kỹ thuật an toàn và môi trường

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG















KỸ THUẬT AN TOÀN
VÀ MÔI TRƯỜNG






HỒ ĐỨC TUẤN
Khoa Cơ Khí – Bộ môn Động lực 1 Tài liệu lưu hành nội bộ

HỒ ĐỨC TUẤN KỸ THUẬT AN TOÀN VÀ MÔI TRƯỜNG
Ch-¬ng 1
nh÷ng kh¸i niƯm chung vỊ khoa häc

kü tht b¶o hé lao ®éng


1.1 NHỮNG NHẬN THỨC VỀ AN TỒN LAO ĐỘNG
Ai là người đầu tiên chịu trách nhiệm về an tồn lao động trong phân xưởng? Một vài người
cho rằng đó là người sử dụng lao động, người lao động….Nhưng câu trả lời thực tế: đó là tất cả
mọi người. Mỗi người phải nhận thức được mối nguy hiểm đối với mình và đối với những người
khác để mà thận trọng trong mọi lúc, mọi nơi và làm giảm đến mức tối thiểu những tai nạn ở nơi
làm việc. Vấn đề đầu tiên cho sự an tồn ở nơi làm việc là những nhận thức về an tồn lao động
của tất cả mọi người, từ giám đốc cho đến tất cả những người học việc ít kinh nghiệm và tất cả
đội ngũ cán bộ, cơng nhân phân xưởng, những người lao động những người bảo vệ. Khi các cơng
việc trở nên an tồn là khi mọi người giữ gìn an tồn cho nhau. Tuy nhiên cũng cần nhận thức
rằng chúng ta phải thường xun nhắc nhở sự cần thiết làm việc an tồn để phòng ngừa những
nguy hiểm có thể xảy ra trong phân xưởng. Việc này thực sự giúp đỡ cho mỗi người và cho tồn
bộ phân xưởng.

1.2 TẦM QUAN TRỌNG CỦA AN TỒN LAO ĐỘNG
1.2.1 Tầm quan trọng của an tồn lao động (ATLĐ) đối với các doanh nghiệp
- Đem lại năng suất cao.
- Tránh chi phí cho việc sửa chữa thiết bị hư hỏng do tai nạn.
- Tránh chi phí về y tế do tai nạn gây ra cho người lao động (vì doanh nghiệp phải chịu trách
nhiệm thanh tốn về y tế cho những cơng nhân bị tai nạn).
- Tránh được những thiệt hại về kinh tế khác khác do tai nạn gây ra.
- Đối với những lý do luật pháp qui định.
Phải tn theo luật lao động của Việt Nam.
- Chi phí cho bảo hiểm ít hơn. Những nhà máy đảm bảo an tồn lao động thì tiền đóng bảo hiểm
thấp hơn.
- Tạo uy tín. Những nhà máy đảm bảo an tồn lao động sẽ thu hút được đơng đảo đội ngũ lao
động giỏi.
1.2.2 Tầm quan trọng của an tồn lao động đối với cơng nhân

- Được bảo vệ khỏi sự nguy hiểm.
Những cơng nhân khi làm việc được trang bị đầy đủ phương tiện bảo vệ cá nhân là những
những người làm việc tự tin và nhanh nhẹn.
- Làm người lao động rất hài lòng và nâng cao nhiệt tình làm việc.
Khuyến khích một lực lượng lao động ổn định và trung thành.
- Cơng nhân tránh phải trả tiền thuốc men do tai nạn gây ra.
1.2.3 Tầm quan trọng của an tồn lao động đối với cộng đồng
- Giảm đáng kể nhu cầu về dịch vụ cho những tình trạng khẩn cấp: bệnh viện, dịch vụ chữa
cháy, cảnh sát,…
- Giảm những chi phí cố định: trợ cấp bệnh tật, phúc lợi xã hội, chi phí cho sức khỏe.
- Giảm những thiệt hại khác:
sẽ khơng có những vụ cháy làm tổn thương đến con người và của cải.
- Tạo ra lợi nhuận cho xã hội.
Khoa Cơ Khí – Bộ môn Động lực 2 Tài liệu lưu hành nội bộ

