này
thKLng có nhNng tr3n mKa to kéo dài hàng tuUn. LKmng mKa ngày có
thM ?Yt tJi 200 - 300mm/ngày th3m chí là 500mm/ngày. *@ {m bình
quân là 80%. Mùa khô t' tháng I - VII, lKmng mKa thWp, luôn nEng
nóng, nhi t ?@ lên ?)n 35 - 37
0
C khi có ?mt gió Tây nhi t ?@ lên ?)n 40
- 41
0
C, gây hYn kéo dài. Khu vSc t' Bình *&nh ?)n Khánh Hòa lKmng
mKa ít hkn so vJi Qung Nam, Qung Ngãi. LKmng mKa bình quân ch
?Yt 1.500 - 1.700mm. Mùa mKa kéo dài t' tháng IX - XII, và ?ây ?Kmc
xem nhK là vùng chuyMn ti)p t' ch) ?@ mKa {m sang khô hYn. Khu
Nguyn Lp Dân, Nguyn Th Tho Hng, V Th Thu Lan
20
vSc Ninh Thu3n - Bình Thu3n nFm trong min khô hYn nhWt nKJc ta,
?@ {m ?Yt 80%, lKmng bc hVi 1.500 - 1.700mm/n[m. Mùa mKa t'
tháng IX - XI nhKng lKmng mKa mùa mKa nhl. NhNng tháng còn lYi
nhi t ?@ cao, trung bình là 28

0
C. DUn v phía Bình Thu3n lKmng mKa
t[ng dUn, 1.200mm/n[m. Mùa mKa d Bình Thu3n t' tháng V - X vJi
lKmng mKa thWp, trung bình 140 - 180mm/tháng. SS khEc nghi t cRa
khí h3u khi)n cho vùng này thi)u nKJc trin miên, gây khó kh[n cho
sS phát triMn kinh t) - xã h@i.
Các hình th) thLi ti)t gây mKa lJn trong khu vSc nghiên cgu là:
bão, áp thWp nhi t ?Ji, không khí lYnh, di h@i t^ nhi t ?Ji trong
các tháng IX ?)n XII. Bên cYnh ?ó di duyên hi min Trung ch&u
tác ?@ng gây mKa ls tiMu mãn trong các tháng V, VI do nh hKdng
cRa gió ?ông nam có lKmng {m cao. Gió ?ông nam th7i trSc ti)p
thkng góc vJi ?KLng bL biMn các tnh cSc Nam Trung b@ là nguyên
nhân làm cho các cn cát ven biMn di chuyMn lWn chi)m sâu vào
?ng ru@ng, ?KLng xá và làng mYc.
1. 3. c im sông ngòi d'i duyên h'i min Trung
NFm kep giNa biMn và dãy TrKLng SVn, di duyên hi min Trung b&
chia cEt bdi nhNng nhánh cRa dãy TrKLng SVn ?âm ngang, ?iMn hình là
các ?èo: ?èo Ngang, ?èo Hi Vân, ?èo Cù Mông và ?èo C. *&a hình d
?ây dc theo hKJng tây - ?ông, t' các ?nh núi cao trên 1000m xung
biMn tYo nên ?@ dc ?&a hình rWt lJn, ?Yt tJi 30 - 40
0
. Ti)p ?)n là di
?ng bFng nhl, hep, thWp và có ?@ dc rWt nhl và bL biMn phUn lJn
?Kmc cWu tYo bFng cát vJi nhNng cn cao. Vì v3y mYng lKJi sông
sui trong vùng nghiên cgu khá dày ?_c, trung bình m3t ?@ lKJi
sông ?Yt 1km/km
2
. *_c ?iMm n7i b3t cRa các sông sui d ?ây ?u có
lKu vSc nhl, bEt ngun t' dãy TrKLng SVn sông ngEn dc, hUu h)t
?u chuyMn thkng t' phUn thKmng lKu xung hY lKu không có phUn

