cảm nhận về giá trị nghệ thuật điêu khắc tượng nhà mồ tây nguyên hoàng xuân huy

Cảm nhận về giá trị nghệ thuật điêu khắc tượng nhà mồ Tây Nguyên - Hoàng Xuân
Huy

MỤC LỤC
A. PHẦN MỞ

ĐẦU

Tran

g
1. Lý do chọn đề tài………………………………………………………….3
2. Mục tiêu nghiên cứu- nhiệm vụ nghiên cứu………………………………. 4
2.1. Mục tiêu nghiên cứu
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
3. Đối tượng nghiên cứu- Phạm vi nghiên cứu………………………………. 4
3.1. Đối tượng nghiên cứu
3.2. Phạm vi nghiên cứu
4. Phương pháp nghiên cứu…………………………………………………. . . 4
5. Những đóng góp của đề tài………………………………………………. . . 5
6. bố cục tiểu luận……………………………………………………………5

B. PHẦN NỘI DUNG
Chương 1: KHÁI QUÁT CHUNG VỀ VÙNG ĐẤT VÀ CON
NGƯỜI TÂY NGUYÊN
1.1.

Địa lý, lịch sử , dân cư và bản sắc văn hoá các dân tộc
Tây Nguyên……6

1.2.

Nguồn gốc cơ bản hình thành nghệ thuật điêu khắc tượng
nhà
mồ
Tây
Nguyên……………………………………………………
………………9

* Địa lý
* Lịch sử
* Dân cư


1.3.

Tượng nhà mồ phục vụ đời sống tín
ngưỡng……………………………. . 10
1.4. Tượng nhà mồ luôn gắn với không gian nhà
mồ…………………………12

Cảm nhận về giá trị nghệ thuật điêu khắc tượng nhà mồ Tây Nguyên - Hoàng Xuân
Huy

Chương 2: GIÁ TRỊ NGHỆ THUẬT CỦA NGHỆ THUẬT ĐIÊU
KHẮC TƯỢNG NHÀ MỒ TÂY NGUYÊN
2.1. Các lớp tượng nhà mồ………………………………………………………15
2. 2. Chu trình thiết kế tượng nhà mồ……………………………………………20
2.3. Giá trị nghệ thuật của tượng nhà mồ trong tín ngưỡng mang màu sắc đa thần
giáo của người Tây Nguyên……………………………………………………. . 22
2. 4. Các giá trị nghệ thuật của tượng nhà mồ…………………………………. . .

24
2. 5. Sù phân bố chung của tượng mồ trong không gian nhà mồ………………. . 26
2. 6. Các yếu tố tạo hình về hình thể, bố cục, đề tài, mảng khối, đường nét, màu
sắc………………………………………………………………………………. 26
2. 6. 1. Tượng mồ là loại tác phẩm điêu khắc c ỏo bc nht x s Tõy
Nguyờn
Tợng mồ là loại tác phẩm điêu khắc độc đáo bậc nhất xứ sở Tây
Nguyên26
2. 6.2. To hỡnh. . 27
2. 6.3. ũng nột28
2. 6.4. Màu sắc trên tượng……………………………………………………………. . .
30

Cảm nhận về giá trị nghệ thuật điêu khắc tượng nhà mồ Tây Nguyên - Hoàng Xuân
Huy


2. 7. Giá trị thẩm mỹ trong cách tạo hình tượng mồ Tây Nguyên………………. 31
C. KẾT LUẬN………………………………………………………………. . . 32
ẢNH MINH HOẠ……………………………………………………………. 34
TÀI LIỆU THAM KHẢO…………………………………………………….44

A. PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Giá trị văn hoá và giá trị lịch sử làm cho tượng nhà mồ từ lâu đã trở thành đối
tượng nghiên cứu của nhiều nhà khoa học thuộc các ngành xã hội và nhân văn. Nó
là mét di sản văn hố q báu khơng chỉ riêng của Việt Nam, của Đơng Nam Á mà
cịn của cả nhân loại. Theo nhiều chuyên gia dân tộc học, tượng nhà mồ còn hứa
hẹn nhiều khám phá mới về lịch sử tộc người và văn hoá tộc người Thượng ở vùng
đất đỏ Tây Nguyên.

