lược dịch một số vấn đề lý luận về chuyển giao tiến bộ kỹ thuật trong nông nghiệp



Lc dch: Mt s vn  lý lun v chuyn giao tin b k thut trong nông nghip

1. "i mi" trong nông nghip nông thôn
1.1. S cn thit phi ng dng tin b khoa hc k thut (KHKT) trong nông nghip
- Yêu cu ngày càng tng ca xã hi v s lng và cht lng nông sn
Quy mô dân s ngày mt tng, trên 1 t ngi trên trái t còn thuc din nghèo ói ã
to nên khong cách to ln gia cu và cung v lng thc thc phm cho i sng. 
áp ng nhu cu nông sn trong iu kin din tích t nông nghip ngày mt gim,
không còn cách nào khác phi tng cng áp dng các tin b k thut  tng nng sut
sn phm nông nghip.
Khi mc sng tng lên, c cu tiêu dùng thay i theo chiu hng tin b, ngi ta cn
các thc phm cao cp hn, t ó òi hi s phát trin  mc cao hn ca tin b KHKT
trong NN, không ch làm tng nng sut mà i lin vi nó là tng cht l ng sn phm.
Ngoài nông sn cho con ngi, nông sn cho thc n chn nuôi và nguyên liu cho công
nghip c!ng ngày mt tng do yêu cu công nghip hóa ngày mt phát trin và t ó òi
hi s tng cng ng dng tin b k thut i vi vic sn xut các nông sn là các yu
t u vào cho công nghip và thc n gia súc kiu công nghip.
- Yêu cu sn phm a dng ca ngi tiêu dùng
Nhu cu thng thc các sn phm mi l ca con ngi (nh các l∀ai #c sn, sn phm
trái v, sn phm cho i sng vn hóa, cho tâm linh ) ngày càng tng òi hi s ra i
và phát trin ca các bin pháp phát trin cây trái v, #c bit là rau qu, nhân rng các
loi #c sn, các công ngh v mt s ging mi (cây cnh, cá cnh, chim cnh, hoa
qu ) và tìm kim các bin pháp k thut mi cho các ging ó.
- Yêu cu duy trì cht lng sn phm qua công ngh bo qun


Sn phm nông nghip có hàm l ng nc cao  dng ti sng (trc ht là các loi
rau), mt s sn phm có hàm l ng dinh d∃ng cao (th%t, cá, trng, sa ) d& mau b% h
hng, nht là trong iu kin thi tit nóng m. Vì vy cn n s có m#t ca công ngh

bo qun nông sn. Công ngh bo qun to iu kin gim t l hao ht sn phm sau
thu hoch, kéo dài thi hn s∋ dng sn phm, giúp cho vic d tr sn phm  c tin
hành thun l i.
- Yêu cu tng giá tr sn phm nông nghip qua công ngh ch bin vi nhng mt hàng
a dng
Sn phm nông nghip  c to nên  dng ti sng và dng ch bin. So vi sn phm
ti sng, sn phm ch bin có mt s u im, ó là (1) Sn phm  c ch bin k%p
thi s( gim t l h hng, bo m phm cp sn phm, (2) bo m v sinh an toàn thc
phm, tng cht l ng sn phm vi các gia v% b tr , (3), tng thi hn s∋ dng sn
phm, có tác dng iu chnh cung nông sn v m#t thi gian, góp phn bình n giá c
trên th% trng, (4) a dng m#t hàng, kích thích tiêu dùng. Ngoài ra công ngh ch bin
phát trin s( góp phn tích cc vào vic (1) to ra th% trng tiêu th sn phm lúc thu
hoch r, gim bt khó khn cho nông dân khi ri vào tình trng “rt giá”, (2) tng
cng quan h gia nông dân vi doanh nghip trong sn xut và tiêu th sn phm nông
nghip, (3) xúc tin có hiu qu vic xây dng và phát trin thng hiu SP, (4) hng
d)n tiêu dùng thông qua phng thc qung bá sn phm (thng hiu, nhãn, mác ). T
ó tin b KHCN trong ch bin nông sn là cn thit và s( hng nn nông nghip phát
trin vn minh hn, tin l i hn cho ngi tiêu dùng.
- Yêu cu phát trin nông nghip theo hng sn xut hàng hóa
Phát trin nông nghip theo hng sn xut hàng hóa là mt xu hng tt yu. sn xut
hàng hóa vi nhng tiêu chí nht %nh v sn phm, nh nng sut, cht l ng và hiu qu
cao trong cnh tranh òi hi phi ng dng các công ngh mi phù h p. Các công ngh
 c ng dng còn to nên nhng sn phm mi vi s a dng theo yêu cu th% trng.


T ó công ngh mi có tác dng xúc tin nhanh quá trình chuyn bin t kinh t t sn
t tiêu sang sn xut hàng hóa.


- Yêu cu ca mt nn nông nghip hin i

Cùng vi s phát trin ca các l∗nh vc kinh t khác, nông nghip c!ng tng bc  c
hin i hóa vi s có m#t ca các phng tin u t hin i (máy móc, trang thit b%),
các công ngh tiên tin Yêu cu hin i hóa nông nghip mt m#t òi hi nâng cao
trình  s∋ dng máy móc, trang thit b% và trình  thâm canh, ng dung tin b KHKT
mi ca ngi lao ng, m#t khác nhanh chóng to nên các sn phm +ng lot vi tính
a dng, hiu qu và vn minh. Vì vy hn lúc nào ht, m∀i khâu, m∀i hot ng ca quá
trình sn xut, bo qun, ch bin, tiêu th sn phm nông nghip cn oc tin hành trên
c s ng dng các thành tu KHKT hin i.
- Yêu cu mt nn sn xut sch, quan tâm tt hn n sc khe ngi tiêu dùng
Do nh hng ca vic s∋ dng các cht hóa h∀c trên +ng rung, các cht thi t các nhà
máy công nghip, các làng ngh và các im dân c tp trung, các khu vc chn nuôi tp
trung, tình trng ô nhi&m môi trng ngày mt lo ngi. sn xut nông nghip tin hành
trong iu kin ô nhi&m t, ngu+n nc nên v sinh ATTP khó  c bo m, sc
khe ngi tiêu dùng b% nh hng. T ây cn có các công ngh cho sn xut sn phm
sch nh IPM, bón phân hóa h∀c mt cách h p lý, ch to phân vi sinh, biogas, bo qun
và ch bin nông sn Các công ngh này cn  c áp dng +ng b t sn xut n bo
qun và ch bin nông sn, kt h p gia x∋ lý và s∋ dng các cht thi, áp ng yêu cu
v sinh ATTP, bo m sc khe ngi tiêu dùng.
- Yêu cu khai thác tài nguyên và phát trin nông nghip bn vng
Sn xut càng phát trin, tc  khai thác tài nguyên thiên nhiên càng cao. Quá trình ó
luôn tim n s phát trin không bn vng ca các mô hình kinh t và s∋ dng ngu+n lc.


