những yếu tố liên quan đến nguồn truyện kể ba phi

A. PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Văn học dân gian Nam Bộ nói chung, truyện Trạng Nam Bộ
nói riêng chưa được chú ý khai thác và nghiên cứu.
1.2. Đặt truyện Ba Phi vào hệ thống truyện cười xoay quanh một
nhân vật ta thấy rằng: Trạng Quỳnh và Trạng Lợn được tập trung nghiên
cứu nhiều hơn còn truyện Ba Phi và một số truyện Trạng cùng hệ thống
như Ông Ó, Thủ Thiệm …ớt được chú ý nghiên cứu một cách qui mô và
dưới cái nhìn Folklore học.
1.3. Công tác sưu tầm và nghiên cứu văn học dân gian nói chung
và truyện Trạng ở Cà Mau nói riêng gần đây đó có những bước tiến triển
đáng kể nhưng vẫn còn thiên về sưu tầm truyện và nghiên cứu trong
từng bài viết riêng lẻ.Đó đến lúc cần nhưng nghiờn cứu tập trung,
chuyờn biệt. Luận văn này coi là một thử nghiệm ban đầu.
1.4. Là một người con của quờ hương Cà Mau và là một cỏn bộ
giảng dạy ở trường Cao đẳng sư phạm mong muốn xây dựng một tài liệu
hoàn chỉnh để đưa vào chương trình văn học địa phương.
2. Lịch sử vấn đề
Qỳa trình nghiên cứu truyện Trạng có thể được chia làm 2 giai
đoạn:
2.1.Trước năm1954:Truyện Trạng chưa được nghiờn cứu một
cỏch hệ thống và chi tiết. Cỏc nhà NC chỉ sưu tầm giới thiệu sơ lược về
cỏc nhừn vật Trạng.
2.2. Sau năm 1954, cùng với sự phát triển của khoa học folklore
VN, việc nghiên cứu truyện Trạng có nhiều khởi sắc và đã có khá nhiều
công trình nghiên cứu có giá trị như: “Tìm hiểutiến trình lịch sử VHDG
Việt Nam” của Cao Huy Đỉnh, “Nghiên cứu tiến trình lịchsử VHDG Việt
Nam” của Đỗ Bình Trị. Tuy nhiên, những công trình nghiên cứu này chủ
yếu chỉ đề cập đến truyện Trạng Quỳnh và Trạng Lợn. Ông Ó ở Nam Bộ
tuy được Bùi Quang Nho chú ý khá sớm, nhưng đây chỉ đơn thuần là
công trình sưu tầm các câu truyện kể dân gian về Ông Ó. Năm 1999 tác

giả Cao Thanh Giản cũng đã tiến hành phân loại truyện Trạng người
Việt theo đề tài, chủ đề, và theo vị trí địa lý. Như vậy, có thể nói hệ
thống truyện Trạng

ở Nam Bộ được sưu tầm và nghiên cứu muộn hơn so với quá trình
sưu tầm và nghiên cứu truyện Trạng ở miền Bắc.
2.2.1. Năm 1976 Hà Châu giới thiệu hệ thống truyện này trên báo
nhân dân. Tiếp theo nhiều tác giả khác như Nguyễn Việt Tùng, Trương
Chính, Phong Châu, Phan Anh Tuấn sưu tầm, biện soạn và giới thiệu
nhiều sách về truyện Ba Phi.
2.2.2. Ngày 28 thỏng 11 năm 2002 Cà Mau tổ chức hội
thảo khoa học “Truyện Ba Phi và Văn hoỏ dừn gian Nam Bộ”. Rất nhiều
các nhà nghiên cứu VHDG đã gửi bài tham luận của mình đến hội
thảo.Đây là một cuộc hội thảo đầu tiên, có qui mô lớn nhất về truyện Ba
Phi và là một mốc ghi nhận những thành tựu nghiờn cứu về hệ thống
Truyện Ba Phi và luận văn mà chúng tôi đang nghiên cứu sẽ góp phần
hoàn thiện thêm công cuộc nghiên cứu về hệ thống truyện này.
Cũng trong năm này, tác giả Huỳnh Khánh đã bảo vệ thành công
luận văn thạc sĩ: “Truyện Ba Phi, một di sản VH phi vật thể của Cà
Mau”.
3. Mục đích nghiờn cứu và nhiờm vụ nghiờn cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Đề tài nhằm vào các mục đích sau:
3.1.1. Định dạng truyện Ba Phi trong hệ thống truyện Trạng
ViệtNam nói chung và làm nổi bật lên nét đặc sắc mang chất Nam Bộ
trong hệ thống truyện Ba Phi.
3.1.2. Khảo sát một cách hệ thống những giá trị về nội dung và
nghệ thuật của kiểu truyện với hy vọng thế hệ trẻ của Cà Mau sau này sẽ
có một tài liệu khá đầy đủ về kiểu truyện này để học tập nghiên cứu
3.2. Nhiệm vụ

