địa mạo bờ biển việt nam

bộ sách chuyên khảo
TàI NGUYÊN THIÊN NHIÊN Và MÔI TRƯờNG VIệT NAM
địa mạo bờ biển
việt nam
Viện khoa học và công nghệ việt nam
Nhà xuất Bản khoa học tự nhiên và công nghệ

Viện khoa học và công nghệ việt nam
bộ sách chuyên khảo
TàI NGUYÊN THIÊN NHIÊN Và MÔI TRƯờNG VIệT NAM

VIệN KHOA HọC Và CÔNG NGHệ VIệT NAM
Bộ SáCH CHUYÊN KHảO

HộI ĐồNG BIÊN TậP

Chủ tịch Hội đồng: GS.TSKH Đặng vũ minh
Phó Chủ tịch Hội đồng: GS.TSKH Nguyễn Khoa Sơn
pgs.tskh Nguyễn Tác An, pgs.ts Lê Trần Bình, pgs.tskh Nguyễn
Văn C, gs.tskh Vũ Quang Côn, ts. Mai H, gs.vs Nguyễn Văn
Hiệu, gs.TSKH H Huy Khoái, gs.tskh Nguyễn Xuân Phúc, gs.ts
Bùi Công Quế, gs.tskh Trần Văn Sung, pgs.ts Phạm Huy Tiến,
gs.ts Trần Mạnh Tuấn, gs.tskh Nguyễn ái Việt
Lời giới thiệu
Viện Khoa học v Công nghệ Việt Nam l cơ quan nghiên cứu
khoa học tự nhiên v công nghệ đa ngnh lớn nhất cả n'ớc, có thế
mạnh trong nghiên cứu cơ bản, nghiên c'ú v phát triển công nghệ,
điều tra ti nguyên thiên nhiên v môi tr'ờng Việt Nam. Viện tập
trung một đội ngũ cán bộ nghiên cứu có trình độ cao, cơ sở vật chất
kỹ thuật hiện đại đáp ứng các yêu cầu về nghiên cứu v thực nghiệm
của nhiều ngnh khoa học tự nhiên v công nghệ.

Trong suốt 30 năm xây dựng v phát triển, nhiều công trình v
kết quả nghiên cứu có giá trị của Viện đD ra đời phục vụ đắc lực cho
sự nghiệp xây dựng v bảo vệ Tổ quốc. Để tổng hợp v giới thiệu có
hệ thống ở trình độ cao, các công trình v kết quả nghiên cứu tới
bạn đọc trong n'ớc v quốc tế, Viện Khoa học v Công nghệ Việt
Nam quyết định xuất bản bộ sách chuyên khảo. Bộ sách tập trung
vo ba lĩnh vực sau:
Nghiên cứu cơ bản;
Phát triển v ứng dụng công nghệ cao;
Ti nguyên thiên nhiên v môi tr'ờng Việt Nam.
Tác giả của các chuyên khảo l những nh khoa học đầu ngnh
của Viện hoặc các cộng tác viên đD từng hợp tác nghiên cứu.
Viện Khoa học v Công nghệ Việt Nam xin trân trọng giới thiệu
tới các quý đọc giả bộ sách ny v hy vọng bộ sách chuyên khảo sẽ
l ti liệu tham khảo bổ ích, có giá trị phục vụ cho công tác nghiên
cứu khoa học, ứng dụng công nghệ, đo tạo đại học v sau đại học.
Hội đồng Biên tập
®Þa m¹o bê biÓn
viÖt nam
Hµ NéI - 2007

MC LC
Ni dung
Trang

Mc lc
Li gii thiu
M U
1. V trí và tm quan trng ca b bin Vit Nam
2. Các h%&ng nghiên c(u )a m*o b bin hin nay

Phn I: NHNG VN  CHUNG

Ch!"ng 1: CÁC KHÁI NI2M C3 B5N V6 7A HÌNH :I B;
1. Khái nim v< )&i b.
2. Các khái nim v< hình thái )a hình b
Ch!"ng 2: KHÁI NI2M V6 TH?Y - BNG LEC :I B;
1. MFt vài lý thuyIt sóng bin sâu và sóng bin nông
2. NNng l%Ong sóng, hin tuOng khúc x* sóng và m
St nNng
l%Ong T vùng bin nông.
3. SX bSt )Yi x(ng các tính chSt bên trong ca sóng n%
&c
nông.
4. Ph\ nNng l%Ong
5. Dòng ch`y ven b.
6. N%&c ddn - n%&c rút T )&i b.
7. Vfn chuyn bùn cát

Ch!"ng 3: CÁC PHg3NG PHÁP NGHIÊN CiU
1. Ph%jng pháp lufn
2. Các ph%jng pháp nghiên c(u
Phn hai
CÁC Y)U T+ HÌNH THÀNH .A HÌNH B1 BI2N VI3T NAM
Ch!"ng 4: CÁC YlU Tm THÀNH ToO VÀ 5NH HgNG
lN QUÁ TRÌNH 7A MoO B; BIsN VI2T NAM
1. Các yIu tY thy quyn
i
1
3

3
6
9
10
10
13
15
15
20
24
28
29
34
35
39
39
40

53
54

55
Lê Xuân Hng

10
2. Các yIu tY th*ch quyn
3. Các yIu tY khí quyn
4. Các yIu tY sinh quyn
Ch!"ng 5: MBT Sm wC IsM CÁC YlU Tm NBI SINH :I
B; BIsN VI2T NAM

1. St )á cSu t*o b bin
2. KiIn t*o và tân kiIn t*o
3. xc )im )Fng )St và núi lya )&i b.
Ch!"ng 6: MBT Sm wC IsM CÁC YlU Tm NGOoI SINH
VÙNG BIsN VEN B; VI2T NAM
1. xc )im sóng và dòng nNng l%Ong sóng T b bin Vit
Nam
2. xc )im thy tri<u và n%&c dâng T b bin Vit Nam
3. xc )im vfn chuyn bùn cát (VCBC) ven b bin Vit
Nam.
4. MFt sY )xc )im trm tích tng mxt )&i b T )F sâu t~ 0-
30m ven b bin Vit Nam liên quan )In )Fng lXc bin.

