Bài 43: Trao đổi vật chất trong hệ sinh thái

Bài 43: TRAO ĐỔI CHẤT TRONG HỆ SINH THÁI
I. MỤC TIÊU
1. Kiến thức
- Nêu được khái niệm chuỗi, lưới thức ăn, bậc dinh dưỡng và lấy ví dụ minh họa.
- Nêu nguyên tắc thiết lập các bậc dinh dưỡng, lấy ví dụ minh họa.
- Phân biệt được 3 loại hình tháp sinh thái.
2. Kỹ năng: Rèn luyện kỹ năng quan sát, phân tích, tổng hợp, khái quát hóa.
3. Thái độ: Rèn luyện kĩ năng phân tích các thành phần môi trường và nâng cao ý thức bảo vệ môi trường thiên nhiên.
II. PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC
- Máy tính, máy chiếu đa phương tiện
- Các file ảnh tĩnh
+ Tranh 1. Một chuỗi thức ăn trên đồng cỏ.
+ Tranh 2. Hai chuỗi thức ăn trên cánh đồng.
+ Tranh 3. Một lưới thức ăn trong rừng.
+ Tranh 4. Một lưới thức ăn trong rừng.
+ Tranh 5. Một lưới thức ăn trên đồng cỏ.
+ Tranh 6. Các bậc dinh dưỡng của một quần xã sinh vật ( A) và ví dụ về bậc dinh dưỡng về một quần xã sinh vật ở biển (B).
+ Tranh 7. Một lưới thức ăn trong hệ sinh thái rừng.
+ Tranh 8. Tháp sinh thái.
+ Tranh 9. Tháp năng lượng.
+ Tranh 10. Tháp số lượng ( vật chủ - kí sinh).
+ Tranh 11. Tháp sinh khối của quần xã sinh vật nổi trong tầng nước.
+ Tranh 12. Hai dạng tháp sinh thái của một chuỗi thức ăn trong rừng.
- Các file ảnh động
+ Phim 1: Hệ sinh thái đồng cỏ
+ Phim 2: Một lưới thức ăn ở quần xã ruộng lúa.
III. PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC CHỦ YẾU
- PPTQ kết hợp vấn đáp tìm tòi
- PP tổ chức hoạt động nhóm
IV. HOẠT ĐỘNG DẠY - HỌC
1. Kiểm tra bài cũ và đặt vấn đề: (Thời gian :5 phút )

Xem phim “ Hệ sinh thái đồng cỏ có sự đấu tranh sinh tồn” và liệt kê thông tin vào bảng sau:
Tên loài Mối quan hệ
Nai – Cỏ
Hổ - Nai
Linh cẩu – Kền kền
Ngựa vằn - Nai
Những mối quan hệ trên có liên quan với nhau như thế nào trong quần xã?
Mối quan hệ dinh dưỡng trong quần xã quan trọng nhất và bao trùm đó là mối quan hệ “con mồi- vật ăn thit”. Để hiểu rõ vấn đề này
chúng ta cùng tìm hiểu qua bài mới: Trao đổi vật chất trong hệ sinh thái.
2.Giảng bài mới:
Trao đổi vật chất trong hệ sinh thái được thực hiện trong phạm vi quần xã sinh vật và giữa quần xã sinh vật với sinh cảnh của nó.
Hoạt động 1
Tên hoạt động : Tìm hiểu về trao đổi vật chất trong quần xã sinh vật
Mục tiêu:
- Trình bày được khái niệm chuỗi thức ăn, lưới thức ăn, bậc dinh dưỡng. Lấy ví dụ minh họa.
- Phân biệt các loại chuỗi thức ăn.
- Xây dựng được các chuỗi và lưới thức ăn trong các cá hệ sinh thái.
Thời gian :20 phút
Hoạt động dạy Hoạt động học Nội dung
- GV đưa ra ví dụ (chiếu tranh 1) và yêu cầu học
sinh trả lời lần lượt các câu hỏi sau :
+ Hãy chỉ ra cách biểu diễn mối quan hệ giữa
loài này với loài khác trong sơ đồ trên?
+ Hãy khoanh tròn vào chữ cái chỉ tên mối quan
hệ sinh thái giữa các loài được biểu diễn trên sơ
đồ :
A. Quan hệ dinh dưỡng.
B. Quan hệ nơi ở.
C. Quan hệ đối địch.
+ Hãy cho biết mối liên quan giữa loài sinh vật