trung lKu. Vì lKu vSc sông chy trong n@i ?&a, trên ?&a bàn m@t tnh
và ch) ?@ thRy v[n thKLng ch nh hKdng bdi thLi ti)t m@t vùng
[15]. Cna thoát ra biMn cRa các sông d ?ây ?u b& bi lEng, kh n[ng
thoát ls kém. Bên cYnh ?ó, các sông di duyên hi min Trung có các
tuy)n sông, kênh dic và các ?Um phá ven biMn ni các cna sông, kênh
vJi nhau nhK kênh nhà Lê, sông Cánh Hòm, sông V"nh *&nh, phá
Tam Giang, sông C7 Cò, sông TrKLng Giang, sông Kinh Giang
[13]. *ây là nhNng ?iu ki n thu3n lmi cho vi c hình thành ls gây
Chng I. c im l l"t di duyên hi mi&n trung
21
ng3p l^t vùng hY du. Ch trong vòng 30 n[m lYi ?ây ?ã có tJi 14
tr3n ls lJn xy ra. Ls lJn kéo theo nhNng thi t hYi nghiêm tring v
tính mYng, tài sn cRa nhân dân ?ng thLi gây ra nhNng bi)n ?7i v
?iu ki n tS nhiên nhK gây xói mòn b m_t lKu vSc, gây ô nhipm
môi trKLng, sYt ld bL sông và bL biMn Ls l^t di duyên hi min
Trung ?ã trd thành m@t tai hia tS nhiên, thKLng xuyên ?e dia cu@c
sng cRa ngKLi dân.
1. 4. c im h, .m phá ven bin
Dic ven biMn có nhiu ?Um h nKJc ngit ho_c lm, trong ?ó ?áng kM là
h Xuân Thiu, ?Um Lâm Bình, ?Um An Khê, Trà •, NKJc Ngit, Ô
Loan, Th& NYi, BUu TrEng [13]. Vùng cna sông b& nh hKdng cRa thRy
triu khá phgc tYp, bdi các kiMu ch) ?@ thRy triu khác nhau nhK: ch)
?@ nh3t triu không ?u, bán nh3t triu không ?u, bán nh3t triu. Biên
?@ thRy triu d khu vSc này không lJn, dao ?@ng t' 0,5m ?)n 3m [97].
Do ?@ dc cRa lòng sông lJn và cna sông hep, biên ?@ triu nhl nên
kh n[ng xâm nh3p cRa nKJc m_n vào trong sông không sâu. Khu vSc
BEc Trung b@ trên sông Mã, sông Lam m_n xâm nh3p vào sâu trong
sông tJi 25km, còn ?i vJi các sông khu vSc Nam Trung b@, xâm
nh3p m_n vào sâu trong sông ch trên dKJi 10km.
I. 5. c im th4 nh56ng và l9p ph: th;c v!t

Thm thSc v3t cRa các lKu vSc sông thu@c di duyên hi min Trung
phong phú v kiMu loYi. DKJi nh hKdng cRa khí h3u {m và sS phân
hóa cRa ?&a hình thm thSc v3t nguyên sinh trên ?Wt ?&a ?Ji gm r'ng
kín cây lá r@ng thKLng xanh nhi t ?Ji {m dKJi 800 - 900m, r'ng kín
cây lá r@ng thKLng xanh á nhi t ?Ji {m trên 800 - 900m ?)n 1.600 -
1.700m và r'ng kín cây lá r@ng thKLng xanh ôn ?Ji d trên 1.600 -
1.700m [60]. Tác ?@ng khai phá cRa con ngKLi ?ã làm cho các kiMu
thm trên trd thành hàng loYt các kiMu thm thg sinh nhK r'ng tre
nga, trng cây b^i thg sinh, trng cl thg sinh và thm thSc v3t trng
nhK lúa, các loYi r'ng trng, hoa màu, nKVng roy, cây công nghi p,
các cây trng trong các khu dân cK. Trên ?Wt cát phi ?&a ?Ji có trng
cây b^i, cl thg sinh thay th) các kiMu r'ng thWp vJi b@ lá cgng thích
gng vJi khô hYn. Trên ?Wt n@i ?&a ?Ji có r'ng ng3p nKJc ngit và
r'ng ng3p m_n. Các khu vSc hUu nhK không có thm thSc v3t ch có
di n tích nhl trong khu vSc nghiên cgu.
Nguyn Lp Dân, Nguyn Th Tho Hng, V Th Thu Lan
22
I. 6. c im kinh t= xã - hAi
Di duyên hi min Trung t3p trung khá ?ông dân, tuy là m@t vùng
khEc nghi t v ?iu ki n tS nhiên và còn chKa phát triMn nhiu v m_t
kinh t) - xã h@i. Theo s li u cRa T7ng c^c Thng kê, tính ?)n
31/XII/2002, dân s các tnh di duyên hi min Trung nKJc ta là
18.725.000ngKLi, chi)m 23,5% dân s c nKJc. Trong s này dân cK
thành th& chi)m khong 20,4% dân s toàn min. Dân cK d ?ây chR
y)u là ngKLi Kinh, vJi tz l chi)m khong 80% t7ng dân s [100].
Di duyên hi min Trung có cV cWu kinh t) ?a dYng t' các ngành
nông - lâm - ngK nghi p cho ?)n các ngành công nghi p, d&ch v^. *_c
bi t là các ngành công nghi p, d&ch v^ ?ã và ?ang có sS ?Uu tK lJn t'
các ngun vn trong nKJc và nKJc ngoài. NVi ?ây ?ã hình thành nên các
khu công nghi p kƒ thu3t cao nhK: *à N+ng, Dung QuWt, Nha Trang