Phn ba
9C I2M .A M:O B1 BI2N VI3T NAM VÀ <NG DNG
Ch!"ng 7: HÌNH THÁI 7A HÌNH BNG LEC  B; BIsN
VI2T NAM
1. a hình mài mòn d%&i tác )Fng m*nh ca sóng và
dòng ngang b trong )&i sóng v• b.
2. Hình thái tích t€ )%Oc thành t*o trong )&i sóng v• b -
)&i bãi.
3. a hình )%Oc hình thành và phát trin trong )&i sóng
phá hy )\ nhào - )&i val cát ngm.
4. a hình )%Oc hình thành và phát trin trong )&i sóng
biIn d*ng và lan truy<n T )F sâu trên 20m n%&c.

Ch!"ng 8: B; BIsN NGU‚N GmC SINH VƒT VÀ NHÂN SINH
1. B bin r~ng ngfp mxn sú v…t (mangrove)
2. B bin san hô
3. B bin nhân sinh

62
65
66

67
67
72
88

97
97
100
105

111

116
117
117
123
130
133
136
136
142
150
Chng I. Các khái nim c bn v a hình i b
11
Ch!"ng 9: CÁC H2 7A MoO g;NG B; BIsN VI2T NAM
1. H hình thái v†ng vnh

2. H hình thái )m phá.
3. H hình thái cya sông ven bin.
Ch!"ng10: HI2N TRoNG XÓI L VÀ B‚I T‰, BIlN BNG
g;NG B; BIsN VI2T NAM
1. Hin tr*ng xói lT b bin cya sông
2. Hin tr*ng bdi t€ b bin cya sông ca các )dng bŠng
)xc tr%ng
3. T%jng quan hin tr*ng bdi t€ và xói lT T trên hai b
bin )dng bŠng châu th\ sông Hdng và sông Cyu Long

Ch!"ng 11: CÁC KIsU B; BIsN VÀ PHÂN VÙNG B; BIsN
VI2T NAM
1. Các kiu b bin Vit Nam
2. Phân vùng )a m*o b bin Vit Nam

Ch!"ng 12: HÌNH THÁI B; BIsN NÂNG LÊN VÀ NH‹N CHÌM
DO HOoT BNG TÂN KIlN ToO VÀ DAO
BNG MEC Ng:C CHÂN TŒNH oI Dg3NG
1. Các hình thái )a hình )%Oc hình thành do n%&c dâng ca
mXc n%&c chân t•nh )*i d%jng và nâng tân kiIn t*o
2. a hình b nhSn chìm do ho*t )Fng Tân kiIn t*o và dao
)Fng mXc n%&c chân t•nh )*i d%jng.

Ch!"ng 13: L7CH SŽ PHÁT TRIsN 7A MoO B; BIsN VI2T
NAM
1. Các thi k• ho*t )Fng Tân kiIn t*o và phun trào T Vit
Nam.
2. Các thi k• hình thành và phát trin )a hình )a m*o b
bin Vit Nam.

Ch!"ng 14: 7A MoO B; BIsN V:I PHÁT TRIsN KINH Tl-
XÃ HBI  VI2T NAM
1. Khai hoang lSn bin phát trin nông nghip vùng )St
bdi ngfp mxn ven bin cyu sông
2. Phát trin lâm nghip RNM trên các bãi tri<u cya v†ng
vnh, và )m phá.
153
153
158
163

167

167
183
189
191
191
203

218
219
226
230
230

232

238
238

242

Lê Xuân Hng

12
3. Nuôi trdng thy h`i s`n T v†ng vnh, )m phá,
4. Ti<m nNng xây dXng c`ng bin T các v†ng vnh
5. Ti<m nNng phát trin du lch
6. Ti<m nNng tìm kiIm và khai thác tài nguyên khoáng
s`n ven bin.

Ch!"ng 15: KHAI THÁC T‘NG H’P TÀI NGUYÊN VEN
BIsN H’P LÝ, B5O V2 MÔI TRg;NG B; BIsN
PHÁT TRIsN B6N V•NG
1. Nh–ng áp lXc gây xói lT b, làm biIn )Fng )a hình
)%ng b bin
1.1. Khai phá tài nguyên r~ng ngfp mxn (RNM)
1.2. Khai phá tài nguyên r*n san hô
1.3. Xói lT b do hfu qu` ca quai )ê lSn bin
1.4. Xói lT b do khai thác tài nguyên khoáng s`n và
vft liu xây dXng
2. Khai thác t\ng hOp và sy d€ng hOp lý tài nguyên ven
bin, phòng chYng thiên tai xói lT b bin Vit Nam
3. VSn )< khai thác tài nguyên, qu`n lý t\ng hOp vùng b
K)T LUCN
- Tài liu tham kh`o
244
246
247