Cn có quy hoch lâu dài và ng dng các công ngh h p lý trong khai thác tài nguyên
thiên nhiên nh,m hn ch mc  gay g−t ca nhng tác ng tht thng thái quá có tính
chu k., to nên s phát trin n %nh và liên tc, hn ch gây tác ng xu n s phát
trin trong tung lai. /ng dng các công ngh mi phù h p vi tng iu kin c th, kt
h p các hot ng trc m−t và lâu dài, l i ích cá nhân và cng +ng là phng sách tt
nht bo m khai thác tt tài nguyên và phát trin nông nghip bn vng.
- Yêu cu cnh tranh quc t

Ngày nay nn kinh t  hu ht các nc u v t qua biên gii nc mình, tip cn kinh
t quc t ngày càng sâu, rng. Yêu cu cnh tranh quc t òi hi phi to ra nhng SP
có sc cnh tranh cao, nht là i vi các th% trng “khó tính”. T ó buc phi ng
dng các TBKT mi trong sn xut kinh doanh. Các công ngh cn n không ch thuc
l∗nh vc nông nghip mà c các l∗nh vc khác nh công ngh bu chính vi&n thông, thông
tin v th% trng, n−m b−t công c quc t, thc hin cam kt WTO Thông qua vic
ng dng các công ngh mi có th kt ni gia các th% trng trong và ngoài nc, phát
trin quan h kinh t gia các nc.
- Gim tác ng tiêu cc n t bên ngoài do bin ng giá sn phm thô trên th trng
quc t
i vi các nc ang phát trin vi trình  sn xut thp, thng xut khu SP  dng
thô. Do tác ng tiêu cc n t bên ngoài, giá sn phm thô trên th% trng quc t bin
ng theo chiu hng xu i vi các nc xut khu. T ó cn phát trin các công
ngh ch to sn phm tinh, công ngh thông tin cung cp thông tin th% trng nhanh, k%p
thi, giúp các nc xut khu có th thoát khi tình trng l thuc và áp lc gim giá sn
phm thô trên th% trng quc t.
T s phân tích trên cho thy,  phát trin mt nn nông nghip hàng hóa m và hin i
mt cách hiu qu và bn vng, cn ng dng tng h p các thành tu a dng ca tin b
KHKT trong m∀i khâu, m∀i ni, m∀i hot ng ca quá trình sn xut, bo qun, ch bin
và tiêu th nông sn.


1.2. Nhng yêu cu khi ng dng tin b KHKT trong nông nghip
Tin b KHKT không ch bao g+m công ngh, mà còn hàm cha c nhng i mi mang
tính công ngh phi truyn thng nh nhng tin b trong qun lý, phng thc t chc
sn xut mi. Mt thc ti&n trong nhng nm va qua là nói n ng dng tin b KHKT
trong nông nghip nông thôn, ch yu  cp ti nhng tin b v m#t công ngh, tác
ng n i t ng sinh vt ho#c nhng công ngh tác ng n môi trng sng ca
sinh vt
(1) Công ngh tác ng n bn thân sinh vt là công ngh v ch∀n l∀c, ci to ging cây

tr+ng, vt nuôi.  có các công ngh này, các nhà khoa h∀c phi nghiên cu tìm hiu bí
n v gen ca tng cây tr+ng, vt nuôi, tin hành các thc nghim bình tuyn, ch∀n l∀c và
to ging mi. Trong các nghiên cu v ging, phát trin nhanh nht là tìm ra các ging
lai, và  làm  c iu ó vic bo t+n và phát hin gen thun cho tng loi sinh vt là
rt khó khn nhng vô cùng quan tr∀ng. i vi nhng nc có trình  thp, vic l)n
ging là ph bin, công tác bình tuyn, ch∀n l∀c, to ging lai là mt thách thc nên
thng phi nhp các ging lai (ví d, 80% lúa lai  Vit Nam phi nhp t nc ngoài).
(2) Các công ngh tác ng n môi trng sng ca sinh vt bao g+m: công ngh làm
t, ti nc, bón phân, BVTV, thc n gia súc, thú y, chm sóc, iu hòa nhit , 
m, ánh sáng, thi v, v% trí %a lý, h sinh thái
T yêu cu sinh lý ca cây tr+ng, vt nuôi, ngi ta tìm ra #c tính phát trin ca chúng
trong tng giai on và a ra quy trình k thut cho tng loi. Quy trình k thut nêu rõ
yêu cu v thi v, dinh d∃ng các loi, ch ∀ ánh sáng,  m, nhit  trong tng thi
k. sinh trng, phát dc ca sinh vt. Tùy tng iu kin c th, ngi ta c th hóa quy
trình k thut thành các quy trình sn xut và thc hin trong thc t. V vic thc hin
các quy trình sn xut, có nhng yêu cu có th áp ng bi hot ng ch quan ca con
ngi (nh ci to t, tr+ng cy theo thi v, thy l i, bón phân, bo v thc vt, thc n
gia súc, thú y, chm sóc ), trong khi ó có nhng yêu cu ph thuc vào iu kin t
nhiên (nh nhit ,  m, ánh sáng, v% trí %a lý, h sinh thái ) nên ng dng KHKT


thng khó +ng b. Con ngi vi c s h tng ca mình ch có th áp ng phn nào
yêu cu ó. Vì vy kt qu ng dng TBKT thng b% hn ch, nht là nhng ni, nhng
lúc b% thiên tai n#ng.
Thc ti&n trong nhng nm qua nói n ng dung tin b KHKT trong nông nghip nông
thôn Vit Nam ch yu mi  cp ti nhng tin b KHKT tác ng n i t ng sinh
vt là ch yu và vic thc hin quy trình sn xut ph thuc vào ch o ca các c quan
chc nng
- Khi chuyn giao tin b KHKT phi hàm cha y  10 #c tính (tính thích nghi, tính
thích ng, tính phù h p, tính cnh tranh )

- Ch th ng dng tin b KHKT NN là h nông dân. 0 các nc ang phát trin, “cu”
v công ngh trong nông nghip chính là nhu cu ca ngi sn xut nh vi nhng hn
ch ln v kh nng tip cn nhng cái mi. Tm nhìn h1p cng vi kh nng tài chính
non yu làm cho ngi sn xut nh d& dao ng khi áp dng các tin b KHKT vào sn
xut. Trình  vn hóa và k thut kém ã hn ch tip thu k thut mi. Tác phong tùy
tin ã làm cho vic ng dng tin b KHKT mang tính n∋a vi. Vì vy cn thúc y hot
ng khuyn nông, tng cng các d%ch v công và h2 tr ca Nhà nc.
- Ngu+n cung tin b KHKT rt a dng, không nht thit ch t Nhà nc mà còn t
nhiu ngu+n khác nhau, bao g+m các trng i h∀c, vin nghiên cu, các c quan ch
o nông nghip ca B NN & PTNT và các %a phng, các trung tâm khuyn nông các
cp, các c s d%ch v k thut nông nghip, các hip hi, các doanh nghip nông nghip,
các câu lc b, các HTX nông nghip và các nhà khoa h∀c n l3, thm chí úc rút t
chính kinh nghim sn xut và kh nng sáng to áp ng òi hi thc t ca ngi dân.
T ó  phát huy tác dng tng h p ca m∀i ngu+n cung tin b KHKT cn to iu
kin giúp nông dân tng cng tip cn vi các t chc/cá nhân chuyn giao TBKT vào
sn xut và iu không kém phn quan tr∀ng là giúp nông dân có nhng thông tin tin cy
 a ra quyt %nh la ch∀n các ngu+n cung ng phù h p vi iu kin ca mình.