nằm ở gốc mũi tên và loài sinh vật nằm ở ngọn
mũi tên ấy?
+ Trong các sinh vật trên, sinh vật nào là SVSX,
SVTT ,SVPG?
- GV: Nếu coi mỗi loài sinh vật là một mắt xích
thức ăn thì các loài sinh vật có quan hệ dinh
dưỡng với nhau tạo thành chuỗi thức ăn.
Vậy:Thế nào là chuỗi thức ăn?
- Quan sát tranh trả lời:
+ Được biểu diễn bằng mũi tên.
+ Đáp án: A
+ Sinh vật đứng trước làm thức ăn cho
sinh vật phía sau.
+ Cỏ : SVSX ; Thỏ: SVTT : thỏ, cú
mèo, rắn ; SVPG : Vi khuẩn.
I. Trao đổi vật chất trong quần xã sinh vật
1. Chuỗi thức ăn
- Ví dụ: Cỏ → thỏ → rắn → cú mèo → vi khuẩn
- Chuỗi thức ăn là một dãy gồm nhiều loài sinh
vật có quan hệ dinh dưỡng với nhau. Mỗi loài là
một mắt xích, có thể vừa là sinh vật tiêu thụ mắt
xích phía trước vừa là sinh vật bị mắt xích phía
- GV chiếu tranh 2, yêu cầu học sinh hoàn thiện
và phân loại:
+ Hãy chọn 1 sinh vật phù hợp điền vào dấu
chấm hỏi để hoàn thiện 2 chuỗi thức ăn sau:
• Cỏ →cào cào→gà → ? →VSV
• Chất mùn bã →giun đất → gà →? →VSV
+ Hai chuỗi thức ăn trên có điểm gì khác nhau?
+ Có mấy loại chuỗi thức ăn?

- - Củng cố và dẫn dắt vào phần 2. :
- Có một quần xã sinh vật gồm các loài sinh vật
sau: ( Tranh 3)
-
1. Hãy dùng mũi tên để biểu diễn mối quan hệ
- HS lên bảng hoàn thành câu 1(đáp án
tranh 4) và câu 2:
sau tiêu thụ.
- Phân loại chuỗi thức ăn:
+ Chuỗi thức ăn mở đầu bằng sinh vật tự
dưỡng, sau đến là động vật ăn sinh vật tự dưỡng
và tiếp nữa là động vật ăn động vật.
+ Chuỗi thức ăn ăn mở bằng sinh vật phân giải
mùn bã hữu cơ, sau đến các loài động vật ăn
sinh vật phân giải và tiếp nữa là các động vật ăn
động vật.
2. Lưới thức ăn
- Ví dụ :
Cỏ
Dê
Thỏ
Gà
Hổ
Cáo
Mèo rừng
VSV
Cỏ
Dê
Thỏ
Gà

Hổ
Cáo
Mèo rừng
VSV
dinh dưỡng giữa các loài sinh vật trên?
2. Sơ đồ trên gồm bao nhiêu chuỗi thức ăn?
3. 3.Mối liên hệ giữa các chuỗi thức ăn ?
4.
5. - Thế nào là lưới thức ăn?
- GV: Trong lưới thức ăn, càng có nhiều chuỗi
thức ăn chứng tỏ quần xã có độ đa dạng cao. Có
nhiều loài ăn rộng → tính ổn định của quần xã
được tăng cường.
- Chiếu tranh 4. Tranh dưới đây thể hiện một lưới
thức ăn. Các loài sinh vật được xếp vào từng
nhóm cùng bậc dinh dưỡng.
- Quan sát tranh, hợp tác nhóm trả lời lần lượt các
câu hỏi sau:
1.Từng mô tả dưới đây về bậc dinh dưỡng là
đúng hay sai:
A.Bậc dinh dưỡng là những đơn vị cấu trúc nên
chuỗi thức ăn.
- Các chuỗi thức ăn có thể có:
1. Cỏ →dê →hổ →VSV
2. Cỏ →thỏ→ cáo→ VSV
3. Cỏ → thỏ→ cáo→ hổ→ VSV
4. Cỏ → thỏ→ mèo rừng →VSV
5. Cỏ →gà → cáo→ VSV
6. Cỏ → gà→ mèo rừng→ VSV
7. Cỏ→ gà→ cáo → hổ→ VSV

- Được thể hiện qua 3 mắt xích chung:
Cáo, mèo rừng , hổ.
- Lưới thức ăn là tập hợp các chuỗi thức ăn trong
cùng một QXSV . Giữa các chuỗi thức ăn trong
một lưới thức ăn liên hệ với nhau bởi nhiều
mắt xích chung.
3. Bậc dinh dưỡng