Vùng đất Tây Nguyên hùng vĩ – nơi bảo lưu một nền văn hoá rực rỡ của các dân
tộc có nguồn gốc từ thổ dân Đơng NamÁ và Đa Đảo. Ngữ hệ Môn – Khmer và
Malayo – Polinesia đóng vai trị chính trong ngơn ngữ Tây Ngun cũng như tập
tục tang ma trọng thể thấy phổ biến ở cư dân hoang đảo quanh xÝch đạo địa cầu,

Cảm nhận về giá trị nghệ thuật điêu khắc tượng nhà mồ Tây Nguyên - Hoàng Xuân
Huy

tiêu biểu là lễ bỏ mả. Điêu khắc tượng nhà mồ Tây Nguyên là một mảng điêu khắc
khá độc đáo trong nền nghệ thuật điêu khắc Việt Nam. Nhà mồ và tượng nhà mồ
là một phần vô cùng quan trọng và rất đặc sắc trong văn hoá cổ truyền của đồng


bào các dân tộc Tây Nguyên. Nó vừa là văn hoá vật thể, vừa là văn hoá phi vật thể,
vừa có giá trị về nghệ thuật, điêu khắc và kiến trúc, lại vừa có ý nghĩa về dân tộc
học, tơn giáo học và văn hoá dân gian. Gắn liền với nhà mồ và tượng nhà mồ là
hàng loạt yếu tố văn hoá của cư dân Tây Nguyên như: lễ hội, Èm thực, âm nhạc,
các quan hệ cộng đồng…Cho đến nay, đã có mét sè cơng trình nghiên cứu về nhà
mồ và tượng nhà mồ Tây Nguyên. Tuy vậy, nói chung đây vẫn cịn là một lĩnh vực
để ngỏ – có nhều vấn đề chúng ta chưa biết được là bao, cần được tìm hiểu hơn
nữa.
Là mét sinh viên mỹ thuật, và đã vài lần đến thăm quan tại Bảo tàng Dân Tộc học
Việt Nam (đường Nguyễn Văn Huyên – Hà Nội), nơi hội tụ các giá trị văn hoá và
tinh thần của đại gia đình các dân tộc Việt Nam. Trong khn viên ngồi trời tại
bảo tàng có ngơi nhà mồ Giarai - Aráp được đưa ra tõ Tây Nguyên. Đứng
trướcngơi nhà mồ tơi rất thích thú và tị mị trước quần thể những bức tượng gỗ bao
quanh hàng rào nhà mồ, những bức tượng dãi dầu mưa nắng…với những nét tạo
hình trên bề mặt rất độc đáo, cuốn hút người xem. Dù chưa một lần được đặt chân
đến vùng đất Tây Nguyên, chưa được nhìn thấy “rừng tượng mồ” độc đáo, nhưng
tôi vẫn quyết định chọn đề tài này để đưa ra mét sù “cảm nhận về giá trị nghệ thuật

điêu khắc tượng nhà mồ Tây Nguyên”.
2. Mục tiêu nghiên cứu – Nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục tiêu nghiên cứu
Nghiên cứu, tìm hiểu, đưa ra cảm nhận về giá trị nghệ thuật điêu khắc tượng nhà
mồ Tây Nguyên. Góp một phần nhỏ vào việc nghiên cứu vẻ đẹp của tượng nhà mồ
Tây Nguyên.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Cảm nhận về giá trị nghệ thuật điêu khắc tượng nhà mồ Tây Nguyên - Hoàng Xuân
Huy

Trong phạm vi hẹp của tiểu luận tơi chỉ tập trung nghiên cứu, tìm hiểu, đưa ra cảm
nhận về “giá trị nghệ thuật điêu khắc tượng nhà mồ Tây Nguyên”


3. Đối tượng nghiên cứu – phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
- Bản sắc văn hoá độc đáo của các tộc người Thượng ở Tây Nguyên.
- Lễ hội bỏ mả nói chung, nhà mồ và tượng nhà mồ nói riêng.
- Các yếu tố tạo hình tạo nên giá trị nghệ thuật của tượng nhà mồ Tây Nguyên.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Nghiên cứu, tìm hiểu ba lớp tượng tiêu biểu trong không gian nhà mồ Tây Nguyên.
4. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp quan sát
- Phương pháp so sánh, phân tích
- Phương pháp tham khảo
- Phương pháp thực nghiệm
5. Những đóng góp của đề tài
Là cơ sở, tài liệu tham khảo cho những ai đam mê tìm hiểu các yếu tố về giá trị
nghệ thuật điêu khắc tượng nhà mồ Tây Nguyên.

