ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học toán 10 nhằm tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (3.89 MB, 113 trang )

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA SƯ PHẠM
BỘ MƠN TỐN

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP

ĐỀ TÀI: ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN TRONG
DẠY HỌC TỐN 10 NHẰM TÍCH CỰC HĨA HOẠT ĐỘNG
HỌC TẬP CỦA HỌC SINH

GVHD: TS Nguyễn Phú Lộc

SVTH: Lê Quốc Hiệp
MSSV: 1050214
Lớp : SP Toán – Tin K31

CẦN THƠ, 2009

LỜI CÁM ƠN
Tôi xin chân thành cám ơn quý thầy cô bộ môn Toán, khoa Sư phạm
đã nhiệt tình dạy dỗ tôi 4 năm qua để tôi có đủ kiến thức làm luận văn
này.
Tôi đặt biệt cám ơn thầy TS Nguyễn Phú Lộc người luôn theo sát,
tận tình giúp đỡ tôi trong suốt quá trình làm luận văn. Và xin cám ơn
thầy Nguyễn Thành Thủy đã hướng dẫn tôi hoàn thành nhiệm vụ trong đợt
thực tập sư phạm 2009 và học sinh lớp 10A2 trường THPT Bùi Hữu
Nghóa đã cộng tác với tôi, tạo điều kiện tôi nghiên cứu dễ dàng hơn cho
đề tài này.
Xin cám ơn gia đình và bạn bè đã giúp đỡ, động viên tôi hoàn
thành luận văn này.

Cần thơ, tháng 4 năm 2009

Lê Quốc Hiệp

‐ 1 ‐

NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................

............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................

‐ 2 ‐

NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN PHẢN BIỆN
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................

............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................

2.2.
2.3.
2.4.

3.

Các mơ hình cơ bản để dạy học định lý.................................................................... 16
Các mơ hình cơ bản để dạy học khái niệm ............................................................... 19

Ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học ........................................................20
Bài giảng có sự hỗ trợ của máy tính .......................................................................24
5.1.
5.2.

6.

Khái niệm về động cơ ............................................................................................... 10
Phân loại động cơ...................................................................................................... 12
Mơ hình ARCS- mơ hình thiết kế động cơ trong dạy học ........................................ 13
Gợi động cơ học tập theo quan điểm Nguyễn Bá Kim............................................. 14

Tích cực hóa hoạt động học tập học sinh ...............................................................16
3.1.
3.2.

4.
5.

Hoạt động học............................................................................................................. 8
Xác lập vị trí chủ thể của người học ......................................................................... 10

Đặc điểm của bài giảng có sự hỗ trợ của máy tính ................................................... 24
Kịch bản sư phạm cho bài giảng có sự hỗ trợ của máy tính ..................................... 25

Multimedia dạy học ( instructional multimedia) ....................................................26
6.1.
6.2.
6.3.
6.4.

Định nghĩa multimedia dạy học................................................................................ 26
Các đặc trưng của multimedia dạy học..................................................................... 27
Các thành phần phương tiện ..................................................................................... 27
Một số nguyên tắc cơ bản của multimedia dạy học.................................................. 28

CHƯƠNG 2 GIỚI THIỆU SƠ LƯỢC CÁC PHẦN MỀM HỖ TRỢ ..........................30
1. Giới thiệu về GeoGebra..........................................................................................30
1.1.
1.2.
1.3.
1.4.
1.5.

2.

Đối tượng hình học của GeoGebra ........................................................................... 32
Hộp thoại thuộc tính ................................................................................................. 35
Đối tượng đại số của GeoGebra................................................................................ 36
Xuất và in ấn ............................................................................................................. 38
Ưu điểm nổi bậc của GeoGebra................................................................................ 39

Giới thiệu sơ lược về Graph....................................................................................39
Danh sách các hàm số thường gặp ......................................................................40
Phần mềm Cabri......................................................................................................43
Các công cụ khác ....................................................................................................44

2.1.

3.
4.

4.1.

Internet với giáo dục ................................................................................................. 44

‐ 4 ‐

4.2.

5.

Phần mềm SnagIt ...................................................................................................... 45

Phần ứng dụng thực hành các phần mềm ...............................................................46
5.1.
5.2.
5.3.

Phần mềm GeoGebra ................................................................................................ 46
Phần mềm Graph ...................................................................................................... 54
Phần mềm Cabri........................................................................................................ 57

CHƯƠNG 3 THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ...................................................................61
1. Mục đích thực nghiệm sư phạm .............................................................................61
2. Nội dung thực nghiệm ............................................................................................61
2.1.
2.2.
2.3.
2.4.

3.
4.
5.

Yêu cầu cần đạt khi dạy giáo án điện tử.................................................................62
Tường thuật hai tiết dạy thực nghiệm.....................................................................63
Phân tích tiết dạy thực nghiệm ...............................................................................71
5.1.
5.2.
5.3.

6.

Mục tiêu .................................................................................................................... 62
Phương pháp ............................................................................................................. 62
Phương tiện dạy học ................................................................................................. 62
Các công việc chuẩn bị trước khi lên lớp ................................................................. 62

Định nghĩa đường elip .............................................................................................. 71
Phương trình chính tắc của elip ................................................................................ 72
Hình dạng của elip .................................................................................................... 72

Đánh giá hai tiết thực nghiệm.................................................................................73
6.1.
6.2.

Câu hỏi dùng đánh giá hai tiết thực nghiệm ............................................................. 74
Kết quả thu được....................................................................................................... 74

7. Kết quả thực nghiệm...............................................................................................75
CHƯƠNG 4 MỘT SỐ GIÁO ÁN ĐỀ NGHỊ ................................................................76
1. DẤU CỦA TAM THỨC BẬC HAI.......................................................................76
1.1.
1.2.
1.3.
1.4.
1.5.
1.6.
1.7.

