trao đổi vật chất trong HST

Ngµy so¹n:
Ngµy dù:
Bài 43: TRAO ĐỔI VẬT CHẤT TRONG HỆ SINH THÁI
I. Mục tiêu: Sau khi học xong bài học sinh cần phải:
1. Kiến thức:
- Nêu được khái niệm chuỗi, lưới thức ăn và các bậc dinh dưỡng. Lấy ví dụ minh
họa.
- Nêu được nguyên tắc thiết lập các bậc dinh dưỡng. Lấy ví dụ minh họa.
2. Kĩ năng:
- Rèn kĩ năng phân tích, suy luận logic và khả năng vận dụng kiến thức vào thực
tế cuộc sống.
3. Thái độ:
- Nâng cao ý thức bảo vệ, khai thác hợp lí nguồn tài nguyên thiên nhiên và môi
trường sống.
II- Phương tiện dạy học:
- Tranh vẽ hình 43.1 đến hình 43.3
III. Phương pháp
- Dạy học nêu vấn đề kết hợp phương tiện trực quan với hỏi đáp tìm tòi và hoạt
động nhóm.
IV- Tiến trình bài giảng:
1. Ổn định tổ chức
GV æn ®Þnh líp vµ kiÓm tra sÜ sè.
A- Kiểm tra bài cũ:
1. Thế nào là hệ sinh thái? Tại sao nói hệ sinh thái biểu hiện chức năng của một tổ
chức sống?
2. Hệ sinh thái tự nhiên và hệ sinh thái nhân tạo có gì giống nhau và khác nhau?
B- Giảng bài mới:
Hoạt động của thầy và trò Nội dung
GV: Trong HST giữa các sinh vật có rất
nhiều mối quan hệ. Trong đó quan hệ
dinh dưỡng có vai trò rất quan trọng,

quyết định sự tồn tại và pát triển của
sinh vật. Quan hệ dinh dưỡng thể hiện
qua chuỗi và lưới thức ăn.
Hoạt động 1: Tìm hiểu về trao đổi vật
chất trong quần xã sinh vật
Gv: Quan sát mục I.1, VD a-b SGK và
cho biết:
- Đặc điểm của mỗi loài trong chuỗi
thức ăn?
Hs: sinh vật phía trước bị sinh vật phía
sau ăn.
- Quan hệ của các loài sinh vật trong
chuỗi thức ăn?
Hs: quan hệ dinh dưỡng.
I. Trao đổi vật chất trong quần xã
sinh vật
1. Chuỗi thức ăn
Chuỗi thức ăn: nhiều loài sinh vật có
quan hệ dinh dưỡng, mỗi loài là một mắt
xích sử dụng mắt xích phía trước làm
thức ăn và là thức ăn của mắt xích phía
sau.
- Các loại chuỗi thức ăn
+ Chuỗi thức ăn mở đầu bằng SVSX:
Sinh vật tự dưỡng → động vật ăn sinh
vật tự dưỡng → động vật ăn động vật.
+ Chuỗi thức ăn mở đầu bằng sinh vật
- Vậy, chuỗi thức ăn là gì?
Hs: Chuỗi thức ăn: nhiều loài sinh vật có
quan hệ dinh dưỡng, mỗi loài là một mắt

xích sử dụng mắt xích phía trước làm
thức ăn và là thức ăn của mắt xích phía
sau.
GV: Hướng dẫn HS cách lập sơ đồ chuỗi
thức ăn:
- Có mấy loại chuỗi thức ăn? VD minh
họa?
Hs: có 2 loại chuỗi thức ăn:
+ Chuỗi thức ăn mở đầu bằng SVSX:
VD: Lúa → Sâu ăn lá → Nhái → Rắn →
Diều hâu.
+ Chuỗi thức ăn mở đầu bằng sinh vật
phân giải:
VD: Chất mùn bã → Giun đất → Gà →
Cáo.
Gv: Quan sát mục I.2, hình 43.1 SGK
→ Thảo luận
- Viết các chuỗi thức ăn có trong quần
xã?
Hs: - Quả dẻ " sóc " trăn.
- Quả dẻ " sóc " diều hâu.
- Nón thông " xén tóc" chim gõ
phân giải: Sinh vật phân giải mùn bã hữu
cơ → động vật ăn sinh vật phân giải →
động vật ăn động vật.
2. Lưới thức ăn
- Lưới thức ăn gồm nhiều chuỗi thức ăn
có các mắt xích chung.
- QXSV càng đa dạng về thành phần loài
→ lưới thức ăn càng phức tạp.

