chăm sóc người bệnh tăng huyết áp

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC THNG LONG













CHUYÊN  TT NGHIP


CHM SÓC NGI BNH
TNG HUYT ÁP







Sinh viên thc hin: Nguyn Th Hng Hnh
Mã sinh viên: B00005
Chuyên ngành: C nhân iu dng

Hà Ni, 2011
B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC THNG LONG












CHUYÊN  TT NGHIP


CHM SÓC NGI BNH
TNG HUYT ÁP

Ging viên hng dn: ThS.BS Tng Th Bích Thu
Sinh viên thc hin: Nguyn Th Hng Hnh
Mã sinh viên: B00005
Chuyên ngành: C nhân iu dng







Hà Ni, 2011
Thang Long University Library
LI CM N

Trong quá trình hc tp hoàn thành khóa lun tt nghip, tôi đã nhn đc s
dy bo, giúp đ và s đng viên ht sc nhit tình ca các thy cô, gia đình và bn
bè.
Vi lòng kính trng và bit n sâu sc, tôi xin chân thành cm n ThS.BS
Tng Th Bích Thu - Ngi đã tn tình hng dn, trc tip giúp đ tôi trong quá
trình hc tp và hoàn thành khóa lun.
Tôi xin bày t lòng bit n ti các thy cô trong Ban giám hiu, phòng ào
to, khoa iu dng Trng i hc Thng Long đã tn tình ch bo, dìu dt,
trang b kin thc, giúp đ tôi trong quá trình hc tp và hoàn thành khóa lun.
Vi lòng kính trng và bit n sâu sc, tôi xin chân thành cm n
ThS.BS.Li Lan Phng - Trng khoa Ni II, cùng tp th cán b trong khoa Ni
II Bnh vin Y hc C Truyn B Công An đã to điu kin cho phép, giúp đ,

đng viên tôi trong quá trình hc tp và hoàn thành khóa lun.
Tôi vô cùng bit n B M và nhng ngi thân yêu, nhng ngi bn đã
luôn  bên tôi, đng viên và giúp tôi hoàn thành khóa lun.
Tôi xin chân thành cm n!



Hà Ni, tháng 02 nm 2011

Nguyn Th Hng Hnh
MC LC
Trang
LI M U 4
CHNG 1. GII PHU VÀ SINH LÝ H TUN HOÀN 5
1.1 Gii phu sinh lý tim 5
1.2 Sinh lý tun hoàn đng mch 5
1.2.1 c đim cu trúc - chc nng ca đng mch 6
1.2.2 Các đc tính sinh lý ca đng mch 6
1.2.3 Huyt áp đng mch 7
1.2.4 iu hoà tun hoàn đng mch 10
CHNG 2. BNH HC TNG HUYT ÁP 12
2. 1 nh ngha tng huyt áp 12
2.2 Phân đ tng huyt áp 12
2.3 Bnh nguyên ca tng huyt áp 12
2.3.1 Tng huyt áp nguyên phát 12
2.3.2 Tng huyt áp th phát: 12
2.3.3 Các yu t thun li làm tng huyt áp 13
2.4 C ch sinh bnh ca tng huyt áp 13
2.4.1 C ch sinh bnh ca tng huyt áp nguyên phát 13
2.4.2 C ch sinh bnh ca tng huyt áp th phát 14

2.5 Du hiu ca tng huyt áp 14
2.6 Tin trin và bin chng 15
2.6.1 Tim 15
2.6.2 Não 15
2.6.3 Thn 16
2.6.4 Mt. 16
2.6.5 Mch máu. 17
2.7 iu tr. 17
2.7.1 Nguyên tc điu tr 17
2.7.2 Áp dng phác đ điu tr theo cá nhân. 17
CHNG 3 CHM SÓC NGI BNH TNG HUYT ÁP. 18
Thang Long University Library
3.1 Nhn đnh 18
3.1.1 Các thông tin chung v ngi bnh 18
3.1.2 Hi bnh 18
3.1.3 Quan sát 19
3.1.4 Thm khám 19
3.1.5 Thu thp thông tin 19
3.2 Chn đoán điu dng. 19
3.3 Lp k hoch chm sóc. 20
3.3.1 m bo chm sóc c bn tt. 20
3.3.2 Can thip y lnh. 20
3.3.3 Theo dõi. 20
3.3.4 Giáo dc sc kho. 20
3.4 Can thip điu dng. 21
3.4.1 Thc hin chm sóc c bn. 21
3.4.1.1 Ch đ n cho ngi bnh tng huyt áp 21
3.4.1.2 Ch đ ngh ngi đi vi ngi bnh tng huyt áp. 26
3.4.1.3 Ch đ v sinh đi vi ngi bnh tng huyt áp. 26
3.4.2 Theo dõi ngi bnh tng huyt áp 27

3.4.3 Giáo dc sc kho. 27
3.5 ánh giá 28











DANH MC CÁC BNG BIU, HÌNH V,  TH, CÔNG THC
Trang
Bng 2.1 Xp loi tng huyt áp theo JNC VII (2003) 12
Bng 3.1 Thc đn cho ngi bnh tng huyt áp . 25
Bng 3.2 Thc đn cho ngi bnh tng huyt áp . 26
Hình 1.1 Cu to tim. 5
Hình 2.1 Bin chng ti tim 15
Hình 2.2 Bin chng ti não. 16
Hình 2.3 Bin chng ti thn. 16
Hình 2.4 Bin chng ti mt. 17
Hình 2.5 Bin chng ti mch máu. 17
Hình 3.1 Các loi ng cc 23
Hình 3.2 Các loi rau qu. 23