Để đạt được những mục đích trên chúng tôi phải thực hiện một số
nhiệm vụ sau:
3.2.1. Miêu tả một cách khái quát về tài nguyên thiên nhiên, con
người, đời sống sinh hoạt văn hoá của người dân Cà Mau để thấy được
thiên nhiên và con người, đặc biệt là dấu ấn văn hoá Nam Bộ đã đi vào
mảng truyện Ba Phi như thế nào. Bên cạnh đó chúng tôi phải tìm hiểu khá
kĩ lưỡng về lịch sử khẩn hoang vùng đất Nam Bộ nói chung, vùng Cà Mau
nói riêng vì quá trình này gắn liền với lịch sử hình thành và lưu truyền kiểu
Truyện Ba Phi.

3.2.2. Đặt hệ thống truyện Ba Phi dưới góc nhìn Folkore học, khảo sát,
phân tích, đánh giá những giá trị về nội dung cũng như hình thức nghệ thuật
của hệ thống truyện Ba Phi trong mối quan hệ mật thiết với Văn hoá dân gian
Nam Bộ, để định dạng hệ thống truyện Ba Phi trong hệ thống truyện Trạng
VN.
4.Đối tượng nghiờn cứu và phương phỏp nghiờn cứu
4.1. Đối tượng nghiờn cứu
+ Đối tượng khảo sỏt (40 truyện) trong hệ thống truyện Ba Phi
+ Đối tượng so sánh: Trạng Quỳnh, Trạng Lợn, ông Ó,: truyện
Văn Lang, truyện Vĩnh Hoàng
4.2. Phương phỏp nghiờn cứu
Trong quá trình thực hiện luận văn này chúng tôi sử dụng các
phương pháp nghiên cứu sau:
- Điền dú
- So sánh loại hình
- Liờn ngành
Ngoài ra, chúng tôi còn sử dụng một số thao tác khác như: thống
kê, phân tích, tổng hợp.
5. Kết cấu luận văn
Kết cấu luận văn gồm 3 phần:

Chương 1: Vùng đất Tây Nam Cà Mau, quê hương Bác Ba Phi.
Môi trường hình thành và lưu truyền nguồn truyện Ba Phi
Chương 2:Đặc điểm nội dung của truyện Bỏc Ba Phi
Chương 3: Đặc điểm nghệ thuật của truyện Bỏc Ba Phi
6. Đóng góp của luận văn
- Qua việc điền dã, thống kê, phân loại luận văn đã
có được một nguồn tư liệu đáng tin cậy về hệ thống
truyện Ba Phi ở Cà Mau.
- Đặt truyện Ba Phi trong mối quan hệ với văn húa dân gian Nam
Bộ, luận văn đã chỉ ra được dấu ấn văn húa Nam Bộ đã đi vào hệ thống
truyện Ba Phi như thế nào và hệ thống truyện này biểu hiện nú ra sao
trên cả hai phương diện: nội dung và hình thức.
- Hiện nay, vấn đề xếp truyện Ba Phi vào thể loại nào vẫn chưa đi
đến thống nhất. Đại đa phần các nhà nghiên cứu đã xếp truyện này vỏo
loại truyện Trạng. Luận văn của chúng tôi góp thêm tiếng nói khẳng
định truyện Ba Phi là truyện Trạng.

B. PHẦN NỘI DUNG
CHƯƠNG 1
VÙNG ĐẤT CÀ MAU - MIỀN TÂY NAM BỘ - MễI TRƯỜNG
HốNH THÀNH VÀ LƯU TRUYỀN NGUỒN TRUYỆN BA PHI
1. Vùng đất trẻ Cà Mau - miền Từy Nam Bộ - quờ hương Bỏc Ba Phi
Xã Khánh Hưng thuộc huyện Trần Văn Thời, tỉnh Cà Mau,
quê hương của Bác Ba Phi, là vùng đất thuộc ÐBSCL. Đây là một vùng
đất mới được hình thành thiên nhiên rất ưu đãi và kế thừa được những
giá trị của một nền văn húa lâu đời của dân tộc.
1.1. Tài nguyờn và sản vật
1.1.1. Tài nguyờn lúa, hoa màu và một số cây khác
1.1.2. Vật nuôi và cỏc loại thuỷ hải sản
1.1.3. Tài nguyờn rừng và sản vật rừng