2.

Mục tiêu .................................................................................................................... 76
Phương pháp ............................................................................................................. 76
Phương tiện dạy học ................................................................................................. 76
Các công việc chuẩn bị trước khi lên lớp ................................................................. 76
Yêu cầu cần đạt khi dạy giáo án điện tử ................................................................... 76

Nội dung giảng dạy................................................................................................... 77
Phân tích bài dạy Dấu tam thức bậc hai ...............................................................81

TRÌNH BÀY MẪU SỐ LIỆU ................................................................................82
2.1.
2.2.
2.3.
2.4.
2.5.
2.6.
2.7.

Mục tiêu .................................................................................................................... 82
Phương pháp ............................................................................................................. 82
Phương tiện dạy học ................................................................................................. 82
Các công việc chuẩn bị trước khi lên lớp ................................................................. 82
Yêu cầu cần đạt khi dạy giáo án điện tử ................................................................... 83
Nội dung giảng dạy ............................................................................................83
Phân tích bài dạy Trình bày mẫu số liệu................................................................... 90

PHẦN KẾT LUẬN ....................................................................................................92
TÀI LIỆU THAM KHẢO ..........................................................................................93
PHỤ LỤC ............................................................................................................................ 94

‐ 5 ‐

PHẦN MỞ ĐẦU

1.

Lý do chọn đề tài

Ngày nay công nghệ thông tin (CNTT) phát triển như vũ bão, tất cả các ngành
kinh tế xã hội đều ứng dụng CNTT trong quản lý cũng như sản suất của đơn vị mình và
ngành giáo dục khơng nằm ngồi xu thế trên. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin
trong giáo dục và đào tạo, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo yêu cầu các cấp quản lý,
các cơ sở giáo dục trong toàn ngành triển khai thực hiện tốt các nhiệm vụ trọng tâm
trong giai đoạn 2008-2012 trong đó có nhiệm vụ: “Đẩy mạnh một cách hợp lý việc
triển khai ứng dụng công nghệ thông tin trong đổi mới phương pháp dạy và học ở
từng cấp học”.
Cùng với sự phát triển của CNTT, hàng loạt các phần mềm dạy học ra đời tạo ra
một bước đột phá mới trong công tác giảng dạy. Sự kết hợp một cách hợp lý giữa các
phần mềm dạy học và các phương pháp dạy học tích cực sẽ đạt kết quả cao trong cơng
tác đào tạo học sinh, tạo cơ hội cho các em học tập trong hoạt động và bằng hoạt
động. Vì vậy tơi chọn đề tài “ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN TRONG
DẠY HỌC TỐN 10 NHẰM TÍCH CỰC HĨA HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA
HỌC SINH”.

2.

Mục đích nghiên cứu

Nghiên cứu vấn đề ứng dụng CNTT trong dạy học nhằm tích cực hóa hoạt động
học tập của học sinh học tập mơn tốn. Giới thiệu các phần mềm thích hợp, các mơ
hình dạy học tích cực cùng với các sự trợ giúp của CNTT mang lại, giáo viên có thể
thiết kế bài giảng giúp cho học sinh học tập trong hoạt động và bằng hoạt động nhằm
mang lại kết quả mong đợi.

3.

Nhiệm vụ nghiên cứu
-Tìm hiểu cơ sơ lý luận cuả dạy học tích cực.
-Tìm hiểu vai trị của CNTT trong giáo dục.
-Thiết kế giáo án điện tử có áp dụng mơ hình dạy học tích cực.

‐ 6 ‐

4.

Đối tượng và thời gian nghiên cứu
Đề tài được nghiên cứu trong khn khổ SGK tốn 10 nâng cao.

Cách sử dụng các phần mềm dùng trong dạy học toán và các phần mềm hỗ trợ
giảng dạy phổ thông.
Thời gian nghiên cứu từ tháng 1 năm 2009 đến tháng 4 năm 2009.

5.

Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu lý luận, phân tích, so sánh, thống kê.
Tìm hiểu cách sử dụng phần mềm trên máy tính.
Thực nghiệm sư phạm.

6.

Giả thuyết khoa học

Sự phối hợp hợp lý các phần mềm dạy học với các phương pháp dạy học tích
cực sẽ góp phần đem lại hiệu quả cao trong công tác giảng dạy học sinh.

7.

Cấu trúc luận văn
Luận văn được chia làm ba phần với nội dung như sau:
Phần mở đầu.
Phần nội dung gồm 3 chương:
• Chương1: Cơ sở lý luận. Trình các vấn đề về: Khái niệm tích cực hóa
hoạt động học tập; Gợi động cơ học tập; Các mơ hình dạy học tích cực;
Ứng dụng CNTT trong dạy; Bài giảng có sự hỗ trợ của máy tính;
Multimedia dạy học.
• Chương 2: Giới thiệu sơ lược các phần mềm hỗ trợ giảng dạy mơn
Tốn. Trình bày các vấn đề về: Giới thiệu các phần mềm GeoGebra,
Graph, Cabri 3D, SnagIt, Internet và thực hành sử dụng các phần mềm.
• Chương 3: Thực nghiệm sư phạm. Giới thiệu giáo án thực nghiệm
bài : Đường Elip
• Chương 4: Một số giáo án đề nghị. Giới thiệu 2 giáo án bài: Dấu tam
thức bậc 2 và Trình bày mẫu số liệu.
Phần kết luận.

‐ 7 ‐

PHẦN NỘI DUNG

CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN
1.