Thang Long University Library
LI M U

Tng huyt áp (HA) là bnh lý mãn tính, tng dn và nguy him, gây ra 7,1
triu ngi cht hàng nm, con s này tng đng 13% tng t vong và chim
4,5% gánh nng bnh tt chung toàn cu. T l tng HA trên th gii nm 2000 là
26,4% (mt t ngi mc) s tng lên 29,2% (1,5 t ngi bnh) vào nm 2025.
Ti Vit Nam, xu hng b tng HA tng: theo niêm giám thng kê ca B Y
t, bnh tng HA có s mc xp hng th 12 vào nm 1993, lên th 6 nm 1997, s
t vong do tng HA xp th 10 vào nm 1991, lên th 5 nm 1993, và th 3 nm
1997. T l nm 1992 trên toàn quc là 11,78%, nm 2002  min Bc là 16,3%
còn  Hà Ni là 23,2% và nm 2004 thành ph H Chí Minh là 20,5%. im đc
bit là ch mi 19,1% ngi b tng HA đc khng ch, còn 80,9% (khong 9 triu
ngi bnh Vit Nam) l lng các mi him nguy do tng HA gây ra. [1]
Tin trin t nhiên tng HA nh sau: vào đ 10-30 tui, HA bt đu tng, đu
tiên là tng cung lng tim, dn dn tng HA sm vào tui 20-40 (lúc này lc

kháng  mch máu ngoi vi ni tri, có cn HA tng nhng ngi b không bit) ri
đn tng HA thc s  tui 30-50 và cui cùng là tng HA có bin chng vào đ
40-60 tui. Tng HA tin trin âm thm trong 15-20 nm đu; ngi b tng HA
vn sng và làm vic bình thng trong khi bnh đang hu hoi c th dn dn, gây
ra cái cht đt ngt. [1]
Chm sóc ngi bnh tng HA đúng đóng vai trò quan trng trong vic kim
soát HA. Chính vì vy, chuyên đ này mong s mang li mt s thông tin v chm
sóc đi vi ngi bnh và nhng ai quan tâm đn tng HA, nhm làm gim nguy c
tai bin, bin chng, gim t l t vong đi vi ngi bnh tng HA.







CHNG 1. GII PHU VÀ SINH LÝ H TUN HOÀN:
1.1. Gii phu sinh lý tim:
- Tim là mt khi c rng có cu to đc
bit đ đm nhim vai trò trm đu mi ca
các vòng tun hoàn phi và tun hoàn h
thng.
- Tim nm trong lng ngc, gia hai
phi, trên c hoành, sau xng c và tm c -
sn sn và hi lch sang trái. [6, tr 144]
- Tim có vách ngn chia thành hai na
riêng bit, na phi và na trái. Mi na tim
có hai ngn mt tâm nh  trên và mt tâm tht
 di. Gia tâm nh và tâm tht có van nh -
tht đm bo cho máu ch chy mt chiu t

tâm nh xung tâm tht. Gia tâm nh phi và
tâm tht phi là van ba lá, gia tâm nh trái và
tâm tht trái là van hai lá. Van hai lá chc chn
hn van ba lá phù hp vi lc co bóp mnh ca tâm tht trái. Van tim có cu to bi
mô liên kt, không có mch máu, mt đu gn c đnh vào mu li c  thành trong
ca tâm tht bng các dây chng, mt đu gn vi b ngn tâm nh vi tâm tht ca
tim. Ngoài van nh - tht, gia các tâm tht vi đng mch ch và đng mch phi
có van bán nguyt (van t chim ), giúp máu không chy ngc tr li tâm tht. [7,
tr64]
- Thành tim gm 3 lp. Ngoài cùng là màng liên kt,  gia là lp c dày,
trong cùng là lp ni mô dt. Thành ca tâm nh mng hn thành tâm tht, nhim
v thu nhn máu và co bóp đ đy máu xung tâm tht, tâm tht có nhim v tng
máu vào phi đi nuôi dng c th.
- C tim có cu to đc bit, có tính nhp điu, tính hng phn, và tính dn
truyn, nh đó mà tim trong c th hay tách ra khi c th khi đc nuôi dng đy
đ thì tim vn t co bóp đu đn nhp nhàng. [4, tr 104]
1.2. Sinh lý tun hoàn đng mch:
Hình 1.1 Cu to tim
1.Tâm nh phi; 2.Tâm nh trái; 3.Tnh
mch ch trên; 4.ng mch ch; 5.ng
mch phi; 6.Tnh mch phi; 7.Van hai
lá; 8.Van đng mch ch; 9.Tâm tht trái;
10.Tâm tht phi; 11.Tnh mch ch di;
12.Van ba lá; 13.Van đng mch phi.
Thang Long University Library
1.2.1. c đim cu trúc - chc nng ca đng mch:
- H thng đng mch bt đu t đng mch ch, t đó chia ra các nhánh nh
dn, càng xa tim, thit din ca mi đng mch càng nh nhng tng thit din ca
c h thng đng mch càng ln, do đó máu chy trong đng mch càng xa tim thì
tc đ càng gim. [4, tr114]