U Minh (Rừng Tràm) và Đất Mũi ( Rừng Đước) đựợc
xem là hai lá phổi xanh có ý nghĩa đặc biệt quan trọng
trong việc cân bằng hệ sinh thái cho ĐBSCL nói chung
và Cà Mau nói riêng. Hai cánh rừng độc đáo này có rất
nhiều điều cần khảo sát nhưng ở đây chúng tôi chỉ đề
cập đến những yếu tố liên quan đến nguồn truyện kể Ba
Phi. U Minh (Rừng Tràm) và Đất Mũi ( Rừng
Đước) đựợc xem là hai lá phổi xanh có ý nghĩa đặc biệt
quan trọng trong việc cân bằng hệ sinh thái cho ĐBSCL
nói chung và Cà Mau nói riêng. Hai cánh rừng độc đáo
này có rất nhiều điều cần khảo sát nhưng ở đây chúng
tôi chỉ đề cập đến những yếu tố liên quan đến nguồn
truyện kể Ba Phi.
Sự trù phú mà nguồn tài nguyên, sản vật này
mang đến cho Cà Mau không chỉ ở phương diện kinh tế
nú còn là nguồn đề tài và nguồn cảm hứng cho cỏc sỏng
tỏc VNDG phỏt triển, trong đó có hệ thống truyện
Ba Phi.
1. 2. Cộng đồng cư dừn Việt, Hoa, Khmer
Cà Mau
Trong quá trình Trong quá trình Nam tiến, Cà Mau được xem
là vùng đất dừng chân cuối cùng của những kẻ li hương. Cộng đồng cư
dân ở Cà Mau chủ yếu gồm ba dân tộc: Việt, Hoa, Khmer. Ngay từ
những năm tháng mới đặt chân đến miền đất “Muỗi kêu như hát bội, đỉa
lền tựa bánh

canh” rồi đến những năm đấu tranh chống kẻ thù xâm lược, cộng đồng
dân cư này ở Cà Mau ý thức được rằng để vượt qua khó khăn, gian khổ
thì mọi người phải đồng tâm hiệp sức với nhau. Chính vì vậy tư tưởng
của họ rất thoáng và tấm lòng của họ cũng rất cởi mở. Họ giao lưu văn

húa với nhau tạo nên sự đa dậng cho vùng văn húa nơi tận cùng tổ quốc
này.
1.3. Văn hoỏ, xó hội
Ngoại trừ các thị trấn, nội thành thành phố và một số phum sork của
người Khmer thì cộng đồng Việt, Hoa, Khmer ở Cà Mau sống đan xen
nhau trong những đơn vị dân cư nhỏ gọi là ấp (làng), xã. Trong các ấp,
người Việt chiếm tỷ lệ đa số nên khi đề cập đến làng Nam Bộ người ta
thường gọi là làng Việt. Là một tỉnh thuộc ĐBSCL nên ấp, xã của Cà
Mau cũng mang những đặc điểm chung của làng Nam Bộ. Ngoại
trừ các thị trấn, nội thành thành phố và một số phum sork của người
Khmer thì cộng đồng Việt, Hoa, Khmer ở Cà Mau sống đan xen nhau
trong những đơn vị dân cư nhỏ gọi là ấp (làng), xã. Trong các ấp, người
Việt chiếm tỷ lệ đa số nên khi đề cập đến làng Nam Bộ người ta thường
gọi là làng Việt. Là một tỉnh thuộc ĐBSCL nên ấp, xã của Cà Mau cũng
mang những đặc điểm chung của làng Nam Bộ.
1.3.1. Một số đặc điểm của làng Nam Bộ nói chung và của Cà Mau nói
riêng
* Cỏc đặc điểm của làng Nam Bộ
+ Tuổi đời trẻ
+ Cỏc đặc điểm định cư: từ giồng xuống trũng.
+ Hình thức quầncư: làng kộo dài trờn diện
rộng
+Làng khai phỏ
+ Làng thiếu chất kết dính chặt
+Một nền kinh tế hàng hoỏ.
* Đặc điểm của làng Cà Mau
“Làng xóm Cà Mau với những nhà sàn dựng ven sông rạch,
mái lợp lá dừa nước, sàn ghép mảnh gỗ đước là những sản phẩm của
rừng biển, biển rừng đã giúp nhà khảo cổ hình dung được những xóm
làng - đồng