Khái niệm tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh
Theo Nguyễn Tính và Hồng Trung Thắng,Tích cực hóa hoạt động học tập của

học sinh là sử dụng các biện pháp dạy học gây ảnh hưởng đến quá trình học tập của
học sinh, làm thay đổi vị thế của học sinh trong quá trình học tập, từ chổ là chủ thế
tiếp nhận tri thức một cách thụ động, chuyển thành chủ thể tích cực, tự giác, tự lực và
năng động tiến hành quá trình học tập của mình.
Tích cực hóa hoạt động học tập mơn Tốn của học sinh là q trình giáo viên sử
dụng các biện pháp dạy học mơn Tốn làm chuyển biến việc học bộ môn từ chỗ là sự
học,sự bắt chước, sự tái hiện, sự ghi nhớ, sao chép, ôn luyện máy móc… trở thành hoạt
động học tập , có động cơ, có mục đích xác định với hệ thống những hành động cụ thể,
được tiến hành với những phương pháp, phương tiện thích hợp, có kỹ năng, có kế
hoạch dựa trên cơ sở tự giác, tích cực, chủ động tiến hành các nhiệm vụ học tập mơn
Tốn đã đề ra nhằm hình thành và phát triển nhân cách người học.
Như vậy bản chất của bản chất của tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh
là quá trình giáo viên tiến hành các biện pháp giảng dạy nhằm phát huy tới mức cao
nhất tính tự giác, tính tích cực học tập của học sinh thơng qua việc giải quyết các vấn
đề, các nhiệm vụ học tập nhằm đạt được các mục tiêu học tập đề ra. Để tích cực hóa
hoạt động học tập của học sinh, giáo viên có thể sử dụng hàng loạt các biện pháp như
tạo môi trường học tập cho học sinh, tăng cường các hình thức làm việc theo nhóm, thu
thơng tin phản hồi nhanh,….
Để hiểu tìm hiểu thêm tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh ta tìm hiểu
về hoạt động học.
1.1.

Hoạt động học

Hoạt động học là hoạt động đặc thù của con người, nhằm lĩnh hội những tri
thức, kỹ năng và kỹ xão mới. Đối tượng của hoạt động học là các kiến thức, kỹ năng

‐ 8 ‐

mà học sinh cần lĩnh hội hoặc phát triển.Vì vậy, hoạt động học là hoạt động có ý thức
nhằm làm thay đổi bản thân chủ thể hoạt động học (học sinh).
Theo A.Leontiev, hoạt động học bao gồm:
• Nhiệm vụ học tập ( A learning task): Nội dung của nhiệm vụ học tập
tạo nên các hành động mà học sinh phải thi hành.
• Hành động học tập (A learning action): Nhờ hành động học mà học
sinh có thể khám phá các tính chất của đối tượng học.
• Hành động điều chỉnh (A control action): Học sinh phải xem xét và
điều chỉnh các hành động của mình để phù hợp với tình huống học tập.
• Đánh giá (Evaluate): Đánh giá để xác định học sinh có đạt được kết quả
mong muốn hay khơng?.
Như vậy hoạt động học ngồi yếu tố động cơ học tập cịn có nhiệm vụ học tập,
hành động học tập, điều chỉnh và đánh giá. Trong hoạt động học, bản thân học sinh
phải tiến hành các hành động học (hành động phân tích, khái qt hóa, cụ thể hóa,…)
làm cơ sở cho việc lĩnh hội các tri thức khoa học. Nói cách khác, học sinh phải tích cực
và trực tiếp hành động để đạt được mục đích học tập và hoàn thành nhiệm vụ học tập.
Hoạt động học tập đầu tiên được phát triển dưới sự hướng dẫn của giáo viên
phải biến đổi sao cho nó trở thành một hoạt động có ý thức và độc lập của học sinh, tức
là tự học.
Các hoạt động dạy và học toán học phổ biến ở trường phổ thông như: Gợi động
cơ học tập cho học sinh, dạy và học khái niệm, dạy và học định lý.

Cơng cụ
Động cơ
Máy vi tính, sách giáo khoa,……
Đối tượng, mục tiêu, lý do hoạt động

Chủ thể
Học sinh

Quy định
Những qui định, những
yêu cầu của giáo viên
và nhà trường

Đối tượng
Khái niệm tốn

Cộng đồng
Lớp học, các nhóm học tập

‐ 9 ‐

Kết quả
Biết được các dấu
hiệu đặc trưng của
khái niệm; Vận dụng
và giải các bài tốn
cụ thể có liên quan
Phân chia lao động

Học sinh tham dự lớp học, làm
bài tập và tham gia vào các hoạt
động của lớp. Các nhóm học tập
hồn thành các nhiệm vụ được
phân công

1.2. Xác lập vị trí chủ thể của người học, bảo đảm tính tự giác, tích cực, chủ
động và sáng tạo của hoạt động học tập được thực hiện độc lập hoặc trong giao
lưu
Theo Nguyễn Bá Kim, người học là chủ thể kiến tạo tri thức, rèn luyện kỹ năng,
hình thành thái độ chứ không phải là nhân vật bị động hoàn toàn làm theo lệnh của
thầy giáo. Với định hướng “tích cực hóa hoạt động học tập”, vai trị chủ thể người
học được khẳng định trong quá trình họ học tập trong hoạt động và bằng hoạt động của
bản thân mình.
Tính tự giác, tích cực của người học từ lâu đã trở thành một nguyên tắc của giáo
dục xã hội chủ nghĩa. Tính tự giác, tích cực và chủ động của người học có thể đạt được
bằng cách tổ chức cho học sinh học tập thông qua những hoạt động được hướng đích
và gợi động cơ để chuyển hóa nhu cầu của xã hội thành nhu cầu nội tại của chính bản
thân mình.
Học sinh chỉ có thể phát huy sáng tạo khi họ được học tập trong hoạt động và
bằng hoạt động.
Tùy theo mục tiêu và hoàn cảnh cụ thể, có thể tổ chức cho học sinh hoạt động
độc lập hoặc trong giao lưu, cả hai trường hợp đều rất quan trọng đối với phương pháp
dạy học. Mặc dù trong q trình học tập vẫn có cả những pha học sinh hoạt động dưới
sự dẫn dắt của thầy hoặc có sự hỗ trợ của bạn, nhưng hoạt động độc lập của học sinh
là thành phần không thể thiếu để đảm bảo việc học thành công. Mặc khác, sự giao lưu
ngày càng được quan tâm và nhấn mạnh trong phương pháp dạy học, những yếu tố như
học theo nhóm, theo cặp, học sinh trình bày, tranh luận,… ngày càng được tăng cường.