249

253

253

257
250
251
252

257
259

276
BDNG VI)T TET
Chng I. Các khái nim c bn v a hình i b
13
Ký hiu NFi dung
CNH-HH Công nghip hóa - hin )*i hóa
DSH a d*ng Sinh hc
NM St ngfp mxn
HSTRNM H sinh thái r~ng ngfp mxn
KT-XH Kinh tI - Xã hFi
KVN Khoáng vft nxng
MH-TH Minh H`i - Thufn H`i
QLTHVB Qu`n lý t\ng hOp vùng b
RNM R~ng ngfp mxn
TB Tây Bin ông
TKT Tân kiIn t*o

TNTN Tài nguyên thiên nhiên
TTB - N Tây tây b—c - ông )ông nam
VCBC Vfn chuyn bùn cát
TiFng n!c ngoài
GIS Geography Information System: H thông tin )a lý
I Intensity: jn v cSp )Fng )St
M Magnitute: jn v C%ng )F )Fng )St Richte
N - Q Neogen -  t(: Tu\i )a chSt
PZ - MZ Paleozoi - Mesozoi: Tu\i )a chSt
Q
2
Holocen: Tu\i )a chSt
Q
1
Pleistocen: Tu\i )a chSt
RS Remote Sensing: (Vi›n thám )
Lê Xuân Hng

14
Li gii thiu
Vit Nam là mFt n%&c thuFc ông Nam Á - Thái Bình D%jng có b
bin dài và )xc tr%ng, chu tác )Fng bTi các )i<u kin khí hfu nhit )&i
gió mùa và nŠm trong cSu trúc )a chSt ca vành )ai )Fng Thái bình
D%jng. Các quá trình thành t*o )a hình và phát trin )a m*o b bin
Vit Nam ph€ thuFc vào cSu trúc )a chSt và quan h chxt chœ v&i các yIu
tY khí hfu k trên thông qua các quá trình nFi sinh và ngo*i sinh.
CuYn chuyên kh`o a m*o b bin Vit Nam ra )i mong muYn là
ngudn tài liu tham kh`o, nghiên c(u khoa hc trong l•nh vXc các khoa
hc v< Trái )St, tài liu gi`ng d*y cho các tr%ng )*i hc và cao )•ng và
giúp cho các nhà qu`n lý )&i b v< cj sT tài liu trong công tác quy ho*ch

t\ng th phát trin kinh tI - xã hFi vùng ven bin phát trin b<n v–ng.
CuYn sách chuyên kh`o "a m*o b bin Vit Nam", )%Oc biên so*n
dXa trên các kIt qu` nghiên c(u nhi<u nNm v< )Fng lXc và )a m*o bin
ca chính tác gi` và các )dng nghip thông qua vic thXc hin các )< tài
cSp Nhà N%&c thuFc các ch%jng trình nghiên c(u khoa hc v< bin, các
hOp )dng nghiên c(u khoa hc chuyn giao công ngh v< l•nh vXc )a
m*o - )a chSt bin, trong )ó tác gi` v&i t% cách là ch nhim )< tài hoxc
tham gia chính.
CuYn sách này bao trùm nFi dung rFng l&n, liên quan )In nhi<u vSn
)< )Fng lXc bin và )a chSt khu vXc )&i b nên không th tránh khŸi
sX khiIm khuyIt, tác gi` rSt mong có sX )óng góp ý kiIn chân thành và
)dng c`m.
Trong quá trình biên so*n cuYn sách chuyên kh`o này, chúng tôi )ã
nhfn )%Oc sX quan tâm và giúp ) ca các nhà lãnh )*o khoa hc ca
Vin Khoa hc và Công ngh Vit Nam, Vin Cj hc, vin a lý và
Trung tâm thông tin t% liu. Nhân dp này chúng tôi xin trân thành c`m jn
GS.TSKH Nguy›n Khoa Sjn, Phó ch tch Vin Khoa hc và Công ngh
Vit Nam, ch tch HFi )dng biên tfp bF sách chuyên kh`o và các thành
viên HFi )dng, cám jn PGS TS Ph*m Huy TiIn Ch nhim ch%jng trình
bin KC. 09, GS TS Bùi Công QuI - nguyên Giám )Yc Phân vin H`i
d%jng hc Hà NFi, PGS TSKH Nguy›n VNn C% - Vin tr%Tng Vin a
lý, TS Mai Hà - Giám )Yc Trung tâm t% liu, GS TSKH Ph*m VNn Ninh-
giám )Yc Trung tâm Môi tr%ng bin, )ã t*o )i<u kin và ng hF chúng
tôi xuSt b`n chuyên kh`o này.
Chúng tôi c†ng chân thành c`m jn lãnh )*o vin Cj hc GS.TSKH
Nguy›n TiIn Khiêm - Vin tr%Tng Vin Cj hc, PGS.TS • Ngc Qu•nh
Chng I. Các khái nim c bn v a hình i b
15
và TS Bùi ình Trí, )dng Phó vin tr%Tng Vin cj hc và cùng các b*n
)dng nghip Vin Cj hc, )ã khích l và ng hF chúng tôi hoàn thành

chuyên kh`o này.
Tác gi` c†ng xin c`m jn nhi<u GS.TSKH Lê (c An, Vin a Lý và
GS. TSKH xng VNn Bát, Tr%ng )*i hc MŸ - a chSt v< nh–ng nhfn
xét, góp nhi<u ý kiIn quý báu và b\ ích cho chuyên kh`o này.