in đậm nét trong vốn văn học dân gian của vùng này. Từng câu hò, điệu
lý luôn gắn chặt với miền quê sông nước, với tình cảm chân chất mang
tình người, tình quê Nam Bộ.
“Bớ cô má lúm đồng tiền,
Cho hun một chút đỡ ghiền khi xa”
Ở mảng truyện dân gian, dấu ấn về làng thời kì khẩn hoang vùng đất
Nam Bộ càng in đậm nét, từng tên Ở mảng truyện dân gian, dấu
ấn về làng thời kì khẩn hoang vùng đất Nam Bộ càng in đậm nét, từng
tên đất, tên người, từ thiên nhiên, cảnh vật đến nếp sống vất vả mà chất
chứa nghĩa tình của cư dân trong làng Nam Bộ đều được thể hiện trong
các câu chuyện dân gian của họ. Đặc biệt, trong mảng truyện Trạng, mà
tiêu biểu là truyện Ba Phi vùng Tây Nam Cà Mau dấu ấn về một miền
quê sông nước với chằng chịt kênh rạch, với sự trù phú của thiên nhiên,
với sự khó khăn vất vả trong những năm tháng phải chống chọi với thiên
nhiên khắc nghiệt của những cư dân li hương, lập làng sinh sống ở mảnh
đất nơi tận cùng của tổ quốc, được thể hiện rất rõ nét. Đi sâu vào tìm
hiểu những đặc điểm về nội dung cũng như những đặc điểm về hình
thức nghệ thuật của hệ thống truyện Ba Phi ở các chương sau ta sẽ thấy
rõ được dấu ấn văn hoá của làng Nam Bộ được in đậm nét trong hệ
thống truyện Trạng này nói riêng và văn học dân gian Cà Mau - Nam Bộ
nói chung.
1. 3. 3.Một số di sản văn hoỏ phi vật thể của Cà Mau
*Quan niệm về di sản Phi vật thể
Khi phừn loại di sản văn hoỏ. Luật di sản văn hoỏ khẳng định:
“Di sản văn hoá phi vật thể là sản phẩm tinh thần có giá trị lịch
sử, văn hoỏ, khoa học được lưu giữ bằng trí nhớ, chữ viết, trình diễn và
các hình thức lưu giữ, lưu truyền khác, bao gồm tiếng nói, chữ viết, tác
phẩm văn học nghệ thuật, khoa học, ngữ văn, truyền miệng, diễn xướng
dân gian, lối sống, nếp sống, lễ hội, bí quyết về nghề thủ công truyền

thống, tri thức về y dược học cổ truyền, về văn hoỏ ẩm thực, về trang
phục truyền thống dừn tộc và những tri thức dừn gian khỏc”

danh xuất hiện trong câu chuyện có Cà Mau, Bạc Liêu, U Minh, Rạch
Lùm, Trùm Thuật, Bãi Ghe, Kinh Ngang, đã bao quát phạm vi rộng
lớn chứng tỏ bác Ba Phi đã đi săn thú và khá tường tận những địa danh
trên, hoặc những câu chuyện khôi hài góp vui của bác Ba Phi có ý nghĩa
phổ quát về thiên nhiên xứ U Minh hạ nên có sức lan toả rộng rãi trong
vùng.
Thái độ thẩm mỹ đối với thiên nhiên được quy định bởi một số
điều kiện như: phương thức cư trú, khoảng cách giữa con người với thiên
nhiên, tầm nhìn thái độ thưởng thức. Những điều kiện này đều được biểu
hiện ở các truyện của Ba Phi.
Điều kiện sinh sống ở xứ rừng rất khắc nghiệt, buộc con người
gắn bó mật thiết với thiên nhiên, hoà đồng, trân trọng, ứng xử tốt với thiên
nhiên. Thiên nhiên hoang sơ trở thành đối tượng chính trong công cuộc
khẩn đất, khai hoang và khám phá vùng đất mới. Con người và thiên nhiên
gắn bó, hoà quyện với nhau trong tổng thể phức tạp, mà cũng thật đơn
giản. Người dân sinh ra, lớn lên, trưởng thành và trở về đất mẹ đều gắn bó
với những chiếc ghe, chiếc xuồng. Họ mưu sinh nhờ đánh bắt sản vật, gắn
bó với đồng ruộng, với thành quả lao động cấy trồng cho ra sản phẩm nổi
tiếng khắp vùng. Tóm lại, do điều kiện lịch sử và điều kiện sinh sống ở
vùng sông nước Cà Mau, con người đã dần dần hình thành thể ứng xử
thích nghi với đất - cảnh - người vùng Tây Nam Bộ, trong đó, nhu cầu văn
hoá cũng trở thành một nét ứng xử mang tính tự nhiên tất yếu và rất đặc
thù.
2.2. Quá trình sáng tác và lưu truyền nguồn truyện Ba Phi [6]
Từ sinh hoạt gia đình Những người bạn
làng Cỏn bộ chiến sỹ
Như vậy, từ một cá nhân, bác Ba Phi đã dùng tài kể chuyện mà thu