NhKng nhìn chung các hoYt ?@ng t' các ngành nông - lâm - ngK nghi p
d ?ây von chi)m m@t t tring khá cao trong cV cWu GDP, chi)m t' 11%
?)n 62% giá tr& t[ng trKdng kinh t) cRa vùng, trong khi ?ó các ngành
công nghi p ch chi)m khong t' 11 - 34% giá tr&, còn các ngành d&ch
v^ chi)m khong t' 25% cho ?)n 55% giá tr& t[ng trKdng kinh t) cRa
vùng. „ các khu vSc thành th&, giá tr& t[ng trKdng kinh t) do các ngành
công nghi p, d&ch v^ chi)m m@t t tring lJn nhK thành ph *à N+ng,
giá tr& công nghi p chi)m 34,4%, giá tr& d&ch v^ chi)m 55%. Còn các
khu vSc chR y)u là nông nghi p là chính thì giá tr& cRa các ngành nông -
lâm - ngK nghi p lYi chi)m m@t t tring lJn nhK Hà T"nh, giá tr& các
ngành nông - lâm - ngK nghi p chi)m 55,1%, Qung Nam, giá tr& các
ngành nông - lâm - ngK nghi p chi)m tJi 62,1% [61].
2. 4c #i6m l8 các sông d/i duyên h/i mi$n trung
2. 1. c tr5ng lB d'i duyên h'i min trung
2. 1. 1. Tình hình tài liu khí tng thy vn
2. 1. 1. 1. Mng li trm quan trc khí tng
MYng lKJi trYm ?o mKa d di duyên hi min Trung ?Kmc hình
thành vào ?Uu th) kz XX vJi 3 trYm ?o nhKng do chi)n tranh s li u
cRa các trYm này b& gián ?oYn. Sau khi thng nhWt ?Wt nKJc, mYng
Chng I. c im l l"t di duyên hi mi&n trung
23
lKJi trYm khí tKmng và ?o mKa ?ã ?Kmc quy hoYch d di duyên hi
min Trung bao gm các loYi trYm:
• TrYm khí tKmng: ?o ?Yc các y)u t khí tKmng nhK nhi t ?@, ?@
{m, mKa tS ghi
• *iMm ?o mKa tYi các trYm quan trEc thRy v[n.
• *iMm ?o mKa tYi các tr^ sd Ry ban, bKu ?i n, trKLng hic (gii là
trYm ?o mKa nhân dân).
N[m 1991 T7ng c^c Khí tKmng thRy v[n [96] ?ã xem xét ?iu chnh
lYi mYng lKJi trYm ?o mKa. Theo quy hoYch này, toàn di duyên hi

min Trung có 193 trYm ?o mKa vJi m3t ?@ trYm là 500km
2
/trYm và
trong ?ó có 41 trYm khí tKmng. Nhi m v^ cRa các trYm khí tKmng
?Kmc phân thành:
 TrYm khí tKmng hYng I (14 trYm): có nhi m v^ theo dõi thLi ti)t
liên t^c (24 giL trong ngày), quan trEc ?Uy ?R các y)u t khí
tKmng: gió, mây, tUm nhìn ngang, trYng thái m_t ?Wt, nhi t ?@
không khí, nhi t ?@ m_t ?Wt và nhi t ?@ các lJp sâu, ?@ {m
không khí, áp suWt khí quyMn, thLi gian nEng, lKmng mKa, bc
hVi (piche, GGI 3000 ho_c Class A), có thM quan trEc bgc xY và
phát báo hàng ngày.
 TrYm khí tKmng hYng II và III (27 trYm): TrYm khí tKmng
hYng II có nhi m v^ ?Vn gin hVn, theo dõi thLi ti)t liên t^c
t' 0giL ?)n 01.30giL và 05.00 ?)n 20.00giL hàng ngày, quan
trEc hUu h)t các y)u t khí tKmng nhK trYm hYng I song
không có bgc xY, áp suWt khí quyMn. TrYm khí tKmng hYng III
csng quan trEc nhK trYm hYng II nhKng không ch ?&nh c^
thM v thLi gian quan trEc.
 Các trYm ?o mKa t' Thanh Hóa ?)n Qung Bình phUn lJn ?Kmc
xây dSng t' ?Uu th3p kz 60 cRa th) kz XX. Còn các trYm ?o
mKa d phía Nam t' Qung Tr& trd vào ?Kmc xây dSng t' cui
th3p kz 70 cRa th) kz XX, nhK v3y cho ?)n nay phUn lJn các
trYm ?o mKa có s li u quan trEc trên 30 n[m. M@t s trYm tuy
có hVn 40 n[m quan trEc nhKng do nh hKdng cRa chi)n tranh,
s li u quan trEc không liên t^c:
 *i vJi khu vSc Thanh Hoá - Ngh An: ThLi gian quan trEc t'
1961 - 2003
Nguyn Lp Dân, Nguyn Th Tho Hng, V Th Thu Lan
24

• Các khu vSc còn lYi: ThLi gian quan trEc t' 1977 - 2003
Nhìn chung, chWt lKmng s li u quan trEc mKa là ?áng tin c3y.
NhKng chWt lKmng s li u quan trEc d m@t s trYm ?o mKa nhân dân
(do nhân dân quan trEc) hay trYm ?o mKa dùng riêng còn b& hYn ch).
Bng 1 : S trm o ma trong các vùng
Vùng Tng s T ghi
M!t "
(km
2
/tr, m)
B/c Trung b1 110 25 465
Nam Trung b1 83 16 544
Tng 193 41 500
(Ngu#n: TT. Khí tng thy vn Qu'c Gia)
2. 1. 1. 2. Mng li trm quan trc thy vn
MYng lKJi sông sui di duyên hi min Trung dày ?_c, quy lu3t
bi)n ?7i rWt phgc tYp nhKng mYng lKJi trYm quan trEc thRy v[n trên
sông rWt thKa thJt. SS phân b trYm ?o ?Yc chKa ?_c trKng theo
không gian và không ?ng nhWt v thLi gian quan trEc. Do chi)n
tranh nên thLi gian bEt ?Uu quan trEc cRa các trYm thRy v[n rWt khác
nhau. PhUn lãnh th7 phía BEc di duyên hi min Trung (t' phía
BEc vào tJi *èo Ngang) các trYm ?Kmc bEt ?Uu quan trEc sau n[m
1954, 7n ?&nh hoYt ?@ng t' nhNng n[m 1960. PhUn lãnh th7 phía
Nam (sau ?èo Ngang) các trYm quan trEc ?Kmc thành l3p sau n[m
1975, 7n ?&nh hoYt ?@ng t' n[m 1977. VJi quy hoYch mYng lKJi
trYm quan trEc ?ài trYm cRa T7ng c^c Khí tKmng ThRy v[n n[m
1987, s lKmng các trYm thRy v[n trong toàn quc nói chung và
trong di duyên hi min Trung nói riêng gim ?i rWt nhiu.
Tính ?)n n[m 2003 trên các lKu vSc sông thu@c di duyên hi
min Trung có 69 trYm quan trEc thRy v[n trong ?ó có 13 trYm thRy