Tác gi`
Lê Xuân Hng

16
MI JU
1. VK trí và tm quan trQng cRa b biSn Vit Nam
a m*o b bin Vit Nam )%Oc hình thành và phát trin trong
khu vXc bin ông liên quan chxt chœ v&i )a chSt kiIn t*o ca vành
)ai )Fng Thái Bình D%jng và vùng nhit )&i ¢m, gió mùa. B bin
Vit Nam dài hjn 3260km, kéo dài t~ Trà C\ (Móng Cái - Qu`ng
Ninh) )In Hà Tiên (Kiên Giang), gdm 28 t£nh thành tiIp giáp v&i
bin (Hình 1). B bin Vit Nam b chia c—t bTi m*ng l%&i sông suYi
t%jng )Yi dày )xc. Trên )%ng b bin c( kho`ng 20km thì có mFt
cya sông l&n )\ ra bin. Trãi qua thi k• lch sy lâu dài, b bin này
luôn luôn biIn )Fng và không ng~ng phát trin. Các quá trình xói lT
và bdi t€ )ã và )ang tác )Fng m*nh mœ, làm thay )\i din m*o ca
)%ng b bin. Hin tr*ng bdi - xói di›n ra liên t€c và không )dng
nhSt T m•i )o*n b. Chúng ph€ thuFc vào các nhân tY: thy quyn,
th*ch quyn, khí quyn và sinh quyn, trong )ó các nhân tY thy
quyn )óng vai trò trXc tiIp và quan trng hjn c`. xc tr%ng ca các
nhân tY thu¤ quyn là )Fng lXc bin (sóng và dòng ch`y).
SX tiIn hoá b bin Vit Nam liên quan chxt chœ v&i các quá trình nFi
sinh, ngo*i sinh, nhân sinh và sX tác )Fng t%jng h• gi–a các nhân tY ca
các quyn v&i nhau. SX tiIn hóa b bin )%Oc th hin bTi sX biIn )Fng
)%ng b qua các giai )o*n lch sy phát trin ca chúng, thông qua các

quá trình bdi t€ và xói lT, mài mòn. Quá trình bdi t€ )ã t*o ra nhi<u vùng
)St m&i ven bin cya sông, các mŸ sa khoáng quý hiIm, còn quá trình
xói lT b bin là d*ng thiên tai nguy him )ã và )ang gây ra nhi<u t\n
thSt l&n lao v< ng%i, ca c`i, )St )ai )Yi v&i nhân dân vùng bin.
B bin Vit nam là nji tfp trung dân c% )ông )úc, có nhi<u )ô th
và công nghip phát trin. T~ b—c vào nam có th k )In nh–ng thành
phY và th xã l&n nh%: Trà C\, C¢m Ph`, H* Long, H`i Phòng, Sm
Sjn, Cya lò, dng H&i, à N¥ng, HFi An, Nha Trang, V†ng Tàu và Hà
Tiên, v.v.
B bin Vit Nam có nhi<u danh lam th—ng c`nh )…p nh% vnh H*
Long, mFt trong các di s`n thiên nhiên thI gi&i. B bin có nhi<u bãi
t—m du lch n\i tiIng nh% Trà C\ (Qu`ng Ninh), Sm Sjn (Thanh Hóa),
Cya Lò (Ngh An), Thiên Cm (Hà T•nh), á Nh`y (Qu`ng Bình),
LNng Cô (Th~a Thiên HuI), Nha Trang (Khánh Hòa) và V†ng Tàu (Bà
Ra - V†ng Tàu), v.v.
Chng I. Các khái nim c bn v a hình i b
17
Hình 1: Bn  các t#nh ven bi%n Vit Nam
Lê Xuân Hng

18
5nh 1: Phong c`nh thiên nhiên b bin vnh H* Long (`nh tác gi`).
B bin Vit Nam có r~ng ngfp mxn v&i h sinh thái bin ven b
phong phú và )a d*ng, có ti<m nNng to l&n phát trin kinh tI du lch
sinh thái và nuôi trdng thy s`n .
Trên d`i b bin còn giu tài nguyên khoáng s`n, )a d*ng v< lo*i
mŸ sa khoáng và có ngudn vft liu cát thy tinh vô tfn.
B bin Vit Nam có nhi<u c`ng bin n%&c sâu v&i )a hình )Fc
)áo thufn lOi cho công vic xây dXng các công trình quân sX ph€c
v€ b`o v an ninh quYc phòng (c`ng Cam Ranh).

a m*o b bin có nh–ng (ng d€ng thXc ti›n rSt rFng rãi. Tr%&c
tiên là xây dXng các b`n )d )a hình )a m*o b bin v&i sX phân
lo*i và phân vùng )&i b ph€c v€ cho vic gi`i quyIt các vSn )<
kinh tI quYc dân nh% quy ho*ch t\ng th v< c`i t*o vùng )St ngfp
mxn, xây dXng các công trình thy lOi (cYng tiêu thoát n%&c, thiIt
kI và thi công các công trình xây dXng c`ng bin, h thYng công
trình b`o v b), tìm kiIm tài nguyên khoáng s`n ()a chSt tìm kiIm
và thNm dò du khí T vùng th<m l€c )a, các mŸ sa khoáng và vft
liu xây dXng ven bin), khai hoang lSn bin ) phát trin nông, lâm
nghip và nuôi trdng thy s`n, xây dXng các khu an d% ng, b`o v
s(c khŸe cFng )dng, v.v.
Chng I. Các khái nim c bn v a hình i b
19
Hiu biIt )%Oc các )xc )im )a hình )a m*o )áy bin ven b và
)Fng lXc bin ca nó, )xc bit có ý ngh•a rSt l&n và quan trng )Yi
v&i ngành hàng h`i và )ánh b—t cá ven b và xa b.
Trong nghiên c(u )a m*o b bin th%ng ch yIu tfp trung vào
)&i b bin, nji ngày )êm )ang chu các tác )Fng qua l*i gi–a các
quá trình thành t*o )a hình ca bin và l€c )a, trong )ó ho*t )Fng
ca sóng bin )óng vai trò quan trng nhSt.
2. Các h!ng nghiên cVu WKa mXo b biSn hin nay
Nghiên c(u sX phát trin )a hình b bin là nhim v€ ca khoa
hc )a m*o. &i b có nh–ng d*ng hình thái )xc bit, quy luft
thành t*o )a hình và chu trình b ca mình, liên quan chxt chœ v&i
)Fng lXc bin. a m*o b bin cn )áp (ng nh–ng nhu cu khác
mhau ca các ngành k¦ thuft và kinh tI quYc dân, nh%ng )dng thi
là ngành khoa hc trung gian gi–a h`i d%jng hc và )a chSt hc.
Chính vì vfy tình hình nghiên c(u )a m*o b bin T thI gi&i c†ng
nh% T Vit Nam hin nay có nh–ng h(jng nghiên c(u sau:
 a mo ng lc hình thái