- Hình thc chuyn giao c!ng nh phng thc chuyn giao TBKT rt a dng, có th
phân ra nh sau (chuyn giao trc tip thông qua hng d)n ca cán b KHKT, qua thc
hin h p +ng kinh t, gián tip qua mng li thông tin i chúng, )
- Khi ng dung tin b KHKT trong nông nghip nông thôn cn áp ng các tiêu chí sau:

- Vic i mi công ngh công nghip nói chung thng tin hành theo chu trình: nhp
công ngh có la ch∀n -> thun hóa -> thích nghi -> làm ch -> phát trin -> sáng to

1.3. Khái nim chuyn giao
Chuyn giao tin b KH&CN nông nghip ti nông dân theo ý hiu chung là quá trình
a các tin b KH&CN ã  c kh4ng %nh là úng −n trong thc ti&n vào áp dng sn

xut ti nông h. Khái nim trên bao g+m nhiu thành phn c bn.
- Chuyn giao là mt quá trình: g+m nhiu bc, nhiu giai on òi hi tiêu tn mt
khong thi gian nht %nh. Thi gian không ch dành cho vic xác lp các mi quan h,
%nh hng hành vi i tác, mà còn ph thuc vào thi gian sinh trng và phát dc ca
i t ng sinh h∀c, thng chim phn ln ni dung ca quá trình chuyn giao.
- Chuyn giao thông qua nhiu kênh giao tip, và m2i kênh li liên quan n nhiu i tác
tham gia khác nhau, vi c ch vn hành và kim soát khác nhau.  cp ti vn  này,
cn vn dng tt kt qu ca các nghiên cu v hành vi ng x∋ con ngi, giúp cho vic
vn hành h thng hoàn ho.
- i t ng chuyn giao a dng, không ch là nhng tin b KH&CN ã  c kh4ng
%nh tính úng −n do các t chc KH&CN nghiên cu và phát trin, mà còn bao g+m c
nhng tin b do nông dân t thân úc rút tng kt t kinh nghim thc ti&n. M#c dù i
t ng chuyn giao rt a dng song có cùng chung mt iu kin cn thit là cn phi
 c kim chng tính úng −n b,ng thc nghim, trc khi chuyn giao ti ngi nông
dân. Trên thc t, ã xy ra vic chuyn giao mt s i t ng cha  c kim chng


thc nghim y  nên ã gây nên tác ng tiêu cc ti sn xut nông nghip và môi
trng, ví d trc ây ã có mt thi khuyn khích nông dân nuôi c bu vàng  phát
trin kinh t h, mà cha  c kim chng y , ã gây nên nn c bu vàng tàn phá
mùa màng và môi trng nông nghip nông thôn. Vì vy, #c im chung này ca các
tin b KH&CN em i chuyn giao cn thit phi  c quan tâm y  trong quá trình
thit k chng trình chuyn giao.
 cp ti khía cnh quyn s hu và quyn s∋ dng công ngh, khái nim chuyn giao
 c phát biu mt cách ch#t ch( hn, tp trung vào quyn hn ca i tác tham gia
chuyn giao i vi i t ng chuyn giao là công ngh.
“Chuyn giao công ngh là chuyn giao quyn s hu ho#c quyn s∋ dng mt phn ho#c
toàn b công ngh t bên có quyn chuyn giao công ngh sang bên nhn công ngh”
(Lut chuyn giao công ngh, iu 3, khon 8).
Nh vy, khi i t ng tin b KH&CN ã  c ng kí quyn s hu và quyn s∋ dng

trc pháp lut thì s( ch%u chi phi bi khái nim này. Trên thc t, khi i tác tham gia
vào quá trình chuyn giao này là các công ty và t chc có t cách pháp nhân thì h∀
thng tìm ti hình thc chuyn giao mà bn cht ca vic chuyn giao  c mô t qua
khái nim  trên. i vi nông dân, vi #c im sn xut nh l3, manh mún và có xut
phát im u t thp, bn cht ca vic chuyn giao tin b KH&CN ti h không hoàn
toàn là mt thng v mà  ó quyn s hu và quyn s∋ dng cn phân bit rõ ràng, mà
bn cht s vic thng  c hiu nh là mt trong nhng bin pháp xúc tin phát trin
sn xut và khuyn khích hng d)n ngi dân phát huy ti a hiu qu sn xut ca h∀.
Nh vy, chuyn giao tin b KH&CN ti nông dân hng ti iu gì ?
Th nht, chuyn giao tin b mi ti nông dân hng ti vic cung cp thông tin, hng
d)n s∋ dng, %nh hng phát trin, và hn na là cung cp mt s yu t u vào ho#c
%nh hng u ra cho sn phm nông nghip… cho nông dân v nhng sn phm phù
h p vi sinh thái ca vùng nông nghip ni h∀ sinh sng. Vic này s( giúp nông dân t
mình gii quyt các vn  và y mnh sn xut, nâng cao i sng và góp phn vào s


phát trin ca %a phng. i t ng trong quá trình chuyn giao không ch n thun
mang tính k thut mà còn bao g+m c các gii pháp kinh t qun lý, thông tin và th%
trng, ch trng và chính sách nông nghip nông thôn.
Th hai, chuyn giao tin b mi ti nông dân còn bao g+m c vic giúp nông dân liên
kt li vi nhau, xúc tin thng mi, tìm kim c hi th% trng u ra cho sn phm
nông nghip … nh,m ti vic:
- y mnh sn xut hàng hóa mt cách bn vng, xây dng nông thôn mi theo hng
công nghip hóa, hin i hóa, dân ch hóa và h p tác hóa.
- Nâng cao thu nhp ca nông dân, gii quyt các vn  ca h∀ và xóa ói gim nghèo
- Nâng cao dân trí trong nông thôn
- Phát hin các vn  mi phát sinh, thm %nh các kt qu nghiên cu  hình thành
chin l c nghiên cu.
1.4. Phng thc chuyn giao
Chuyn giao tin b k thut là mt quá trình trao i phát sinh trong i sng kinh t ca

con ngi, ã tri qua mt thi gian dài phát trin và có mt c s lý lun phong phú và
h thng. Quá trình này ã phát trin qua nhiu phng thc chuyn giao khác nhau bao
g+m: chuyn giao công ngh (TOT), chuyn giao công ngh ng dng (Adoptive
Technology Transfer-ATT), nghiên cu h thng nông nghip (Farming System
Research-FSR) (Ellis, 1992). Gn ây, mt phng thc chuyn giao mi ã hình thành
t thc t òi hi, ó là phng thc chuyn giao nghiên cu có s tham gia ca ngi
dân (Farmer Participatory Research-FPR) (Daniel, 1997). Hu ht các phng thc
chuyn giao này u hình thành và phát trin theo t duy lý lun ca con ngi và thc
ti&n ca phát trin yêu cu. Tng kt li các phng thc này s∋ dng các cách tip cn
tiêu biu. Cách tip cn th nht là theo kiu chuyn giao t trên xung (top-down), mang
tính tuyn tính, mt chiu vi công ngh chuyn giao t các t chc nghiên cu, trng
i h∀c … ti nông dân. Cách tip cn này bn thân nó ã bc l cách thc áp #t mt


chiu, nhiu khi không gii quyt trit  các vn  c th ca thc ti&n c s. Cách tip
cn th hai là t di lên (bottom-up), thng  c hiu ng c li vi cách tip cn top-
down. M#c dù cách tip cn này có th gii quyt trc tip tng vn  nh song chính
nh vy li làm cho m∀i thc tr nên phc tp, thiu i yu t tng th v∗ mô và thng
ch−p vá. Vì vy, phi h p c 2 cách tip cn trên, mt cách tip cn h2n h p ã ra i,
trong ó hng ti vic khai thác tt nht l i th ca các i tác tham gia t t chc
nghiên cu cho ti chính ngi nông dân. M#c dù theo cách tip cn này, m∀i th tr nên
−t  bi chi phí vn hành và kt ni các i tác khá cao, song vi yêu cu ca th% trng
i vi sn phm nông nghip ngày càng cao, cnh tranh trên th% trng ngày càng khc
lit, òi hi mt nn sn xut ngày càng phi  c chuyên môn hóa cao và hin i hóa
trong m∀i khâu. Xem xét cách tip cn ca các phng thc chuyn giao tin b k thut
ti nông dân, chúng ta có th nhn thy, phng thc chuyn giao công ngh TOT, ATT
áp dng cách tip cn top-down, và phng thc nghiên cu h thng nông nghip FSR
thiên v cách tip cn t di lên bottom-up trong khi phng thc nghiên cu có s
tham gia ca ngi dân áp dng các tip cn h2n h p (Ellis, 1992).
Phng thc chuyn giao công ngh - TOT