- Thành ca đng mch gm 3 lp. Lp ngoài là lp v x. có các si thn
kinh và  nhng đng mch ln, có các si thn kinh và  nhng đng mch ln, có
c mch máu nuôi dng thành đng mch. Lp gia có nhng si c trn và si
đàn hi, t l si c trn và si đàn hi khác nhau tu theo tng loi đng mch, 
nhng đng mch ln nhiu si đàn hi,  nhng đng mch nh nhiu si c trn.
Lp trong là lp t bào ni mô.
1.2.2. Các đc tính sinh lý ca đng mch:
- Tính đàn hi:
+ Tính đàn hi hay tính giãn n là thuc tính vt lý ca mt vt b bin dng
khi chu tác đng ca mt lc và tr li trng thái ban đu khi lc đó ht tác dng.
Thành ca đng mch đc cu to bng các si có tính đàn hi và các si c trn
nên thành đng mch cng có tính đàn hi. Nh tính đàn hi mà thành đng mch
giãn ra trong thi k tâm thu và tr li trng thái ban đu trong thi k tâm trng.
+ ng mch có tính đàn hi do vy khi tim tng máu vào đng mch, mt
phn nng lng chuyn thành đng nng làm cho máu chy trong đng mch, mt
phn nng lng làm cho đng mch giãn ra to cho đng mch mt th nng.
Trong lúc tim giãn, nh có tính đàn hi ca đng mch, đng mch co li, th nng
ca đng mch chuyn thành đng nng đy máu làm cho máu chy trong đng
mch. Vì vy, máu chy trong đng mch liên tc trong khi tim bm máu vào đng
mch tng đt. Tính đàn hi ca đng mch cng làm tng lu lng máu đi vi
mi co bóp ca tim, do đó tit kim đc nng lng cho tim. Thành ca đng
mch ln có nhiu si đàn hi, do đó nhng đng mch này có tính đàn hi ln hn
nhng đng mch nh.
- Tính co tht:
Tính co tht là kh nng co li ca thành đng mch làm cho lòng đng mch
hp li, gim lng máu qua đng mch. ng mch co li đc là do c trn trong
thành đng mch co li. Nh đc tính này đng mch có th thay đi thit din điu
hoà lng máu đn các c quan nó chi phi. Các đng mch nh có nhiu si c
trn nên tính co tht cao.[4, tr115]
1.2.3. HA đng mch:

Máu chy trong đng mch có mt áp sut nht đnh gi là HA. Máu chy
đc trong đng mch là kt qu tng tác ca hai lc đi lp, đó là lc đy máu
ca tim và lc cn ca đng mch. trong đó lc đy máu ca tim đã thng nên máu
chy trong đng mch vi mt tc đ và áp sut nht đnh.
- Các loi HA đng mch:
+ HA tâm thu: HA tâm thu còn gi là HA ti đa, là tr s HA cao nht trong
chu k tim, đo đc  thi k tâm thu, ph thuc vào lc tâm thu và th tích tâm
thu ca tim. Theo t chc y t Th gii, HA tâm thu có giá tr trong khong t
90mmHg đn di 140 mmHg, ≥140 mmHg là tng HA, ≤ 90 mmHg là gim HA.
HA tâm thu tng trong thi k lao đng, do h van đng mch ch và gim khi mc
các bnh ca c tim gây gim lc co c tim.
+ HA tâm trng: HA tâm trng hay còn gi là HA ti thiu, là tr s HA
thp nht trong chu k tim, ng vi thi k tâm trng. HA tâm trng ph thuc
vào trng lc ca mch máu. Theo t chc y t Th Gii, HA tâm trng có giá tr
trong khong t 60 mm Hg đn di 90mmHg, bng hoc trên 90mmHg là tng
HA, di 60mmHg là gim HA. HA tâm trng tng khi gim tính đàn hi ca
thành đng mch (gp trong x va đng mch), khi co mch. HA tâm trng gim
khi giãn mch (gp trong sc phn v).
Trong bnh tng HA, nu ch HA tâm thu tng cao thì cha nng, nu c HA
tâm thu và HA tâm trng đu cao thì gánh nng đi vi tim rt ln, vì nh vy
sut thi gian tâm tht hot đng đu phi vt qua mc cao HA tâm trng mi có
hiu lc bm máu. Hu qu là tâm tht d b phì đi và đi đn suy tim.
+ HA hiu s: HA hiu s là mc chênh lch gia HA tâm thu và HA tâm
trng, bình thng có tr s là 110 – 70 = 40 mmHg, đây là điu kin cho máu lu
thông trong đng mch. Khi HA hiu s gim gi là HA kt, tc là tr s HA tâm
thu rt gn vi HA tâm trng, đây là du hiu cho thy tim còn ít hiu lc bm
máu , làm cho tun hoàn máu b gim hoc  tr.
Thang Long University Library
+ HA trung bình: HA trung bình là tr s áp sut trung bình đc to ra trong
sut chu k tim, nhng không phi trung bình cng gia HA tâm thu và HA tâm