hút và tập hợp một lực lượng quần chúng thưởng lãm, mạn đàm, trao đổi
và dần dà qua năm tháng, tích tiểu thành đại những sinh hoạt tinh thần đó
lan xa, toả rộng khắp miền Tây Nam Bộ. Câu chuyện từ một người - vừa
là tác giả, vừa là nhân vật điển hình liên hệ với một nhóm người nhỏ bé
đã trở nên sống động hơn, to lớn hơn trong tập thể toàn dân vùng sông
nước Củu Long

nói riêng và cả nước sau này nói chung. Đó chính là sự kết hợp tài
tình, khéo léo giữa nhu cầu cá nhân với nhu cầu tập thể trong đời sống
văn hoá tinh thần mà Ba Phi là điển hình cho thể loại truyện Trạng cuối
cùng trong lịch sử văn học cận hiện đại Việt Nam.
Tiểu kết:
Những điều kiện tự nhiờn địa lí, đặc điểm của tiến trình lịch sử
văn húa, thói quen tâm lý…của người dân Nam bộ nói chung ở Cà
Mau nói riêng đang và sẽ tỏc động đến sự phỏt triển của truyện Ba Phi
trờn cả hai phương diện nội dung và nghệ thuật. Núi cỏch khỏc truyện
Ba Phi chịu ảnh hưởng của những đặc điểm văn húa Nam bộ tạo ra nét
đặc sắc của hệ thống truyện Ba Phi trên nền chung là nhữngđặc điểm
của truyện cười cả nước.

CHƯƠNG 2
ĐẶC ĐIỂM NỘI DUNG CỦA TRUYỆN BA PHI
1. Một số vấn đề lí luận chung
1. 1. Giới thuyếtvề truyện Trạng dừn gian
Từ khi khái niệm truyện Trạng được đặt ra đã có không ít các ý
kiến nhằm đưa đến một cách quan niệm thống nhất.
Các ý kiến này đều nêu lên được mặt này hay mặt khác của truyện
Trạng. Tựu trung lại có thể hiểu ‘‘Truyện Trạng là những chuỗi, những
hệ thống truyện cười xoay quanh một nhân vật trung tâm cụ thể, nhằm
thể hiện một chủ đề nhất quán. Truyện Trạng được lưu truyền trong dân

gian thành những mẩu truyện hoặc được sắp xếp thành mạch truyện
theo trình tự nhất định”.
Trong luận văn này, tác giả sử dụng khái niệm ‘‘truyện Trạng’’ để
chỉ những hệ thống truyện cười kết chuổi xoay quanh một nhân vật mà
truyện Ba phi của Cà Mau cũng là một trong những hệ thống đó.
1.2. Sự hình thànhtruyện Trạng
1.2.1. Nhừn vật Trạng
* Khỏi niệm

* Truyện Trạng là những giai thoại dừn gian
* Truyện Trạng là một hệ thống độc lập riờng biệt
* Truyện Trạng là những truyện cười dừn gian đặc biệt gắn với
một nhừn vật trung từm.
Trong các ý kiến loại này, các tác giả chỉ lưu ý đến hệ thống truyện
Trạng trong đó các nhân vật trung tâm là những ông Trạng dân gian chứ
không đặt vấn đề nghiên cứu giai thoại về các ông Trạng đích thực.
Cũng xem Trạng là một hệ thống truyện kết chuỗi xoay quanh một
nhân vật, Cao Thanh Giản trong luận văn của mình đã tiến hành phân
loại truyện Trạng dựa trên ba tiêu chí: phân loại theo đề tài, chủ đề; phân
loại theo đặc điểm thi pháp và phân loại theo vị trí địa lý.
Luận văn này với tư cách tìm hiểu một hệ thống truyện Trạng dân
gian Nam Bộ tiêu biểu là truyện Ba Phi nên chúng tôi tán đồng quan
niệm trên. Quan niệm này có nhiều cơ sở được rút ra từ thực tế truyện
Trạng dân gian như: nội dung phản ánh, kết cấu cốt truyện, nghệ thuật
xây dựng nhân vật, nghệ thuật gây cười, phương thức diễn xướng … Vì
thế chúng tôi nghiên cứu hệ thống truyện Ba Phi với hình thức một hệ
thống truyện Trạng Nam Bộ, nói cách khác là một hệ thống truyện cười
kết chuỗi xoay quanh một nhân vật trung tâm.
1.4. Phừn loại truyện Ba Phi
Căn cứ vào đặc trưng thể loại và nội dung phản ánh, truyện Ba Phi

có thể phân loại theo cách các nhà nghiên cứu nêu trên. Tuy nhiên, do
những đặc trưng riờng của hệ thống truyện, tỏc giả luận văn bước đầu
phừn loại truyện Ba Phi dựa vào 2 tiờu chớ sau:
a.Căn cứ vào chủ đề, đề tài có thể chia truyện Ba Phi thành 4 tiểu
loại như sau:
Thứ tự Chủ đề Số lượng Tỷ lệ
1 Nội dung săn bắn 17 42.5%
2 Nội dung khai thỏc tựnhiờn 12 30%
3 Nội dung kỳ dị 9 22.5%
4 Nội dung tổng hợp 2 5%


