khảo sát mức độ ô nhiễm chì trong môi trường quanh khu vực công ty cổ phần pin - ắc quy vĩnh phú và bước đánh giá rủi ro đối với môi trường trong khu vực chịu ảnh hưởng

DAI HQC QUOC GIA HA NOI
TRirONG DAI HOC KHOA HOC TlT NHIEN

LE HONG PHUC

KHAO SAT MirC DO 6 NHIEM CHI TRONG MOI TRUONG
QUANH KHU VUC CONG TY CO PHAN PIN - AC QUY VINH
PHU VA B U 6 C DAU DANH GIA RIJI RO DOI \ 6 l MOI TRUONG
TRONG KHU VUC CHIU ANH HUONG

Chuyen nganh: HOA PHAN TICH
Ma so:
60 44 29

LUAN VAN THAC S KHOA HOC
l
•

•

*

NGUOI HUOTNG DAN KHOA HOC
PGS.TS. TRAN HONG CON

HaN6i-2011


Ldl CAM ON

My^cr/ long biet on sdu sac, toi xin tran trong cam an thdx gido

^

PGS. TS. Tran Hong Con cung tap the cdc thay co gido thuoc

Bo mon Hoa hoc Moi trudng, phdng

Cong nghe Moi tnrang da

giao de tdi va tan tinh giup do toi trong suot qud trinh thirc hien
lugn van

nay.

Toi xin duac giri lai cdm an chdn thdnh den cdc anh chi, cdc
ban dong nghiep Phong Phdn tich Moi tnrang vd mot so phdng ban
khdc, da luon tgo dieu kien giup da toi re cong rice cung nhir ve
mat chuyen mon de toi hodn thdnh hidn van tot nhdt.
Toi cung xin chdn thdnli cam an Ban Gidm Hieu trudng coo
dang cong nghiep hod chat, cdc ban dong nghiep. n;^u-di than vd
cdc ban hoc vien trong lop Ky, - Cao hoc hod da huhi Joiv^ vicn.
gii4p da toi trong suot cdc nam hoc vd thai gian thuc hicn hidn van.

HaSoi.

iluhn^ III nam 2(U I

Hoc vien : Le Hong

Phuc

DANH MUC BANG BIEU
Bang 2.1

Thai gian va vj tri lay mau nuac be mat quanh khu vuc

41

Cong ty
Bang 2.2

Thai gian va vi tri lay mau nuac gieng quanh khu vuc

41

Cong ty
Bang 2.3

Thai gian va vj tri lay mau dat quanh khu vuc Cong ty

42

Bang 2.4

Thai gian va vi tri lay mau rau quanh khu vuc Cong t>'

43

Bang 2.5

Phan tram do am ciia mau bun dat

44

Bang 2.6

Phan tram kho cua mau rau xanh

47

Bang 2.7

Tong ket cac dieu kien do pho AAS xac dinh chi

48

Bang 2.8

Ket qua do pho AAS cua chi trong day tieu chuan

49

Bang 3.1

Gia tri giai ban nong do gay 6 nhiem cua Pb

51

Bang 3.2

Nong do Pb^"" trong cac mau nuac be mat

51

Bang 3.3

Nong do Pb^"^ trong cac mau nuac gieng khai

56

Bang 3.4

Ham lugng chi trong cac mau dat (bun)

57

Bang 3.5

Nong do chi c6 trong rau xanh

60

Bang 3.6

Nong do chi trong nuac muo'ng lai ba \ i tri

62

Bang 3.7

Nong do chi trong nuac rugng

63

Bang 3.8

Ham lugng chi trong bun rugng

66

Bang 3.9

Ham lugng chi trong dat ruong

67

Bans 3.10

Ham luons chi trone bun muong

67

Bang 3.11

Ham luona chi trong dat muong

68

Bang 3.12

Ham lugng chi trong bun ao khu dan cu

6<^

Bang 3.13

Ham luong chi trong dat khu dan cu

69

Bang 3.14

Ham lugng chi trong rau va nuac gieng khoi

7:>

Bang 3.15

Cac thong s6 dugc lira chon de tinh lieu lugng lieu thu chi

76

Bang 3.16

trung binh nga\
Li^u lugng tieu thu trung binh ngay ADD doi \ 6i nguoi

78

truong thanh

Bano 3.17

Lieu lugng tieu thu trung binh nga> ADD d6i N ai nguoi

truons thanh

78


DANH MUC HINH VE DO THI
Hinh 1.1

Day chuyen cong nghe san xuat Acqui cua Cong ty

34

Hinh 1.2

Day chuyen cong nghe san xuat Pin cua Cong ty

35

Hinh 2.1

So do mo ta dia diem cong ty va vi tri l4y mau

38

Hinh 2.2

Do thi duang chuan cua nguyen to chi

50

Hinh 3.1

Bieu do bieu dien ham lugng chi trong nuac be mat vao
mua kbo

53

Hinh 3.2

Bieu do bieu dien ham luone chi trons nuac be mat vao
mua mua

53

Hinh 3.3

Bieu do so sanh ham lugng chi trung binh trong nuoc be
mat vao hai mua

54

Hinh 3.4

Bieu do bieu dien ham lugng chi trong nuoc ngam

56

Hinh 3.5

Bieu do bieu dien ham lugng chi trong dat, bun

58

Hinh 3.6

Bieu do bieu dien ham lugng chi trong rau xanh

60

Hinh 3.7

Ket qua luong tieu thu chi trung binh nga>

77


MUC LUC
•

•

LOICAMON

3

DANH MVC BANG BIEU

DANH MUC HINH VE DO THI

4
5

MO DAU

9

Chucngl:

TONG QUAN

11

1.1

Van de 6 nhiem nguon n u w

11

1.1.1

Nuac vai moi truong song

1]

1.1.2

Cac nguon va cac chat gay 6 nhiem

12

1.2

Dat va van de 6 nhiem dat

13

1.2.1

Khai niem ve dat va moi truong dat

13

1.2.2

Nguon gay 6 nhiem cho moi truong dat

15

1.3

Thuc trang 6 nhiem nguon nuoc va dat do cac kim loai nang..