v[n hYng I, 4 trYm thRy v[n hYng II, 48 trYm thRy v[n hYng III và 4
trYm ?o ls:
Chng I. c im l l"t di duyên hi mi&n trung
25
 TrYm thRy v[n cWp I: Có nhi m v^ theo dõi dipn bi)n cRa ch) ?@
thRy v[n nKJc sông liên t^c. T7 chgc ?o ti thiMu các y)u t nhK
mSc nKJc, nhi t ?@ nKJc, nhi t ?@ không khí, lKmng mKa, lKu
lKmng nKJc và lKmng phù sa lV lnng.
 TrYm thRy v[n cWp II: T7 chgc ?o ?Yc các y)u t nhK mSc nKJc,
nhi t ?@ nKJc, nhi t ?@ không khí, lKmng mKa và lKu lKmng
nKJc.
 TrYm thRy v[n cWp III: T7 chgc ?o ?Yc các y)u t nhK mSc
nKJc, nhi t ?@ nKJc, nhi t ?@ không khí, lKmng mKa.
 M@t s trYm quan trEc ?Kmc triMn khai ?M ?o lKu lKmng nKJc
trong các tr3n ls (4 trYm) d m@t s vùng.
Bng 2: Mng l*i trm quan tr-c th.y v0n trong vùng nghiên c2u
Vùng
S
trm
Trm c3p
I
Trm c3p
II
Trm c3p
III
5o l6
B/c Trung b1 32 5 2 24 1
Trung Trung b1 23 2 2 19
Nam Trung b1 14 6 5 3
Tng

69 13 4 48 4
(Ngu#n: TT. Khí tng thy vn Qu'c Gia)
Các trYm thRy v[n trong di duyên hi min Trung ?Kmc phân b theo
4 khu vSc:
(1) Vùng gò ?i thWp Thanh - Ngh (bao gm hai tnh Thanh Hóa
và Ngh An): 5 trYm trong ?ó có 3 trYm cWp I.
(2) Vùng núi BEc TrKLng SVn (di duyên hi t' Hà T"nh tJi Th'a
Thiên - Hu)): 2 trYm cWp I
(3) Vùng núi cao Nam TrKLng SVn (t' *èo Hi Vân ?)n *èo C):
9 trYm trong ?ó có 2 trYm cWp II.
(4) Vùng CSc Nam Trung B@: 1 trYm cWp I.
Nguyn Lp Dân, Nguyn Th Tho Hng, V Th Thu Lan
26
*M xác ?&nh các ?_c trKng ls cRa các lKu vSc sông di duyên hi
min Trung, tác gi dSa vào s li u thRy v[n ?Kmc quan trEc ?ng
b@ ?)n n[m 2003 bao gm:
• S li u lKu lKmng ngày cRa 17 trYm quan trEc thRy v[n cWp I, II.
• S li u dòng chy cát bùn (c lKu lKmng chWt lV lnng và ?@ ?^c
trung bình nKJc sông) cRa 13 trYm quan trEc thRy v[n cWp I.
• LKu lKmng dòng chy theo giL cRa các tr3n ls lJn nhWt trong t'ng
n[m (1977 - 2003) kèm theo mSc nKJc. Cùng vJi dòng chy là
mKa tS ghi trong mùa ls cRa các trYm khí tKmng có trên lKu vSc.
• MSc nKJc sông trong mùa ls cRa các trYm quan trEc vùng hY du
(khu vSc ?ng bFng b& nh hKdng cRa thuz triu) ?ng b@ t'
n[m 1977 - 2003.
*M ?m bo tính ?ng nhWt cRa chu…i s li u, chúng tôi ?ã sn d^ng
ch tiêu Vickooson ?M ?ánh giá, các chu…i s li u ?u ?m bo tính
?ng nhWt.
Có thM thWy rFng ?ây là b@ s li u thRy v[n có mgc ?@ ?áng tin
c3y nhWt t' trKJc ?)n nay ?M thSc hi n nhi m v^ ?ánh giá t7ng quan