6. bố cục tiểu luận
Gồm bèn phần:
A.Phần mở đầu
B. Phần nội dung:
Chương 1. Khái quát chung về vùng đất và con người Tây Nguyên
Chương 2. Giátrị nghệ thuật của nghệ thuật điêu khắc tượng nhà mồ Tây Nguyên
C.Phần kết luận
Ảnh minh hoạ

Cảm nhận về giá trị nghệ thuật điêu khắc tượng nhà mồ Tây Nguyên - Hoàng Xuân
Huy

Tài liệu tham khảo


B. PHẦN NỘI DUNG
CHƯƠNG 1
KHÁI QUÁT CHUNG VỀ VÙNG ĐẤT VÀ CON NGƯỜI TÂY NGUYÊN
1.1. Địa lí , lịch sử, dân cư và bản sắc văn hoá các dân tộc
Tây Nguyên
* Địa lí
Tây Nguyên là vùng cao nguyên giáp với cả Lào và Campuchia, Gia Lai,
Đắk Lăk và Đắk Nông chỉ có chung đường biên giới với Campuchia, cịn Lâm
đồng khơng có đường biên giới quốc tế. Thực chất Tây Nguyên không phải là mét
cao nguyên duy nhất mà là một loạt cao nguyên liền kề. Đó là các cao nguyên:
Kon Tum, cao nguyên Kon Plông, cao nguyên Kon Hà Nừng, Plây Ku, cao nguyên
M’Drăk, cao nguyên Buôn Ma Thuột, Mơ Nông, cao nguyên Lâm Viên và cao
nguyên Di Linh, tất cả các cao nguyên này đều được bao bọc về phía Đơng bởi
những dãy núi và khối nói cao (chính là Trường Sơn Nam)

Cảm nhận về giá trị nghệ thuật điêu khắc tượng nhà mồ Tây Nguyên - Hoàng Xuân
Huy

* Lịch sử


Tây Nguyên từ xưa vốn là vùng đất tự trị, địa bàn sinh sống của các bộ tộc
thiểu số, chưa phát triển thành mét quốc gia hoàn chỉnh.
Sau khi Nguyễn Hồng xây dựng vùng cát cứ phía Nam, các chúa Nguyễn ra sức
loại trừ các ảnh hưởng còn lại của Chăm Pa và cũng phái mét sè sứ đoàn để thiết
lập quyền lực ở khu vực Tây Nguyên. Các bộ tộc thiểu số ở đây dễ dàng chuyển
sang chịu sự bảo hộ của người Việt..
Ở triều nhà Nguyễn, quy chế bảo hộ trên danh nghĩa đối với Tây Nguyên
vẫn không thay đổi nhiều, mặc dù vua Minh Mạng có đưa phần lãnh thổ Tây
Nguyên vào bản đồ Việt Nam (Đại Nam nhất thống toàn đồ – 1834). Người Việt
vẫn chủ yếu khai thác miền đồng bằng nhiều hơn, đặc biệt ở các vùng miền Đông
Nam bộ ngày nay, đã đẩy các bộ tộc thiểu số bán sơn địa lên hẳn vùng Tây Nguyên
(nh trường hợp dân tộc Mạ).
Sau khi người Pháp nắm quyền kiểm soát Việt Nam, họ đã thực hiện hàng
loạt các cuộc thám hiểm và chinh phục vùng đất Tây Nguyên. Trước đó, các nhà
truyền giáo đã đi tiên phong lên vùng đất còn hoang sơ chất phác này. Năm 1888,
mét người Pháp gốc đảo Corse tên là Mayréna sang Đông Dương chọn Dakto làm
vùng đấtt cát cứ và lần lượt chinh phục được các bộ lạc thiểu số. Ơng thành lập
vương quốc Sedang có quốc kì, giấy bạc, có cấp chức riêng và tự mình lập làm vua
tước hiệu Marie đệ nhất. Nhận thấy được vị trí quan trọng của vùng đất Tây
Nguyên, nhân cơ hội Mayréna về Châu Âu, chính phủ Pháp đã đưa cơng sứ Quy
Nhơn lên “đăng quang” thay Mayréna. Vùng đất Tây Nguyên được đặt dưới quyền
quản lí của cơng sứ Quy Nhơn. Sau đó vài năm thì vương quốc này cũng bị giải
tán. Năm 1891, bác sĩ Alexandre Yersin mở cuộc thám hiểm và phát hiện ra cao
nguyên Lang Biang. Ông đề nghị chính phủ thuộc địa xây dựng mét thành phố

nghỉ mát tại đây. Nhân dịp này người Pháp bắt đầu chú ý khai thác kinh tế đối với
vùng đất này. Năm 1898, vương quốc Sedang bị giải tán. Một toà