trng mà gn vi tr s HA tâm trng hn vì thi gian tâm trng dài hn thi
gian tâm thu (0,5 so vi 0,3 giây). HA trung bình đc tính qua phân tích các tr s
HA bin đng trong mt chu k tim. Khi đo HA bng phng pháp nghe thì tr s
HA trung bình ng vi lúc nghe thy ting đp rõ nht lúc kim đng h dao đng
mnh nht.
HA trung bình = HA tâm trng + 1/3 HA hiu s
HA trung bình thp nht lúc mi sinh và tng cao  tui già.
HA trung bình th hin hiu lc làm vic thc s ca tim và đây chính là lc
đy ca máu qua h thng tun hoàn.
- Các yu t nh hng lên HA:
+ T công thc Poiseuille v s vn đng ca mt s cht lng trong mt ng
tr nm ngang, xác đnh mi tng quan gia các đi lng Q, P và R đc ng
dng trong đng hc tun hoàn. Công thc Poiseuille nh sau:
Q = pR
4
/8L
Trong đó Q là lu lng cht lng, p là s chênh lch áp sut cht lng gia
hai đu ng, R là bán kính ng,  là h s nht, L là chiu dài ng. [2, tr85]
Công thc Poiseuille đc ng dng trong đng hc tun hoàn s là:
Q = PR
4
/8L
Trong đó : Q là lu lng tim, P là áp sut  quai đng mch ch, R là bán
kính mch máu,  là đ nht ca máu, L là chiu dài ca mch (  đây P2 là áp sut
máu  tnh mch ch đ v tim và = 0)
T công thc trên ta suy ra : P = Q8L/R
4

T công thc trên ta thy HA t l thun vi lu lng tim và t l nghch vi
bán kính mch máu.

+ HA ph thuc vào tim qua lu lng tim:
Lu lng tim đc tính theo công thc: Q = Qs.f
trong đó Qs là th tích tâm thu, f là tn s tim.
Nh vy lu lng tim ph thuc vào th tích tâm thu và tn s tim (nhp tim).
Th tích tâm thu li ph thuc vào lc tâm thu ca tim (lc co c tim). Vì vy HA
ph thuc vào tn s tim và lc co c tim. [4, tr118]
+ Lc co c tim nh hng đn HA: Khi tim co bóp mnh, th tích tâm thu
tng, làm lu lng tim tng, nên HA tng. Trong vn c mnh, máu v tim nhiu,
lc tâm thu tng dn đn HA tng. Khi suy tim, lc co c tim gim làm lu lng
tim gim, gây gim HA. Các thuc tr tim làm tng lc tâm thu nên làm tng HA.
+ Tn s tim: theo công thc tính lu lng tim thì khi tn s tng làm cho lu
lng tim tng và ngc li. Tuy nhiên nghiên cu đng hc tun hoàn cho thy
nu tn s tim tng quá cao trên 160ln/phút làm cho thi gian tâm trng ngn li,
máu không kp v tim do đó th tích tâm thu gim làm cho lu lng tim gim, dn
đn HA gim.
+ HA ph thuc vào máu:
HA ph thuc vào đ quánh ca máu: đ quánh ca máu do lng protein
quyt đnh. Trong điu kin bình thng, đ quánh ca máu ít thay đi.  quánh
ca máu tng làm cho sc cn R tng lên, do đó HA tng. Ngc li, khi đ quánh
ca máu gim thì sc cn gim nên HA gim. Khi b mt máu và truyn dch nhiu
thì đ quánh gim làm HA gim. Vì vy, khi b mt máu phi truyn dung dch có
cao phân t, tt nht là truyn máu.  quánh ca máu tng trong tình trng mt
nc nh nôn, tiêu chy.
HA ph thuc vào th tích máu: Th tích máu tng thì HA tng vì th tích máu
tng làm tng th tích tâm thu nên tng lu lng tim. Th tích máu gim thì HA
gim, gp trong trng hp b mt máu do b thng, nôn ra máu, mt máu trong
các trng hp phu thut. Trng hp b mt nhiu nc nh trong tiêu chy mt
nc, cng làm gim th tích máu, do đó gim HA, gây try tim mch. Trong
trng hp này phi bù nc cho ngi bnh.
+ HA ph thuc vào tính cht ca mch máu:

ng kính ca mch máu: Khi mch co, sc cn tng lên, làm tng HA, sc
cn R t l nghch vi lu tha bc 4 ca bán kính mch, nên khi mch co làm HA
tng lên rt nhiu. Ngc li khi mch giãn thì HA gim.
Thang Long University Library
Trng lc mch:  nhng mch máu kém đàn hi (gp trong bnh x cng
mch) sc cn ca mch ln, tim phi tng lc co bóp mi hoàn thành đc chc
nng bm máu, làm HA tng.  ngi già, do mch kém đàn hi hoc b x va
đng mch nên HA tng cao hn ngi tr. [4, tr118]
1.2.4. iu hoà tun hoàn đng mch:
- C ch thn kinh: c ch thn kinh có tác dng điu hoà nhanh HA đng
mch tr v mc bình thng.
+ Thn kinh ni ti: đng mch có mt h thng thn kinh ni ti có kh nng
vn mch. Ct mt đon đng mch ri khi c th, nuôi nhân to trong dung dch
sinh lý thì thy đng mch vn còn gi đc mt phn trng lc và có nhng đt
co giãn nhp nhàng.
+ H thn kinh t ch: Tác dng điu hoà HA ca h thn kinh ch yu thông
qua h thn kinh t ch, trong đó h thn kinh giao cm đóng vai trò rt quan trng.
H thn kinh giao cm: Trung tâm ca h thn kinh giao cm điu hoà vn
mch nm  hai bên cht li ca hành não và phn ba di ca cu não, nm 
sng bên cht xám tu sng đt lng 1 đn tht lng 3. Trung tâm ca h giao cm
điu hoà hot đng tim nên cng có tác dng điu hoà HA đng mch nm  sng
bên cht xám tu sng đt lng 1 đn lng 3 và đt c 1 đn c 7.
Kích thích h thn kinh giao cm chi phi tun hoàn gây ra co các đng mch
nh và các tiu đng mch nên làm tng sc cn, tng HA và lu lng máu đn
mô. Co các mch máu ln, đc bit là các tnh mch, do đó dn máu v tim. ây là
mt khâu quan trng điu hoà lu lng máu, nhm đa máu đn nhng c quan
cn thit t nhng ni ít cn cung cp máu hn. Các si giao cm đn tim làm tng
tn s tim, tng lc co c tim nên làm tng HA
H thn kinh phó giao cm: đi vi điu hoà HA đng mch, vai trò ca h
thn kinh phó giao cm ít quan trng. Trung tâm thn kinh phó giao cm điu hoà