tình hình ls l^t trên các sông di duyên hi min Trung, ?R cV sd ?M
tính toán các quy lu3t dòng chy trên sông và ?_c bi t là các quá
trình dòng chy ls và t' ?ó ?Ka ra các gii pháp t7ng thM nhFm dS
báo phòng tránh ls l^t d ?ây. Tuy nhiên vJi ?iu ki n m_t ? m phgc
tYp cRa di duyên hi min Trung vi c ?Uu tK t[ng cKLng thêm các
trYm quan trEc và cnh báo ls là rWt cUn thi)t trong quy hoYch phòng
chng ls d ?ây.
Trên cV sd chu…i s li u quan trEc ?)n n[m 2003, có thM thWy sS
bi)n ?@ng cRa các y)u t khí tKmng thRy v[n trong thLi kw gUn ?ây:
V các y=u tD khí t5Eng: Theo chu…i s li u nhiu n[m cRa các
trYm ?o mKa cho thWy dipn bi)n lKmng mKa trong di duyên hi
min Trung khá phgc tYp. Do v" ?@ ?&a lý tri dài nên bi)n ?@ng
lKmng mKa cRa t'ng khu vSc csng rWt khác nhau:
• Khu vSc gò ?i BEc Trung b@ (Thanh Hóa - Ngh An), lKmng
mKa n[m có xu th) gim, trung bình trong các n[m gUn ?ây
gim mYnh, gim 0,2mm/n[m. Xu th) gim dUn cRa lKmng mKa
bEt ?Uu xuWt hi n t' n[m 1990 ?)n nay.
Chng I. c im l l"t di duyên hi mi&n trung
27
• Khu vSc min núi TrKLng SVn (t' Hà T"nh tJi Phú Yên): Xu th)
mKa t[ng nhanh, trung bình t[ng 15mm/n[m, ?_c bi t trong
nhNng n[m th3p kz 90 cRa th) kz XX, lKmng mKa t[ng tJi
59mm/n[m. Do nhNng n[m liên ti)p xuWt hi n bão, ls l^t gây ra
nhNng h3u qu nghiêm tring ?i vJi khu vSc này.
• Khu vSc CSc Nam Trung b@ (T' Khánh Hòa ?)n Bình Thu3n):
LKmng mKa d khu vSc này csng có xu th) t[ng nhKng không lJn
nhK ?i vJi khu vSc trên. LKmng mKa n[m t[ng trung bình
5mm/n[m và trong nhNng n[m cui th) kz XX, t' 1991 - 2002,
lKmng mKa t[ng 17mm/n[m.
Cùng vJi sS gia t[ng lKmng mKa n[m, mgc ?@ t3p trung theo mùa

csng rWt lJn, th3m chí lKmng mKa ngày cRa nhNng n[m gUn ?ây ?ã
trd thành lKmng mKa ngày l&ch sn, nhKng thLi gian liên t^c không
mKa trong mùa khô ngày càng kéo dài. *ây là nguyên nhân xuWt
hi n ls lJn và khô hYn luôn xy ra xen k\ nhau, t[ng tính tàn phá
cRa các thiên tai tS nhiên liên quan ?)n dòng chy.
V l5Eng dòng ch'y: Trong nhNng n[m t' 1996 trd lYi ?ây lKmng
dòng chy trên các sông di duyên hi min Trung lJn hVn rWt nhiu.
Dòng chy n[m cRa chu…i dòng chy t' (1977 - 2003) thKLng gWp tJi
1,2 - 1,5 lKmng dòng chy trung bình n[m thLi kw (1977 - 1993).
LKmng dòng chy trung bình n[m cRa các lKu vSc sông di duyên
hi min Trung t[ng không ?ng ngh"a vJi sS t[ng ?ng ?u mà tính
bWt lmi cRa chúng csng càng biMu hi n rõ nét hVn, thM hi n qua sS
phân mùa dòng chy trong n[m. LKmng dòng chy trong mùa ls t[ng
c v lKmng và tz tring ?i vJi dòng chy n[m, còn dòng chy mùa
ki t gim khi)n tình hình sn d^ng ngun nKJc ngày càng c[ng thkng.
*ng thLi dòng chy ls càng mang tính bWt thKLng, theo s li u quan
trEc nhiu n[m, ls lJn nhWt khu vSc di duyên hi min Trung xuWt
hi n vào tháng VIII, IX d vùng BEc ?èo Ngang còn tháng X, XI d
phUn còn lYi cRa di min Trung. NhNng n[m gUn ?ây tr3n ls lJn nhWt
xuWt hi n vào cui tháng IX d phía BEc và ?Uu tháng XII d phUn lJn
lãnh th7 min Trung. LKmng dòng chy ls lJn, gây tình trYng ng3p l^t
nghiêm tring c di duyên hi min Trung.
V l5Eng dòng ch'y cát bùn: Theo nhiu tài li u nghiên cgu cho
thWy kh n[ng xâm thSc xói mòn trên các lKu vSc sông di duyên hi
min Trung không lJn. *&a hình dc, lJp vl phong hoá mlng, m_c
dù ?ây là khu vSc có cKLng ?@ mKa lJn thu@c vào loYi lJn nhWt lãnh
Nguyn Lp Dân, Nguyn Th Tho Hng, V Th Thu Lan
28
th7 nKJc ta nhKng các v3t li u có kh n[ng ?Ka xung sông nhl.Vì
v3y dòng chy cát bùn trên các sông sui thu@c lãnh th7 di duyên