kiến " diều hâu.
- Xác định các loài sinh vật có trong
nhiều chuỗi TĂ?
Hs: sóc, diều hâu, quả dẻ
→ Kết luận về vị trí của loài sinh vật
trong QXSV?
- Vậy, thế nào là lưới thức ăn?
Hs: Lưới thức ăn gồm nhiều chuỗi thức
ăn có các mắt xích chung.
→ Lập lưới thức ăn của 1 ao cá?
Gv: Quan sát mục I.3, hình 43.1-2
SGK:
- Thế nào là bậc dinh dưỡng?
Hs: Bậc dinh dưỡng: Tập hợp các loài
sinh vật có cùng mức dinh dưỡng hợp
thành một bậc dinh dưỡng.
- Phân biệt các bậc dinh dưỡng trong
lưới thức ăn?
Hs: + Bậc dinh dưỡng cấp 1: gồm các
loài sinh vật có khả năng tổng hợp chất
hữu cơ từ chất vô cơ của môi trường.
+ Bậc dinh dưỡng cấp 2: gồm các
động vật ăn sinh vật sản xuất.
+ Bậc dinh dưỡng cấp 3: gồm các
động vật ăn sinh vật tiêu thụ bậc 1
+
3. Bậc dinh dưỡng
- Bậc dinh dưỡng: Tập hợp các loài sinh
vật có cùng mức dinh dưỡng hợp thành
một bậc dinh dưỡng.

- Trong quần xã có nhiều bậc dinh
dưỡng:
+ Bậc dinh dưỡng cấp 1 (Sinh vật sản
xuất)
+ Bậc dinh dưỡng cấp 2 (Sinh vật tiêu
thụ bậc 1)
+ Bậc dinh dưỡng cấp 3 (Sinh vật tiêu
thụ bậc 2)
+ Bậc dinh dưỡng cấp 4,5
+ Bậc dinh dưỡng cấp cao nhất.
+ Bậc dinh dưỡng cao nhất.
- Xác định tên sinh vật thuộc các bậc
dinh dưỡng trong hình 43.1-b SGK?
Hs: + Bậc dinh dưỡng cấp 1: thực vật
nổi.
+ Bậc dinh dưỡng cấp 2: động vật
không xương sống.
+ Bậc dinh dưỡng cấp 3: cá nhỏ.
+ Bậc dinh dưỡng cao nhất: cá lớn.
- Ghi chú tên các bậc dinh dưỡng thay
cho các chữ cái a, b, c … trong hình 43.2
SGK?
Hs:
a: Bậc dinh dưỡng cấp 1
b: Bậc dinh dưỡng cấp 2
c: Bậc dinh dưỡng cấp 3
d: Bậc dinh dưỡng cấp 4
e: Bậc dinh dưỡng cao nhất.
Hoạt động 2: Tìm hiểu về tháp sinh
thái

Gv: Quan sát mục II, hình 43.3 SGK
II. Tháp sinh thái
- Độ lớn các bậc dinh dưỡng không bằng
nhau. Độ lớn của các bậc dinh dưỡng
được xác định bằng số cá thể, sinh khối
hoặc năng lượng.
II. Tháp sinh thái:
- Tháp sinh thái: Nhiều hình chữ nhật
xếp chồng lên nhau (mỗi hình là 1 bậc
dinh dưỡng), các hình chữ nhật có chiều
cao bằng nhau, chiều rộng khác nhau
biểu thị độ lớn của mỗi bậc dinh dưỡng.
→ Thảo luận
- So sánh độ lớn của các bậc dinh
dưỡng?
Hs: độ lớn các bậc dinh dưỡng giảm dần
qua các bậc dinh dưỡng.
- Tại sao độ lớn các bậc dinh dưỡng lại
không bằng nhau?
Hs: có sự tiêu hao về số lượng, sinh
khối, năng lượng qua các bậc dinh
dưỡng.
- Có mấy loại tháp sinh thái? Phân biệt
các loại tháp sinh thái?
Hs: Có 3 loại tháp sinh thái: tháp số
lượng, tháp sinh khối, tháp năng lượng.
+ Tháp số lượng: được xây dựng dưạ
trên số lượng cá thể ở mỗi bậc dinh
dưỡng.
+ Tháp sinh khối: được xây dựng dựa

trên khối lượng tổng số của tất cả các
sinh vật trên một đơn vị diện tích hay thể
tích.
+ Tháp năng lượng: được xây dựng dựa
trên số năng lượng tích lũy trên một đơn
vị diện tích hay thể tích, trên một đơn vị
thời gian.
- Có ba loại tháp sinh thái:
+ Tháp số lượng: được xây dựng dưạ
trên số lượng cá thể ở mỗi bậc dinh
dưỡng.
+ Tháp sinh khối: được xây dựng dựa
trên khối lượng tổng số của tất cả các
sinh vật trên một đơn vị diện tích hay thể
tích.
+ Tháp năng lượng: được xây dựng dựa
trên số năng lượng tích lũy trên một đơn
vị diện tích hay thể tích, trên một đơn vị
thời gian.
V. Củng cố
- Kể tên các loài sinh vật trên đồng ruộng? Thiết lập chuỗi, lưới thức ăn từ VD?
- Cho ví dụ về các bậc dinh dưỡng của 1 quần xã tự nhiên và 1 quần xã nhân
tạo?
VI. Hướng dẫn về nhà
- Đọc phần in nghiêng cuối bài. Trả lời câu hỏi và làm bài tập SGK.
- Tìm hiểu, chuẩn bị nội dung bài “Chu trình sinh địa hóa và sinh quyển”.