Cảm nhận về giá trị nghệ thuật điêu khắc tượng nhà mồ Tây Nguyên - Hoàng Xuân
Huy


đại lí hành chính được lập ở KonTum, trực thuộc công sứ Quy Nhơn, năm
1899, thực dân Pháp buộc vua Đồng Khánh ban dơ trao cho họ Tây Ngunđể họ
có quyền tổ chức hành chínhvà trực tiếp cai trị các dân tộc thiểu số ở đây.
* Dân cư
Nhiều dân tộc thiểu số sống chung với dân tộc Việt (Kinh) ở Tây Nguyên
như: Bana, Gia Rai, Êđê, Cơ Ho, Mạ, Xơ Đăng, Mơ Nơng, …chính quyền Việt
Nam Cộng Hồ gọi chung những dân tộc này “đồng bào sắc tộc” hoặc “người
Thượng” (“Thượng” có nghĩa là “ở trên” là người miền cao, miền nói). Trong đó,
người Gia-Rai và Êđê thuộc dịng ngơn ngữ Nam Đảo, các dân tộc Ba Na, Mơ
Nông và Xơ đăng thuộc nhóm ngơn ngữ Mơn-Khơme, ngữ hệ Nam Á.
- Dân tộc Ba Na, cư trú ở 2 tỉnh Gia Lai, KonTum và ở miền nói 2 tỉnh Đắk Lắk và
mét bộ phận ở miền Tây 2 tỉnh Phú n, Bình Định bao gồm những nhóm địa
phương như: Tơ-Lơ, Giơ-Lông, Bnâm, Roh, Kon Kđeh, …
- Dân tộc Êđê, tập trung ở hai tỉnh Đắk Lắc và mét bộ phận ở miền Tây hai tỉnh
Phú Yên, Khánh Hoà. Thuộc về tộc này cũng có các nhóm địa phương: Kpạ,
Adham, Bih, Êpan, Ktul…
- Dân tộc Gia - Rai, phần đông ở GiaLai, mét sè ở hai tỉnh liền kề là KonTum và
Đắk Lắc, với năm nhóm địa phương chính: Hdrung, Chor, Aráp, Tbuăn và Mthur.
- Dân tộc Mnông, phân bố ở Đắk Lắ, Lâm Đồng, Bình Phước. Trong cộng đồng có
nhiều nhóm địa phương nh: Nơng, Rlăm, Prâng, Preh, Biát, Bu Đâng, …
- Dân tộc Xơ - Đăngphân bố tõ Tây Bắc tỉnh KonTum qua miền nói hai tỉnh Quảng
Ngãi và Quảng Nam, gồm năm nhóm: Ha-lăng, Xơ-teng, Tơ-đrá, Mnâm, Ca-dong.
Ở các tộc người Tây Ngun nói chung, tập tính cộng đồng làng là một đặc điểm

chi phối từng gia đình, từng cá nhân và tác động mọi mặt đến đời sống, thậm chí
có thể nói đến văn hố làng của họ. Ở họ, tinh thần cộng đồng làng xã rất sâu

Cảm nhận về giá trị nghệ thuật điêu khắc tượng nhà mồ Tây Nguyên - Hoàng Xuân
Huy