hi min Trung thKLng rWt nhl tr' các sông thu@c vùng gò ?i Thanh
- Ngh . Ph7 bi)n ?@ ?^c nKJc sông d khu vSc này dao ?@ng t' (50 -
150)g/m
3
d các lKu vSc sông nhl, và t' (200 - 400)g/m
3
d nhNng lKu
vSc sông lJn (nhK sông Mã, sông Lam). Trong nhNng n[m gUn ?ây,
nhNng bi)n ?@ng bWt thKLng cRa sS phân mùa dòng chy, mùa ki t
dòng chy nhl, lKmng trN {m trong ?Wt thWp, lJp th7 nhK†ng b& phân
rã g_p nhNng tr3n mKa có cKLng ?@ lJn ?ã cun trôi lJp ?Wt ?á vào
sông tYo nên dòng chy cát bùn lJn nên lKmng cát bùn trên sông gia
t[ng ?áng kM, trung bình t[ng t' (110 - 150)%.
2. 1. 2. *+c ,i-m l. các sông trong d4i duyên h4i mi6n Trung
Do v" ?@ ?&a lý tri dài tJi 10 v" ?@ và sS ?7i hKJng cRa ?KLng bL
biMn nên các nhân t gây mKa d t'ng khu vSc trong di duyên hi
min Trung rWt khác nhau nhK ?ã trình bày d trên, vì v3y tài nguyên
nKJc trên các sông sui cRa vùng nghiên cgu csng bi)n ?7i rWt
mYnh m\, t' nhNng khu vSc {m KJt nhWt tJi khu vSc khô hYn nhWt
lãnh th7 Vi t Nam.
Tính trung bình hàng n[m trên toàn di duyên hi min Trung
nh3n ?Kmc 199 tz m
3
nKJc mKa và ?ã sinh ra 122tz m
3
dòng chy vào
mYng lKJi sông sui, tKVng gng vJi moduyn dòng chy 44,1l/s.km
2
và có h s dòng chy () ?Yt tJi 0,61. So vJi toàn lãnh th7 Vi t Nam
?ây là vùng có tim n[ng ngun nKJc m_t vào loYi phong phú. Trên

cV sd tài li u quan trEc khí tKmng, thRy v[n, tim n[ng ngun nKJc
các lKu vSc sông chính di duyên hi min Trung ?Kmc trình bày
trong bng 3.
Theo thng kê nhiu n[m, mùa lB trên lKu vSc các sông di duyên
hi min Trung thKLng bGt . u tH tháng VII và k=t thúc vào tháng
XI hoc tháng XII, mu@n dUn t' bEc vào nam. Tùy quy mô lKu vSc
mà thLi gian cRa mùa ls csng khác nhau, d lKu vSc sông nhl thLi
kw có lKu lKmng nKJc lJn hVn trung bình (mùa ls) thKLng kéo dài
80 – 90 ngày, còn lKu vSc sông lJn t' 100 – 120 ngày. LKmng nKJc
trong mùa ls chi)m t' 55 - 80% lKmng nKJc c n[m. LKmng nKJc
bi)n ?7i mYnh t' mùa ls n[m này qua n[m khác, lKmng nKJc mùa ls
n[m nhiu nKJc có thM gWp 3 lUn lKmng nKJc mùa ls n[m ít nKJc vJi
h s bi)n ?@ng dòng chy ls t' 0,37 - 0,71. Tz l giNa lKu lKmng
Chng I. c im l l"t di duyên hi mi&n trung
29
?nh ls lJn nhWt và lKu lKmng nhl nhWt trên các sông bi)n ?7i trong
phYm vi t' hàng tr[m ?)n hàng ngàn lUn, lJn nhWt là tYi trYm An
Hòa (sông An Lão), tz l này là 4.355 lUn.
Bng 3: Ti7m n0ng ngu8n n*c các lu vc sông di duyên hi
mi7n Trung
L<ng ma
L<ng dòng
chy
ST
T
Lu vc
sông

Di?n tích
km

2
mm 10
9
m
3
mm 10
9
m
3
H? s
dòng
chy
1 Mã 28.400 1818 20,3 782 8,73 0,43
2 Lam 27.200 1931 34,2 1127 20,0 0,58
3 Gianh 4.680 2650 12,4 1907 8,92 0,72
4 Ki?n Giang 2.650 2736 7,25 1996 5,29 0,73
5 Qung Tr 2.660 2667 7,09 1694 4,51 0,64
6 Hng 2.830 3521 9,96 2560 7,24 0,73
7 Thu BAn 10.350 2978 30,8 2102 21,8 0,71
8 Ba KB 1.040 2720 2,83 1738 1,81 0,64
9 Trà Khúc 3.240 3189 10,3 2072 6,71 0,65
10 VE 1.260 3043 3,83 1955 2,46 0,64
11 An Lão 1.466 2677 3,92 2021 2,96 0,75
12 Kôn 2.980 2098 6,25 1386 4,13 0,66
13 KB L1 1.920 1910 3,67 1220 2,34 0,64
14 Ba
13.600
3.260*
1740
1820