0 thp k 50-60, phng thc chuyn giao TOT rt ph bin trên th gii (Ellis, 1992).
Các kt qu nghiên cu thng  c t chc thc hin và hoàn thin ti t chc nghiên
cu, sau ó chuyn giao ti nông dân thông qua các t chc khuyn nông. Nhng tiêu
chun ca sn phm nghiên cu phi áp ng yêu cu hin i, song thng b qua yu t
phù h p vi i t ng áp dng (xem thêm #c tính yêu cu i vi các sn phm chuyn
giao). Chính vì vy, các sn phm này hu ht ch thích h p vi mt nn nông nghip
hin i, có c s h tng  c u t tt, qui mô sn xut ln, kh nng u t cao …
mà thng không phù h p vi nông dân ca mt nn sn xut nh. Bên cnh ó, các yu
t sinh thái môi trng c!ng nh s phù h p vi xã hi c!ng không  c quan tâm úng
mc. Nông dân vi vai trò là ngi s∋ dng công ngh ã b% áp #t và s∋ dng mt cách
th ng, máy móc. Bên cnh ó, công ngh chuyn giao nhiu khi không áp ng ht
nhu cu ca nông dân, và rt khó khi mun hòa nhp và i sng kinh t ca h∀. Chính vì


vy, ã có nhiu chng trình chuyn giao theo cách tip cn này ã b% tht bi (Chamber
và Ghidyal, 1985).
Phng thc chuyn giao công ngh ng dng – ATT
Kh−c phc nhng yu im ca phng thc chuyn giao công ngh TOT, các yu t nh
tính phù h p vi %a phng, thích h p vi iu kin kinh t và xã hi ã  c quan tâm
gii quyt. #c trng nht ca phng thc này là h thng ào to-thm mô hình trình
di&n (Training and Visit System) (Benor, Harison, Baxter, 1984; Frank, 1992; Daniel,
1997). Mô hình s(  c xây dng ti %a phng, sau ó cán b khuyn nông t chc tp
hun k thut cho nông dân và nông dân s( làm theo nhng yêu cu k thut ã  c ph
bin, kt h p vi vic thm các mô hình trình di&n trên thc t. Theo phng thc này,
các tin b k thut  c chuyn giao ti nông dân mt cách ch ng t các t chc
nghiên cu thông qua h thng khuyn nông các cp. M#c dù phng thc chuyn giao
này có kt qu tt song phn ln ch hng vào i t ng là các nông dân có iu kin
kinh t khá, trình  cao và th% trng u vào hot ng tt. Chuyn giao công ngh theo
phng thc này t ra không hiu qu i vi i t ng là các nông dân nghèo, có iu
kin sn xut kh−c nghit, kh nng u t thp bi h∀ không  tim lc c!ng nh iu

kin sn xut áp dng theo nhng khuyn cáo ã a ra bi khuyn nông viên c!ng nh 
ti các mô hình. Ngoài ra, mt s nguyên nhân ph khác nh yu t tâm lý t ti và v% trí
chính tr% thp, h∀ ít  c tip cn vi các mô hình trình di&n. Selener (1989) ã tng kt
các u im, nh c im ca h thng TV nh sau:
- H thng T&V  c to ra ch yu  truyn bá các khuyn cáo k thut, cha quan
tâm ti vic nông dân có kh nng u t và vn hành các công ngh theo khuyn cáo hay
không.
- Các ch tiêu v yêu cu u t, chng loi các yu t u vào khá cao, nh phân bón,
thuc tr sâu, ging, nc… mà nông dân nghèo thng khó áp ng, c!ng nh iu kin
sn xut ca h∀ không phù h p.


- Vic ph bin k thut òi hi mt i ng! cán b nhiu v s l ng và cao v cht
l ng song các t chc khuyn nông trên thc t không th nào áp ng  c ht các yêu
cu v cán b này. Bên cnh ó, cht l ng cán b khuyn nông c!ng s( nh hng ti
vic tip nhn và x∋ lý các ý kin phn h+i t phía ngi áp dng, làm gim tính thích
ng ca công ngh.
- Vic tham gia ca nông dân vào các lp tp hun thng không m bo y  100%,
nht là i vi nhng nông dân nghèo và nhn thc hn ch. Chính vì vy, hiu qu ca
tp hun thng không t cao, ch thích h p vi i t ng nông dân khá gi và nhn
thc tt.
- Xây dng mô hình thng la ch∀n các nông dân tiêu biu mà h∀ thng là nông dân
khá gi, ít có liên h vi nông dân nghèo vi mô hình sn xut nh.
- Do vic a công ngh vào thc ti&n sn xut ch ch yu tp trung hng vào i
t ng nông dân khá gi, thông qua t chc trung gian là khuyn nông nên nhng ý kin
phn h+i t ngi dân ti t chc nghiên cu ni to ra công ngh s( không bao quát
 c 100% ý kin ca nông dân, bao g+m c các nông dân nghèo, c!ng nh không trc
tip ti  c t chc nghiên cu bi phi thông qua t chc trung gian. Chính iu này ã
làm hn ch nhng ý kin phn h+i t phía c s i vi k thut  c chuyn giao.
Chính iu này c!ng s( d)n n vic các công ngh s( không  c iu chnh phù h p

hn vi thc ti&n.
Nh vy, v lý thuyt, phng thc chuyn giao ATT vi #c trng là h thng ào to-
thm mô hình ã có chú ý ti vic tip cn ti ngi dân, song cha  c toàn din và
y . Chính yu im này òi hi phi áp dng mt phng thc khác hiu qu hn
trong vic chuyn giao tin b k thut ti nông dân.
Phng thc chuyn giao theo h thng nghiên cu nông nghip – FSR
Nhng nm cui ca thp k 70, phng thc chuyn giao theo h thng nghiên cu nông
nghip ra i (Daniel, 1997), tp trung vào: (1) Mi quan h ph thuc qua li gia các
yu t h p thành ca h thng trang tri, và quan h gia nông tri vi các i tác trong


nn kinh t; (2) nh,m làm tng hiu qu ca h thng nông nghip, thúc y vic sáng to
các công ngh và hoàn thin các công ngh ó; (3) kin thc bn %a là mt trong nhng
tri thc quý báu ca loài ngi và cn  c a vào nghiên cu trong quá trình phát trin
các công ngh mi. Trong khi tin hành các nghiên cu, vai trò ca nông dân v m#t lý
thuyt theo phng thc tip cn này thì h∀ phi là mt i tác ch ng. Nông dân tham
gia vào quá trình  c bình 4ng k c nông dân giàu l)n nghèo. Tuy vy, quá trình thc
hin ã không mang li hiu qu do nhng khó khn ny sinh trong thc hin, bi:
- M#c dù vic tham gia ca nông dân là bình 4ng, song cán b nghiên cu l)n cán b
khuyn nông v)n tip tc cách thc chuyn giao nh c!, tc là b qua mt b phn nông
dân nghèo. iu này do bi nhiu nguyên nhân, song phn ln bi do nhng khó khn
trong tip cn, c!ng nh kh nng thu hút s tham gia ca nông dân nghèo vào các hot
ng ca d án.
- H thng nông nghip bao g+m nhiu mng, l∗nh vc nên dàn tri trong s liu thu thp
và phc tp trong x∋ lý, khó tng kt và gây ra khó khn cho cán b nghiên cu khi phi
x∋ lý các kin thc ngoài l∗nh vc chuyên môn ca mình. Trên thc t, khó có th ào to
 c nhiu chuyên gia có kin thc +ng u và sâu nh nhau v tt c các l∗nh vc nông
nghip, do vy, cán b nghiên cu thng g#p khó khn trong khi làm vic vi các vn 
a ngành.
- S liên kt gia nông dân và cán b nghiên cu thng lng l3o, bi l i ích ca hai bên

không rõ ràng, c!ng nh khác bit v nhn thc c!ng là nhng h ngn cách gia h∀.
Do bi nhng hn ch trên, trên th gii dn chuyn sang phng thc chuyn giao công
ngh ti nông dân theo cách tip cn có s tham gia ca ngi dân.
Phng thc chuyn giao có s tham gia ca ngi dân - FPR
Kh−c phc nhng hn ch ca các phng thc chuyn giao trc và khai thác gi li
nhng l i th, phng thc chuyn giao công ngh nghiên cu có s tham gia ngi dân
ra i. Nhìn vào cách thc thc hin tin hành các nghiên cu cho nông dân theo cách
tip cn này, chúng ta s( hình dung  c quá trình tip cn:


- Nông dân và các cán b nghiên cu cùng xác %nh các vn  khó khn mà nông dân
g#p phi
- Chuyên gia và nông dân cùng bàn bc  tìm ra các gii pháp nh,m v t qua khó khn
ó
- Th∋ nghim công ngh trên thc ti&n, do nông dân làm ch di s hng d)n và giám
sát k thut ca chuyên gia. Quá trình th∋ nghim này có th kéo dài da vào chu k. sinh
trng và phát dc ca i t ng sinh h∀c (nu liên quan yu t k thut sinh h∀c), ho#c
phng thc qun lý theo chu k. kinh t (liên quan yu t kinh t qun lý), …
- Sau khi kt thúc mt chu k., chuyên gia cùng nông dân ánh giá tng kt và i n ng
dng i trà. Kt qu có th  c th ch hóa và nhân rng.
Nhìn vào các bc thc hin trên cho thy, bn cht ca phng thc này là huy ng ti
a s tham gia ca nông dân. Trong l%ch s∋ khoa h∀c khuyn nông, FPR còn  c g∀i vi
nhiu tên khác nhau nh nông dân da vào nghiên cu ca nông dân (farmer back to
farmer research), hay nh phát trin công ngh có s tham gia (Participatory Technology
Development), (Rhoadse và Booth, 1982; Tan, 1985).
#c im ca cách tip cn này th hin  s tham gia ch ng và tích cc trong toàn b
quá trình nghiên cu, và các nghiên cu c!ng  c tin hành trc tip trên +ng rung
ca nông dân, chính vì vy thu hút s tham gia ca s ông và tp trung vào vic nâng
cao nng sut cây tr+ng, vt nuôi c!ng nh nâng cao hiu qu ca các bin pháp áp dng.
Khi thc hin theo phng thc này, cán b nghiên cu s( gi vai trò là ngi khám phá,

ngi bn và c vn ca nông dân. S h2 tr ca cán b nghiên cu s( giúp nông dân
phát huy ti a kin thc bn %a ca h∀. Trong quá trình cng tác, các i tác s( tham gia
linh hot và khuyn khích s sáng to. C th:
- M∀i hot ng u hng vào nông dân, kt h p ch#t ch( gia nông dân vi chuyên gia
ngay  trong nông h.


- Huy ng ti a s tham gia ca nông dân và bình 4ng gia các nhóm nông dân khá-
nghèo, nam-n vi quan im khuyn khích s tham gia ca các nhóm nông dân yu th,
to cho các nhóm này mt vai trò quan tr∀ng trong quá trình thc hin.
- Nông dân  c xác %nh chính là các chuyên gia, bình 4ng vi các nhà nghiên cu
c!ng nh cán b khuyn nông. Nông dân có nhiu kinh nghim thc t và kin thc bn
%a, rành r∀t trong môi trng kinh t và iu chnh tt nht các yu t trong quá trình ra
quyt %nh chính sách ca chính h∀. Nông dân có th h∀c hi t chính nông dân, và nhiu
khi quá trình h∀c hi này li t hiu qu cao nht so vi các hình thc khác.
- Quá trình trao i gia nhà nghiên cu và nông dân  c cho là quá trình trao i ôi
bên cùng có l i, trong ó, kin thc khoa h∀c và công ngh ca các nhà nghiên cu và
kin thc bn %a ca nông dân s( b tr và g−n kt vi nhau.
- Trong thc hin, nông dân s( là ngi có vai trò chính trong vic xác %nh vn , gii
pháp thc hin và ánh giá. Cán b nghiên cu và khuyn nông s( giúp nông dân b sung
các kin thc cn thit và cui cùng, kt qu ca h∀ có th d)n n các khuyn cáo k
thut. Vic thc hin  ây  c do nông dân làm là chính và do vy, ây không phi là
cán b khuyn nông xây dng mô hình cho h∀.
Tuy nhiên, trong quá trình thc hin, cách tip cn này không phi là không có nhng hn
ch, th hin :
- Mt s nhà nghiên cu và khuyn nông chuyên nghip khó chp nhn s lãnh o ca
nông dân, ngay c khi h∀ có óng góp tích cc vào quá trình. H∀ ng x∋ nh vy bi
quan nim cho r,ng kin thc khoa h∀c qua bao nm h∀c hi và rèn luyn mi là chun
xác, h∀ ánh giá thp kin thc bn %a và kinh nghim.
- Ngay bn thân nông dân c!ng mang tâm lý t ti, cho r,ng mình thp kém so vi các i

tác khác khi cùng làm vic vi các nhà nghiên cu và khuyn nông chuyên nghip, thm
chí ngay trong nhóm nông dân c!ng có s phân bit giàu nghèo, nam n, tr3 già,…


- Công vic nhà nông thng là nhng vic không có l%ch trình thi gian c th trong mt
ngày, và bao g+m mt khi l ng ln công vic. Do vy, so sc ép v công vic, bn b%u
mt s vic nhà trong thi im trùng l#p mà nông dân không th tham gia toàn b thi
gian.
- #c im ca nông dân còn n#ng tính c h và a nghi, do vy nhiu khi nhng tht bi
 các chng trình trc có nhng nh hng nht %nh ti vic thc hin chng trình
mi. Nhiu khi, tâm lý này còn b% tng n#ng bi cách giao tip áp #t ca nhà nghiên cu
và cán b khuyn nông.
Phng pháp chuyn giao tin b k thut
Sau khi xác %nh phng thc  tin hành công vic, vic cn quan tâm sau ó chính là
s( s∋ dng phng pháp nào  thc thi các công vic c th trên thc t. Có th chia
khi l ng công vic ra làm nhiu giai on, trong ó bao g+m vic lp k hoch, xác
%nh vn , xác %nh các gii pháp và ánh giá kt qu thc hin … Liên quan ti vic
tip cn ti nông dân, có mt s phng pháp tip xúc nhóm, phng pháp tip xúc cá
nhân, và phng pháp thông tin i chúng. Ho#c nu xét theo cách thc hin thì li có
phng pháp (1) Phng pháp tip cn chung; (2) Phng pháp tip cn chuyên ngành;
(3) T chc mô hình ào to và tham quan (Training and Visit); (4) Phng pháp nghiên
cu có s tham gia; (5) Thc hin theo d án; (6) Thc hin nghiên cu theo h thng
nông nghip; (7) Thc hin d án theo cam kt cùng ch%u phí tn; và (8) Tip cn nông
dân theo t chc giáo dc (George, 1992).