2.

Cách tạo động cơ học tập cho học sinh

2.1.

Khái niệm về động cơ

Từ cách tiếp cận lý thuyết dạy học kiến tạo, M.Williams và R.L.Burden (1997)
đã đưa ra định nghĩa động cơ như sau:
“Động cơ có thể được định nghĩa như là:
• Một trạng thái khơi dậy của cảm xúc và nhận thức,
• Điều mà dẫn đến một quyết định hành động có ý thức, và

‐ 10 ‐

• Điều mà giúp duy trì được sự cố gắng về tinh thần cũng như về vật chất
để đạt được mục tiêu đề ra”.
Hai ông đã đề nghị một mô hình động cơ gồm ba giai đoạn như trong hình:
Các lý do hành
Quyết định
động
hành động
Quy trình gợi động cơ học tập cho học sinh:

Duy trì sự cố gắng hay
sự kiên trì

Bước 1: Tạo nhu cầu học tập cho học sinh.
Bước 2: Xác định mục tiêu (mục đích) học tập (của tiết, của chương,…).
Quy trình dạy học có gợi động cơ học tập:
Bước 1. Gợi động cơ học tập.
• Tạo nhu cầu học tập;
• Xác định mục tiêu (mục đích) học tập của học sinh.
Bước 2. Tiến hành hoạt động dạy học nhằm chiếm lĩnh mục tiêu dạy học.
• Thầy thực hiện các hành động dạy;
• Trị thực hiện các hành động học ( theo các yêu cầu hành động của
thầy).
Ví dụ: Tạo động cơ học tập của học sinh khi dạy bài “Sự liên hệ giữa đạo hàm
và tính đơn điệu”.
Bước 1: Tạo nhu cầu học tập cho học sinh
Giáo viên: Cho hàm số y = x 3 − 3x + 1 . Hãy xác định tính đơn điệu của hàm số
trên.
Để giải các bài toán trên, nếu ta dùng định nghĩa hàm số đồng biến và hàm số
nghịch biến để giải thì tốn thời gian và phức tạp. Liệu có một cách khác đề giải nhanh
và tiện lợi hơn hay không?.
Bước 2: Xác định mục tiêu của tiết học
Các nhà tốn học đã có cách rất tiện lợi là “sử dụng dấu của đạo hàm để xét tính
đơn điệu của hàm số”. Tiết này chúng ta tìm ra cách làm đó.

‐ 11 ‐

2.2.

Phân loại động cơ
Có thể phân chia động cơ thành hai loại: Động cơ nội và động cơ ngoại.

Động cơ học tập vì nhằm thỏa mãn nhu cầu học hỏi, nâng cao kiến thức là động
cơ nội. Động lực học tập vì áp lực gia đình, giáo viên nhắc nhở, nghề nghiệp tương lai
là động cơ ngoại .
Phân biệt động cơ nội và động cơ ngoại có nhiều ảnh hưởng đến việc nghiên
cứu động cơ học tập. Susan Harter (1981) đưa ra các khía cạnh đối nhau giữa động cơ
nội và động cơ ngoại.
Các khía cạnh của động cơ nội và ngoại (Harter, 1981) được thể hiện như sau:
Động cơ nội
Thích thử thách
Hiếu kỳ / hứng thú
Chủ động, độc lập
Điều chỉnh độc lập
Tiêu chí nội cho sự thành cơng

Động cơ ngoại
Thích cơng việc nhẹ
Làm vừa lịng thầy giáo và điểm số
Phụ thuộc vào thầy giáo
Trông cậy vào sự điều chỉnh của thầy giáo
Tiêu chí ngoại cho sự thành cơng

Có nhiều hành động chuyên biệt nhằm làm động cơ học tập của học sinh; nhìn
chung các hành động này, theo Huit (2001), thuộc vào hai phạm trù là: Động cơ nội và
động cơ ngoại như sau:
Các biện pháp phát triển động cơ học tập (Huit,2001)
Động cơ nội
- Giải thích hoặc chỉ rõ tầm quan trọng

của nội dung học tập hoặc kỹ năng
- Tạo hoặc duy trì sự hiếu kỳ
- Đưa ra nhiều hoạt động khác nhau và
những kích thích giác quan
- Đưa ra trị chơi và mơ phỏng
- Đề ra mục tiêu học tập
- Liên hệ việc học tập với nhu cầu của
học sinh
- Giúp học sinh phát triển kế hoạch hành
động

‐ 12 ‐

Động cơ ngoại
- Cung cấp những điều mong đợi rõ ràng
- Cho những thơng tin phản hồi có tính
điều chỉnh
- Đưa ra và sẵn sàng cho những khen
thưởng có giá trị

2.3.

Mơ hình ARCS- mơ hình thiết kế động cơ trong dạy học

Trong dạy học, tạo và duy trì động cơ học tập cho học sinh là một thử thách đối
với giáo viên. Mơ hình ARCS về động cơ của John Keller (Florida State Univesity,
USA) vào năm 1985 đáp ứng thử thách này.