- Bước 3: Kết chuyện, thường bằng một câu hỏi của người nghe,
Bác Ba Phi đột nhiên trả lời đột xuất mang yếu tố bất ngờ, tạo nên tiếng
cười không thể cưỡng nổi.
Kết cấu này giúp cho tác giả đưa được một lượng thông tin rất lớn
vào trong câu chuyện đồng thời những câu chuyện ấy lại đựơc trình bày,
lý giải một cách có hệ thống, làm cho người đọc bị cuốn vào dòng xoáy
của câu chuyện cũng như đặt niềm tin vào một cách ngây thơ vào sự lý
giải của bác và tiếng cười của họ được bật ra một cách trong sáng khi
nhận ra nãy giờ bác Ba đang nói dóc và bác Ba lại tỉnh bơ bảo: Hổng tin
tui bay hỏi bả thử coi!
1. 1.2. Kết cấu “Gúi kín, mở nhanh”
“Gúi kín mở nhanh” là một kết cấu tương đối phổ biến mà đa số các
truyện Trạng đều sử dụng. Tuy nhiên không giống với các truyện Trạng
khác, phần “gúi kớn” trong truyện kể của bác Ba là những chi tiết sinh động
đến lạ thường
Phần “mở nhanh” của truyện cũng hết sức sinh động và bất ngờ.
Yếu tố bất ngờ và yếu tố sinh động đan xen lẫn nhau. khiến cho mọi
người thưởng thức cảm thấy choáng váng, kinh ngạc trước những tình

tiết lạ lùng, hồi lâu mới phát hiện ra yếu tố phóng đại, không có thật và
thấy ngay thực chất hiện tượng. Vậy là tiếng cười bật ra. Nét độc đáo
của kết cấu của truyện kể Ba Phi là như vậy.
1.1.3. Kết cấu mở rộng
Trong tổng số truyện mà chúng tôi khảo sát có đến 30 truyện mở
rộng ở phần kết thúc văn bản với một kiểu rất độc đáo: ” Hổng tin hỏi bả
mà coi”, ”Đứa nào hổng tin vô sau bếp hỏi bác gái tụi bây là biết liền”
hay “Hổng tin cứ làm thử thì biết”. . . Lối kết thúc này ta chỉ gặp ở kiểu
chuyện Ba Phi.
1.2. Nhừn vật của truyện Bỏc Ba Phi
Đọc và nghe kể truyện Ba Phi chúng ta có thể hình dung ra một
vùng đất cực Nam của Tổ quốc. Mỗi truyện là một bức tranh sinh động
về cảnh vật, thiên nhiên và con người vùng Cà Mau - U Minh. Nhân vật
mà

Phóng đại là cường điệu hoá các đặc trưng sự vật hiện tượng, làm
tô đậm mức độ, tính chất cái được kể, có tác động mạnh vào tâm lý cảm
thụ cái cười.
Phóng đại là biện pháp nghệ thuật nền tảng của hệ thống truyện Ba
Phi Đặc biệt trong chuyện của Bác có nhiều chi tiết phóng đại vượt lên
cả sự cảm nhận thông thường. Thế nhưng tất cả những sự bịa đặt ấy vẫn
được người nghe chấp nhận một cách vui vẻ. Làm được điều này ngoài
cái duyên kể chuyện, còn phải nói đến cách bịa chuyện có tài và có lý của
bác Ba Phi.
Thủ pháp phóng đại này dựa trên cơ sở thực tại làm nền và cách
bịa chuyện của bác Ba cũng hết sức tài tình.
Về phương diện tổ chức nghệ thuật, biện pháp phóng đại thường
được chuẩn bị, dẫn dắt bằng những chi tiết có tầng, có lớp hợp lý theo
chiều hướng phát triển để tạo ra được những tình huống cốt truyện. Người
kể đã sắp xếp, dẫn dắt các chi tiết phóng đại một cách chặt chẽ, đưa người