16

1.3.1

Nguon goc gay 6 nhiem va nhung hau qua de lai

16

1.3.2

Danh gia muc do rui ro den sue khoe con nguoi

18

1.4

Gioi thieu chung ve nguyen to chi

19

1.4.1

Vai net ve nguyen to chi

19

1.4.2

Tinh chat cua chi

-0

1.4.3

Cac phuong phap xac djnh chi

24

1.5

Gioi thieu ve Cong t\ c6 phan Pin - Acquy Vlnh Phii

30

1.5.1

GieVi thieu chung ve Cong ty

-^0

1.5.2

Hien trang moi truong cua Cong ty

•
^

1.5.3

He thc^ng cung cap nuoc san xuat \ a nuoc thai cua Cong r\

-o

1.5.4

Day chuyen cong nghe san xuat Pin \ a Acqu> cua Cong t\

".^

Chiiong 2:

THUC NGHIEM

2.1

Doi tirong va phuong phap nghien ciiii

2.1.1

Doi tugng nghien cuu

2.1.2

phuong phap nghien cuu

'^^
-^6


2.1.3

Phuong phap phan tich

39

2.1.4

Dung cu va each pha hoa chat

39

2.2

. Lay mau va xir \y mau

40

2.2.1

Thai gian va vi tri lay mau

40

2.2.2

Xu ly mau

43

2.3

Phan tich xac djnh chi bang phu-oTig phap pho hap thu
nguyen tu* ngon lira F-AAS

48

2.3.1

Cac dieu kien do pho cua chi theo phuong phap (F-AAS)

48

2.3.2

Xay dung duang chuan ciia nguyen to chi (phuong p h ^ F-AAS)

49

Chuang 3:

KET QUA VA THAO LUAN

3.1

Tieu chuan viet nam

3.2

51
51

Khao sat, danh gia ham luong chi trong moi truong khu
vuc chju anh huong

51

3.2.1

Khao sat. danh gia ham lugng chi trong moi truong nuac

51

3.2.2

Khao sat, danh gia ham lugng chi trong dat. bun

57

3.2.3

Khao sat. danh gia ham lugng chi trong rau xanh

60

3.3

Nguyen nhan va hau qua 6 nhiem doi vol moi truong n u o c

61

3.3.1

Con duong gay 6 nhiem chinh cho moi truong nuoc be mat

61

3.3.2

Nguyen nhan va qua trinh 6 nhiem nuoc be mat

62

3.3.3

Moi quan he cua cac qua trinh van chu>en chi theo nguon nuoc
be mat

^-^

3.4

Nguyen nhan va hau qua 6 nhiem doi voi moi truoTig bun. dat.

66

3.4.1

Nguyen nhan va qua trinh 6 nhiem bun \ a ^a/

66

Moi quan he cua cac qua trinh tich ]u\ \ a ton du chi trong dat
3.4.2

3.5

(bun)
Moi tu-OTig quan han lirong chi trong \\\ln truong >a thuc
trang 6 nhiem tai khu virc chin anh huong

7

70

71


r

3.5.1

Moi quan he giua ham lugng chi trong nuac b^ mat va trong
dat, bun nai tiep nhan

7]

3.5.2

Phan tich nguyen nhan cua qua trinh van chuyen va ton du chi

71

3.5.3

Du doan nii ro 6 nhiem chi xung quanh khu vuc cong t>'

72

3.6

Danh gia mirc do riii ro den sire khoe cong dong tir moi trutmg

74

3.6.1

Tinh toan cac thong so de danh gia muc do rui ro

74

3.6.2

Danh gia do khong chac chan cua so lieu va ket qua nghien cuu

78

KET LUAN

81

TAI LIEU THAM KHAO

83

8

M O DAU
Trong nhiing thap ky gan day tinh trang 6 nhiem moi truong da tra
thanh van de nong bong dugc nhieu nguoi, nhieu t6 chirc, nhieu qu6c gia that
su quan tam. Chinh vi vay viec phap hien, ngan chan va bao ve su trong sach
f

r

cua moi truong song tren trai dat la nhiem vu dat ra hang d4u d6i vai nhan
loai.
Van de 6 nhiem kim loai nang trong nguon nuoc da va dang xay ra rkx
nghiem trgng, ngoai ra con 6 nhiem den ca moi truong dat. khong khi va
luong thuc thuc pham, xung quanh khu vuc cac Cong ty, nha may, khu cong
nghiep, vung dan cu Ian can...
Cac kim loai nang con d6ng vai tro la nhung nguyen to vi lugng vi mot
lugng nho ciia chiing thuong dugc tim thay trong moi truong. thuc pham,
'

^

'

chung la nhung nguyen to can thiet cho sire khoe cua con nguoi. Tuy nhien
neu mot lugng ion cac nguyen to nay tham nhap vao ccr the se ga)' doc man
tinh va cap tinh cho ngucri va dong vat.
Cac con duong xam nhap c6 the true tiep hoac gian tiep khi con nguoi
tiep xiic vai moi trudng song da bi nhiem doc boi cac kim loai nang. Chung
gay ra cac benh nguy hi^m kho chiia nhu: Su> giam chuc nang than kinh

trung uong, suy giam tri nha va gay ra cac benh ve than. phoi. gan... Neu tiep
xuc vai thai gian dai c6 the dan den benh Parkimson (run ta\ chan) hoac ung
thu.
Cac kim loai nang dugc thai ra moi trudng tii rat nhieu nganh. nghe
khac nhau nhu: san xuat thuoc tru sau, acquy. pin. ma. det. nhuom. Iu> en kim.
san xuat. khai thac khoang san... De dua ra cac bien phap xu ly va giam thieu
cung nhu phong ngua 6 nhiem kim loai nang. truoc het ta phai tim va xac
dinh ham luong cu th^ cua chung trong khong khi. nude thai \ a bun dat.