ARCS bao gồm bốn phạm trù: Chú ý (Attention), Liên hệ (Relevance), Tin
Tưởng (Confidence), Hoàn thành (Satisfaction).
Chú ý_Bài học phải thu hút sự chú ý của học sinh. Các thủ thuật tạo chú ý là
gợi tính tị mị của người học nhất là khi bắt đầu bài học. Một yếu tố khác là phải có sự
thay đổi, đây là điều cần thiết để duy trì sự chú ý của học sinh. Một số chiến lược dùng
để tạo sự chú ý:
• Khơi dậy tri giác: Sử dụng những điều gây nhạc nhiên hay sự bất định
(không chắc chắn) để thu hút sự quan tâm của học sinh.
• Khơi dậy sự tìm hiểu: Kích thích sự hiếu kỳ của học sinh bằng cách đưa
ra những câu hỏi có tính thách đố hoặc vấn đề cần giải quyết.
• Dùng những cách khác nhau để trình bày tài liệu: Giảng với phương
tiện trực quan, hoạt động nhóm, trị chơi tranh luận.
Liên hệ_Động cơ học tập có thể mất đi nếu nội dung học tập không được học
sinh nhận ra giá trị. Sự liên hệ có được từ gắn kết nội dung dạy học với mục tiêu quan
trọng của học sinh, sự quan tâm và kiểu học của học sinh. Thực hiện sự liên hệ giáo
viên có thể thực hiện các chiến lược sau:
• Định hướng mục đích: Nói rõ lợi ích nội dung dạy học cho học sinh
trong hiện tại và tương lai.
• Cho học sinh lựa chọn các hình thức học như nhóm, thi đua hoặc làm
việc cá nhân.
• Liên hệ những kinh nghiệm mà học sinh đã biết như các kiến thức đã
học.
Tin tưởng_Để duy trì động cơ phải có sự tin tưởng. Giáo viên phải giúp học
sinh có niềm tin về khả năng thành công. Các chiến lược để tạo ra sự tin tưởng cho học
sinh là:

‐ 13 ‐

• Nêu rõ yêu cầu bài học.
• Cho học sinh những cơ hội thành công lúc khởi đầu và đủ cho các em
có niềm tin vào khả năng thành cơng.
• Cho những học sinh có cơ hội trong học tập, cho những phản hồi và
làm sao cho học sinh thấy rằng sự thành cơng của họ là do chính sự nổ lực
của bản thân.
Hoàn thành_Nếu học sinh chú ý, quan tâm đến nội dung và có sự thử thách vừa
phải thì học sinh đã có được động cơ học tập. Để duy trì động cơ này, học sinh phải có
sự xúc cảm tích cực về sự hồn thành (việc học tập) của mình. Sau đây là một số chiến
lược giáo viên nên chú ý vận dụng:
• Đưa ra những phản hồi và sự củng cố và gợi động cơ cho việc học tập
tiếp theo.
• Tăng cường những ứng dụng các kết quả đạt được.
• Chú ý sử dụng những hình thức động viên phù hợp và công bằng,
không thiên vị.
Từ kết quả trên, ta thấy mơ hình ARCS cung cấp cho chúng ta bốn phạm trù tạo
động cơ cho học sinh, trong phạm trù có những nội dung riêng biệt khác nhau, những
chiến lược để duy trì động cơ học tập của học sinh trong quá trình học tập. Sau đây ta
tìm hiểu cách thức gợi động cơ trong học tập cho học sinh.
2.4.

Gợi động cơ học tập theo quan điểm Nguyễn Bá Kim

Việc học tập tự giác, tích cực, chủ động và sáng tạo đòi hỏi học sinh phải có ý
thức về những mục tiêu đã đề ra và tạo được động lực bên trong thúc đẩy bản thân học
sinh hoạt động để đạt các mục tiêu đó.
Gợi động cơ là làm cho học sinh có ý thức về ý nghĩa của những hoạt động và
của đối tượng hoạt động. Gợi động cơ nhằm làm cho những mục tiêu sư phạm biến
thành những mục tiêu cá nhân của học sinh, chỉ không phải chỉ là sự vào bài, đặt vấn

đề một cách hình thức.

‐ 14 ‐

Gợi động cơ không phải chỉ là việc làm ngắn ngủi lúc bắt đầu dạy một tri thức
nào đó (thường là một bài học), mà phải xuyên suốt quá trình dạy học. Vì vậy có thể
phân biệt gợi động cơ mở đầu, gợi động cơ trung gian và gợi động cơ kết thúc.
2.4.1. Gợi động cơ mở đầu
Có thể gợi động cơ mở đầu xuất phát từ thực tế hoặc nội bộ Toán học.
Khi gợi động cơ xuất phát từ thực tế, có thể nêu lên:
• Thực tế gần gũi xung quanh học sinh.
• Thực tế xã hội rộng lớn (kinh tế, kỹ thuật, quốc phịng,…).
• Thực tế ở những môn học và khoa học khác.
Trong việc gợi động cơ xuất phát từ thực tế, ta cần chú ý những điều kiện sau:
• Vấn đề đặt ra cần bảo đảm tính chân thực.
• Việc nêu vấn đề khơng cần địi hỏi quá nhiều tri thức bổ sung.
• Con đường từ lúc nêu cho tới khi giải quyết vấn đề càng ngắn càng tốt.
Gợi động cơ từ nội bộ Toán học là nêu vấn đề toán học xuất phát từ nhu cầu
toán học, từ việc xây dựng khoa học toán học, từ những phương thức xây dựng tư duy
và hoạt động tốn.
Thơng thường khi bắt đầu một nội dung lớn, chẳng hạn một phân môn hay một
chương, ta nên cố gắng gợi động cơ xuất phát từ thực tế. Còn đối với từng bài hay từng
phần của bài thì cần tính tới những khả năng gợi động cơ từ nội bộ Tốn học mà cách
thức thơng thường là:
• Đáp ứng nhu cầu xóa bỏ hạn chế.
• Hướng tới sự tiện lợi, hợp lý hóa cơng việc.
• Chính xác hóa một khái niệm.