hot đng tim nm  hành não đó là nhân dây X. Thông qua điu hoà hot đng
tim, dây X cng có các tác dng điu hoà HA đng mch. Dây X có tác dng ch
yu ti tim, làm gim tn s tim và gim nh lc co c tim, do đó làm gim HA.
Các phn x điu hoà HA:
+ Phn x điu hoà HA xut phát t các receptor nhn cm áp sut: ti thành
ca các đng mch ln nh quai đng mch ch và xoang đng mch cnh có các
receptor nhy cm vi thay đi áp sut. Khi HA tng làm cng các thành mch, sc
cng, sc nén s tác đng vào các receptor này, to xung đng truyn v h thn
kinh trung ng theo dây Hering kích thích trung tâm dây X  hành não, xung đng
truyn ra theo dây X đn h thng tun hoàn đ làm gim HA v mc bình thng
bng cách làm gim nhp tim, gim lc co bóp c tim, gây giãn mch có tác dng
gim HA.
+ Phn x điu hoà HA xut phát t các receptor nhn cm hoá hc: Receptor
nhn cm hóa hc ch yu khu trú  thân đng mch cnh và mt ít  đng mch
ch. Khi HA gim, nng đ oxy trong máu gim hoc nng đ cacbonic và ion
hydro trong máu s tng kích thích các receptor nhn cm hoá hc, phát sinh xung
đng dn truyn v hành não theo dây Hering kích thích trung tâm co mch, làm
tng HA. Phn x này ch có tác dng khi HA gim di 80 mmHg.
+ Phn x điu hoà HA do tình trng thiu máu ti trung tâm vn mch. Khi
máu cung cp cho trung tâm vn mch b gim, gây thiu dinh dng cho các nron
ti đây nhng nron này b hng phn rt mnh, làm cho tim đp nhanh, mnh và
co mch làm HA tng.
- C ch th dch:
+ Các cht gây co mch:
Adrenalin đc bài tit  tu thng thn, có tác dng làm co mch di da
nhng làm giãn mch vành, mch não và mch c vân nên ch yu làm tng HA ti
đa.
Noradrenalin cng đc bài tit ch yu  tu thng thn, có tác dng làm co
mch toàn thân, nên làm tng c HA ti đa và HA ti thiu.
H thng renin – angiotensin:

Khi HA gim, máu đn thn cng gim làm các t bào ca t chc cnh cu
thn bài tit renin vào trong máu. Di tác dng ca renin, mt protein ca huyt
tng là angiotensinogen chuyn thành angiotensin I. Sau khi hình thành di tác
dng ca converting enzym, angiotensin I chuyn thành angiotensin II, angiotensin
Thang Long University Library
II b phân gii rt nhanh di tác dng ca angiotensinase. Angiotensin II làm tng
HA rt mnh.
Tt c các tác dng trên dn đn tng HA rt mnh do làm tng lu lng máu
và tng sc cn ngoi vi. [4, tr121]
CHNG 2. BNH HC TNG HUYT ÁP:
2.1. nh ngha Tng HA:
Gi là tng HA khi HA tâm thu ≥ 140mmHg và hoc HA tâm trng
≥90mmHg.
Ngi ta không chn đoán tng HA qua 1 ln đo. Khi đo HA thy
≥140/90mmHg, có th yêu cu phi đo li HA thêm hn 2 ln na trong khong
thi gian ít nht là 4 tun mi có th khng đnh là có tng HA hay không tr khi đo
1 ln HA là 180/110mmHg hoc có tn thng c quan đích ( tim, thn, não, mch
máu )
2.2. Phân đ tng HA:
 bit bnh tng HA nng hay nh, khi nào cn điu tr và khi nào khi cn
điu tr và khi nào cn điu tr tích cc, nm 2003, y ban Quc gia Cng lc Hoa
K ( JNC VII) đa ra phân đ tng HA  ngi trên 18 tui.
Bng 2.1 xp loi tng HA theo JNC VII (2003) [8, tr12]
Loi HA tâm thu (mmHg) HA tâm trng (mmHg)
HA bình thng <120 và <80
Tin tng HA 120-139 hoc 80-89
 1 140-159 hoc 90-99
 2 ≥160 hoc ≥100