đậm và ý thức tuân thủ luật tục rất mạnh mẽ. Trong xã hội cổ truyền, mỗi làng tuy
khơng hồn tồn khép kín biệt lập, nhưng vẫn có nét riêng của cộng đồng mình, từ
địa vực sinh sống đến “bộ máy” tự quản, từ các quan hệ kinh tế – xã hội, lề thói,
đến mối liên kết tinh thần, từ ngôi nhà chung “nhà Rông”, nguồn thức ăn, đến
nghĩa địa…Họ đều là những cư dân nơng nghiệp, có truyền thống canh tác của lúa,
rẫy và sống gắn bó sâu sắc rất lâu đời với môi trường sinh thái rừng miền cao
nguyên.. Mấy tháng giao thời nông nhàn nằm trong mùa khô Tây Nguyên, người
ta tổ chức ăn tết theo tõng làng và có nhiều sinh hoạt lễ tục diễn ra sôi nổi như: cầu
an, cúng lúa mới, cúng máng nước…đặc biệt là lễ bỏ mả thường rộ vào tháng 2,
tháng 3. Có người gọi đây là “mùa bỏ mả”.
Người Tây Nguyên tin mọi vật đều chứa tinh linh hay “hồn” (đa thần giáo).
Lễ bỏ mả của những tộc người Thượng là dịp sinh hoạt văn hoá cổ truyền tổng hợp
đặc sắc: Có hiến tế bằng súc vật, lễ cúng và lễ chia của cải cho người chết, có trình
diễn âm nhạc, múa, trị rối và mặt nạ, có việc ngả món và hình thức Èm thực cộng
đồng – cộng cảm…Tiến sĩ Ngô Văn Doanh từng nhận xét: …”Không một lễ hội
nào ở Tây Nguyên lại mang tính tổng hợp văn hoá nghệ thuật một cách nhuần
nhuyễn và sinh động như lễ bỏ mả”. Hàng loạt giá trị văn hoá được tạo ra nhân dịp
bỏ mả.
1.1. Nguồn gốc cơ bản hình thành nghệ thuật điêu khắc
tượng nhà mồ Tây Nguyên
Cả hai tộc người Ba na và Gia rai đều có quan niệm giống nhau về người
chết, về thế giới và cuộc sống của người chết. Khi người ta chết đi, hồn đều thành
ma (Atâu). Ma chỉ ra đi vĩnh viễn sau khi người sống làm cho nã nhà mả và lễ bỏ

mả. Thế giới của người chết nằm trên mặt đất và là nơi tối tăm ở phía mặt trời
lặn.Ở thế giới của người chết đó, các hồn ma (Atâu) cịng sinh sống, làm ăn, và
cũng chết nh người sống vậy. Atâu chết đI, sau một vài kiếp đều hoá

Cảm nhận về giá trị nghệ thuật điêu khắc tượng nhà mồ Tây Nguyên - Hoàng Xuân
Huy


chưa chồng khiêng và một hoặc hai thanh niên chưa vợ điều khiển. Cuộc
múa rối được tiến hành quanh nhà mồ theo sau là mọi người nhảy múa, ca hát,
đánh chiêng, trống… Còng trong buổi lễ bỏ mả này, người dân cịn được thưởng
thức tài đẽo gọt, tạc các hình người, hình thú, thưởng thức vẻ đẹp của nhà mồ, tài
năng làm ra các con rối, điểm nhấn đặc biệt, gắn chặt và khơng thể thiếu trong
quan niệm, tín ngưỡng của người Tây Nguyên chính là những bức tượng gỗ bao
quanh khơng gian nhà mồ. Theo quan niệm thì tượng nhà mồ được làm ra trong lễ
bỏ mả là để đưa tiễn người chết sang thế giới xa xăm, thế giới khác. Theo quan
niệm của người Gia Rai, Ba na tượng thay thế người, nên những hình tượng được
làm quanh nhà mồ khơng gì khác hơn là để phục vụ cuộc sống vật chất và tinh thần
của người chết. Bởi vậy, khi sống cuộc đời ra sao thì khi chết đi, con người chỉ đi
xa nhưng cũng là một cuộc sống khơng khác gì thế giới bên này.
Những bức tượng nhà mồ với những hình, khối, đường nét sống động bằng chất
liệu gỗ thiên nhiên qua đôi bàn tay khéo léo của con người đã tạo nên nét độc đáo
tạo nên linh hồn ngôi nhà mồ, tượng ra đời từ thiên nhiên rồi hoà vào thiên nhiên
mặc cho các yếu tố của thời tiết như mưa, nắng, sương, gió làm hư háng. Khi quan
sát tượng nhà mồ với mn hình muôn dạng bao quanh lấy ngôi nhà mồ tại khu
nghĩa địa, người xem khơng có cảm giác sợ hãi, cách biệt với thế giới tượng mồ,
mà còn cảm nhận được những sinh hoạt quen thuộc vẫn tồn tại và diễn ra hàng
ngày trong môi trường sống của người Gia rai, Ba na…tõ người lấy nước, người
khóc, người chia cơm lam, người đánh trống…người nghệ nhân đem lại cái cảm
giác gần gũi giữa người sống và người chết thông qua thế giới tượng mồ, đồng thời

làm tan biến sự sợ hãi của người sống đối với một thế giới khác biệt. Có thể nói
tượng nhà mồ nh mét cầu nối trong tiềm thức của người sống với không gian, ý
nghĩa chung của ngôi nhà mồ.