HỒ ĐỨC TUẤN KỸ THUẬT AN TOÀN VÀ MÔI TRƯỜNG
Những nhà máy khơng làm tốt cơng tác bảo hộ lao động thì năng suất lao động khơng cao,
phải chi phí nhiều cho tai nạn lao động sẽ dẫn đến mất khả năng đóng thuế.
1.3. mơc ®Ých, ý nghÜa , tÝnh chÊt cđa c«ng t¸c b¶o hé lao ®éng
1.3.1 Mơc ®Ých ý nghÜa cđa c«ng t¸c b¶o hé lao ®éng:
Như chúng ta đã biết: Con người và lòch sử phát triển của loài người như ngày nay là nhờ
lao động (lao động trí óc và lao động chân tay).
- Từ vượn  lao động  con người văn minh.
- Xã hội cộng đồng nguyên thủy  chiếm hữu nô lệ  phong kiến  TBCN  XHCN.
Bởi vậy người ta đánh giá:
- Lao động là q giá, là thước đo đạo đức con người.
- Lao động là bản năng của con người.
- Lao động là vinh quang, sáng tạo.
- Con người và xã hội loài người muốn tồn tại, phát triển phải tích cực lao động.
Những tiến bộ của khoa học, của cải vật chát của thế giới ngày nay ta thấy và tận

hưởng là nhờ công sức lao động của nhiều thế hệ con người. ĐĨ con người ngày càng văn
minh, xã hội loài người ngày càng phát triển phải không ngừng nghiên cứu “Khoa học lao
động” và chú ý công tác “Bảo hộ lao động” (có nghóa là bảo đảm an toàn cho người lao
động, duy trì sức khỏe cho người lao động).
VËy mơc tiªu cđa c«ng t¸c b¶o hé lao ®éng lµ th«ng qua c¸c biƯn ph¸p vỊ khoa häc kü
tht, tỉ chøc, kinh tÕ, x· héi ®Ĩ lo¹i trõ c¸c u tè nguy hiĨm vµ cã h¹i ph¸t sinh trong s¶n xt,
t¹o nªn mét ®iỊu kiƯn lao ®éng thn lỵi vµ ngµy cµng ®-ỵc c¶i thiƯn tèt h¬n, ®Ĩ ng¨n ngõa tai
n¹n lao ®éng vµ bƯnh nghỊ nghiƯp, h¹n chÕ èm ®au, gi¶m sót søc kháe còng nh- nh÷ng thiƯt h¹i
kh¸c ®èi víi ng-êi lao ®éng, nh»m ®¶m b¶o an toµn, b¶o vƯ søc kháe vµ tÝnh m¹ng ng-êi lao
®éng, trùc tiÕp gãp phÇn b¶o vƯ vµ ph¸t triĨn lùc l-ỵng s¶n xt, t¨ng n¨ng st lao ®éng.
B¶o hé lao ®éng tr-íc hÕt lµ mét ph¹m trï s¶n xt, nh»m b¶o vƯ u tè n¨ng ®éng nhÊt
cđa lùc l-ỵng s¶n xt lµ ng-êi lao ®éng. MỈt kh¸c viƯc ch¨m lo søc kháe cho ng-êi lao ®éng,
mang l¹i h¹nh phóc cho b¶n th©n vµ gia ®×nh hä cßn cã ý nghÜa nh©n ®¹o.
1.3.2 TÝnh chÊt cđa c«ng t¸c b¶o hé lao ®éng:
B¶o hé lao ®éng cã 3 tÝnh chÊt:
1.3.2.1. TÝnh chÊt khoa häc kü tht: mäi häat ®éng cđa nã ®Ịu xt ph¸t tõ nh÷ng c¬
së khoa häc vµ c¸c biƯn ph¸p khoa häc kü tht.
Ngµy nay, ng-êi ta ®· vËn dơng nh÷ng thµnh tùu khoa häc míi nhÊt vµo s¶n xt nªn ph¶i cã
tr×nh ®é khoa häc kü tht cao míi lµm tèt c«ng t¸c b¶o hé lao ®éng.
VÝ dơ:
 C¸c n-íc tiªn tiÕn ®· dïng tia ga-ma ®Ĩ kiĨm tra mèi hµn - ph¶i cã tr×nh ®é khoa häc
kü tht míi biÕt c¸ch phßng tr¸nh t¸c h¹i xÊu cđa nã.
 Y häc: ®· dïng réng r¶i m¸y chiÕu quang tun X ®Ĩ kiĨm tra phỉi, c¸c c¬ quan néi
t¹ng.
 Kh«ng cã tr×nh ®é khoa häc kü tht, kh«ng thĨ ®¶m b¶o an toµn trong giao th«ng, s¶n
xt nãi chung vµ s¶n xt vËn chun hµng hãa nãi riªng.
 §Êt ®Ìn: CaC
2
+ H
2

O  C
2
H
2
(Acetylen) – ch¸y nỉ.
Ng-êi thđ kho ph¶i biÕt b¶o qu¶n ®Êt ®Ìn tèt.
 Xe bån chë x¨ng dÇu  ch¹y sinh ra tÜnh ®iƯn  ph¶i cã d©y tiÕp ®Êt.
 H
2
SO
4
 ®ỉ vµo n-íc tõ tõ  ph¶n øng táa nhiƯt. (H
2
SO
4
nỈng h¬n n-íc).
 H
2
O  §ỉ vµo H
2
SO
4
sÏ g©y ph¶n øng b¾n tãe acid lªn  nguy hiĨm.
Khoa Cơ Khí – Bộ môn Động lực 3 Tài liệu lưu hành nội bộ