nghe vào cạm bẫy hóm hỉnh, tạo ra những bất ngờ thú vị. Truyện bác Ba
Phi là những mẩu chuyện như thế.
Đi vào chiều kích sâu hơn của sự phóng đại, có thể thấy phóng
đại là phương thức kể đặc thù của truyện bác Ba Phi. Có thể hình dung,
từ thực tại, qua tâm thức bác Ba Phi đã cho ra một thế giới khác lạ, dí
dỏm, là cách lý giải về hiện thực trên một cảm quan hài hước mà vẫn giữ
được bản chất hiện tượng. Qua phương thức phóng đại sự vật, truyện đã
thực hiện một thủ pháp trào lộng, gây cười, tạo nên hiệu quả thẩm mỹ
cao.
Phóng đại là thủ pháp nghệ thuật đặc trưng của truyện Trạng,
đến truyện Ba Phi đạt đến mức điển hình, nhiều hình ảnh phóng đại rất
lạ, không đâu có, nhưng cũng thật gần gũi quen thuộc như đã có đâu đó
trong hiện thực, nhất là ở đất Nam bộ giàu có, phóng khoáng.
Tóm lại, phóng đại trong truyện Ba Phi có sắc thái riêng, đặc sắc.
Truyện Ba Phi xứng đáng đại diện cho truyện kể dân gian Nam bộ góp
mặt vào kho tàng tiếng cười dân gian Việt Nam.
1.3.2. Phương ngữ
* Phương diện ngữ nghĩa

Về phương diện từ vựng, truyện Ba Phi sử dụng rất nhiều phương
ngữ Nam Bộ:
- Trước hết đó là những từ chỉ các yếu tố rất riêng của điều kiện
tự nhiờn và sinh hoạt văn hoỏ vật chất, tinh thần của dừn gian Nam Bộ.
- Những phương ngữ mà Bác Ba thường dùng trong những câu
chuyện kể của mình chủ yếu là những từ đặc tả.
- Những từ ngữ trong truyện Ba Phi đó phản ỏnh được bối cảnh
thiên nhiên của vùng ĐBSCL với nét tiêu biểu là sông nước, đồng rừng
và miệt vườn.
* Phương diện ngữ phỏp
- Những câu diễn đạt theo lối nói không theo khuôn mẫu câu văn

viết xuất hiện rất dày, chất khẩu ngữ rất đậm.
- Lối diễn đạt mang tính chất khẩu ngữ trôi chảy, có hình ảnh, có tính
chất văn chương, đan kết nhau chặt chẽ, tạo sự linh động và sắc nét trong
diễn đạt ngôn ngữ của truyện Ba Phi. Điều này không tìm thấy ở bất kỳ
truyện Trạng nào.
- Cách nói của bác Ba Phi mang nhiều thán từ. Cách nói chú trọng
vào lối diễn đạt tình cảm hơn là diễn đạt mang tính logic, chính
xác. - Cách nói của bác Ba Phi mang nhiều thán từ. Cách nói
chú trọng vào lối diễn đạt tình cảm hơn là diễn đạt mang tính logic,
chính xác.

2. Truyện Ba Phi là một hệ thống truyện xoay quanh một nhừn vật
nằm trong hệ thống truyện Trạng Việt Nam
Qua giới thuyết về khái niệm “Trạng”, và lý giải về sự hình thành
của truyện Trạng nói chung và những đặc điểm biểu hiện truyện Ba Phi
nói riêng, chúng tôi định dạng truyện Ba Phi là một hệ thống truyện
Trạng xoay quanh một nhừn vật bởi một số đặc điểm sau:
2.1. Truyện Trạng gắn với một nhân vật cụ thể, có tính danh
mang đặc trưng của quá trình sáng tạo folkore. Quan sát sự phát triển hệ
thống truyện Ba Phi sẽ thấy rõ đặc điểm này

2.2. Truyện Trạng sử dụng phương thức phóng đại làm yếu tố tạo
ra tiếng cười cho tỏc phẩm. Truyện Ba Phi cũng đi theo phương thức
này.
2.3. Bởi dùng phóng đại như một biện phỏp nghệ thuật chủ yếu,
tạo nờn yếu tố gừy cười này, khiến cho truyện Trạng gần gũi hơn với
truyện cười. Nhân vật Ba Phi trong hệ thống truyện Ba Phi ít nhiều đảm
bảo được yờu cầu này.
2.4. Truyện Trạng bao giờ cũng sử dụng một biện phỏp nghệ
thuật là tạo cho được một tình huống có vấn đề để khẳng định tớnh cỏch