MFt trong nh–ng h%&ng )ó là k¦ thuft thy vNn bin. H%&ng này
)%Oc b—t ngudn t~ sX )òi hŸi gi`i quyIt nhim v€ cj b`n trong xây
dXng thiIt kI các công trình thy. ó là nghiên c(u các )i<u kin tX
nhiên v&i m€c )ích tìm kiIm )a )im thích hOp xây dXng c`ng
bin, kênh )ào và sX thiIt kI )úng )—n ca các công trình )ó. SX
liên quan )In h%&ng này có các công trình "Nghiên c(u, )ánh giá
)i<u kin tX nhiên d`i ven bin và h`i )`o ven b" (Lê (c An và
nnk, 1991), báo cáo )< tài cSp nhà n%&c 48B.05.01.[1]. "Cj sT )a
m*o )Fng lXc hình thái b bin Vit Nam ph€c v€ xây dXng công
trình bin" (Lê Xuân Hdng và nnk, 2000), báo cáo chuyên )< )a
m*o bin, )< tài cSp nhà n%&c KHCN.06.10 [50], MFt sY )xc tr%ng
)a m*o hình thái d`i b bin t~ Móng Cái )In à N•ng "(Lê Xuân
Hdng,1998)[52]" V< vSn )< nghiên c(u )Fng lXc các vùng cya sông
Vit Nam"(Nguy›n VNn C%) [17].
Ngoài ra còn có nhi<u công trình nghiên c(u các quá trình )Fng
lXc )&i b v< vfn chuyn bùn cát ven b nh% "Quá trình vfn chuyn
bùn cát ven b ph€c v€ xây dXng công trình bin", (Nguy›n M*nh
Hùng)[65].
Lê Xuân Hng

20
 a mo tai bin thiên nhiên
H%&ng nghiên c(u này liên quan gi–a các quá trình )a m*o
ngo*i sinh v&i tai biIn thiên nhiên nh% tình tr*ng xói lT b bin, dX
báo và gi`i pháp ch£nh tr bŠng các công trình b`o v b, báo cáo )<
tài KT.03.14 (Ph*m VNn Ninh, Lê Xuân Hdng [77], "xc )im xói
lT b bin Vit Nam" (Lê Xuân Hdng, 1996) [42]. "Hin tr*ng và
biIn )Fng s*t lT b bin mi<n Trung Vit Nam trong 10 nNm gn
)ây" [59], "B%&c )u )ánh giá `nh h%Tng ca sóng thn T bin
ông )In b bin Vit Nam" [106], "Nghiên c(u và c`nh báo tai

biIn thiên nhiên T Trung BF Vit Nam trên cj sT )a m*o" [8]. "Tai
biIn bdi t€ và xói lT b bin Vit Nam", "Nghiên c(u, dX báo
phòng chYng s*t lT b bin mi<n Trung, )< tài cSp nhà n%&c
KHCN.5B,[108].
 a mo hình thái - cu trúc. H%&ng này liên quan v&i cSu trúc
)a chSt, mYi t%jng quan gi–a )a hình b bin, )áy bin v&i các
thành t*o )a hình - )a chSt, kiIn t*o. M€c )ích ca h%&ng này
nhŠm phát hin tìm kiIm hình thái )a m*o - cSu trúc ca các )&i
)xc bit ca th<m l€c )a, )dng bŠng s€t lún ven bin, hd, )m phá,
liên quan v&i cSu trúc ch(a du khí. Các công trình liên quan )In
h%&ng này là "a m*o th<m l€c )a ông D%jng (L%u T•,
1986)[115], "a m*o )áy bin ông Vit Nam" (Lê Xuân Hdng và
nnk, 1994)[40] CSu t*o )a m*o - )a chSt ca th<m l€c )a Vit
nam trong Kainôzôi (Trnh Phùng, 1996)[87].
 Ka mXo - sa khoáng. H%&ng nghiên c(u này liên quan v&i )a
m*o )Fng lXc - hình thái. Nh kIt qu` tác )Fng ca quá trình thy
th*ch )Fng lXc )ã t*o ra )i<u kin thufn lOi cho sX tfp trung sa
khoáng T ven bin và sX phân d theo t¤ trng trong quá trình di
chuyn vft liu trm tích. TiIp theo sau là quá trình l—ng )ng và
tích t€ T các v trí )a hình thufn lOi. Quá trình )a m*o )Fng lXc
bin )ã t*o ra ngudn cung cSp vft liu sa khoáng bTi các quá trình
xói lT, mài mòn, rya trôi và )%Oc vfn chuyn t~ nji khác t&i hoxc
cung cSp t*i ch•. H%&ng nghiên c(u này )%Oc th hin trong các
công trình ca Nguy›n Biu, ào M*nh TiIn, 1994,[11, 12]. Phn
l&n các mŸ sa khoáng ven bin )%Oc quan sát thSy T )&i bãi và )&i
val cát ngm.
 a mo - sinh thái cnh quan. ây là mFt h%&ng hoàn toàn
m&i mœ T n%&c ta. Cho )In ngày nay còn ít )%Oc quan tâm. a
Chng I. Các khái nim c bn v a hình i b
21