23,7
5,93
713
749
9,70
2,44
0,41
15 Cái (Nha Trang) 1900 2091 3,97 1047 1,99 0,50
16 Cái (Phan Rang) 3000 1609 4,83 644 1,93 0,40
17 Ly 1910 1260 2,41 346 0,661 0,27
18 Cái (Phan Thi?t) 1050 1596 1,68 466 0,489 0,29
(Ngu#n: Phòng Tài nguyên nc m+t, Vin *;a lý)
*: Ch> tính ph@n din tích lu vAc sông thuBc d4i duyên h4i mi6n Trung
Nguyn Lp Dân, Nguyn Th Tho Hng, V Th Thu Lan
30
Di duyên hi min Trung dài hVn 2.000km ?KLng bL biMn, nên
?iu ki n khí h3u csng nhK y)u t dòng chy trên sông sui ch&u sS
chi phi cRa các ?iu ki n ?&a hình và các y)u t m_t ? m phgc tYp
?ã tYo nên sS khác bi t khá rõ nét c v thLi gian xuWt hi n mùa ls
csng nhK mgc ?@ t3p trung cRa lKmng dòng chy. Theo sS d&ch
chuyMn cRa di h@i t^ nhi t ?Ji và khi không khí cSc ?Ji bi)n tính,
trong vùng nghiên cgu xuWt hi n bn khu vSc có ch) ?@ dòng chy ls
khác nhau c v thLi gian xuWt hi n và lKmng dòng chy phân phi
trong mùa.
Khu v;c I: Các sông t' Thanh Hóa - Hà T"nh. *&a hình
trong khu vSc chR y)u ?i núi thWp chuyMn ti)p t' vùng ?ng bFng
BEc b@ sang vùng núi TrKLng SVn, sông sui trong vùng t3p trung
trong hai lKu vSc sông lJn (sông Mã, sông Lam) nên vùng ven biMn
cRa khu vSc này là vùng ?ng bFng khá bFng phkng. Ch&u nh
hKdng trSc ti)p cRa các nhipu ?@ng thLi ti)t nhK bão, áp thWp nhi t

?Ji mùa ls xuWt hi n t' tháng (VII - XI), bEt ?Uu và k)t thúc ch3m
hVn 1 tháng so vJi thLi gian mùa ls cRa chính thKmng ngun các sông
?ó, lKmng dòng chy mùa ls chi)m 60 - 75% dòng chy n[m và
moduyn dòng chy mùa ls ph7 bi)n là 30 - 40l/s.km
2
, lJn nhWt tJi
76l/s.km
2
(lKu vSc sông Hi)u).
Ba tháng có lKmng dòng chy lJn nhWt t3p trung t' tháng VIII - X,
chi)m 45 - 55% lKmng dòng chy n[m và moduyn dòng chy trung
bình 40 - 50l/s.km
2
. Tháng IX có dòng chy lJn nhWt - trùng vJi thLi kw
các nhipu ?@ng thLi ti)t và di h@i t^ nhi t ?Ji hoYt ?@ng mYnh d v" ?@
này, moduyn dòng chy trung bình 50 - 60l/s.km
2
.
Khu v;c II: Bao gm các lKu vSc sông Qung Bình, Qung
Tr&. *ây là các lKu vSc sông ngEn, nFm d ?&a hình núi phía bEc dãy
TrKLng SVn, có mùa mKa chuyMn vào thu ?ông. Mùa ls kéo dài ba
tháng IX - XI chi)m 60 - 70% lKmng dòng chy n[m, moduyn dòng
chy mùa ls 100 - 130l/s.km
2
. Tháng có dòng chy lJn nhWt thKLng
xuWt hi n vào tháng X là thLi kw di h@i t^ nhi t ?Ji ?i qua khu vSc
này, chi)m 20 - 25% lKmng dòng chy n[m và moduyn dòng chy
trung bình 150 - 180l/s.km
2
.

Khu v;c III: Kéo dài tJi 4 v" ?@ ?&a lý, t' Th'a Thiên - Hu)
?)n BEc Phú Yên, có dãy núi TrKLng SVn chYy sát bL biMn *ông nên
?&a hình vùng này cao nhWt so vJi toàn di, dòng chy ls d ?ây csng
dipn ra ác li t nhWt, không ch so vJi toàn di duyên hi min Trung
Chng I. c im l l"t di duyên hi mi&n trung
31
mà là toàn lãnh th7 Vi t Nam. Mùa ls t' tháng X - XII chi)m 60 -
75% lKmng dòng chy n[m và có moduyn dòng chy ls lJn nhWt nKJc
ta, trung bình 150 - 200 l/s.km
2
. Tháng XI có lKmng dòng chy lJn
nhWt chi)m 25 - 32% lKmng dòng chy n[m vJi moduyn dòng chy
trung bình 150 - 250l/s.km
2
.
Khu v;c IV: Thu@c vào vùng núi thWp cui cùng cRa dãy
TrKLng SVn nhKng b& che khuWt bdi các dãy núi nên các ngun {m b&
ch_n d ngoài khu vSc tYo nên m@t kiMu khí h3u khô nóng cho khu vSc
này. M_c dù ch&u nh hKdng trSc ti)p cRa gió mùa tây nam có mùa
mKa rWt t3p trung t' tháng V - X nhKng mùa ls trên sông sui khu
vSc này xuWt hi n vào tháng VII - X có lKmng dòng chy mùa ls
chi)m tJi 70 - 80% lKmng dòng chy n[m. Do lKmng mKa ?)n nhl
nên moduyn dòng chy ls ?Yt 30 - 50l/s.km
2
.
Ba tháng dòng chy lJn nhWt t3p trung vào tháng VIII - X vJi tz
tring dòng chy cao chi)m 60 - 70% và moduyn dòng chy trung
bình 65 - 85l/s.km
2
. Tháng có lKmng dòng chy lJn nhWt rVi vào