HỒ ĐỨC TUẤN KỸ THUẬT AN TOÀN VÀ MÔI TRƯỜNG
 N©ng h¹ vËt nỈng  ph¶i biÕt c¬, søc bỊn.
 Tr×nh ®é khoa häc kü tht ngµy cµng ph¸t triĨn nªn yªu cÇu b¶o hé lao ®éng cµng
cao, cÇn cã ®éi ngò c¸n bé cã tr×nh ®é lµm c«ng t¸c b¶o hé lao ®éng.
Kh«ng cã tr×nh ®é khoa häc kü tht, kh«ng thĨ lµm tèt c«ng t¸c b¶o hé lao ®éng ®-ỵc.

Bëi vËy, tõ n¨m 1971, ta ®· thµnh lËp viƯn nghiªn cøu b¶o hé lao ®éng.

1.3.2.2. TÝnh chÊt ph¸p lý: ThĨ hiƯn trong lt lao ®éng, qui ®Þnh râ tr¸ch nhiƯm vµ
qun lỵi cđa ng-êi lao ®éng.
Xt ph¸t tõ quan ®iĨm con ng-êi lµ vèn q nhÊt vµ ph¶i ®¶m b¶o ®iỊu kiƯn lao ®éng, søc
kháe c«ng nh©n kh«ng ngõng n©ng cao n¨ng st lao ®éng. §¶ng, chÝnh phđ ra ph¸p lt, chÕ ®é
b¶o hé lao ®éng.
 Ban hµnh kü lt lao ®éng gåm 5 ®iỊu:
1) Thùc hiƯn ®óng ®Þnh møc lao ®éng, hoµn thµnh kÕ ho¹ch s¶n xt, ch-¬ng tr×nh
c«ng t¸c víi chÊt l-ỵng tèt nhÊt.
2) Nghiªm chØnh chÊp hµnh chØ thÞ, nghÞ qut cđa cÊp trªn vµ chÕ ®é tr¸ch nhiƯm
®-ỵc qui ®Þnh trong s¶n xt vµ c«ng t¸c, t«n träng qui ph¹m, qui tr×nh c«ng nghƯ
vỊ kü tht vµ an toµn lao ®éng.
3) Thùc hiƯn nghiªm chØnh néi qui xÝ nghiƯp, c¬ quan, sư dơng ®Çy ®đ vµ hỵp lý thêi
gian lµm viƯc cđa nhµ n-íc ®· qui ®Þnh.
4) B¶o vƯ cđa c«ng, thùc hµnh tiÕt kiƯm, chèng l·ng phÝ nguyªn liƯu, ®Ị cao c¶nh
gi¸c c¸ch m¹ng: giư g×n bÝ mËt nhµ n-íc.
5) Gi÷ g×n trËt tù, vƯ sinh n¬i lµm viƯc.
 Ban hµnh c¸c chÕ dé chÝnh s¸ch:
 Th× giê lµm viƯc, nghØ ng¬i, héi häp, häc tËp.
 Ngµy 18-12-1964: Héi ®ång chÝnh phđ ®· ban hµnh ®iỊu lƯ t¹m thêi vỊ b¶o hé lao
®éng.
“ §iỊu 6 qui ®Þnh: c¸c ngµnh, c¸c cÊp chđ qu¶n xÝ nghiƯp vµ c¸c xÝ nghiƯp khi lËp kÕ ho¹ch
s¶n xt ®ång thêi ph¶i lËp kÕ häach b¶o hé lao ®éng” .
“ cã an toµn m-ãi s¶n xt vµ cã s¶n xt th× ph¶i cã bƯn ph¸p vƯ sinh an toµn, ®ã lµ tr¸ch
nhiƯm cđa nh÷ng nhµ qu¶n lý” .
“ §iỊu 8, ®iỊu 9 qui ®Þnh: c¸c xÝ nghiƯp ®Ịu ph¶i cã qui tr×nh kü tht an toµn cho tõng ngµnh
nghỊ, tõng lo¹i m¸y, ” .
Khi sư dơng c«ng nh©n míi hc thay ®ỉi thiÕt bÞ, c¶i tiÕn ph-¬ng ph¸p s¶n xt, xÝ nghiƯp
ph¶i hn lun cho c«ng nh©n vỊ kü tht an toµn vµ vƯ sinh c«ng nghiƯp vµ ph¶i s¸t h¹ch sau