Cảm nhận về giá trị nghệ thuật điêu khắc tượng nhà mồ Tây Ngun - Hồng Xn
Huy

Tượng người ơm mặt( bào thai)
Tượng nam nữ giao hoan
Đó là thế giới sinh thành con người, có bào thai trong bụng mẹ, có giao hoan, giao
phối âm dương, có bụng mang dạ chửa. Con người từ thuở nguyên sơ phô bày
dáng khoả thân, minh chứng sức mạnh truyền đời của loài người, với nét đẽo thô
ráp nhưng được cường điệu những bộ phận cần được phụ trương, bởi thế đường
nét mạnh mẽ gây Ên tượng mạnh rất khác thường.
Ở nhóm tượng thứ nhất này có ba loại tượng cụ thể:
- Loại thứ nhất là tượng thể hiện cặp nam- nữ đang phô bày bộ phận sinh dục và
cảnh nam nữ giao hợp.
- Loại thứ hai là tượng đàn bà chửa.


Cảm nhận về giá trị nghệ thuật điêu khắc tượng nhà mồ Tây Nguyên - Hoàng Xuân
Huy

Người lấy củi

Người đội nồi đồng

Người đánh trống

Theo quan niệm của người Ba Na và Gia Rai tượng thay thế người nên những hình
tượng được làm quanh nhà mồ khơng gì khác hơn là để phục vụ cho cuộc sống vật
chất, tinh thần và đưa tiễn người chết sang thế giới bên kia. Nhưng khi đến nhà mồ,


lớp tượng cổ sơ nhất vẫn là tiêu biểu cho nghệ thuật tượng nhà mồ Tây Nguyên.
Tất cả những hình tượng đó được đặt quanh nhà mồ và tạo ra mét bức tranh sinh
động về cuộc sống để người chết sẽ mang đi sau lễ bỏ mả.
*Trong những nhóm tượng kể trên có cột tượng người mặt dài ( hình
32)tượng được thể hiện với hình dáng người khơng có thân, cổ hình cây rau dớn
(Kloanh), khn mặt được đẽo dài. Và có thể coi đó là một lớp tượng riêng biệt.
Qua tìm hiểu mét sè tài liệu của mét sè tác giả cho thấy đó là tượng liên quan đến
nghi thức cuối cùng của lễ hội bỏ mả.

Cảm nhận về giá trị nghệ thuật điêu khắc tượng nhà mồ Tây Nguyên - Hoàng Xuân
Huy

Tượng nhà mồ Tây Nguyên về cơ bản được chia làm 3 lớp. Tượng rất phong phó
về thể loại và hình thức thể hiện: có tượng người, cả nam và cả nữ, ở những tư thế
và cảnh huống khác nhau (ngồi, đứng ,quỳ, vỗ trống, gõ chiêng, ở chuồng, giao
hợp, câng con , bế con…). Có tượng con vt(kh , chú, chim),tng vt(nồi
đồng, vỏ bầu đựng nớc, cối già gạo, ngà voi, rau dớn)Tợng ngời ngồi
chống tay ôm mặt cùng với những tợng liên quan chủ đề sinh thành và thể
hiện quan niệm luân hồi nguyên thuỷ chiếm số lợng đáng kể.Trong nghĩa
trang, nhấp nhô những tợng xen cỏ cây và các nhà mồ cũ mới; khiến có
người đã dùng hình ảnh “rừng tượng mồ”để diễn tả quang cảnh Êy.
Bên cạnh những dạng tượng quen thuộc lâu đời, người ta cịng đưa hình ảnh cuộc
sống đương thời vào thế giới tượng mồ, họ tac nhiều tượng lấy cảm hứng từ chính
cuộc sống như: cơ y tá, người đi xe đạp, hay các nhân vật Ruxlan và Liutmilatrong
phim truyện cùng tên.