• Hướng tới sự hồn chỉnh và hệ thống.
• Lật ngược vấn đề.
• Xét tương tự.
• Khái qt hóa.
• Tìm sự liên hệ và phụ thuộc

‐ 15 ‐

2.4.2. Gợi động cơ trung gian
Gợi động cơ trung gian là gợi động cơ cho những bước trung gian hoặc cho
những hoạt động tiến hành trong những bước đó để đạt được những mục tiêu. Gợi
động cơ trung gian có ý nghĩa to lớn đối với sự phát triển năng lực độc lập giải quyết
vấn đề.
Sau đây là những cách thường dùng để gợi động cơ trung gian:
• Hướng đích
• Quy lạ về quen
• Xét tương tự
• Khái qt hóa
• Xét sự biến thiên và phụ thuộc
2.4.3. Gợi động cơ kết thúc
Trong khi giải quyết vấn đề ta chưa thể làm rỏ tại sao lại học nội dung này, tại
sao lại thực hiện hoạt động kia. Những câu hỏi này đợi mãi về sau mới giải thích được
trọn vẹn. Như vậy là người ta đã gợi động cơ kết thúc, nhấn mạnh hiệu quả của nội
dung hoặc hoạt động đó với việc giải quyết vấn đề.

3.
Tích cực hóa hoạt động học tập học sinh thông qua dạy học định lý và

dạy học khái niệm
Trong mơn tốn có những tình huống được lặp đi, lặp lại nhiều lần ở những thời
điểm khác nhau trong chương trình, trong đó có tình huống dạy học định lý toán học và
dạy học khái niệm tốn học.
Dưới đây là các mơ hình dạy học định lý nhằm phát huy tính tích cực của học
sinh trong học tập. Sau đây tôi xin giới thiệu một số mơ hình của TS Nguyễn Phú Lộc.
3.1.

Các mơ hình cơ bản để dạy học định lý
Các mơ hình phổ biến khi dạy học định lý.

3.1.1. Dạy học định lý bằng cách phân tích định lý
Hoạt động của thầy
1. Gợi động cơ học tập định lý.

Hoạt động học sinh
1. Hành động theo yêu cầu của giáo

‐ 16 ‐

viên
2. Phát biểu định lý với yêu cầu chứng
minh. Yêu cầu học sinh phân tích định
lý.

2. Chỉ ra đâu là giả thuyết, đâu là kết
luận của định lý.

3. Yêu cầu học sinh tìm hướng chứng
minh có thể có.

3. Đề xuất các hướng chứng minh.

4. Yêu cầu học sinh xem xét và đánh
giá các hướng chứng minh .

4. Phân tích để xác định cách chứng
minh.

5. Yêu cầu học sinh trình bày cách
chứng minh.

5. Trình bày chứng minh

6. Kết luận chỉ ra công dụng, tầm quan
trọng của định lý,…

6. Nhận biết được tầm quan trọng của
định lý.

3.1.2. Dạy học định lý có khâu nêu giả thuyết
Hoạt động của thầy
1. Gợi động cơ học tập định lý.

Hoạt động học sinh
1. Hành động theo yêu cầu của giáo
viên

2. Yêu cầu học sinh quan sát, xem xét
các trường hợp riêng, tìm các mối liên
hệ.

2. Phân tích để tìm các mối liên hệ.

3. u cầu học sinh đưa ra dự đoán: Em 3. Nêu ra dự đốn.
có thể phát biểu điều gì về…?; Từ… em
có thể nêu ra một dự đoán về…?,…
4. Chỉnh sửa và kết luận về dự đoán mà
lớp cần kiểm chứng. Yêu cầu học sinh
tìm cách kiểm chứng dự đốn.
5. u cầu học sinh xem xét và đánh
giá tính đúng đắn của dự đốn.

5. Kết luận về tính đúng sai của dự đốn
để chấp nhận hay bác bỏ.

6. Kết luận, phát biểu định lý, chỉ ra
công dụng, tầm quan trọng của định

4. Đề xuất cách kiểm chứng và thực
hiện việc kiểm chứng.

6. Nhận biết được tầm quan trọng của
định lý.

‐ 17 ‐

lý,…
3.1.3. Dạy học định lý với một vấn đề tìm kiếm
Hoạt động của thầy
1. Gợi động cơ học tập cho học sinh.

Hoạt động học sinh
1. Hành động theo yêu cầu của giáo
viên

2. Nêu ra vấn đề (bài toán).

2. Nhận ra được vấn đề cần giải quyết.

3. Yêu cầu học sinh phân tích đề bài.

3. Chỉ ra được đâu là điều đã cho, đâu là
điều phải tìm.

4. Yêu cầu học sinh tìm hướng giải
quyết có thể có.

4. Đề xuất các hướng giải.

5. Yêu cầu học sinh xem xét và đánh
giá các hướng giải.

5. Phân tích các hướng giải.

6. Yêu cầu học sinh thực hiên lời giải
theo hướng giải thích hợp nhất.

6. Thực hiện lời giải.

7. Thể chế hóa: GV cho biết đều vừa
phát hiện là một định lý cần học. Yêu
cầu học sinh phát biểu định lý.

7. Học sinh phát biểu định lý.

8. Chính xác hóa định lý và chỉ ra công
dụng, tầm quan trọng của định lý,…

8. Nhận biết được tầm quan trọng của
định lý.

3.1.4. Dạy học định lý bằng cách phân tích cách xây dựng định lý trong sách giáo
khoa
Hoạt động của thầy
1. Gợi động cơ học tập cho học sinh.