2.3. Bnh nguyên ca tng HA:

2.3.1. Tng HA nguyên phát:
Khong 80% các trng hp tng HA cha tìm đc nguyên nhân, đc xp
vào tng HA nguyên phát, thng gp  ngi tr. [5, tr193]
2.3.2. Tng HA th phát:
- Bnh thn: hay gp viêm cu thn cp, viêm cu thn mn, thn đa nang, hp
đng mch thn, u thn
- Ni tit:
+ Hi chng Cushing , hi chng conn.
+ U tu thng thn.
2.3.3. Các yu t thun li làm tng HA:
- Yu t gia đình: cha, m b tng HA s có con có kh nng d tng HA hn
so vi ngi khác.
- Tui: tui càng cao t l tng HA càng cao, hn 1/2 nhng ngi t 60-69 và
gn 3/4 nhng ngi ln hn 70 tui b tng HA.
- Gii tính: Nam hoc n đã mãn kinh.
- Béo phì : làm tng co mch máu nên tng HA, ri lon chuyn hóa m.
Ngi có ch s khi lng c th BMI (BMI =P/h
2
: P trng lng c th tính bng
kg, h: chiu cao tính bng m) bng 26 b tng HA gp 4 ln so vi ngi có BMI
=21.
- Ít vn đng.
- Stress : có 2 loi stress, loi t các áp lc bên ngoài nh công vic, cuc sng
gia đình và loi t bên trong bn thân nh trng thái lo âu, trm cm. Khi stress c
th s phn ng tng nhp tim và HA s tng lên.
- Yu t n ung: Thói quen n mn làm gi mui, nc gây tng th tích máu
do đó tng HA.
- Nghin ru.
- Tiu đng- Hút thuc lá : làm tim đp nhanh hn, mch máu co li.
[10,tr145]

2.4. C ch sinh bnh ca tng HA:
2.4.1. C ch sinh bnh ca tng HA nguyên phát:
- Vai trò ca natri: Lng Na
+
đa vào c th vt kh nng đào thi là
nguyên nhân làm tng th tích tin ti ca tun hoàn, dn đn tng cung lng tim.
- H renin – angiotensin: h thng này có vai trò điu hoà HA và cân bng
natri. Angiotensinogen đc tng hp  gan và di tác dng renin s to thành
angiotensin I ri chuyn thành angiotensin II là mt cht co mch rt mnh và làm
tng tit aldosteron. Ngoài c ch gây tng HA khi thn thiu máu h này còn tác
Thang Long University Library
đng ti tim, mch, thn qua vic kích hot mt s vn mch và yu t tng trng
gây ra co mch, phì đi t bào thành mch. [5, tr194]
- Vai trò h thng thn kinh giao cm: hu ht các trng hp tng HA nguyên
phát  ngi tr tui đu có tng catecholamin huyt tng.
- Stress: Stress có th kích thích trc tip h thng thn kinh giao cm tit
catecholamin làm tng sc co bóp ca tim, tng nhp tim dn đn tng HA.
2.4.2. C ch sinh bnh ca tng HA th phát:
- Tng HA do x cng đng mch hoc x va đng mch làm sc cn ngoi
vi tng.
- Tng HA do thn: c ch thiu oxy, t bào cu thn tit ra mt enzym là
renin. Renin tác dng lên mt protein do gan sn xut ra là angiotensinogen to ra
mt peptid là angiotensin I, angiotensin I bin thành angiotensin II có tác dng làm
co c trn thành mch. ng thi renin kích thích thng thn tit aldosteron gây
gi Na
+
, nc làm tng HA.
- Tng HA do ni tit:
+ U tu thng thn, u ca mô a crom: nng đ adrenalin, nor-adrenalin tng
cao trong máu gây tng HA.

+ Hi chng Cushing (tng tit glucocorticoid và mineralocorticoid dn đn 
tr natri)
+ Hi chng conn (u v thng thn tng tit aldosteron nguyên phát). [5,
tr193]
2.5. Du hiu ca tng HA:
Ngi b tng HA giai đon đu thng không có biu hin gì, mt s có th
có nhng du hiu sm sau:
- au đu: đau git hai bên thái dng, đau khu trú vùng trán, trm, thái
dng, có khi đau na đu, thng đau v đêm, đau tng khi b kích thích (n ào,
tc gin, hi hp )
- Ù tai, hoa mt, chóng mt, du hiu rui bay, mt kh nng tp trung, bun
ng, tim đp mnh, ri lon th giác, bun nôn, nôn [9, tr627]
- Ri lon vn mch: tê tay chân, mt cm giác, run đu chi.
- Ri lon thn kinh thc vt: hay có cn bc ho, đ mt nóng bng
Các triu chng này không đc hiu  ngi bnh tng HA, đó ch là mt s
du hiu sm có th gp phi.  xác đnh có phi tng HA hay không ch bng
cách đi khám và đo HA ti các c s y t.
Thông thng phi qua vài đt khám trong 1-2 tháng mi xác đnh đc tng
HA. o HA ít nht mi nm mt ln khi bình thng và khi cm thy trong ngi
khó chu nh chóng mt, nhc đu không gii thích đc
2.6. Tin trin và bin chng:
2.6.1. Tim:
- Suy tim.
- Bnh mch vành gm thiu máu c tim im lng, cn đau tht ngc, nhi máu
c tim và đt t do tim.