Khả năng sáng tạo nghệ thuật của người Tây Nguyên thật độc đáo, tài tình và
đáng khâm phục: nếu như nam giới thể hiện điều đó thật tuyệt vời như đã thấy
trong lĩnh vực nhà mồ, tượng mồ, mà chỉ bằng chiếc rìu, con dao, về sau mới có


thêm cái đục, thì phụ nữ cũng phát huy tài nghệ tương tự trong dệt vải – họ dệt
được cả hình máy bay, khẩu súng, ngơi sao quốc kì …vào tấm vải.
Trong khi ta thấy quanh mỗi nhà mồ của người Ba Na và Gia Rai nhấp nhơ nhiều
tượng thì ở nhà mồ Ê đê, M nông và Xơ đăng tượng thưa vắng hơn. Nhà mồ Xơ
đăng phổ biến là dạng tượng người ngồi với hai tay chống lên ôm mặt, tượng đôi
ngà voi (sõng thú). Tượng mồ M nông thường là hình chim cơng và hình ngà voi,
mỗi mộ thường có hai đơi cơng và hai cặp ngà. Ở nhà mồ Ê đê, trang trí có phần đa
dạng hơn: hai đầu nóc đều vươn lên tượng chim cu, hoặc đại bàng. Hai bên cửa ra
vào có dựng đối diện một đôi “cột phơi sợi” (gângmrai) với xà ngang bắc nối với
nhau trên cao; mặt xà hướng ra phía ngồi thường tạc nổi hình kì đà hoặc rùa…Có
một điều chú ý ở tộc Ê đê là dù hình tượng nào cũng

Cảm nhận về giá trị nghệ thuật điêu khắc tượng nhà mồ Tây Ngun - Hồng Xn
Huy

Rơng cao vút trời xanh, là cuộc sống gắn lion với thiên nhiên của nhưng con người
hiền lành và dũng mãnh.
Tượng nhà mồ hội tụ đủ tín ngưỡng và nghệ thuật. Trong gia tài nghệ
thuật dân gian Việt Nam, chúng ta có nềm nghệ thuật dân gian rất phong phó và
hấp dẫn của các tộc người Thượng ở Tây Nguyên. Ởđây ngoài các sản phẩm thủ
cơng, các đồ dùng trong gia đình như quần áo, đồ trang sức…chúng ta còn gặp
nhưng chạm khắc và tượng gỗ nhà mồ mà ở bất cứ buôn làng nào cũng có. Tượng
mồ mang giá trị nghệ thuật dân gian độc đáo, hơn thế nữa giữa các phong cách
nghệ thuật dân gian có lẽ đây là phong cách Ýt biến đổi nhất.
Trải qua hai cuộc chiến chống Pháp và Mỹ, công với nạn cháy rưng, mưa

nắng nghiệt ngã, sự ăn mòn của mối mọt, tượng gỗ Tây Nguyên đã mất mát, hư hại
khá nhiều. Tuy nhiên số còn lại cung rất phong phó, đủ cho những sưu tập, đóng
góp vào nền nghệ thuật dân gian nước ta. Vấn đề trước mắt được đặt ra khẩn thiết
là việc kiểm kê nghiên cứu, bảo vệ những tượng gỗ còn lại, đồng thời tước bỏ hay


để lại gánh nặng tín ngưỡng ngàn năm đeo đẳng bên tượng gỗ vào đề tài mới, tăng
niềm vui sù thoải mái sau những giờ lao động sản xuất.
Tuy vậy, cái phải giữ gìn là sù quan hệ qua lại của tượng gỗ nhà mồ, cáI khơng
gian vơn sẵn có của nã, nếu đánh mất yếu tố này tượng mồ có thể chuyển chiều
hướng khác, và cũng khơng nghĩ trước được hiệu quả nã mang lại.
Tượng mồ Tây Nguyên mét di sản văn hoá đặc sắc của đồng bào các dân
tộc Tây Nguyên- Việt Nam, sẽ mãi là tiếng nói nghệ thuật chân chính đầy nhựa
sống. Tượng mồ ngồi yếu tố phục vụ tín ngưỡng tơn giáo, cịn chứa đựng giá trị
thẩm mỹ, nghệ thuật, độc đáo trong điêu khắc dân gian và trong điêu khắc hiện đại
ngày nay. Tượng mồ hứa hẹn nhiều khám phá mới về văn hoá dân tộc người ở Tây
Ngun. Bên cạnh đó nó chính là nguồn tư liệu, nguồn cảm hứng sáng tạo cho
những tác phẩm hội hoạ, điêu khắc đã và đang nảy nở, làm đẹp cho đời.