khi ®· hn lun,
Ph¸p lt qui ®Þnh nh÷ng biƯn ph¸p vỊ kü tht ®Ĩ ®¶m b¶o an toµn lao ®éng vµ ®ång thêi
còng qui ®Þnh chÕ ®é, qun lỵi cđa c«ng nh©n ®Ĩ duy tr× søc kháe, duy tr× kh¶ n¨ng lao ®éng.
- Qui ®Þnh th× giê lµm viƯc vµ nghØ ng¬i.
- ChÕ ®é ®èi víi phơ n÷ vµ thiÕu nhi.
- ChÕ ®é trang bÞ phßng hé lao ®éng.
- ChÕ ®é båi d-ìng b»ng hiƯn vËt.
Trong thËp kü 90 nh»m ®¸p øng yªu cÇu cđa c«ng cc ®ỉi míi vµ sù nghiƯp c«ng nghiƯp
hãa, hiƯn ®¹i hãa ®Êt n-íc chóng ta ®· ®Èy m¹nh c«ng t¸c x©y dùng ph¸p lt nãi chung vµ ph¸p
lt BHL§ nãi riªng. §Õn nay chóng ta ®· cã mét hƯ thèng v¨n b¶n ph¸p lt chÕ ®é chÝnh s¸ch
BHL§ t-¬ng ®èi ®Çy ®đ.
HƯ thèng lt ph¸p chÕ ®é chÝnh s¸ch BHL§ gåm 3 phÇn:
PhÇn I: Bé lt lao ®éng vµ c¸c lt kh¸c, ph¸p lƯnh cã liªn quan ®Õn ATVSL§.
PhÇn II: NghÞ ®Þnh 06/CP vµ c¸c NghÞ ®Þnh kh¸c cã liªn quan ATVSL§.
Khoa Cơ Khí – Bộ môn Động lực 4 Tài liệu lưu hành nội bộ

HỒ ĐỨC TUẤN KỸ THUẬT AN TOÀN VÀ MÔI TRƯỜNG
PhÇn III: C¸c th«ng t-, chØ thÞ, Tiªu chn qui ph¹m ATVSL§.
1.3.2.3. TÝnh chÊt qn chóng: ng-êi lao ®éng lµ mét sè ®«ng trong x· héi, ngoµi nh÷ng
biƯn ph¸p khoa häc kü tht, cßn cã biƯn ph¸p hµnh chÝnh. ViƯc gi¸c ngé nhËn thøc cho ng-êi lao
®éng hiĨu rá vµ thùc hiƯn tèt c«ng t¸c b¶o hé lao ®éng lµ cÇn thiÕt.
C«ng nh©n lµ ng-êi trùc tiÕp tham gia lao ®éng s¶n xt, lµ ®èi t-ỵng ®-ỵc b¶o hé lao ®éng,
ph¶i tuyªn trun gi¸o dơc ®Ĩ hä thÊm nhn vµ thùc hiƯn c¸c biƯn ph¸p b¶o hé lao ®éng míi
®em l¹i hiƯu qu¶.
Mn ®¹t kÕt qu¶ trong c«ng t¸c b¶o hé lao ®éng ph¶i kÕt hỵp 3 tÝnh chÊt trªn.
- Tuyªn trun c«ng nh©n hiĨu lt ph¸p b¶o hé lao ®éng.
- Cho c«ng nh©n häc tËp kü tht b¶o hé lao ®éng.
- VËn ®éng c«ng nh©n chÊp hµnh kû lt b¶o hé lao ®éng.
1.4 mét sè kh¸I niƯm c¬ b¶n.
1.4.1 §iỊu kiƯn lao ®éng:

§iỊu kiƯn lao ®éng lµ tỉng thĨ c¸c u tè vỊ kinh tÕ, x· héi, tỉ chøc, kü tht, tù nhiªn thĨ
hiƯn qua qui tr×nh c«ng nghƯ, c«ng cơ lao ®éng, ®èi t-ỵng lao ®éng, m«i tr-êng lao ®éng, con
ng-êi lao ®éng vµ sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a chóng t¹o ®iỊu kiƯn cÇn thiÕt cho ho¹t ®éng cđa con
ng-êi trong qu¸ tr×nh s¶n xt.
C¸c c«ng cơ vµ ph-¬ng tiƯn lao ®éng cã tiƯn nghi, thn l¬Þ hay ng-ỵc l g©y khã kh¨n,
nguy hiĨm cho ng-êi lao ®éng, ®èi t-ỵng lao ®éng, víi c¸c thĨ lo¹i phong phó cđa nã ¶nh h-ëng
tèt hay xÊu, an toµn hay g©y nguy hiĨm cho con ng-êi (vÝ dơ: dßng ®iƯn, hãa chÊt, vËt liƯu nỉ,
chÊt phãng x¹ ) ®èi víi ng-êi lao ®éng trong s¶n xt. M«i tr-êng lao ®éng ®a d¹ng, cã nhiỊu
u tè tiƯn nghi, thn lỵi hay ng-ỵc l¹i rÊt kh¾c nghiƯt, ®éc h¹i, ®Ịu t¸c ®éng rÊt lín ®Õn søc
kh ng-êi lao ®éng.
§¸nh gi¸, ph©n tÝch ®iỊu kiƯn lao ®éng ph¶i tiÕn hµnh ®¸nh gi¸, ph©n tÝch ®ång thêi trong
mèi quan hƯ t¸c ®éng qua l¹i cđa tÊt c¶ c¸c u tè trªn.
1.4.2 C¸c u tè nguy hiĨm vµ cã h¹i
Trong mét ®iỊu kiƯn lao ®éng cơ thĨ, bao giê còng xt hiƯn c¸c u tè vËt chÊt cã ¶nh
h-ëng xÊu, nguy hiĨm, cã nguy c¬ g©y tai n¹n hc bƯnh nghỊ nghiƯp cho ng-êi lao ®éng, ta gäi
®ã lµ c¸c u tè nguy hiĨm vµ cã h¹i. Cơ thĨ lµ:
- C¸c u tè vËt lý nh- nhiƯt ®é, ®é Èm, tiÕng ån, rung ®éng, c¸c bøc x¹ cã h¹t, bơi.
- C¸c u tè hãa häc nh- c¸c chÊt ®éc, c¸c lo¹i h¬i, khÝ, bơi ®éc, c¸c chÊt phãng x¹.
- C¸c u tè sinh vËt, vi sinh vËt nh- c¸c lo¹i vi khn, siªu vi khn, ký sinh trïng, c«n
trïng, r¾n.
- C¸c u tè bÊt lỵi vỊ t- thÕ lao ®éng, kh«ng tiƯn nghi do kh«ng gian chç lµm viƯc, nhµ
x-ëng chËt hĐp, mÊt vƯ sinh.
- C¸c u tè vỊ t©m lý kh«ng thn lỵi ®Ịu lµ nh÷ng u tè nguy hiĨm cã h¹i.
1.4.3 Tai n¹n lao ®éng
Tai n¹n lao ®éng lµ tai n¹n g©y ra tỉn th-¬ng cho bÊt kú bé phËn, chøc n¨ng nµo cđa c¬
thĨ ng-êi lao ®éng hc g©y tư vong, x¶y ra trong qu¸ tr×nh lao ®éng, g¾n liỊn víi viƯc thùc hiƯn
c«ng viƯc hc nhiƯm vơ lao ®éng. NhiƠm ®éc ®ét ngét còng lµ tai n¹n lao ®éng.
1.4.4 BƯnh nghỊ nghiƯp
BƯnh ph¸t sinh do t¸c ®éng cđa ®iỊu kiƯn lao ®éng cã h¹i ®èi víi ng-êi lao ®éng ®-ỵc gäi
lµ bƯnh nghỊ nghiƯp.

1.5 NỘI DUNG NGHIÊN CỨU CỦA KHOA HỌC KỸ THUẬT BẢO HỘ LAO ĐỘNG
Khoa học kỹ thuật bảo hộ lao động là lĩnh vực khoa học tổng hợp và liên ngành, được hình
thành và phát triển trên cơ sở kết hợp và sử dụng thành tựu của nhiều ngành khác nhau. Từ khoa
học tự nhiên (tốn, lý, hóa, sinh…) khoa học kỹ thuật chun ngành (y học, kỹ thuật thơng gió
Khoa Cơ Khí – Bộ môn Động lực 5 Tài liệu lưu hành nội bộ