của nhừn vật truyện. Tuy ở hệ thống truyện Ba Phi đặc điểm này không
biểu hiện cụ thể rõ nét như ở hệ thống truyện Trạng Quỳnh và Trạng
Lợn, nhưng Bỏc Ba đó luôn dẫn dắt người đọc vào một ‘‘mờ hồn trận”
với đầy rẫy những bất ngờ những hiểm nguy.
Như vậy, truyện Ba Phi là một hệ thống truyện Trạng độc đỏo
nằm trong hệ thống truyện trạng Việt Nam nói chung.
Tiểu kết:
Truyện kể Bác Ba Phi là một hiện tượng văn học dân gian độc đáo
nằm trong dòng chảy của folklore Nam Bộ. Những độc đáo về nghệ
thuật nêu trên không phá vỡ đi truyền thống tư duy lụgic của người Việt
Nam mà càng làm cho màu sắc nghệ thuật truyện Trạng Nam bộ nói
riêng và truyện trạng Việt Nam nói chung thêm giàu màu sắc, góp phần
làm phong phú tiến trình phát triển của một thể loại thuộc folklore dân
tộc.
PHẦN KẾT LUẬN

1. Truyện Trạng Nam Bộ nói chung, truyện Ba Phi nói riêng
chưađược giới nghiên cứu folklore chú ý nhiều. Trong khi đó, việc sưu
tầm, nghiên cứu vốn truyện này có nhiều ý nghĩa, nhiều tác dụng không
những đối với văn học dân gian Nam Bộ nói riêng mà cả nền văn học
dân gian Việt Nam nói chung, trong đó có truyện Trạng. Mặt khác,
trong quá trình điền dã về nguồn truyện này chúng tôi nhận thấy người
biết nhiều về truyện Ba Phi chủ yếu là những người lớn tuổi. Vì vậy
sưu tầm và nghiờn cứu về nguồn truyện Ba Phi là cần thiết.

2. Vị trí của truyện Ba Phi đối với truyện Trạng dừn gian Nam Bộ
giống như truyện Trạng Quỳnh với truyện Trạng dừn gian cả nước.
Không những Ba Phi là một nhân vật có thật, thuộc lớp người đầu tiên
khai phá vùng đất tận cùng của tổ quốc, mà còn là người có tài bịa
truyện dí dỏm. Ông vừa là người sỏng tạo, kể truyện đồng thời là nhân

vật của truyện. Tuy không thể đồng nhất nhừn vật Ba Phi trong truyện
với nhừn vật Ba Phi thật ở ngoài đời nhưng đừy là sự sỏng tạo của người
nghệ sĩ dừn gian để thể hiện lý tưởng thẩm mĩ của mình.
3. Bác Ba Phi sinh ra và lớn lên từ một miền quê hoang húa nhưng
trù phú. Những lớp người như ông gắn bó mật thiết với thiên nhiên, tận
hưởng nguồn tài nguyên, sản vật phong phú, nhưng cũng phải đổ rất
nhiều mồ hôi và công sức để chống chọi lại với những khắc nghiệt mà tự
nhiờn mang lại. Trờn nhiều phương diện, ở nhiều góc cạnh khác nhau,
truyện Ba Phi phần nào góp phần tái hiện được bức tranh đời sống sinh
hoạt, tinh thần của bà con Nam Bộ, thể hiện tấm lòng của những người
con đối với quờ hương.
4. Lấy phóng đại làm phương tiện gây cười, kết hợp với từ địa
phương, được bác Ba Phi sắp xếp trong những kết cấu độc đáo, tạo nên
sức hấp dẫn riêng cho những câu chuyện của mình. Tiếng cười của
truyện Ba Phi là tiờu biểu cho tiếng cười của người dân Nam Bộ, thật và
ít chữ nghĩa, tiếng cười đến một cách tự nhiên, nhẹ nhàng, chứ không
cay độc, nghiệt ngã, ít điển tích, điển cố. Bởi lẽ, tiếng cười ấy là tiếng
cười của một vùng đất mới, tiếng cười được sản sinh từ những con
người luôn biết nương tựa vào nhau để vượt qua mọi khó khăn thử thỏch
trong những thỏng ngày tha phương đi mở đất.
5. Luận văn mới chỉ là những nghiờn cứu ban đầu về một số khía
cạnh trong nội dung và nghệ thuật của hệ thống truyện Ba Phi, nhìn từ
góc độ văn húa dân gian Nam Bộ. Nếu có điều kiện nghiờn cứu vấn đề
này ở cấp độ cao hơn, chúng tôi sẽ đi sừu vào nghiờn cứu tất cả những
phương diện phản ỏnh của nội dung và tất cả những biểu hiện nghệ thuật
của hệ thống truyện. Đồng thời, đặt hệ thống truyện Ba Phi vào hệ thống
truyện Trạng

Việt Nam nói riêng và truyện Trạng Đông Nam Á nói chung để so
sánh làm rõ những nét tương đồng và khỏc biệt của truyện Trạng Việt

Nam với truyện Trạng cỏc nước Đông Nam Á.