Nham muc dich la phuc vu sue khoe cua con ngucri va bao ve moi
truong, ban luan van nay dugc thuc hien vdi dh tai "Khao sat muc do 6
nhiem chi trong moi truang quanh khu vuc Cong ty ed phdn Pin - Ac quy
VTnh Phu vd bu&c ddu ddnh gid rui ro ddi v&i moi truong trong khu vuc
chiu dnh hu&ng"

10


Chirongl:
LI.

TONG QUAN

Van de 6 nhiem nguon nvr&c

1.1.1. Nir&c v&i moi trir&ng song
1,1,1,1.

Vai tro cua nuac

Nuac la tai san chung cua nhan loai. la ngudn g6c cua su song, la moi
truong dien ra cac qua trinh song, nuac dong vai tro quyet dinh trong viec
dam bao su song cua con nguoi.
Tren trai dat ban 97% la nuac bien, con lai duoi 3% la nuoc nggt.
Nuac nggt dugc con nguoi su dung vai nhung muc dich khac nhau nhu sinh
boat hang ngay, cho cac nganh cong nghiep. nong nghiep. thuc pham. dugc
pham, du lich, thuong mai...Do nhung tinh chat v6 cung quy gia do cho nen
nuac that su dong mot vai tro to Ion trong su phat trien cua nhan loai.
1.1.1.2

Nhu cdu sir dung nude

Nhu cau su dung nuoc ngay cang tang ca ve so lugng va chat lugng.
Trong mot vai nam tai chung ta phai dam bao cho 80^o dan so dugc su dung
nuac sach.
Tuy nhien xa hoi cang phat trien thi nhu cau dung nuac cang tang, nhu
c4u toi thi^u binh quan cho mot nguoi/mgt ngay la khoang 50 lit. Nhung nai
tap trung dong dan cu nhu thanh pho thi nhu cau dung nuac cang cao ban. 0
cac nuac phat trien con so nay dao dong khoang 200-500 h't/nga>.
Nhu c^u su dung chu y^u la cho sinh boat, nong nghiep \ a cong nghiep.
Nuac dunu cho sinh boat hanu nsav cua con nguoi cung dugc phan ra
nhieu loai tuy theo muc dich su dung ma ddi hoi chat lugng nuoc kJiac nliau.
VD: Nude udng ddi hoi do an toan cao hon so \ oi nude sinh hoat trong
sia dinh. Nude dung trong san xuat nong nghiep can mot luong rat Ion (udc
tinh trong pham vi toan cau la 70^^o). Nhung \ e mat tieu chudn khdng can phai
sach nhu nude sinh hoat.

11

Doi vai cong nghiep, nude het sue quan trong. Nhu cku ve nuac dung
trong cong nghiep Idn va da dang. No c6 th§ tham gia true ti6p vao qua trinh
san xuat nhu nude dung trong cac phan ung hoa hoc... Ngoai ra nd cung c6
the tham gia gian ti§p vao cac qua trinh san xult nhu lam nguoi cac thi^t bi
trao ddi nhiet, nude dung de rua, tinh che cac san phim cong nghiep va lam
dong luc.
1.L2. Cdc nguon va cdc chat gay 6 nhiem
1.1.2.1.

Cdc nguon gay 6 nhiem

Song song vai cugc song cua con nguoi va su phat trien cua xa hoi
nuac thai cung luon luon tai tao va no la mot san pham phu tat yeu. Tuy thuoc
vao trinh do khoa hoc, trinh do san xuat cong nong nghiep va trinh do van
minh cua cac nuac tren the gioi ma nuac thai bi 6 nhiem a muc do khac nhau
Cac nguon tao ra nuac thai va gay 6 nhiem chinh cho moi truong la:
- Do nhan tao: Mgi sinh hoat hang ngay cua con nguai tai thanh thi,
nong thon, benh vien...thai ra, cac nganh san xuat cong nghiep, cac nha may
cong nghiep thai ra, hay khai thac klioang san. Cac nha may nong nghiep,
thuc pham, dugc pham...tat ca cac nguon do thai vao moi truong nhieu chat
doc hai khac nhau. Toe do do thi boa, su phat trien cac phuong tien giao
thong van tai, cac djcb vu vui choi giai tri, du lich \ a mot phan ciing phai ke
d^n nhung hau qua cua cac cugc chien tranh. chay dua vu khi hat nhan bang
each thu cac loai vu khi hat nhan dan den 6 nhiem cac chat phong xa.
Ngudn true ti^p dua cac tap chat vao trong nuoc la cac nguon nuac thai
cua cac nha may san xuat cong nghiep (nuac thai cong nghiep). nuoc thai sinh
boat va nuac thai da bi 6 nhiem bai cac chc4t thai tir phuong tien giao thong
van tai...
- Do tu nhien: Nguon nay bao gom cac hicn tugng nhu giong to. thien

tai, bao 10, song than, boat dong cua ni'ii lua, dong dat. nan cha\ nrng... Roi
quy luat s6ng va dao thai ciia cac loai dong vat trong tu nhien

12


- Do mot so sinh vat tao ra: Sinh vat, vi sinh vat s6ng, phat tridn. phan
huy cac chat tao ra cac thu doc hai nhu nim m6c ho Mgcotoxin san sinh ra
cac chat Aflatoxins
1.1.2.2.