HỒ ĐỨC TUẤN KỸ THUẬT AN TOÀN VÀ MÔI TRƯỜNG
điều hòa khơng khí, kỹ thuật ánh sáng, âm học, điện, cơ học, cơng nghệ chế tạo máy…) đến các
ngành kinh tế xã hội (kinh tế lao động, luật học, xã hội học, tâm lý học…)
Những nội dung chính của khoa học kỹ thuật bảo hộ lao động gồm:
1.5.1 Khoa học vệ sinh lao động (KHVSLĐ)
Nhiệm vụ của KHVSLĐ là khảo sát, đánh giá các yếu tố nguy hiểm và có hại phát sinh trong
sản xuất; nghiên cứu ảnh hưởng của chúng đến cơ thể người lao động. Từ đó đề ra tiêu chuẩn
giới hạn cho phép của các yếu tố có hại, đề ra các chế độ lao động nghỉ ngơi hợp lý, đề xuất các
biện pháp y học và các phương hướng cho các giải pháp để cải thiện điều kiện lao động. Sau đó
đánh giá hiệu quả của các giải pháp đó đối với người lao động.
1.5.2 Các ngành khoa học về kỹ thuật vệ sinh
Thơng gió chống nóng và điều hòa khơng khí, chống bụi và hơi khí độc, chống ồn và rung
động, chống các tia bức xạ có hại, kỹ thuật chiếu sáng … là những khoa học chun ngành.
Chúng đi sâu nghiên cứu và ứng dụng các giải pháp khoa học kỹ thuật để loại trừ những yếu tố
có hại phát sinh trong sản xuất, cải thiện mơi trường lao động. Nhờ đó người lao động làm việc
dễ chịu, thoải mái và có năng suất lao động cao hơn, tai nạn lao động cũng giảm đi.
1.5.3 Kỹ thuật an tồn
Kỹ thuật an tồn là hệ thống các biện pháp và phương tiện về tổ chức và kỹ thuật nhằm phòng
ngừa tác động của các yếu tố nguy hiểm gây chấn thương trong sản xuất đối với người lao động.
Để đạt được điều đó khoa học về kỹ thuật an tồn đi sâu nghiên cứu và đánh giá tình trạng an
tồn của các thiết bị và qúa trình sản xuất; đề ra những u cầu an tồn để bảo vệ con người khi
tiếp xúc với vùng nguy hiểm; tiến hành xây dựng các tiêu chuẩn, qui trình, hướng dẫn, nội dung
an tồn để buộc người lao động phải tn theo trong khi làm việc.

Việc áp dụng thành tựu của tự động hóa, điều khiển học để thay thế và cách ly người lao động
khỏi nơi nguy hiểm và độc hại là một phương hướng hết sức quan trọng của kỹ thuật an tồn.
Việc chủ động loại trừ các yếu tố nguy hiểm và có hại ngay từ đầu trong giai đoạn thiết kế, thi
cơng các cơng trình, thiết bị máy móc là một phương hướng tích cực để thực hiện việc chuyển từ
“kỹ thuật an tồn” sang “an tồn kỹ thuật”.
1.5.4. Khoa học về các phương tiện bảo vệ người lao động
Ngành khoa học này có nhiệm vụ nghiên cứu, thiết kế, chế tạo những phương tiện bảo vệ
tập thể hay cá nhân người lao động để sử dụng trong sản xuất nhằm chống lại những ảnh
hưởng của các yếu tố nguy hiểm và có hại, khi các biện pháp về mặt kó thuật vệ sinh và kó
thuâït an toàn không thể loại trừ được chúng. Để có được những phương tiện bảo vệ hiệu quả,
có chất lượng và thẩm mỉ cao, người ta đã sử dụng thành tựu của nhiều ngành khoa học từ
khoa học tự nhiên như vật lí, hóa học, khoa học về vật liệu, mó thuật công nghiệp đến các
ngành sinh lí học, nhân chủng học Ngày nay các phương tiện bảo vệ cá nhân như mặt nạ
phòng độc, kính màu chống bấc xạ, quần áo chống nóng, quần áo kháng áp, các loại bao tay,
giày, ủng cách điện là những phương tiện thiết yếu trong quá trình lao động.
1.5.5. Ecgônômi với an toàn sức khỏe của người lao động
a) Đònh nghóa: Ecgônômi (Egonomics) từ tiếng hy lạp “ergon”- lao động và “nomos”- quy
luật. Ecgonomi nghiên cứu và ứng dụng những qui luật chi phối giữa con người và lao động.
Tiêu chuẩn Nhà nước Việt Nam đònh nghóa: Ecgônômi là một môn khoa học liên ngành
nghiên cứu tổng hợp sự thích ứng giữa các phương tiện kó thuật và môi trường lao động với
khả năng của con người về giải phẩu, sinh lí, tâm lí nhằm đảm bảo cho lao động có hiệu quả
nhất, đồng thời bảo vệ sức khỏe, an toàn cho con người.
Khoa Cơ Khí – Bộ môn Động lực 6 Tài liệu lưu hành nội bộ

HỒ ĐỨC TUẤN KỸ THUẬT AN TOÀN VÀ MÔI TRƯỜNG
b) Sự tác động giữa Người – Máy – Môi trường
Tại chỗ làm việc, ecgônômi coi cả hai yếu tố bảo vệ sức khỏe cho người lao động và
năng suất lao động quan trọng như nhau.
Ecgônômi tập trung vào sự thích ứng của máy móc, công cụ với người điều khiển nhờ vào
việc thiết kế.