Hoạt động học sinh
1. Hành động theo yêu cầu của giáo
viên

2. Yêu cầu học sinh hãy tự đọc nội dung
định lý trong sách giáo khoa và phân
2. Đọc và phân tích định lý: Chỉ ra đâu

‐ 18 ‐

tích định lý chỉ rõ đâu là giả thiết, đâu là là giả thiết và đâu là kết luận.
kết luận.
3. Yêu cầu học sinh phân tích cách
chứng minh định lý. Tùy theo nội dung
trình bày trong sách giáo khao, giáo
viên nêu ra các câu hỏi dẫn dắt cho học
sinh. Chẳng hạn như:
- Tác giả đã dùng kiến thức nào mà các
em đã học để chứng minh?
- Từ đâu mà có được điều…?
- Tại sao từ … mà suy ra được…?
- Định lý đã được chứng minh bằng
cách nào? (phản chứng, quy nạp tốn
học,…)
4. Giáo viên tóm tắc, giải thích thêm và
nhấn mạnh đến những điểm cần thiết
học tập và rút ra những bài học kinh
nghiệm.
3.2.

3. Tiến hành đọc phân tích phần chứng
minh định lý trong sách giáo khoa
(nhằm trả lời các câu hỏi của thầy).

4.Hiểu được và nhận biết được tầm
quan trọng của định lý.

Các mơ hình cơ bản để dạy học khái niệm
Các mơ hình phổ biến khi dạy học khái niệm.

3.2.1. Hình thành khái niệm bằng cách phân tích tìm dạng- mẫu (patern)
Hoạt động của thầy
1. Gợi động cơ học tập cho học sinh.
2. Đưa ra một đối tượng mẫu và yêu cầu
học sinh tìm đặt điểm, tìm mối liên hệ
giữa các yếu tố trong vật mẫu, hay tìm
quy luật sắp xếp các phần tử trong vật
mẫu.

Hoạt động học sinh
1. Hành động theo yêu cầu của giáo
viên
2. Quan sát và liệt kê các kiểu sắp xếp
khác nhau của các yếu tố của dạng mẫu
(nếu có) (tức là tìm các dạng mẫu nếu
có của vật mẫu).

3. Khi học sinh tìm đúng dạng mẫu
3. Học sinh phát biểu định nghĩa khái
thuộc ngoại diên của khái niệm cần học. niệm.
Giáo viên giới thiệu tên khái niệm và
yêu cầu phát biểu định nghĩa một cách

‐ 19 ‐

tổng qt.
4. Chính xác hóa định nghĩa khái niệm
và u cầu học sinh lặp lại định nghĩa..

4.Phát biểu lại định nghĩa.

3.2.2. Hình thành khái niệm bằng cách phân tích định nghĩa
Hoạt động của thầy
1. Gợi động cơ học tập cho học sinh.

Hoạt động học sinh
1. Hành động theo yêu cầu của giáo
viên

2. Giới thiệu định nghĩa và đặt câu hỏi:
Một (đối tượng)…phải thỏa mãn những
điều kiện gì…thì nó được gọi là…(tên
khái niệm)

2. Phân tích định nghĩa để chỉ ra những
dấu hiệu đặt trưng của khái niệm.

3. Đưa ra các ví dụ và phản ví dụ và yêu 3. Nhận dạng khái niệm và trả lời câu
cầu học sinh xem xét trường hợp nào là hỏi
ví dụ và trường hợp nào khơng phải là
ví dụ bằng câu hỏi: Trong các…sau

đây,…nào là (tên khái niệm) và …nào
không là (tên khái niệm)?
4. Yêu cầu học sinh đưa ra một số ví dụ
(các em hãy cho ví dụ…là (tên khái
niệm)?)

4.

4.Đối chiếu với định nghĩa để đưa ra
câu trả lời (cho ví dụ về khái niệm).

Ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học

Triển khai áp dụng CNTT trong dạy và học, hỗ trợ đổi mới phương pháp giảng
dạy, tích hợp ứng dụng CNTT ngay trong mỗi môn học một cách hiệu quả và sáng tạo
ở những nơi có điều kiện thiết bị tin học; xây dựng nội dung thông tin số phục vụ giáo
dục; phát huy tính tích cực tự học, tự tìm tịi thông tin qua mạng Internet của người
học; tạo điều kiện để người học có thể học ở mọi nơi, mọi lúc, tìm được nội dung học
phù hợp; xóa bỏ sự lạc hậu về công nghệ và thông tin do khoảng cách địa lý đem lại”.
Việc người học luôn phải tiếp thu, cập nhật rất nhiều hạn chế, cùng với cơ sở vật
chất (trường lớp, phịng thí nghiệm,…) như hiện nay thì việc dạy và học rất cần sự trợ
giúp của công nghệ thông tin, mạng giáo dục.

‐ 20 ‐

Ứng dụng CNTT trong dạy và học là nhằm hỗ trợ cho người học tiếp thu các
kiến thức nhanh chóng, hiệu quả. Công nghệ thông tin phải trở thành phương tiện, công

cụ để làm tăng hiệu quả và chất lượng của công tác giảng dạy và học tập, nghiên cứu.
Sau đây là sơ đồ quan hệ giữa dạy và học có cơng nghệ thơng tin trợ giúp của Lưu Lâm
(trung tâm CNTT Bộ Giáo dục và Đào tạo ):
Quy luật học
tập
Lượng kiến
Ham muốn HT><ĐK
ấ

4.1.

Ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học toán

Khi ứng dụng CNTT trong việc dạy học tốn, học sinh được “nhúng” vào một
mơi trường hết sức mới mẻ, hấp dẫn, đa dạng và có tính trợ giúp cao, mơi trường này
chưa hề có trong nhà trường truyền thống. CNTT mở ra triển vọng to lớn trong việc đổi
mới các phương pháp và hình thức dạy học tốn. TS Đào Thái Lai đã phân tích và đưa
ra các nhận định sau:
4.1.1. Khả năng tăng cường tính tích cực của học sinh trong học toán
Trong điều kiện của các phương tiện dạy học truyền thống thì những biện pháp
nhằm tích cực hóa người học chỉ đạt được kết quả nhất định. Máy tính điện tử với phần
mềm dạy học sẽ tạo ra môi trường hoạt động cho học sinh. Học sinh là chủ thể hoạt
động, tác động lên các đối tượng đó, nhờ đó mà học sinh chiếm lĩnh được những tri
thức và kỹ năng mới. Với internet, học sinh có thể tự tra cứu thơng tin ở khắp các thư
viện điện tử, cập nhật các thông tin mới mẻ, trao đổi với các bạn, các thầy ở nhiều nơi
khác nhau, trong thời điểm bất kì. Học sinh không bị giới hạn bởi nguồn tri thức (hầu
như duy nhất) bởi thầy giáo trên lớp, điều đó mở ra khả năng phát triển năng lực tự
học, tự tìm kiếm tri thức, làm việc độc lập của từng học sinh.

‐ 21 ‐

Trong tình hình đó,vai trị người thầy vẫn hết sức quan trọng , tuy nhiên khơng
chỉ là vai trị nguồn tri thức chủ đạo duy nhất nữa, mà là vai trị hướng dẫn chỉ đạo. Mơ
hình dưới đây sẽ phản ánh mối quan hệ đó:

Học sinh

Mội trường CNTT

Giáo viên

4.1.2. Khả năng đi sâu vào các phương pháp học tập –nghiên cứu phương pháp
thực nghiệm tốn học
Nhờ có máy tính điện tử, có thể tổ chức các thưc nghiệm tốn học thông qua
một loạt các kết quả hoặc thông qua sự biến thiên của đối tượng, bằng suy luận có lý,
học sinh có thể có những dự đốn về tính chất tốn học mới và sau đó dùng suy luận
diễn dịch để chứng minh giả thuyết của mình.
Ví dụ: Khi tính một loạt các phép tính để tính giá trị của biểu thức

sin x
khi x
x

nhận các giá trị ngày càng nhỏ ( việc tính tốn có thể nhanh chóng và dễ dàng nhờ máy
sin x
= 1 ). Cũng ví dụ trên ta có thể dùng một cách
x →0

x

tính, học sinh sẽ dự đoán rằng lim
khác là vẽ đồ thị của hàm số y =

sin x
bằng phần mềm Graph 4.0 học sinh sẽ dễ dàng
x

dự đoán được kết quả trên.

‐ 22 ‐

Hoặc sử dụng GeoGebra vẽ hình bình hành, sau đó vẽ hai đường chéo, khi cho
một đỉnh duy chuyển thì hình bình hành biến dạng nhưng hai đường chéo “dường như”
luôn cắt nhau tại trung điểm mỗi đường. Và đây là một giả thuyết đúng. Để chứng
minh nó, học sinh sẽ dùng các phương pháp chứng minh chặt chẽ.

4.1.3. Khả năng áp dụng và kết hợp các hình thức dạy học
Các hình thức dạy học đồng loạt, dạy theo nhóm và dạy cá nhân trong điều kiện
ứng dụng CNTT vẫn tồn tại, nhưng việc kết hợp chúng sẽ nhuần nhuyễn linh hoạt hơn.
Chẳng hạn: Ngay khi ra nhiệm vụ đồng loạt cho cả lớp, khả năng làm việc với từng cá
nhân vẫn hồn tồn có thể. Và do khả năng phân hoá cao, việc tổ chức dạy cá nhân sẽ
được chú ý hơn.

‐ 23 ‐

Ngồi ra ứng dụng CNTT trong dạy học Tốn cịn tạo điều kiện phân hố hết
sức cao trong q trình dạy học, làm tăng khả năng dạy học từ xa, khả năng kiểm sốt
và đánh giá q trình học của học sinh.
4.1.4. Về phương tiện dạy học
Giảm vai trò của một số phương tiện dạy học truyền thống: Do xuất hiện máy
tính điện tử, xuất hiện các sách giáo khoa điện tử, các bảng tra cứu, sổ tay toán học,…
sẽ được xem xét lại về khả năng tồn tại hoặc khả năng sử dụng trong các tình huống sư
phạm hạn chế nào đó.
Tăng u cầu về việc xây dựng mơi trường đa phương tiện: Để nâng cao chất
lượng dạy và học tốn cần hiểu rằng chỉ riêng máy tính điện tử thì khơng đủ mà cần
nghiên cứu tạo ra mơi trường đa phương tiện gồm có máy tính, video, projector, mạng
internet,…

5.

Bài giảng có sự hỗ trợ của máy tính
ThS Đỗ Mạnh Cường đã nghiên cứu và đưa ra các đặc điểm sau:

5.1.

Đặc điểm của bài giảng có sự hỗ trợ của máy tính

Bài giảng có sự hỗ trợ của máy tính bao gồm hai thành phần chính: Thành phần
thơng tin và thành phần phương tiện. Hai thành phần này được đặt trong mơi trường
tương tác và dưới sự kiểm sốt, điều khiển thiết lập trước đó cịn gọi là các thành phần
điều hướng.
Thành phần thơng tin, xét theo khía cạnh hoạt động học và điều khiển hoạt động

học, các thông tin giáo viên trình bày trong bài giảng có thể được phân thành bốn loại
sau: Thông báo, hướng dẫn, dữ liệu và đánh giá phản hồi.
• Thơng tin thơng báo là những thông tin không buộc người học phải tư
duy, nhưng trình bày những điều mà người học phải tiếp nhận.
• Thơng tin hướng dẫn là những thơng tin này đưa ra các yêu cầu mà
người học cần thực hiện, hướng dẫn các cơng việc hoặc trình tự mà người
học cần làm theo.
• Thơng tin dữ liệu là loại thơng tin quan trọng nhất, cung cấp dữ liệu về
tính chất, thuộc tính, thơng số,... về đối tượng nghiên cứu của bài học.

‐ 24 ‐

ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học toán 10 nhằm tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh

Trích đoạn

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về