Chuyên đề bồi dưỡng học sinh giỏi địa lí 12 Góc nhập xạ

CHUYÊN ĐỀ BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI ĐỊA LÍ 12 09.2010
Hãy tính góc chiếu sáng (góc nhập xạ) (góc tới) của tia sáng Mặt Trời lúc 12 giờ trưa
tại: Xích đạo, các chí tuyến và các vòng cực trong các ngày 21-3, 22-6, 23-9, 22-12 rồi
điền vào bảng theo mẫu dưới:
Vĩ tuyến Góc chiếu sáng lúc 12 giờ trưa
21-3 22-6 23-9 22-12
66
0
33’B (vòng cực Bắc)
23
0
27’B (chí tuyến Bắc)
0
0

(Xích đạo)
23
0
27’N (chí tuyến Nam)
66
0
33’N (vòng cực Nam)

Với bài tập này, giáo viên thường hướng dẫn học sinh tính toán theo phương pháp
hình học (xem SGV Địa lý lớp 10 nâng cao- trang 26, 27). Sử dụng phương pháp hình
học sẽ gặp không ít những khó khăn vì đa số học sinh theo ban nâng cao thường yếu về
kiến thức hình học, trong khi bài tập lại đòi hỏi các em phải biết vận dụng một số kiến
thức có liên quan như góc đồng vị, hai góc có cạnh tương ứng song song, tính chất của
tiếp tuyến…để tính toán nên hoạt động của giáo viên và học sinh ở trên lớp mất nhiều
thời gian mà hiệu quả lại không cao. Để khắc phục những khó khăn trên, theo tôi nên
hướng dẩn học sinh tính góc nhập xạ của tia sáng Mặt Trời lúc 12 giờ trưa vào các ngày

21-3, 22-6, 23-9, 22-12 bằng phương pháp đại số đơn giản và học sinh dể vận dụng.
* Cụ thể: Nếu gọi h là góc nhập xạ của tia sáng Mặt Trời lúc 12 giờ trưa, φ là vĩ độ
địa lý tại địa điểm cần tính, chúng ta sẽ có các công thức tính vào các ngày nói trên, cụ
thể là: (h
0
= 90
0
– φ ± α )
- Vào ngày 21-3 và 23-9: Tất cả các địa điểm trên Trái Đất đều có góc nhập xạ được
tính bằng công thức: h= 90
0
- φ
- Vào ngày 22-6:
+ Bắc bán cầu (BBC): h = 90
0
– φ + 23
0
27’
+ Nam bán cầu (NBC): h = 90
0
– φ - 23
0
27’
- Vào ngày 22-12:
+ BBC: h = 90
0
- φ - 23
0
27’
+ NBC: h = 90

0
- φ+ 23
0
27’
Áp dụng các công thức vào bài tập trên ta có:
- Vào ngày 21-3 và 23-9:
+ Tại vòng cực Bắc:
h= 90
0
- 66
0
33’= 23
0
27’
+ Tại chí tuyến Bắc:
h= 90
0
- 23
0
27’= 66
0
33’
+ Tại xích đạo:
h= 90
0
- 0
0
= 90
0
+ Tại chí tuyến Nam:

1
Bùi Văn Tiến ( ; )
CHUYÊN ĐỀ BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI ĐỊA LÍ 12 09.2010
h= 90
0
- 23
0
27’ = 66
0
33’
+ Tại vòng cực Nam:
h= 90
0
- 66
0
33’ = 23
0
27’
- Vào ngày 22-6:
+ Tại vòng cực Bắc:
h= 90
0
- 66
0
33’+ 23
0
27’ = 46
0
54’
+ Tại chí tuyến Bắc:

h= 90
0
- 23
0
27’+ 23
0
27’ = 90
0
+ Tại xích đạo:
h= 90
0
- 0
0
+ 23
0
27’= 66
0
33’
+ Tại chí tuyến Nam:
h= 90
0
- 23
0
27’- 23
0
27’ = 43
0
06’
+ Tại vòng cực Nam:
h= 90

0
- 66
0
33’- 23
0
27’ = 0
0
- Vào ngày 22-12:
+ Tại vòng cực Bắc:
h= 90
0
- 66
0
33’- 23
0
27’ = 0
0
+ Tại chí tuyến Bắc:
h= 90
0
- 23
0
27’- 23
0
27’ = 43
0
06’
+ Tại xích đạo:
h= 90
0

- 0
0
- 23
0
27’ = 66
0
33’
+ Tại chí tuyến Nam:
h= 90
0
- 23
0
27’+ 23
0
27’ = 90
0
+ Tại vòng cực Nam:
h= 90
0
- 66
0
33’+ 23
0
27’ = 46
0
54’.
Cả hai phương pháp đều cho kết quả tính như sau:
V ĩ tuyến
Góc chiếu sáng lúc 12 giờ trưa
21-3 22-6 23-9 22-12

66
0
33’B (vòng cực Bắc) 23
0
27’ 46
0
54’ 23
0
27’ 0
0
23
0
27’B (chí tuyến Bắc) 66
0
33’ 90
0
66
0
33’ 43
0
06’
0
0

(Xích đạo) 90
0
66
0
33’ 90
0

66
0
33’
23
0
27’N (chí tuyến Nam) 66
0
33’ 43
0
06’ 66
0
33’ 90
0
66
0
33’N (vòng cực Nam) 23
0
27’ 0
0
23
0
27’ 46
0
54’

Theo cách trình bày trên, chúng ta thấy, sử dụng phương pháp đại số sẽ không mất
thời gian vẽ hình, cách tính đơn giản và hiệu quả cao hơn. Giáo viên có thể yêu cầu học
sinh về nhà vận dụng các công thức để tính góc nhập xạ ở các vĩ độ khác, từ đó học sinh
sẽ tự rèn luyện và thành thạo kỹ năng tính góc nhập xạ của tia sáng Mặt Trời lúc 12 giờ
trưa vào các ngày 21-3, 22-6, 23-9 và 22-12 tại bất kỳ một địa điểm nào trên bề mặt Trái

đất.
Theo cách trình bày trên, chúng ta thấy, sử dụng phương pháp đại số sẽ không mất
thời gian vẽ hình, cách tính đơn giản và hiệu quả cao hơn. Giáo viên có thể yêu cầu học
2
Bùi Văn Tiến ( ; )
CHUYÊN ĐỀ BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI ĐỊA LÍ 12 09.2010
sinh về nhà vận dụng các công thức để tính góc nhập xạ ở các vĩ độ khác, từ đó học sinh
sẽ tự rèn luyện và thành thạo kỹ năng tính góc nhập xạ của tia sáng Mặt Trời lúc 12 giờ
trưa vào các ngày 21-3, 22-6, 23-9 và 22-12 tại bất kỳ một địa điểm nào trên bề mặt Trái
đất.
Hết
3
Bùi Văn Tiến ( ; )