tháng X chi)m 20 - 25% lKmng dòng chy n[m, moduyn dòng chy
60 - 80l/s.km
2
- ?ây csng là thLi kw hoYt ?@ng mYnh nhWt cRa di
h@i t^ nhi t ?Ji d v" ?@ này.
CV ch) gây mKa khác nhau nhKng dòng chy tháng lJn nhWt d
di duyên hi min Trung ?u liên quan ?)n các nhipu ?@ng thLi
ti)t, ?_c bi t là hoYt ?@ng cRa di h@i t^ nhi t ?Ji. *_c trKng dòng
chy ls lKu vSc sông di duyên hi min Trung ?Kmc trình bày d
bng 4.
Hàng n[m trên các sông di duyên hi min Trung thKLng xuWt
hi n trung bình 4 - 5 tr3n ls, n[m nhiu có tJi 7 - 8 tr3n ls.
K)t qu nghiên cgu phân tích v phân b theo thLi gian và không
gian các ?mt ls lJn trong 23 n[m gUn ?ây trên 13 lKu vSc sông chính
(bng 5) cho thWy, lB l9n các sông d'i duyên hi min Trung x'y
ra t!p trung ch: y=u vào 5 tháng tH tháng VIII =n tháng XII, ít
khi xy ra vào thLi kw t' tháng V ?)n tháng VII (trong 23 n[m ch
có m@t ?mt xy ra vào tháng V và m@t ?mt vào tháng VII).
LB l9n tH B II trN lên t!p trung trong 2 - 3 tháng. Trên lKu
vSc sông Mã, ls lJn nhWt n[m t3p trung vào tháng IX - X vJi tUn
suWt 87%. T' sông Lam ?)n sông Gianh, ls lJn t3p trung vào tháng
IX - X, vJi tUn suWt 73 - 94%. Khu vSc Trung Trung b@, t' sông
Nguyn Lp Dân, Nguyn Th Tho Hng, V Th Thu Lan
32
Nh3t L ?)n sông HKVng (?èo Ngang ?)n ?èo Hi Vân), ls lJn t3p
trung vào tháng IX - XI vJi tUn suWt 87 - 98%. Các sông t' Thu Bn
?)n *à RFng (Nam ?èo Hi Vân ?)n ?èo C), ls lJn thKLng xy ra
vào tháng X, XI vJi tUn suWt 89 - 97%. Trên sông Cái Nha Trang, ls
lJn xuWt hi n mu@n hVn các sông khác khong 1 tháng, t3p trung vào
tháng X - XII vJi tUn suWt 100%. Trên sông Cái Phan Rang, ls lJn lYi

xy ra vào 3 tháng IX - XI, nhKng ls ?_c bi t lJn thKLng xy ra vào
?Uu tháng XII, tKVng tS các sông Trung Trung b@.
Bng 4: 5Bc trng dòng chy mùa l6 các sông di duyên hi mi7n Trung
Mùa l6 Tháng l*n nh3t
Trm Sông

F
(km
2
)
Q
m
3
/s
M
l/s/km
2
TGXH
% so
vQi
nRm
Q
m
3
/s
M
l/s/km
2
TGX
H

% so
vQi
nRm
CSm thTy Mã 17500 607 34,7 VI-X 75,0 876 50,1 VIII 21,7
CWa ,t Chu 7460 210 28,1 VII-XI 69,6 291 39,1 IX 19,3
Yên ThYng C 23000 894 38,9 VII-XI 73,5 1328 57,7 IX 21,8
QuB Châu Hi?u 1500 116 77,5 VI-XI 73,4 173 115 IX 18,2
NghZa Khánh Hi?u 3970 241 60,8 VIII-XI 61,4 332 83,7 IX 21,1
Gia Voòng B?n Hi 267 35,9 134 IX-XII 80,6 54 201 X 30,2
ThYng Nht T Tr,ch 208 40,4 194 X-XII 62,9 50 239 X 25,8
Th,nh M\ Cái 1850 300 162 X-XII 62,6 385 208 XI 26,7
Nông Sn Thu BAn 3155 734 233 X-XII 68,2 978 310 XI 30,3
Sn Giang Trà Khúc 2440 529 217 X-XII 68,6 698 286 XI 30,1
An Ch^ VE 814 189,0 232,2 X-XII 72,9 245 301,0 XI 31,5
An Hoà An Lão 383 88,6 231 X-XII 75,2 117 306 XI 33,1
Bình T`ng Kôn 1510 201 133 X-XII 73,0 261 173 XI 31,6
An Khê Ba 1440 75,5 52,4 IX-XII 72,8 111 77,1 XI 26,8
CTng Sn Ba 12800 618 48,3 IX-XII 72,1 883 69,0 XI 25,7
Ang TrRng Cái NTrang 1244 167 134 X-XII 59,8 190 152 XI 22,6
Sông L y Ly 964 41,3 42,8 IX-XI 65,0 62 64,5 X 32,7