m*o sinh thái c`nh quan ven bin )ã )%Oc nghiên c(u T CFng hòa
Liên Bang Nga vào nh–ng nNm thfp k¤ 80 ca thI k¤ 20. Công
trình nghiên c(u ca D.A.Timopheev,1991 )ã trình bày v< ")Yi
t%Ong, m€c )ích và nhim v€" ca a m*o - Sinh thái. M€c )ích
ca h%&ng nghiên c(u này nhŠm ph€c v€ phát trin ngành kinh tI
du lich sinh thái kIt hOp v&i du lch vui chji, gi`i trí và du lch vNn
hoá lch sy. NFi dung nghiên c(u ca )a m*o - sinh thái c`nh quan
là mYi quan h gi–a c`nh quan )a hình b bin v&i các h sinh thái
ven bin )xc tr%ng ca mFt vùng hay mFt lãnh th\ nh% h sinh thái
san hô, h sinh thái r*n san hô (cá c`nh), h sinh thái n\i (cá) và )áy
(nghêu, sò, Yc, hIn), h sinh thái bò sát (rùa bin), h sinh thái chim,
thú, v.v.  Vit Nam c†ng )ã có mFt sY công trình liên quan )In )a
mao- sinh thái nh% "xc )im )a m*o - sinh thái b bin vùng
kinh tI trng )im à n•ng - Khánh hòa v&i ch£ sY nh*y c`m môi
tr%ng du tràn trên bin (Lê Xuân Hdng và nnk, 2005)[63]. "ánh
giá ti<m nNng bãi t—m ph€c v€ du lch khu vXc VNn Phong - *i
Lãnh" (Uông ình Khanh, 2003) [69].
 a mo - môi tr !ng. H%&ng nghiên c(u này cùng phát sinh
v&i )a m*o sinh thái c`nh quan, nhŠm khai thác tài nguyên bin
phát trin b<n v–ng, b`o v môi tr%ng bin. Hin tr*ng môi tr%ng
bin )ang chu mFt áp lXc rSt l&n v< sX tNng dân sY, du lch, sX cY
dàu tràn trên bin, khai thác khoáng s`n và vft liu xây dXng, phá
r~ng ngfp mxn, hy dit các r*n san hô, v.v. , T vùng b bin. xc
bit hin t%Ong xói lT b bin, bdi lSp cya sông, ludng l*ch, )ang là
vSn )< b(c xúc hin nay. H%&ng nghiên c(u )a m*o - môi tr%ng
bin m&i )%Oc n`y sinh trong nh–ng nNm gn )ây, khi mà n%&c ta
b%&c vào giai )o*n công nghip hóa, hin )*i hóa )St n%&c. Các
công trình nghiên c(u v< )a m*o - môi tr%ng bin còn l© tr© và ri
r*c. B%&c )u )ã có các công trình “xc )im )a m*o b bin
Qu`ng Ninh - H`i Phòng v&i mYi nguy him du tràn” (Lê Xuân

Hdng, 2004), "Nghiên c(u )a m*o trong qu`n lý môi tr%ng ven
bin à N•ng - Qu`ng Ngãi" ca xng Huy RŠm (2003) (Lufn án
TiIn s¦).
Nhìn chung vSn )< nghiên c(u )a m*o b bin Vit Nam m&i
thXc sX phát trin vào nh–ng nNm cuYi thI k¤ 20 và )u thI k¤ 21.
H%&ng nghiên c(u )a m*o bin ch yIu hin nay là )a m*o )Fng
lXc - hình thái .

Phn mt
NHNG VN  CHUNG

Lê Xuân Hng

10
Chng I
CÁC KHÁI NIM C BN V A HÌNH !I B"
1. Khái ni'm v) *+i b-
i b bin hay còn gi là i tng tác gia bin và lc a, là mt
d!i ti"p giáp gia $t li%n và bin, di&n tích không ln l*m, có b!n
ch$t c  áo t-o nên mt ph/n lp v0 c!nh quan c3a trái $t và là
ni x6y ra m7i tng tác r$t ph8c t-p gia các quyn c3a trái $t:
th3y quyn, th-ch quyn, khí quyn và sinh quyn, mà trong ó có
vai trò c3a con ngi.
Trong i b bin các tác ng tng h= gia các quyn di>n ra
các quá trình a m-o r$t ph8c t-p và m-nh m@, làm bi"n Ai a
hình và vBt ch$t c3a th-ch quyn. Nhng sD bi"n Ai ó Ec gây ra
ch3 y"u do nGng lEng sóng bin. i b bin Ec gii h-n nghiên
c8u trong 3 thành ph/n di ây (Hình:2).