C th  cp ti các phng pháp tip xúc vi nông dân, chúng ta thy:
Phng pháp tip xúc nhóm: Phng pháp này xác %nh vic truyn bá và ph bin kin
thc c!ng nh thu thp thông tin  c %nh hng ti mt nhóm nông dân mt cách có
mc tiêu. Phng pháp này thng  c s∋ dng trong các hình thc mô hình trình di&n,
tp hun, tham quan, hi ngh% u b và h∀p nhóm. Thông qua các hình thc này, cán b

nghiên cu và cán b khuyn nông truyn thông tin v tin b k thut ti mt nhóm


nông dân, giúp cho c nhóm có  c thông tin mi. Trong quá trình thc hin còn bao
g+m c vic phát t ri, gii thiu, hay thông tin v quy trình k thut …
Phng pháp tip xúc cá nhân: Phng pháp này xác %nh vic truyn bá kin thc ti
tng cá nhân h nông dân ho#c nông h c th. H∀ có th g#p trc tip, trao i qua th
t, in thoi, giúp nông dân gii quyt các vn  c th nên hiu qu khá tt. Tuy nhiên,
phng pháp này còn b% hn ch bi không th nào có  cán b  có th tip xúc vi tt
c các cá nhân nông dân. M#t khác, cán b chuyn giao thng thiên v tip xúc vi
nhng nông dân giàu, hn là nhng nông dân nghèo  vùng sâu vùng xa.
Phng pháp thông tin i chúng: Phng pháp này %nh hng ti vic to ra mt kênh
thông tin i chúng chuyên bit và ph cp nh,m ph bin kin thc ti toàn th nông dân
qua các phng tin nh tivi, ài báo, áp phích, qung cáo. M#c dù là m∀i nông dân có
th tip cn  c vi ngu+n thông tin này, nhng do vic quá dàn tri, và c!ng òi hi
mt nhiu thi gian theo dõi liên tc, li không có kh nng gii quyt vn  c th ca
nông dân nên hiu qu không cao.
Hin ti, Vit nam ang trong quá trình phát trin kinh t xã hi, #t u tiên cho vic phát
trin nông nghip vi nhiu mc tiêu mang tm quc gia.  t  c mc tiêu là mt
nn nông nghip hin i và hiu qu, hình thành các vùng nông nghip chuyên môn
hóa, vic chuyn giao tin b k thut ti nông dân rt  c khuyn khích. ã có nhiu
n2 lc c th hóa ch trng y, nh thành lp t chc khuyn nông nhà nc mt cách
có h thng t cp quc gia cho ti tn %a phng cp xã. V c bn, ây là t chc
chính thng ca nhà nc thc hin vic chuyn giao và thúc y chuyn giao tin b
khoa h∀c k thut ti nông dân. Khuyn nông nhà nc áp dng 4 phng pháp khuyn
nông c bn (1) Khuyn nông thc hin theo chng trình, d án ; (2) Khuyn nông xây
dng mô hình, t chc ào to, tham quan ti ch2. ; (3) Phng pháp khuyn nông có s
tham gia: Ch yu áp dng trong các chng trình, d án do các t chc nc ngoài tài
tr cho Vit Nam nh các lp tp hun FFS (Farmer Field School), PTD ; và (4) Phng
pháp khuyn nông có s h2 tr kinh phí ho#c vt cht ca nhà nc: nhà nc h2 tr giúp



nông dân  chi phí cho: (i) phn vt t chênh lch do ng dng các tin b mi phát sinh
(chim 30-40% chi phí); (ii) t chc tp hun và tham quan hi tho u b ca mô hình.
Nh vy, 4 phng pháp trên c!ng không n,m ngoài các phng pháp áp dng trong quá
trình chuyn giao tin b khoa h∀c k thut ti nông dân  trên th gii nh ã  cp 
trên.
1.5. Các nhân t nh hng ti quá trình chuyn giao
Nghiên cu quá trình chuyn giao tin b KHKT ti nông dân cho thy hàng lot nhân t
nh hng ti quá trình này, tp trung thành 5 nhóm yu t, trong ó 4 nhóm nhân t u
do Shaw (1987) a ra, và nhóm nhân t cui cùng do tác gi thêm vào:
- Nhóm các nhân t mang tính cht vt lý nh loi t, iu kin thi tit, %a hình
- Nhóm nhân t thuc v tác ng ca con ngi thông qua vic phân b ngu+n lc ti %a
phng: nh c s h tng, máy móc c khí, hóa cht, yu t u vào sinh h∀c và lao
ng;
- Nhóm các nhân t mang tính h2 tr nh tín dng, tip cn th% trng, hiu qu hot ng
ca khuyn nông
- Nhóm nhân t phi kinh t nh vn hóa bn %a, li sng, thói quen, hành vi ng x∋ ca
c dân %a phng, trình  giáo dc, thói quen tiêu dùng, môi trng th ch %a phng
- Nhóm nhân t chính sách, bao g+m chính sách ca chính ph, môi trng thng mi
quc t, cnh tranh quc t
Trong các nhóm nhân t trên, hai nhóm u ch yu liên quan n các yu t có tính k
thut, trong khi ba nhóm nhân t sau liên quan nhiu hn n các vn  t chc. Phn
tho lun sau s(  cp nhiu hn n ba nhóm nhân t sau.
Chính sách h tr chuyn giao i mi nông nghip ti nông dân
H thng tín dng


u t c s h tng, vin thông, h thng kênh mng ti tiêu, thy li và các dch v
công

D báo
Nhóm các yu t ch quan (liên quan n kh nng chuyn giao và nhn chuyn giao
ca nông dân)
Hành vi và nhng tác ng ti hành vi ca ngi nông dân
 làm rõ hành vi ng dng tin b k thut trong nông nghip ca nông dân vùng +ng
b,ng sông H+ng, ngoài vic tìm hiu các yu t có tác ng trc tip nh kinh t, qun
lý cn tìm hiu và phân tích các yu t có tác ng gián tip, mang tính iu kin, môi
trng, nn tng vn hóa có nh hng ti các hành vi này, bao g+m các yu t v h
thng xã hi (xã hi h∀c), h thng vn hóa (nhân chng h∀c). Các yu t này to nên tính
cách #c trng ca nông dân trong vùng và có nh hng nht %nh ti hành vi ng dng
tin b khoa h∀c k thut trong sn xut nông nghip. Hay nói cách khác, chính nhng
#c im ca nông dân trong vùng có nh hng ti quá trình ng dng tin b khoa h∀c
k thut trong sn xut nông nghip.
Thuc v phm trù hành vi ca con ngi, hành vi ng dng tin b khoa h∀c k thut
trong sn xut nông nghip ca ngi nông dân, nh ã  cp  trên, bên cnh s tác
ng ca các yu t kinh t, xét trên mt khía cnh nào ó, còn có s tác ng bi nn
tng giáo dc, và nh hng vn hóa ni h∀ sinh ra và ln lên. Tìm hiu y  bn cht
ca hành vi này, ng c ca hành vi, cách thc hình thành và nhân t tác ng n hành
vi này là mt trong nhng vn  cn tìm hiu ca  tài.  tài s∋ dng cách tip cn a
chiu, vn dng các kin thc kinh t h∀c, xã hi h∀c, và nhng phân tích v hành vi ca
khoa h∀c hành vi, s( tìm hiu rõ loi hành vi này. Nghiên cu v hành vi con ngi nói
chung, nhiu nghiên cu thuc l∗nh vc này ã cho r,ng ây là vn  ht sc phc tp và


khó có  c hiu bit y 1. Các nghiên cu thng tp trung vào mt s loi hành vi
c th nh hành vi ngi tiêu dùng, hành vi bo t+n thiên nhiên
2
, và nhng nghiên cu
có  cp n hành vi ca nông dân ng dng tin b khoa h∀c k thut trong nông
nghip mi ch ri rác trong các l∗nh vc khác nh nghiên cu phân tích chính sách nông