Cdc chat 6 nhiem thuang gap

Cac chat gay 6 nhiem cho nuac c6 the la:
- Cac chat v6 ca tan vao nuac dac biet la cac kim loai nang va cac muoi
doc hai.
- Cac chat khong tan vao nuoc ma la cac hat la lung (v6 va, huu co)
- Cac chat bao ve thuc vat (BVTV), chat khang sinh. thuoc diet con
trung, pham nhugm, tay chuong trai...
- Cac loai vi sinh vat, vi khuan va vi trung gay benh...
- Mot so chat phong xa hay co tinh phong xa.
1.2. Dat va van de 6 nhiem dat
•>

1.2.1

r

Khai niem ve dat vd moi trudng dat

1.2.1.1

Khdi niem ve ddi

Dat la lo'p v6 ngoai cung cua trai dat (day khoang 30 km). Luon bi bien
doi trong tu nhien duoi tac dung tong hop cua nuoc. khong khi. sinh \at \a
con nguoi. Cac chat (thanh phan) chinh cua dat la cac chat khoang. 20^o khi.
35% nuoc va khoang 5% chat huu co'. Neu theo ham luong cua cac ngu\ en to
trong dat nguoi ta phan chia thanh cac nhom.
- Nguyen t6 da lugng: O. Si. Al. Ca, Mg. K. P. S. N. C. H.
- Nuuven to luon^ nho va vi luons,: Mn. Zn. Cu. Co, Cr. N. B. Mo...
- Cac ngu>en td hiem \a phdng xa: Br. In. Ra. I. Hf. U. Th. Cac
Lantanit. Actinit.
Ham lugng nguyen td chinh la: O - 46.6%: Si - :7.7°'o; Al - 8.13%. Fe 3,51%; Ca - 3.85%; Na - 2.83%; K - 2.56%; Mg - 2.1%.

13


Dat C nhieu loai, phan chia theo:
O
- Dia hinh: Dat dong bang, dat trung du, dat ddi. dit niii.
- Theo loai: Dat thit, dat phu xa, d4t cat. d4t do bazan...
1.2.1.2

Chiirc nang va vai tro cua dat

- Dat la moi trudng song, ton tai va phat trien cua con ngudi va mgi sinh vat
- Dat la nai chua dung va cung cap cac nguyen lieu va khoang san cho
nhieu nganh san xuat cong nghiep.
- Dat la nai chua dung moi thu chat thai doi vai cuoc s6na cua con

nguai, sinh vat va ciia mgi nganh san xuat cong nghiep, nong nghiep. thuong
mai, giao thong van tai, du lich...
- Dat la nai chua dung mgi dau tich ciia lich su. ciia su phat trien tu
nhien, sinh vat va con nguai.
- Dat, bun va tram tich la dang ton tai ciia mgi dia quyen va no ton tai
khach quan xung quanh chiing ta. Chiing ta hang ngay song, sinh boat, lam
viec deu tren mat dat. Dat cung thuong xuyen bi 6 nhiem do nliieu nguon
khac nhau, trong do con nguai dong gop phan quan trgng vao su 6 nhiem dat.
Su 6 nhiem do da va dang anh huong den cuoc song cua chinh con n^uoi va
ca cac sinh vat song tren can cung nhu duoi nuoc. Vi vav neu dat bi 6 nhiem
thi con ngudi. dong vat va cay edi cijng khdng tranh khdi bi anh huong.
Trong bun, tram tich la noi cu tru cua cac loai nhu: Ca. tdm. cua \ a mot
sd loai sinh vat khac. Khi mdi trudng nay bi d nhiem. dan den cac loai sinh
vat tren se chet neu ham lugng chat doc cao. Nhimg nhieu trudng hop chung
lai khdng chet, cac chAt ddc nay tich tu lai trong co the cua chung. con ngudi
danh bcit su dung chiing lam thuc pham. Nhu \ a\ ho da \ d tinh bi nhiem doc
mot each gian tiep. mot sd chat ddc thudng gap la: As: Hg: Cd: Pb... ha> cac
hgp chat bao ve thuc vat khac.
Them vao dd ngay ca ca\- trong hay vat nudi cung bi nhiem ddc khi mdi
truong d^t bi d nhiem. Ngu\en nhan tuong chimg rat don gian nhu trong

14


trong trgt con ngudi da dung bira bai va qua lilu lugng cac loai hgp chat bao
ve thuc vat, thuoc tru sau benh... hoac do bua bai cac loai rac thai ra mgi nai.
Theo thai gian tat ca deu dugc tich tu lai trong dat va se gay d nhiem cho mdi
truong dat, vi vay muon song chung va phat trien chiing ta phai bao ve tot moi
truong dat khong de chiing bi 6 nhiem.
1.2.2

Nguon gay o nhiem cho moi tru&ng dat
Co rat nhieu nguon gay 6 nhiem nhung co the chia lam hai nguon chinh sau:
Nguon 1: Do nhan tao
a. Cac chat thai (rac, nuac) do cac nha may thai ra. troi xuong song. bo.

ao... sau do lang va tich tu lai a bun, tram tich.
b. Cac chat thai ciia qua trinh khai thac khoang san, cac loai nhien lieu
that thoat do ra mat dat, mua bao lam chiing bi rua troi, soi mon. xa lang
ngam dan xuong long dat gay 6 nhiem cho dat va tram tich.
c. Cac chat thai ciia nong nghiep, chan nuoi gia siic. gia cam. ba thua,
phan dong vat, nuac rua chuong trai, thuoc tru sau va diet con trung. cac chat
khang sinh phong dich benh cung thai ra mat dat.
d. Trong sinh boat thuong ngay va cac hoat dong xa hoi khac. con nguoi
da thai ra mot lugng Ion nuoc thai, rac thai. Dac biet la rac thai o thanh pho
nai tap trung dong dan cu nhu thuc pham thua. ha>' rac thai y te...
e. Cac boat dong du Ijch. the thao. \ui choi \a cac dich \u giai tri khac
cung tao ra dii cac loai rac thai khac nhau.
f. Cac san pham cua \u khi boa hoc. \ u khi hat nhan. roi hau qua cua
chien tranh de lai.
ngudn 2: Do tu nhien
a. Giong to, bao lut. dong dat, song than...
b. Hoat dong ciia niii lira, nan chay rung.
c. Do cac sinh vat sinh song \a phat trien thai ra...