Hình 2: S  các yu t a hình ca i b bin:

b
i b
sn b ngm
Vùng duyên h!i
(i nâng)
A
B
(i nh$n chìm)
Chng I. Các khái ni#m c b%n v' a hình i b
11
Chú thích: A-B mài mòn; B- B tích t.
1- Bãi bin; 2- val cát ven b; 3- Vách d7c; 4- H7c sóng v= b;
5- n cát ven bin; 6-Th%m bin nâng; 7- Th%m bin b nh$n
chìm; 8- Các gò cát Ec thành t-o do gió; 9- Chân b g/n
ng mDc nc; 10- Các val cát ng/m; 11- Th%m á t!ng ng/m.
a. Sn b ngm là ph/n áy bin nc nông, a hình Ec thành
t-o b\i sóng bin trong mDc nc bin hi&n t-i hay nói cách
khác, là mt d!i ven b c3a áy bin b bi"n Ai di tác ng
c3a sóng. Gii h-n trên c3a sn b ng/m là b hi&n -i hay
ng b, trùng vi mDc nc bin trung bình. Gii h-n di
c3a sn b ng/m thì không c7 nh. Song thDc t" cho th$ y v$n
% r$t ph8c t-p, m=i vùng bin khác nhau %u có gii h-n di
riêng c3a mình và ph thuc vào quan im c3a các nhà nghiên
c8u. Trong i%u ki&n vùng b không có th3y tri%u, v trí c3a nó
ph thuc vào các thông s7 c3a sóng. Gii h-n di c3a i b
bin hi&n -i là \  sâu mà t-i ó sóng b*t /u b bi"n d-ng,
c_ng nh a hình và tr/m tích áy ven b t-i ó b*t /u b bi"n
Ai.  sâu ó b`ng 1/2 chi%u dài bc sóng. b b bin h\ -i
dng, gii h-n này có th -t ti  sâu hàng chc mét. 7i
vi vùng b bin có th3y tri%u, trong gii h-n c3a sn b ng/m

Ec chia ra vùng b khô, chi%u rng c3a nó ph thuc vào 
d7c b% mdt áy tr/m tích và -i lEng th3y tri%u, b thông khí
và ngBp tri%u. Ph/n không gian n`m trên sn b ng/m Ec
gi là vùng cBn b.
b. B là d!i lc  a mà trên nó có các d-ng a hình Ec thành t-o
b\i ng lD c bin trong mDc nc bin trung bình. Trên các b
mài mòn (b phá h3y b\i bin) gii h-n bên trong c3a b ch-y
theo mép b clif (vách b d7c). Trên các b bin tích t, ranh
gii n`m \ mép b trong c3a th%m bin hi&n -i. Các hình thái
tích t bar ven bin, các n cát n7i !o, v.v. là các thành ph/n
hình thái a hình và c$u trúc c3a b .
c. ng b là ranh gii c3a b và sn b ng/m, là giao tuy"n
gia mdt nc bin và b% mdt lc a. ng b là ng mDc
nc chh xu$t hi&n rõ ràng khi có thi ti"t t7t, bin yên tjnh, mdt
nc phkng ldng. ThDc t" ng b thng là mt d!i n`m song
song vi b và luôn luôn bi"n ng. Khi xu$t hi&n sóng v= b,
sóng leo lên b, mng thi khi rút ngEc tr\ l-i  l ra mt
Lê Xuân Hng

12
ph/n áy bin. D!i b này luôn thay Ai qua l-i nhi%u l/n, chi%u
rng c3a nó ph thuc vào  d7c b% mdt tr/m tích hodc b% mdt
th%m á g7c và mng thi ph thuc vào các thông s7 c3a sóng
bin tác ng t-i thi im x6y ra. ó là hi&n tr-ng d!i sóng v=
b. Sóng v= b có th dch chuyn lên phía trên và xu7ng phía
di trong thi gian th3y tri%u và nc dâng do gió (bão). Sóng
v= b ôi khi t-o ra sD tích t bùn cát dc bi&t gi là "bãi bin",
chi"m mt ph/n c3a b và sn b ng/m.
Ngoài ba thành ph/n c b!n c3a i b nêu trên còn có khái ni&m
v% vùng ven bin hay còn gi là vùng duyên h!i và ng b bin cA.

 Vùng ven bin (Duyên h!i) là mt d!i lc a ven bin rng ln
mà trên d!i này tmn t-i các d-ng  a hình Ec t-o ra b\i bin trong
các mDc nc bin cA dâng cao khác nhau. N"u nh trên lc a
không có các di tích nâng c3a a hình, thì ranh gii vùng ven bin
có th là ng n7i các hnh v_ng vnh. b các b b`ng phkng, ranh
gii này có th trùng vi mép vách d7c "Clif" hodc mép trong c3a
bBc th%m bin. Khi ó thuBt ng "vùng ven bin" chh có ý nghja v%
mdt a lý tD nhiên khái quát.
 ng b bin c: là ph/n áy bin n`m phía ngoài ph-m vi
sn b ng/m, mng thi có th tmn t-i các di tích ng b bin cA
Ec t-o ra trong nhng lúc mDc nc bin cA h- th$p. Các ng
b bin cA có th Ec biu hi&n trong a hình di d-ng các bBc
th%m hodc các mép nhô trên áy bin, mà bùn cát \ ó có ngumn
g7c tr/m tích áy ven b. Trên lp bùn áy này ôi khi có ph3 bên
trên mt lp m0ng tr/m tích bin sâu. Vùng ng b bin cA
thng chh chi"m mt ph/n nh0 không áng k c3a th%m lc a.
Nh vBy vùng các bBc th%m bin cA nâng cao và ng b bin
cA chìm di áy bin ánh d$u gii h-n phân b7 sD b!o tmn các
hình thái a hình c3a sD tng tác gia lc a và bin cA. Nói tóm
l-i, a m-o b bin bao gmm 3 vùng: vùng duyên h!i,  i b hi&n
-i và vùng b bin b nh$n chìm. Vùng b nâng bao gmm các hình
thái a hình là các th%m bin có tuAi khác nhau, i b hi&n -i bao
gmm các bãi bin và vách d7c "clif" ang b tác ng c3a ng lDc
bin và vùng b b nh$n chìm b\i Tân ki"n t-o bao gmm các ng
b bin cA.
Chng I. Các khái ni#m c b%n v' a hình i b
13
2. Các khái ni'm v) hình thái *2a hình b-
i b Ec dc trng b\i các hình thái a hình muôn m/u muôn
vq và các lp tr/m tích b\ ri c áo thng gi là bùn cát ven b.