nghip, chính sách KHCN, nghiên cu v xã hi h∀c, ây chính là "khong trng" cho
phép  tài khai thác nghiên cu và phân tích.
Nghiên cu v hành vi con ngi nói chung là s tích h p ca các nghiên cu v tâm lý
h∀c, xã hi h∀c và nhân chng h∀c. Các nghiên cu này  cp n các khía cnh cá
nhân/tp th nhóm ca hành vi, tác ng ca h thng xã hi ti hành vi cá nhân/tp th
nhóm và tác ng ca vn hóa ti hành vi cá nhân/tp th nhóm. Mt s yu t khác c!ng
 c  cp ti bao g+m yu t kinh t, chính tr%,
3
. Ngay c trong khoa h∀c hành vi
c!ng không có khái nim duy nht v hành vi. Xét trên khía cnh hành vi cá nhân, tng
h p t các tài liu, Nguy&n Vit D!ng (2007) cho r,ng: "hành vi  c hiu là s phn ánh
các hot ng, hành ng do con ngi thc hin di s tác ng ca các yu t giao
tip, bn nng, thái , tình cm, vn hóa, nim tin, giá tr%, quyn lc ho#c b% ép buc".
Phân loi hành vi, tác gi này c!ng cho r,ng hành vi  c phân loi thành hành vi ph
bin và hành vi bt thng, hành vi chp nhn  c và hành vi không chp nhn  c,
hành vi tích cc và hành vi tiêu cc, hành vi bn nng và hành vi có tính xã hi cao, hành
vi n l3 và hành vi có s tp h p ca các hot ng, hành vi vô thc da trên thói quen
ho#c hành vi có ý thc, hành vi cá nhân ho#c hành vi tp th Trong các loi trên, có th
thy hành vi ng dng tin b KHKT trong nông nghip ca ngi nông dân thuc v


 !∀#∃%∃#∃&!∋∃
() ∃#∗&∃∃#∗++∃,∃)−.∃!.!! /∀&
%∃#.∃!∋∃.∀∃0%∗++1
&n Vit Dng et. al. (2007) Tìm hiu hành vi cng ng v bo tn thiên nhiên: Bàn lun v lý thuyt
và phng pháp tip cn, Trung tâm Con ngi và Thiên nhiên (PanNature)

yer, Bruce A. (1996); Smith, William A. (1995), Kaiser, Florian G, and Fuhrer, Urs (2003)

&n Vit Dng et. al. (2007) Tìm hiu hành vi cng ng v bo tn thiên nhiên: Bàn lun v lý thuyt

và phng pháp tip cn, Trung tâm Con ngi và Thiên nhiên (PanNature)


loi hành vi có tính xã hi cao, là tp h p ca mt chu2i các hot ng có ý thc. Hành vi
này có th là hành vi cá nhân ho#c hành vi tp th. Xét theo khía cnh cá nhân, hành vi
(nói chung)  c xem là cái ng x∋ có th quan sát  c xut phát t cm nhn ca cá
nhân ó v mt s kin nào ó. Nh vy, quyt %nh ng dng hay không ng dng tin
b khoa h∀c k thut mi trong sn xut nông nghip, xét theo khía cnh cá nhân, s( ph
thuc ch yu vào nhn thc ca cá nhân ó v tin b khoa h∀c k thut mi. Nh vy,
tng cng nhn thc ca nông dân v khoa h∀c k thut mi là mt vic làm cn thit.
Thông qua quan sát và tác ng ca nhiu nhiu yu t, ngi nông dân s( có quyt %nh
ng dng tin b KHKT hay không.
Hành vi là th hin c th ca giao tip. a dng hóa các kênh giao tip vi nông dân s(
tng cng kh nng nhn thc ca nông dân v khoa h∀c k thut mi,
2. Vai trò ca KHCN trong phát trin kinh t xã hi nông nghip nông thôn
Trong thi i ngày nay, chúng ta chng kin s phát trin mnh m( trên tt c các m#t
kinh t - xã hi, trong ó có khu vc kinh t xã hi nông nghip nông thôn. Góp phn vào
s phát trin ó, KHCN gi mt vai trò quan tr∀ng, va là mt trong nhng lc l ng góp
phn y nhanh s phát trin, va là mt trong nhng ch tiêu th hin trình  phát trin.
Trình  KHCN là yu t quyt %nh n vic s∋ dng h thng công c ca sn xut, t
ó quyt %nh n s phát trin ca lc l ng sn xut. Hiu qu sn xut và s hoàn
thin ca sn phm ch%u nh hng ln vào s kt h p gia KHCN vi các yu t sn
xut khác. Ngay c s thay i l li làm vic ca ngi lao ng t kiu làm n tùy tin
sang “tác phong công nghip” c!ng ch%u s tác ng ln ca KHCN. Là mt yu t ng
và có tc  phát trin nhanh, KHCN ngày càng len li trong m∀i ngóc ngách ca i
sng kinh t - xã hi ca nhân loi. Tht vy, vic ng dng thành tu KHCN trong sn
xut nông nghip bao g+m c vic ng dng nhng i mi mang tính k thut nh ging
cây con mi, k thut máy móc mi, thuc tr sâu và phân bón mi, k thut mi trong
công tác thy l i, etc và c nhng i mi phi k thut nh các quy trình tr+ng và chm
sóc mi, quy trình phòng tr sâu bnh tng h p không dùng hóa cht, nhng tin b trong



vic lp k hoch và phân b mùa v, nhng tin b trong qun lý, etc… ã góp phn
nâng cao nng sut và sn l ng/cht l ng ca cây tr+ng vt nuôi, nâng cao nng sut
lao ng ca t ai và các t liu sn xut khác, nâng cao hiu qu vn u t.etc… M#t
khác, vic ng dng tin b khoa h∀c k thut nông nghip mi còn th hin trình  ca
phát trin ca mt t chc/%a phng khi o m/so sánh t l áp dng tin b khoa h∀c
k thut trong tng hot ng nông nghip ca h∀. Ho#c các t chc/%a phng còn #t
ch tiêu phn u  hoàn thành mt khi l ng công vic nht %nh liên quan n vic áp
dng thành công KHCN trong sn xut nông nghip ca h∀.
Trong nn kinh t hin i, mt m#t KHCN to nên nhng thành tu k. diu, tng lên
v t bc v s l ng, cht l ng, hiu qu và chng loi sn phm, m#t khác nó c!ng
 c coi là yu t bo m cho s phát trin bn vng vì có th iu chnh nhng bin
dng bt thng nh,m hng ti mt c cu kinh t h p lý hn.
Ngoài nhng t phá v thành tu rc r∃ ca KHCN, phi k n s thành công trong kt
ni các loi công ngh thuc các l∗nh vc khác nhau. Theo ó là vic lp y các l2 hng
chênh lch v s phát trin không +ng u ca KHCN trong các l∗nh vc khác nhau và
nâng cao hiu qu ng dng ca KHCN trong cuc sng.
Bên cnh m#t tích cc, vic s∋ dng các thành tu KHCN vào mc tiêu l i nhun n
thun, ch thy l i ích trc m−t, không quan tâm n l i ích lâu dài, ch thy l i ích cc
b, không chú ý ti l i ích cng +ng, ch thy l i ích kinh t, không quan tâm ti bo v
môi trng ã gây nên nhng hu qu khôn lng ngày càng nghiêm tr∀ng v kinh t -
xã hi - môi trng.
Lch s phát trin nông nghip Vit Nam
Vi xut phát im kinh t thp, Vit Nam có trên 95% dân s tp trung  nông thôn
(1945) (n hin nay ch tiêu này v)n còn ti 70%). Trc khi có chính sách i mi
(1986), kinh t ca t nc n,m trong tình trng trì tr vi mt nn nông nghip nghèo
nàn, lc hu, manh mún, c canh lúa, t sn t tiêu, nng sut thp và bp bênh, i sng
nhân dân vô cùng khó khn. Cùng vi s trì tr v kinh t, các vn  xã hi tung i lc