15


Dd la cac thu phai xem xet va han ch^ dk nhim giam thi^u cac chat ddc
hai hay tim each xu ly triet de trudc khi thai vao mdi trudng dk.

1.3. Thyc trang 6 nhiem nguon nirac va dat do cac kim loai nana
1.3.1

Nguon goc gay 3 nhiem vd nhCtng hau qud di lai
Do tien trinh day nhanh cong nghiep hda, hien dai hda va qua trinh dd

thi hda cung vdi su gia tang dan sd nhanh chdng da gay nen mot siic ep nang
ne ddi vdi tai nguyen dat va nude. Lugng khi thai cua cac nha may khdng qua
XII ly thai ra qua nhieu, hai va bui cua chung phat tan bdi gid roi sau dd tich tu
lai rai xuong cac vung dat quanh khu vuc cong ty (nha may) va nhijng khu
dan cu Ian can. Theo thdi gian chung tich luy rdi dan vugt qua mirc do cho
phep gay nen d nhiem.
Tuong tu nhu vay nuoc be mat va nuoc ngam cung khong tranh khoi bi
6 nhiem, khi cac nguon nuac thai cua cac khu cong nghiep. cac lang nghe
truyen thong thai true tiep ra ngoai moi truong. Da phan cac nguon nuoc nay
deu khong qua xu ly hoac neu co thi cung chua dat tieu chuan ve nguon nuoc
thai noi chung.
Do la nhung nguon goc gay nen tinh trang 6 nhiem moi truong noi
chung. Trong thuc trang do thi 6 nhiem kim loai nang la mot \ an nan da \ a
dang timg buoc buy hoai moi truong song cua chiing ta hien na\.
Tat ca nhung dieu do dang la nhung nguyen nhan chinh ga\ nen tinh
trang 6 nhiem nhu hien nay. ma nguyen nhan chinh la do cac boat dong cong
nghiep, co the dua ra mot mot so nganh cong nghiep tieu bieu sau:
Nganh khai thdc mo:
San lugng chi khai thac hang nam klioang hon hai trieu tan. trong
khoang thai gian tu 1935 - 1980 san lugng cadimi va coban tang 1 0 - 1 6 Ian.
Thuy ngan va bac tang 2,5 l4n, san lugng sSt tang tu 182 trieu tan (1930) len
912 trieu t4n (1979) va san lugng nhom tang 80 lan...Tu do co the nhan thay
vkr\o van dh khai thac cac kim loai tren phai dugc tien hanh mot each khoa

hoc va theo nhimg quy trinh tieu chuin, ben canh dd vin dh xu ly ngudn thai
cijng vd ciing quan trgng va can thi^t.
Tuy nhien thuc te khdng dugc nhu vay, da cd nhi^u ca sd khai thac rit
thu cong, thd so, khdng theo mot trinh tu tieu chu4n nao. Cung vdi dd lai
khong xu ly triet de nguon thai hoac neu co ciing khong dat nhung yeu cau
cho phep, vi vay ma dan den su 6 nhiem a muc do vua phai hoac tr4m trong
den moi truong xung quanh.
Nganh cong nghiep san xuat cdc hap chdt vd ca:
Theo mot so tai lieu cua co quan bao ve moi tmong Hoa Ky US-EPA thi
thuong xuyen co sir phat thai kim loai tu quy trinh san xuat cac hoa chat vo
va, do la qua trinh san xuat xiit-clo, san xuat HF, AIF3, thuoc nhuom.
K2Cr207,NiS04. CUSO4...
Viec khao sat moi truong viing Ian can cac nha may san xuat xiit - clo
theo cong nghe cu cho thay co su nhiem doc thu>' ngan o dat, nuoc va cac
sinh vat song xung quanh khu vuc do. Nguyen nhan la do cac nha may do su
dung den dien cue catot che tao tu thuy ngan. dong nuac thai tu be dien phan
C nong do thuy ngan cao hon nhieu Ian muc cho phep.
O
Qua khao sat thuc te a nhieu co so, xi nghiep san xuat cac hop chat \ 6
ca thi ham lugng cac kim loai nang trong nuoc thai da \uot qua miic cho
phep. Chinh vi vay van de cap bach dat ra la phai xu ly. tach loai cac kim loai
do ra khoi nguon nuoc truoc khi thai ra moi truong.
Nganh cong nghe ma dien
Nuac thai cua qua trinh ma dien co chiia ham luong kim loai nang rat
Ion. Khi nghien cuu tai mot nha may ma crom a My da cho thay rang trong
nuac thai co chua ham lugng crom la: l,84mg 1 \a Niken la: 4.1mg I. Nhu
vay cac nha may ma dien la mot trong nhung ngu> en nhan khong nho ga\ nen
su 6 nhiem kim loai nang cho moi truong.