Tập trung vào sự thích nghi giữa người lao động với máy móc nhờ sự tuyển chọn, huấn
luyện.
Tập trung vào việc tối ưu hóa môi trường xung quanh thích hợp với con người và sự thích
nghi của con người với điều kiện môi trường,
Mục tiêu chính của Ecgônômi trong quan hệ Người – Máy và Người – Môi trường là tối ưu
hóa các tác động tương hỗ:
- Tác động tương hỗ giữa người điều khiển và trang bò.
- Giữa người điều khiển và chỗ làm việc.
- Giữa người điều khiển và môi trường làm việc.
Khả năng sinh học của con người thường chỉ điều chỉnh được trong một phạm vi giới hạn
nào đó, vì vậy thiết bò thích hợp cho một nghề thì trước tiên phải thích hợp với người sử dụng
nó, và vì vậy khi thiết kế các trang thiết bò người ta phải chú ý đến tính năng sử dụng phù hợp
với người điều khiển nó.
Môi trường tại chỗ làm việc chòu ảnh hưởng của nhiều yếu tố khác nhau, nhưng phải chú ý
đến yêu cầu bảo đảm sự thuận tiện cho người lao động khi làm việc. Các yếu tố về ánh sáng,
tiếng ồn, rung động, độ thông thoáng tác động đến hiệu quả công việc. Các yếu tố về tâm
sinh lí, xã hội, thời gian và tổ chức lao động, ảnh hưởng trực tiếp đến tinh thần của người lao
động.
c) Nhân trắc học Ecgônômi với chỗ làm việc
Người lao động phải làm việc trong tư thế gò bó, ngồi hoặc đứng trong thời gian dài,
thường bò đau lưng, đau cổ và căng thẳng cơ bắp. Hiện tượng bò chói lóa do chiếu sáng không
tốt làm giảm hiệu quả công việc, gây mệt mỏi thò giác và thần kinh, tạo nên tâm lí khó chòu.
Sự khác biệt về chủng tộc và nhân chủng học cần được chú ý, khi nhập khẩu chuyển giao
công nghệ của nước ngoài có sự khác biệt về cấu trúc văn hóa, xã hội, có thể dẫn đến hậu
quả xấu. Chẳng hạn người Châu Á nhỏ bé phải làm việc với máy móc công cụ, phương tiện
vận chuyển được thiết kế cho người Châu Ââu to lớn, thì người điều khiển luôn phải gắng sức
để với tới và thao tác trên các cơ cấu điều khiển nên nhanh chóng bò mệt mỏi, các thao tác sẽ
chậm và thiếu chính xác.
Nhân trắc học Ecgônômi với mục đích là nghiên cứu ngưỡng tương quan giữa người lao
động và các phương tiện lao động với yêu cầu đảm bảo sự thuận tiện nhất cho người lao

động khi làm việc để có thể đạt được năng suất lao động cao nhất và đảm bảo tốt nhất cho
sức khỏe người lao động.
- Những nguyên tắc Ecgônômi trong thiết kế hệ thống lao động
Chỗ làm việc là đơn vò nguyên vẹn nhỏ nhất của hệ thống lao động, trong đó có người
điều khiển, các phương tiện kó thuật (cơ cấu điều khiển, thiết bò thông tin, trang bò phụ trợ) và
đối tượng lao động.
Khoa Cơ Khí – Bộ môn Động lực 7 Tài liệu lưu hành nội bộ

HỒ ĐỨC TUẤN KỸ THUẬT AN TOÀN VÀ MÔI TRƯỜNG
Các đặc tính thiết kế các phương tiện kó thuật hoạt động cần phải tương ứng với khả năng
con người, dựa trên nguyên tắc:
+ Cơ sở nhân trắc học, cơ sinh, tâm sinh lí và những đặc tính khác của người lao động.
+ Cơ sở về vệ sinh lao động.
+ Cơ sở về an toàn lao động.
+ Các yêu cầu thẩm mó, kó thuật.
- Thiết kế không gian làm việc và phương tiện lao động.
+ Thích ứng với kích thước người điều khiển.
+ Phù hợp với tư thế của cơ thể con người, lực cơ bắp và chuyển động.
+ Có các tín hiệu, cơ cấu điều khiển, thông tin phản hồi.
- Thiết kế môi trường lao động.
Môi trường lao động cần phải được thiết kế và bảo đảm tránh được tác động có hại của
các yếu tố vật lí, hóa học, sinh học và đạt điều kiện tối ưu cho hoạt động chức năng của con
người.
- Thiết kế quá trình lao động
Thiết kế quá trình lao động nhằm bảo vệ sức khỏe và an toàn cho người lao động, tạo cho
họ cảm giác dễ chòu, thoải mái, và dễ dàng thực hiện mục tiêu lao động. Cần phải loại trừ sự
quá tải, gây nên bởi tính chất của công việc vượt quá giới hạn trên hoặc dưới của chức năng
hoạt động tâm sinh lí của người lao động.
d) Đánh giá và chứng nhận chất lượng về an toàn lao động và Ecgônômi đối với máy,
thiết bò sản xuất, chỗ làm việc và quá trình công nghệ