Ngoài các hình thái v_ng vnh, cra sông ven bin ln, còn có các
hình thái vi a hình và sD bmi l*ng tr/m tích cc b khác tr!i dài
dc b bin hodc trong các vùng v_ng vnh ln c3a b.
Clif: Các b có các dãy núi cao ch-y ra sát bin thng t-o
thành các vách d7c 8ng gi là "clif". Clif - là vách d7c 8ng c3a
b bin \ di chân b tác ng m-nh m@ c3a sóng bão v= b.
Bench: Ts chân các vách d7c vn ra phía bin là b% mdt áy á
g7c hi nghiêng v% phía bin thng gi là th%m á g7c hay
"bench". Bench là b% mdt nghiêng á g7c b mài mòn b\i bin. Nó
d> nhBn th$y khi nc rút xu7ng ra bin sau lúc sóng v= b. Bench
có th n7i li%n vi chân clif hodc l ra trên áy b bin. Th%m á
g7c trên c-n và di nc có th b chôn vùi. Trên b% mdt nó ôi
khi có lp tr/m tích ph3 vi  dày không ln l*m.
Vùng t t - Trong vùng bin có th3y tri%u thng tmn t-i
vùng $t t, là i n`m gia mDc tri%u cng và mD c tri%u ki&t.
Bãi bin - b tích t bmi tích trong d!i b tác ng c3a sóng leo
bao trùm ph/n b g/n ng mDc nc và sn b ng/m. b d!i
trên bãi thng thành t-o các val cát b ánh d$u gii h-n c3a sóng
leo trong bão.
Bar cát (#n cát) ven b - là d!i dài tích t c3a cát hay s-n s0i
c3a b lc a (rng hàng chc hodc hàng trGm mét), cách b g7c
bên trong b\i mt kho!ng không gian là /m phá (lagun).
Th&m tích t# bin: Các b bin Ec gi h-n b\i các mng b`ng
th$p thng không có b vách d7c 8ng "clif". Dc theo ng b,
\ phía trên ng mDc nc, thng tmn t-i các d-ng n cát, cmn
cát hay tr!ng cát ven bin. Các d-ng này thng t-o ra mt b% mdt
không rng l* m gi là th%m tích t bin.
Val cát ngm: Ph/n di nc ven b ôi khi hình thành các
n cát ven b bao quanh b lc a vi mt kho!ng cách không xa
l*m gi là "val" cát ng/m. Val cát ng/m là hình thái tích t áy gmm

cát hay s-n s0i trong i sóng A nhào. Các val cát ng/m này có th
Lê Xuân Hng

14
gmm lo-t 4-5 cái, v trí c3a chúng luôn thay Ai trong các i%u ki&n
th3y ng lDc khác nhau. Trong i%u ki&n thuBn lEi chúng phát trin
có hng ti"n d/n vào b và sau ó nhô cao lên trên mdt nc bin,
hình thành bar cát ven b, bên trong là mt vùng nc /m phá hay
gi là "lagun" n`m dc d!i ven bin.
Lu*ng cát ngm: là ch= nâng cao kéo dài c3a áy b, di ng,
vuông góc tng 7i vi b Ec thành t-o b\i bùn cát vBn chuyn
ven b.
Sóng cát: là h& th7ng val cát nh0 Ec thành t-o b\i sóng và
dòng ch!y hng vuông góc vi hng chuyn ng c3a nc; các
sóng cát và lu7ng cát ng/m là mt trong các d-ng vBn chuyn bùn
cát dc b.
Lòng máng ngm: là v trí c3a áy gia các val cát ng/m hay
các lu7ng cát ng/m.
T$t c! các hình thái a hình k trên %u Ec t-o thành do ng
lDc bin. Dc theo các b có  d7c ln, bin c*t khía mt ph/n lc
a, t-o ra b mài mòn hodc xói l\ b\i ng lDc sóng và dòng ch!y
sóng. Mt s7 b khác vi  d7c mái b nh0 hình thành a hình
tích t vn ra bin, t-o cho b phát trin không b`ng phkng di
các d-ng ng b lmi d-ng "lui xqng", "uôi xam", "m_i tên" và
"n cát n7i !o", v.v. SD hình thành các hình thái a hình này là
k"t qu! c3a sD tác ng tích cDc c3a các y"u t7 t-o ngumn vBt li&u
bùn cát, quá trình vBn chuyn phù sa và sD l*ng ng tr/m tích c3a
chúng. Các quá trình này di>n ra r$t ph8c t-p và muôn hình muôn vq.
Chng I. Các khái ni#m c b%n v' a hình i b
15

Phn mt
NHNG VN  CHUNG

Chng I
CÁC KHÁI NIM C BN V A HÌNH !I B"
NHvNG VwN x CHUNG 9
1. Khái ni&m v% i b 10
2. Các khái ni&m v% hình thái a hình b 13