Hình 2.1 Bin chng ti tim
2.6.2. Não:

- Nhn não.
- Xut huyt não.
- Cn thiu máu não thoáng qua.
- Suy gim nhn thc và sa sút trí tu.
- t qu (tai bin mch máu não) gm nhi máu não (nhn não) và xut
huyt não (chy máu não, đt mch máu não).
- Bnh não do tng HA (nôn ma, chóng mt, co git, hôn mê…).
Thang Long University Library


Hình 2.2 Bin chng ti não.
2.6.3. Thn:
- Va x đng mch thn sm và nhanh.
- X thn gây tình trng suy thn dn dn.
- Hoi t dng t tuyt tiu đng mch thn gây tng HA ác tính.
-  giai đon cui thiu máu cc b nng  thn s dn đn nng đ
renin và angiotensin II trong máu gây cng aldosteron th phát. [3, tr34]

Hình 2.3 Bin chng ti thn
2.6.4. Mt: gây m mt, mù gi là bnh lý võng mc do tng HA:


Hình 2.4 Bin chng ti mt
2.6.5. Mch máu: tng HA gây phng đng mch ch bóc tách, va x đng mch.


Hình 2.5 Bin chng ti mch máu.
Tt c bin chng này: v mt sc khe làm bnh nng dn, tàn tt nhiu (62%
đt qu và 49% đau tht ngc do tng HA) và gây cht hoc đt ngt hoc t t
hoc cht sm (tng HA gây gim th t 10 đn 20 nm); V mt tài chính thì làm

tng chi phí điu tr.
2.7. iu tr:
2.7.1. Nguyên tc điu tr:
-  bnh nhân ngh ngi tránh xúc đng.
- Dùng thuc h HA, thuc li tiu và an thn.
- Ch đ n ung: dùng các cht d tiêu, hn ch mui và tránh dùng các cht
gây kích thích.
- Gii quyt nguyên nhân tng HA th phát.
- Kim tra HA thng xuyên đ có thái đ x trí kp thi. [3, tr35]
2.7.2. Áp dng phác đ điu tr theo cá nhân:
Thang Long University Library
- Nguyên tc điu tr:
+ Gim cân nng.
+ Không hút thuc lá:
+ Ch đ n: n nht, n nhiu rau, n đ lng kali, n nhiu cá, n ít m
đng vt.
+Ung ru bia ít và điu đ.
+ Rèn luyn th lc mc đ trung bình: mi ngày 30-45 phút, tun 180 phút
nh đi b nhanh (7 km/gi), đi xe đp nhanh, chy, chi bóng bàn.
+ Gi bình thn.
CHNG 3. CHM SÓC NGI BNH TNG HUYT ÁP:
3.1. Nhn đnh:
Tng HA thng là mt bnh mn tính, tin trin ngày càng nng dn, nhiu
bin chng rt nguy him có th đe do tính mng bnh nhân nu không điu tr và
chm sóc chu đáo. Vì vy ngi điu dng khi tip xúc vi bnh nhân cn phi
nh nhàng, ân cn và bit thông cm.
3.1.1. Các thông tin chung v ngi bnh:
- Tui.
- Gii.
- Ngh nghip.

- Th trng bnh nhân (cân nng).
3.1.2. Hi bnh:
Khi hi bnh cn chú ý ti các thông tin sau:
- Khai thác bnh s:
+ Lý do bnh nhân đn vin thm khám.
+ Thi gian vào vin.
+ Bnh nhân đã đc điu tr nhng gì,  đâu và điu tr trong bao lâu.
- Khai thác tin s:
+ Bn thân:
Trc đây đã b tng HA cha? Thi gian b tng HA?
ã bao gi b lit hay b yu tay chân cha?
Có hay nhc đu mt ng hay nhìn có b m không?
Gn đây nht có dùng thuc gì không?
Có b bnh thn trc đây không?
Có b sang chn v th cht hay tinh thn không?
+ Gia đình: Trong gia đình bnh nhân có ai b mc bnh tng HA không?
- Tình trng hin ti ca ngi bnh:
+ Ch đ n ung hàng ngày.
+ Cách ngi bnh t v sinh cá nhân.
+ S lng và màu sc nc tiu.

3.1.3. Quan sát:
- Tình trng tinh thn ca bnh nhân: mt mi, tnh táo hay hôn mê.
- Da, niêm mc: Da khô hay m t, niêm mc nht nht hay hng hào…
- Tình trng vn đng ca bnh nhân: T đi li đc hay phi giúp đ.
- Th trng: trung bình hay gy hay béo?
- Các du hiu khác.
3.1.4. Thm khám:
- o du hiu sinh tn : mch, nhit đ, HA, nhp th phát hin các bt thng
nu có, trong đó HA là du hiu quan trng nht, đo HA nhiu ln trong ngày.

- Ngoài ra cn chú ý các du hiu triu chng khác nh:
+ Tình trng khó th.
+ S lng, màu sc nc tiu.
+ Tình trng phù.
3.1.5. Thu thp thông tin:
- Tham kho h s bnh án: Chn đoán ca bác s, các xét nghim cn lâm
sàng, các thuc đã dùng…
- Thu thp thông tin qua gia đình.
3.2. Chn đoán điu dng:
- au đu liên quan đn bnh tng HA.
- Mt ng liên quan đn đau đu.
- Hoa mt, chóng mt liên quan đn thiu máu não.
- Nguy c nhi máu c tim liên quan đn tng HA. [3, tr36]
Thang Long University Library
3.3. Lp k hoch chm sóc:
3.3.1. m bo chm sóc c bn tt:
-  bnh nhân ngh ngi, nm t th thoi mái.
- m bo ch đ n cung cp đy đ nng lng và nhiu hoa qu ti.
- V sinh cá nhân trong ngày: v sinh rng ming, v sinh thân th.
- Hng dn bnh nhân cách t theo dõi các tác dng ph ca thuc. [3, tr37]
Kt qu mong đi:
+ Ngi bnh đc ngh ngi thoi mái.
+ Ngi bnh đc cung câp đy đ dinh dng.
+ Ngi bnh đc v sinh sch s trong ngày.
+ Ngi bnh bit cách t theo dõi các tác dng ph ca thuc.
3.3.2. Can thip y lnh:
- Can thip thuc theo y lnh.
- Làm các xét nghim c bn.
Kt qu mong đi:
+ Thc hin y lnh thuc an toàn, không xy ra tai bin.