CAC'^'^^'^''^^
17


Nganh cong nghe san xuat son, muc va thudc nhuom
Trong qua trinh khao sat va phan tich cac qua trinh san xuit son. muc.
thuoc nhuom nguai ta phat hien thay nong do cua mot s6 kim loai r4t cao nhu:
Al (lOOmg/1), Zn (lOmg/1), Co (40mg/l), Pb (70mg/l)...tu do cho thiy day la
mot trong nhung nguon gay 6 nhiem tuong doi Ion.
1.3.2

Ddnh gid mure do rui ro den sire khoe con nguai
Danh gia muc do nii ro do 6 nhiem moi truong tai sue khoe con nguoi

la mot trong cac phuong phap xac djnh mot each dinh lugng doc tinh cua hoa
chat va dieu kien ma con nguoi phai nhiem boa chat do. tu do dua ra duoc
cac quyet dinh ve nhung giai ban co the chap nhan dugc ciia cac hoa chat
trong moi truong dat, nuoc, khong khi, thuc an... Day la phuong phap co hieu
qua de dua ra dugc cac thong tin lien quan den sue khoe con nguoi do bi
nhiem cac boa chat co mat trong moi truong, canh bao nhung ngu\' co' rui ro
do doc chat trong moi truong dem lai cho con nguoi va moi truong song.
Danh gia nii ro moi truong tai sue khoe con nguoi bao gom viec phan
tich su phai nhiem da xay ra trong qua khu (co the o hien tai hoac trong tuong
lai), du bao nhung anh huong bat Igi tu qua khu co the hoac khong the xa\' ra
trong hien tai hoac tuong lai. Can cu vao nong do cac chat 6 nhiem trong moi
truong: Dat, nuoc, khong khi va trong chuoi thuc an: Rau.ca. thit. triing. nuoc
uong... mo ta cac nii ro theo chi so luong tieu thu trung binh nga\ (ADD),
thuong so rui ro (HQ) va chi so rui ro (HI).
Trong mo ta rui ro, buoc cuoi ciing cua cong viec danh gia rui ro. cac
thong tin ve doc tinh va phoi nhiem dugc lien ket \ai nhau thanli mot sir uoc

lugng \h rui ro doi voi sue khoe. Dau tien rui ro duoc tinh bang su phoi
nhiem d6i voi tung hoa chat, sau do nil ro tong hgp se dugc danh gia bang
tong cac nii ro thanh phan.
Riii ro doi vai cac chat doc gay ung thu dugc tinh theo cong thuc sau:

8


HD = ADD

HI = t.^Q,
,=1

RfD
,^^.
ADDig

=

CxIRxEFxED
ATxBW

Trong dd:

ADD: Lugng tieu thu trung binh ngay (mg/kg - day)
C: Nong do chat ddc trong mdi ngay (mg/1 hoac mg/kg)
IR: Lugng thuc an, uong trung binh ngay (1/ngay. g/ngay)
EF: Tan suat phoi nhiem (ngay/nam)
ED: Khoang thai gian phoi nhiem (nam)
AT: Thai gian song bi phoi nhiem (ngay)

BW: Trgng lugng co the (kg)
HQ: Thuong so nii ro
HI: Chi so rui ro

Neu: HQ < 1: Khong co rui ro doi voi boa chat do
HQ > 1: Rui ro doi voi boa chat do
Chi so nii ro HI dugc tinh bang tong cua tat ca cac thuong so rui ro doi
voi tat ca cac hoa chat. Neu: HI = 1^ 10: Muc do nii ro thap
HI = 10 -^ 100: Muc do nii rot tmng binh
HI > 100: Muc do nii ro cao
Rui ro doi voi cac chat doc gay ung thu dugc tinh theo cong ihirc:
ILCR = ADDxSF
Trong do: SF: He so gay ung thu (mg/kg'nga))"
ILCR: nii ro gav ung thu.
1.4. Gioi thieu chung ve nguyen to chi
L4.1

Vdi net ve nguyen to chi
Chi la mot trong ba\ nguNcn to kim Igai (Au: Ag: Cu: Fe: Sn: Pb: Hg)

ma con nguai da h\k tu rdt lau. Khoang ba bon ngan nam truoc cong nguyen.

19


nguoi Ai Cap da biet dung chi diic ti^n, diic tugng va mot so cac vat dung
khac.
Trong bang he thdng tuan hoan, chi la mot nguyen to thuoc phan nhom
chinh nhom IVA, chu ky 6, co cau hinh cac lop electron nhu sau:
Pb ( z = 82) [Xe]4f^'5d'%sV

Tru lugng chi trong thien nhien la 1,6.10'*^% tong so nguyen tu trong v6
trai dat, nghTa la no rat it pho bien. Khoang vat chinh ciia chi la Galen (PbS).
ngoai ra Pb con c6 trong mot so quang cua nguyen to khac nhu Cu; Zn...
Chi dugc dung de lam cac tam dien cue trong acquy. day cap dien, d4u
dan va cac ong dan khac trong cong nghiep boa hoc. Mot luong Ion chi dugc
diing de dieu che nhieu hgp kim quan trgng nhu: Thiec ban chua 10 ^ 80%
Pb, hgp kim chu in chua 8 1 % Pb, hgp kim 6 true chua 2% Pb. Chi hap thu tot
tia phong xa va tia Ronghen nen dugc diing lam cac tam bao ve khi lam vice
voi nhung tia do. Tuong cua phong thi nghiem dugc lot bang gach chi.
Qua trinh dieu che chi gom hai giai doan: Dot chay Galen de chuyen no
thanh Oxit roi diing than coc de khu Oxit nay thanh kim loai trong 16 dung:
2PbS

+ 30:

PbO

=

+

=

C

2PbO +
Pb

2S0:

+

CO

1.4.2 Tinh chdt cua chi
1.4.2.1 Tinh chat vdt Iv
•

^

Ve mat ly bgc, chi the hien ro tinh chat kim loai. No chi ton tai o dang
kim loai vai each lien ket kieu lap phuong cua cac ngu\en tu. No la kim loai
mau xam tham, co ty khoi la 11.34g/cnr' chi rat mem \a de dat mong.
Mot so thong so vat ly quan trgng cua chi:
- Nhiet do nong chay (Tn,):