hu, #c bit  khu vc nông thôn. M#c dù có nhng thay i  c coi là t bin trong
mt s thi k. nht %nh (nh cuc “cách mng xanh” nm 1971, vic s∋ dng các cht
hóa h∀c, phân vi sinh, a máy móc vào sn xut nông nghip, công ngh qun lý phòng
tr d%nh bnh tng h p - IPM, vic to ra nhiu ging vt nuôi mi và thc n gia súc
công nghip ) nhng nhìn chung KHCN trong nông nghip Vit Nam ch  c ánh giá
là s phát trin thp so vi tc  phát trin mnh m( ca KHCN trên th gii và xut
hin nhiu vn  bc xúc trong ng dng.
Nn kinh t ca Vit Nam ch  c thay i cn bn t khi có chính sách i mi (1986),
nht là t khi có Ngh% quyt X ca B Chính tr% ng CSVN (tháng 4/1988) v i mi
c ch qun lý trong nông nghip. Có th nói Ngh% quyt X là cái mc ánh du s thay
i c bn v c ch qun lý trong nông nghip. C ch qun lý mi ã phát huy tính t
ch ca các c s sn xut - kinh doanh, khi dy các tim nng ca mt nn nông nghip
nhit i a dng v sn phm t cây tr+ng và vt nuôi. Theo ó vic ng dng KHCN
không còn mang tính áp #t nh trc ây mà hoàn toàn  c quyt %nh bi nhng
ngi sn xut trc tip là các h nông dân, các ch trang tri Chính c ch qun lý
kinh t t ch ã #t nn tng cho các chính sách i mi, giúp cho vic tip cn vi các
thành tu KHCN  c nhanh chóng và hiu qu hn.
Nh,m a Ngh% quyt X vào cuc sng, qua tng thi k., Chính ph Vit Nam ã ban
hành nhiu chính sách, trong ó ni bt là chính sách t ai, chính sách Chuyn d%ch c
cu kinh t nông thôn, chính sách Phát trin HTX, chính sách ào to ngh và Phát trin
ngu+n nhân lc nông thôn, chính sách Xây dng c s h tng nông thôn (in, ng,
trng, trm), chính sách Khuyn nông, chính sách Tín dng nông thôn, chính sách Phát
trin kinh t trang tri, chính sách Hi nhp kinh t quc t Chính sách Phát trin
KHCN trong nông nghip nông thôn là mt b phn không th thiu trong h thng chính
sách trên,  c trin khai trong môi trng khá thun l i vi nhiu ni dung phong phú.
Yêu cu t thc tin phát trin nh hng n chính sách qun lý nhà nc


T yêu cu phát trin kinh t - xã hi nông thôn và thc ti&n trin khai các chính sách

kinh t trong nhng nm i mi, òi hi s ra i ca Chin l c KHCN Vit Nam.
Chin l c này  c xây dng trên c s phân tích vn dng lý lun v phát trin KHCN,
nhng bài h∀c kinh nghim trên th gii và Vit Nam và  c hoàn thin dn qua các
nhim k. i hi IX (2001 - 2006), i hi X (2006 - 2011) và i hi XI (2011 -2016)
ca ng CSVN. Cng l∗nh ca ng CSVN ghi rõ: “Khoa h∀c và công ngh gi vai trò
then cht trong vic phát trin lc l ng sn xut hin i, bo v tài nguyên và môi
trng, nâng cao nng sut, cht l ng, hiu qu, tc  phát trin và sc cnh tranh ca
nn kinh t. Phát trin khoa h∀c và công ngh nh,m mc tiêu y mnh CNH, HH t
nc, Phát trin kinh t trí thc, vn lên trình  tiên tin ca th gii. Phát trin +ng
b các l∗nh vc khoa h∀c và công ngh vi phát trin vn hóa và nâng cao dân trí. Tng
nhanh và s∋ dng có hiu qu tim lc khoa h∀c và công ngh ca t nc, nghiên cu
và ng dng có hiu qu các thành tu khoa h∀c và công ngh hin i trên th gii. Hình
thành +ng b c ch, chính sách khuyn khích sáng to, tr∀ng dng nhân tài và y
mnh ng dng khoa h∀c, công ngh” (ng CSVN, Cng l∗nh xây dng t nc trong
thi k. quá  lên CNXH, Hà Ni, 2011). Chin l c KHCN ca ng CSVN ch rõ:
“Phát trin khoa h∀c và công ngh thc s là ng lc then cht ca quá trình phát trin
nhanh và bn vng” (ng CSVN, Chin l c phát trin kinh t - xã hi 2011 - 2020, Hà
Ni, 2011).
Tuy còn nhiu vn  cn tip tc hoàn thin nhng Chin l c KHCN ã ch ra mc tiêu
c bn, %nh hng lâu dài cho phát trin KHCN và nhng gii pháp ch yu  t  c
mc tiêu ó, ã trang b% tm nhìn cho các nhà hoch %nh và ch o thc hin chính sách
ca Vit Nam, giúp h∀ thóat khi tình trng lúng túng trong vic gii quyt các vn 
ny sinh trong thc ti&n.
Bên cnh ó, ánh giá v nhng thành công hn ch ca quá trình phát trin kinh t nông
nghip và nông thôn có s tham gia ca nhân t KH&CN, “Chin l c phát trin Nông
nghip Nông thôn Vit Nam giai on 2011 – 2020” ã a ra nhiu ch tiêu phát trin
nông nghip nông thôn Vit Nam trong ó có  cp n vic áp dng thành công và nhân


rng khoa h∀c k thut tin b trong sn xut nông nghip và i sng nông thôn.  cp

c th n vai trò ca KHCN trong phát trin, Chin l c này trong phn thc trng nông
nghip nông thôn trong giai on 10 nm trc, t 2000 n 2010, ã ánh giá: “Khoa
h∀c công ngh mi  c ng dng rng rãi trong nông nghip góp phn áng k làm tng
nng sut và cht l ng ca nông nghip”, “các quy trình canh tác tiên tin nh IPM,
GAP, h thng in nông thôn, nhng tin b v ging, t l c gii hóa và áp dng
in… trong m∀i khâu sn xut nông nghip,… ngày càng tng”. Hng ti tng lai, vi
yêu cu và òi hi ca mt nn kinh t có mc thu nhp trung bình, mc tiêu tip tc duy
trì tc  tng trng và hi nhp vào nn kinh t toàn cu, KHCN li càng có vai trò
quan tr∀ng trong vic nâng cao cht l ng ca phát trin. Vi s tham gia mnh m( ca
KHCN, các yu t sn xut s(  c khai thác hiu qu hn, nng sut cao hn và cht
l ng ca cuc sng s( tt hn.
ng dng KH&CN trong phát trin nông nghip và nông thôn Vit Nam và nhng tác
ng
Trong các tài liu nghiên cu gn ây, khi ánh giá v vai trò ca KH&CN trong phát
trin nông nghip, các nhà nghiên cu ã cho r,ng thành tu phát trin và tng trng ca
nông nghip có vai trò óng góp không nh ca KH&CN. KH&CN có vai trò tích cc
trong s phát trin và tng trng ca nông nghip nhng nm gn ây.
Trên thc t, KH&CN ã  c áp dng trong nhiu khâu, nhiu l∗nh vc sn xut nông
nghip và xây dng nông thôn, t k thut sn xut cho ti phng thc qun lý. Áp dng
KH&CN ã em li hiu qu cao trong khai thác các yu t u vào nh vn, lao ng,
t ai, thi gian, ging; làm tng nng sut sn xut, nâng cao cht l ng sn phm u
ra, góp phn phòng chng/hn ch ri ro do thiên tai/%ch h∀a, ri ro th% trng, …
V k thut sn xut nông nghip, ging là khâu t phá trc tiên cn  c quan tâm.
Kinh nghim sn xut nông nghip truyn thng ca Vit Nam ã khng %nh “tt ging
tt má, tt m tt lúa” (chú ý khi d%ch: t “má”  ây ngh∗a là lúa). Ging  c coi là
khâu tin  cho sn xut nông nghip. Thay i v ging là mt cuc cách mng kéo