+ Thc hin đy đ các xét nghim c bn theo ch đnh ca bác s.
3.3.3. Theo dõi:
- Theo dõi du hiu sinh tn, đc bit là HA. Tùy theo tng trng hp c th
đ theo dõi, có th t 15 phút cho đn 2 gi đo mt ln.
- Theo dõi các du hiu bt thng khác có th xy ra.
Kt qu mong đi:
+ Du hiu sinh tn n đnh.
+ Không có các du hiu bt thng xy ra.
3.3.4. Giáo dc sc khe:
- Hng dn ngi bnh và gia đình v cách chm sóc và ch đ dinh dng
hp lý.
- Cung cp thông tin và kin thc cho ngi bnh và gia đình ngi bnh v
bnh tng HA: nguyên nhân, các yu t thun li làm tng HA, cách phát hin cách
phát hin, cách phòng và điu tr tng HA.
- Hng dn ngi bnh cách t theo dõi khi nm vin và cách t theo dõi khi
ra vin.
Kt qu mong đi:
+ Bnh nhân và gia đình bit cách chm sóc và ch đ dinh dng hp lý.
+ Bnh nhân và gia đình hiu bit hn v bnh tng HA.
3.4. Can thip điu dng:
3.4.1. Thc hin chm sóc c bn:
3.4.1.1. Ch đ n cho ngi bnh tng HA:
- Vai trò ca các cht dinh dng trong tng HA:
+ Các cht béo (lipid):
Là ngun cung cp nng lng ch yu, 1g lipit cho 9 kcalo nng lng chim
20% so vi tng nhu cu nng lng hàng ngày. M và du đu là nhng cht béo
có tác dng vi h tim mch.
Có nhng cht béo cha nhiu acid bão hòa làm tng cholesterol xu, gây x
va đng mch nhiu hn.M bò, m cu cha ti 90% là acid bão hòa nên hn ch
dùng.

Du da và du c cng có hi cho tim nh vy, tuy chúng làm t thc vt.
Du c còn hay dùng đ ch bin các thc n làm sn, nên chú ý tránh.
Có nhiu thc n cng béo nhng cha tng đi acid bão hòa (di 40%), đó
là nhng du tho mc nh du đu nành, du hng dng, du ngô. Ðc bit, du
ô liu đã góp phn gim t l bnh tim. Nhng thc n này không gây nhng mng
va x trong lòng đng mch nên không có hi cho h tim mch, thm chí ngi ta
còn thy chúng "dn sch" bt các mng va x đi. Ðó là nhng thc n nên dùng.
Du lc  v trí trung gian có 70% acid bão hòa cng tng đi tt. V
cholesterol, ai cng bit là mt cht béo có hi cho h tim mch, nhng nó cng rt
cn cho đi sng. Kiêng cholesterol quá đáng cng không tt cho sc khe. Hn
na, ch có 1/4 cholesterol trong máu là do n vào, còn 3/4 do các t bào trong
ngi t tng hp ra
Lòng đ trng gà, vt cha khá nhiu cholesterol, mi qu trng trung bình
17g cha ti 220 mg cholesterol và nhiu cht m, ch yu là acid bão hòa. Nh
Thang Long University Library
vy, ngi HA cao, mi tun, có th n 1-2 lòng đ trng, không cn phi kiêng
tuyt đi. Lòng trng trng không cha cht béo, nên không phi kiêng.
Sa bò cng nh sa dê, sa trâu cng có khá nhiu cholesterol (110mg/1ít) và
acid bão hòa (36 g/1ít), không nên ung nhiu quá. Sa đã loi bt cht béo (sa
gy) có th dùng nhiu hn. B nên tránh vì quá nhiu cholesterol (280mg/100g) và
acid bão hòa (77g/100g)
Gn đây, ngi ta nhn thy m trong tht gà và trong cá cng ít acid béo bão
hòa, nên có th n tt.
+ Các cht đng, bt (glucid):
Ðây là nhng ngun nng lng chính ca c th, cn n đ theo yêu cu n
nhiu quá s sinh béo, tng cân, nhng ít quá không đ nhiên liu đ sng và làm
vic, dn đn gy sút, suy dinh dng, d mc nhiu bnh khác.
Các loi đng thì nên hn ch vì có th gây hi cho rng, cho tu, nht là 
ngi đái tháo đng.
Các loi ng cc là ngun nng lng tt nht: go, ngô, bt m, khoai sn,

đu…….

Hình 3.1 các loi ng cc.
+ Các cht đm (protein):
Là thành phn quan trng ca mi t bào sng.
Cht đm có nhiu trong tht, cá, trng, sa… Tht và cá, ngi bnh tng HA
không cn hn ch, nhng cá tt hn tht đi vi h tim mch vì có nhng cht bo
v tim hiu qu hn. C 2 thc n đu không gây béo, tr khi có ln nhiu m. Các
đm thc vt cng rt tt, nht là đm trong đu nành, trong lc và các loi đ.
+ Rau và qu :