327 *'C

-Nhiet do soi (Ts):

1737 "C

-Tykh6i(d):

11.34g'cm-

20


- The dien cue (E^):

- 0,126 V

- Do am dien theo paoling:

1,8

- Ban kinh nguyen tu:

1,75 A°

- Nang lugng boat hoa:

Bac 1: 7.42 eV
Bac 2: 15,03 eV
Bac 3: 32,0 eV
Bac 4: 42,3 eV

Chi va cac hgp chat cua chi deu rat doc. Chiing nguy hi^m o cho khi da
bj nhiem doc lau dai thi hau nhu khong co nhung phuong tien cuu chua.
chinh vi vay can het sue can than khi tiep xiic vai chi.
1.4.2.2

Tinh chdt hda hoc

Nhin chung chi la kim loai tuong doi boat dong \ e mat hoa hoc. a dieu
kien binh thuang, chi bi oxi hoa tao thanh mot lop oxit mau xam xanh bao
bgc ben tren be mat bao ve cho chi khong tiep tuc bi oxi hoa nua. Nhung khi
gap nuoc, nuoc se tach dan lop mang oxit bao bgc o' ngoai va tiep tuc bi tac
dung.

2Pb +

0:

=

2PbO

Chi tuong tac vai halogen va nhieu nguyen to phi kim loai khac:
Pb +

X:

=

PbX:

Chi C the dien cue am nen ve ngu}'en tac no co the tan dugc trong cac
O
axit. Nhung thuc te chi chi tuong tac 6 tren be mat \6i dung dich axit
*
clohidric loang va axit sunfuaric duoi 80% vi bi bao boc boi lop muoi kho tan
(PbCl: va PbS04). Voi dung dich dam dac ban cua cac axit do. chi co the tan
vi muoi kho tan ciia lap bao ve da chuyen thanh hgp chat tan.
PbCl:

+ 2HC1

PbS04 ^

-

H:S04 -

H:PbCl4
PWHSO,):

- Voi axit nitric o bat k_v nong do nao. chi luoivi tac nhu mot kim loai:
3Pb

+

8HN03UoAn.)

=

21

3Pb(N03)2 + 2N0

^

4H:0


- Khi C mat ciia oxi, chi co the tuong tac voi nuoc:
O
2Pb

+

2H2O

+ 0 2 =

2Pb(OH)2

- Chi C the tan trong axit axetic va cac axit huu co khac:
O
2Pb +

4CH3COOH + 0 2

=

2Pb(CH5COO)2 + 2H2O

" Voi dung dich kiem, chi tuong tac khi dun nong va giai phong hidro:
Pb
1.4.2.3

+

2KOH + 2H2O -

K2[Pb(OH)4]

+

H2

Su nhiem doc chi

Trong san xuat cong nghiep Pb co vai tro quan trgng, nhung doi vai co
the con nguoi thi chua chung minh dugc Pb co vai tro tich cue gi. Song tinh
doc cua Pb va cac hgp chat cua no doi voi co the con nguoi va dong vat thi da
qua ro. Khong khi, nuac va thuc pham bi 6 nhiem Pb deu rat nguy hiem cho
mgi nguoi, nhat la tre em dang phat trien va dong vat. Pb co tac dung am tinh
len su phat trien cua bg nao tre em, Pb uc che mgi boat dong cua cac Enzym,
khong chi a nao ma con ca 6 cac bg phan tao mau. no la tac nhan pha huy
hong cau.
Khi ham lugng Pb o trong mau khoang 0.3 ppm thi no ngan can qua
trinh sir dung oxi de oxi hoa glucoza tao ra nang luong cho qua trinh song, do
do lam cho co' the met moi. 0 nong do cao hon ( > 0.8 ppm) co the ga\ nen
thieu mau do thieu hemoglobin. Ham luong chi trong mau nam trong khoang
0,5 ^ 0,8 ppm gay ra sir roi loan chuc nang cua than \ a phca hu\ nao. Xuong
la noi tang tru, tich tu chi trong co the, o do chi tuong tac \ 6i photphat trong
xuong roi truyen vao cac mo mem trong co the va the hien doc tinh cua no.
Vi the tot nhat la tranh nhung nai co Pb dii o bat ky dang nao. dong
thai trong ch^ do dinh duong cAn chii y diing cac loai thuc pham co ham
lugng Pb duoi quy dinh cho phep, ciing nhu co du Ca \a Mg de ban che tac
dono ciia Pb. Vi dii chiing ta khong muon thi ciing luon co mot luong Pb rat
nhd nhat dinh tham nhap \ao ca the cua chiing ta qua dudng an udng \a hit

22


thdr. Vi the nen uong sua, an nhi^u rau xanh, cac loai thuc phim va do udng
giau vitamin BI va vitamin C thi cd Igi cho viec chdng lai va han che anh
hudng cua Pb doi vdi ca th^.

Cac chat dugc dung dl giai doc chi la EDTA; 2,3- dimercaptopropanol;
penicillamin... do chiing tao vdi Pb cac phuc chelat ben va dugc dao thai ra
khdi ca the qua nude tieu.

CH2

COO

Hy

S

H

N

CH

COO

H

N

CH.

COO

CH

COO

S
H

Complexonat chi

CH;

CH^OH

S
CH

CH^OH

Phuc chelat chi vdi 2.3-dimercaptopropanol

O
O

NH

H

Pb
S

H,

CH,

Phuc chelat chi vdi d-penicillamin

23


1.4.3

Cdcphuangphdp

xac dinh chi

Cd rat nhieu phuang phap khac nhau d^ xac dinh chi, moi phuang phap
cd nhung uu nhuge diem va do chinh xac rieng. Tuy vao yeu cau va muc dich
ma su dung mot trong cac phuang phap dd, cd th^ phan ra thanh hai nhdm
chinh sau
1.4.3.1 Phuang phap phdn tich co diin
Nhdm cac phuang phap nay diing dk xac dinh ham lugng Idn (da lugng)
cua cac chat, thdng thudng Idn hon 0,05%, tuc la muc do miligram. Cac trang
thiet bj va dung cu cho cac phuong phap nay la don gian va khdng dk x\kn.
a. Phuong phap phan tich khdi lugng
Nguyen tac: Dua tren ket tua can phan tich vdi thudc thir phu hcrp. Loc.
rua, say hoac nung roi can va tu do xac dinh dugc ham lugng chat phan tich.
Phuong phap nay khong doi hoi nhirng dung cu c6 gia thanh cao va boa
chat tinh khiet, tuy nhien thi thai gian phan tich thuang lau do phai tien hanh
qua nhieu cong doan tuong doi phiic tap. Chinh vi vay ma phuang phap nay
C do chinh xac khong cao khi phan tich cac chat o dang vi luong. dac biet la
O
*

dang vet va sieu vet.
b. Phuong phap phan tich the tich
Nguven tac: Dua tren su do the tich dung dich thuoc thu da biet nong
do chinh xac (dung dich chuan) dugc them vao dung dich chat dinh phan de
tac dung dii toan bg lugng chat dinh phan do. Thai diem them luong thuoc
thu tac dung voi toan bg chat djnh phan ggi la diem tuong duong. De nhan
bi^t di^m tuong duong. nguai ta diing cac chat ga> ra hien tuong co the quan
sat bang mat ggi la cac chat chi thi.
+ Phuong phap the tich cromat:
Vai phucmg phap the tich Cromat, tac gia Tu \'ong Nghi [22] da dinh
lugng chi trong quang va dua ra nhan xet: Khong cho qua trinh kali lodua vi

24


se tao nen ket tiia Pblj cd mau vang anh, lam cho viec phan biet su ddi mau
ciia dung dich trd nen rat khd khan.
+ Phuang phap chuan do complexon:
NhGng phuang phap nay diing de xac dinh nhanh, d muc do dan gian,
thudng dugc dung trong cong nghiep san xuit dk phan tich cac chi tieu ciia
nguyen, nhien lieu vdi nhung sai so nhat dinh. Vdi nhirng uu nhuge d\km dd
nd cung khdng cho phep xac dinh dugc lugng vet cac nguyen td.
1.4.3.2 Phuang phap phdn tich cong cu
Phan tich cong cu hay cdn ggi la phan tich hda ly la mot bg phan cua
nganh hda phan tich, nham nghien ciru cac phuong phap xac dinh thanh ph4n
va tinh chat ciia cac chat dua tren ca sd nhun^ tinh chat vat ly. hda hoc true
tiep hoac gian tiep cua cac chat.
a. Phuong phap trac quang
Phuong phap nay chinh la phuang phap pho hap thu phan tu trong \ ling
UV-VIS. a dieu kien binh thuong cac phan tu, nhom phan tu cua chat ben

viing va ngheo nang lugng.
Day la trang thai co" ban, nhung khi co mot chiim sang voi nang lucmg
thich hgp chieu vao thi cac dien tir boa tri trong cac lien ket (6. TI. n) se hap
thu nang lugng chiim sang, chuyen len trang thai kich thich voi muc nang
lugng cao hon. Hieu so giua hai muc nang luOTg (co ban E,. \ a kich thich H. i
chinh la nang lugng ma phan tu hap thu tu nguon sang de tao ra pho hap thu
phan tu ciia chat.
Nguven tdc: Phuang phap xac dinh dua tren \iec do do hap thu anh
sang ciia dung dich phuc tao thanh giua ion can xac dinh \6i mot thuoc thu
hiju CO hay v6 co trong moi truong thich hgp khi dugc chieu boi chum sang.
Phuong trinh dinh lugng phep do: A = K.C
Trong do :

A: Do hap thu quang

25


K: Hang sd thuc nghiem
C:

Ndng do nguyen to phan tich

Phuang phap nay cho phep xac dinh ndng do d khoang 10"^- 10"^M va
la mot trong cac phuang phap dugc sii dung kha phd bi8n.
Xac dinh Pb bang phuang phap t r k quang - thudc thir dithizone la
phuong phap cd do nhay va do chinh xac kha cao. Vi thudc thir dithizone cd
the tao phire mau rat tot vdi chi, dii cho ham lugng chi trong mau la rat nhd.
Ion Pb ^ trong dung dich thudng tao vdi dithizone phire chi dithizonat
mot Ian the. Hgp chat nay cd the hda tan trong dung mdi hiru co cho dung

dich cd mau dd anh dao.
Pb^^

+

2H2DZ =

Pb(HDz)2

Cong thirc cau tao:

N=N
Pb

^
H

S-C
^

N-N
T

\

Ta thay hydro ciia nhdm mecapto (nhdm SH) dugc thay the boi kim
loai tuong im^.
Bang phuong phap trac quang. cac tac gia Tran Thiic Binh. Tran Tu
Hieu, Pham Luan da xac dinh Cu, Ni. Mn. Zn...trong ciing mot hon hgp theo
phuong phap Vierod cai tien bang P\Tidin-azo-naphtol (PAN) voi sai so nho

hon 4% a nhung buoc song khac nhau [3].
Phuong phap nay cung don gian va tien Igi ma do nha\ cua no lai
tuong doi cao, cho nen no dugc sir dung rgng rai \ a pho bien de xac dinh cac
kim loai co ham lugng nho. Tu>- nhien mot trong nhung nhuge diem chinh
ciia phuong phap nay la do chgn loc khong cao do thuoc thu dac trung su
dung CO \hi ket hgp dk tao phuc voi nhieu cac ion khac trong dung dich.

26