Theo tổ chức lao động quốc tế (ILO): Tai nạn lao động liên quan đến vận hành máy móc
chiếm 10% tổng con số thống kê.
Có tới 39% tai nạn lao động do máy móc gây nên, làm mất một phần, mất hoàn toàn khả
năng lao động hoặc gây chết người.
Ở nước ta việc áp dụng các yêu cầu, tiêu chuẩn Ecgônômi trong thiết kế, chế tạo máy
móc, thiết bò sản xuất chưa được quan tâm và đánh giá đúng mức.
Với tình trạng hiện tại: thiết bò máy móc cũ, thiếu đồng bộ, không đảm bảo các tiêu chuẩn
an toàn và Ecgônômi là tình hình phổ biến. Vì vậy nguy cơ gây tai nạn lao động và bệnh
nghề nghiệp đang đe dọa sức khỏe người lao động.
Việc nhập khẩu và chuyển giao công nghệ của nhiều nước khác nhau, gây cho người lao
động gánh chòu hậu quả, bệnh nghềø nghiệp, không bảo đảm an toàn và Ecgônômi.
- Phạm vi đánh giá về Ecgônômi và an toàn lao động đối với máy, thiết bò bao gồm:
+ An toàn vận hành: độ bền của các chi tiết quyết đònh độ an toàn, độ tin cậy, sự bảo đảm
tránh được sự cố, các chấn thương cơ học, tránh điện giật, chống cháy nổ, cũng như an toàn
khi vận chuyển, lắp ráp và bảo dưỡng.
+ Tư thế và không gian làm việc.
+ Các điều kiện nhìn rõ ban ngày và ban đêm.
+ Chòu đựng về thể lực: chòu đựng động và tónh đối với tay, chân và các bộ phận khác của
cơ thể.
Khoa Cơ Khí – Bộ môn Động lực 8 Tài liệu lưu hành nội bộ

HỒ ĐỨC TUẤN KỸ THUẬT AN TOÀN VÀ MÔI TRƯỜNG
+ Đảm bảo an toàn đối với các yếu tố có hại phát sinh bởi máy móc, thiết bò công nghệ,
cũng như môi trường xung quanh: bụi, khí, siêu âm, hơi nước, trường điện từ, vi khí hậu, tiếng
ồn rung động, các tia bức xạ
+ Những yêu cầu về thẩm mó, bố cục không gian, sơ đồ chỉ bảo, tạo dáng, máu sắc.
+ Những yêu cầu về an toàn và vệ sinh lao động ở mỗi quốc gia thường được thành lập hệ
thống chứng nhận và cấp dấu chất lượng về an toàn và Ecgônômi đối với thiết bò, máy móc.
9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

Khoa Cơ Khí – Bộ môn Động lực 1 Tài liệu lưu hành nội bộ

HỒ ĐỨC TUẤN KỸ THUẬT AN TOÀN VÀ MÔI TRƯỜNG
Chương 3
VỆ SINH LAO ĐỘNG

3.1. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ VỆ SINH LAO ĐỘNG:
Vệ sinh lao đôïng có một ý nghóa rất lớn trong công tác bảo hộ lao động nhằm duy trì
sức khỏe cho công nhân và tăng năng suất lao động.
Vệ sinh lao động không chỉ đơn thuần là vấn đề sạch sẽ nơi làm việc, máy móc, thiết
bò, (làm trong lành bầu không khí) mà nó còn có ý nghóa bao quát hơn, đó là: “Khoa học
nghiên cứu ảnh hưởng của các điều kiện sản xuất đối với cơ thể và sức khỏe của con người,
đề ra các biện pháp vệ sinh, phòng ngừa nhằm đảm bảo điều kiện lao động tốt cho công
nhân”.
3.1.1. Tác hại của bệnh nghề nghiệp:
Yêu cầu mỗi công nhân, cán bộ kỹ thuật, cán bộ quản lý xí nghiệp phải hiểu rõ tác hại
của bêänh nghề nghiệp và biện pháp đề phòng.
Bệnh nghề nghiệp làm cho sức khỏe của công nhân giảm dần, nhiều khi không thấy nguy
nên có khi ít được quan tâm khắc phục.
Tùy theo điều kiện sản xuất mà tác hại của bệnh nghề nghiệp ở các dạng khác nhau:
 Làm việc trong đều kiện thiếu ánh sáng  có thể dẫn đến thao tác nhầm lẫn  gây chấn
thương. Mặt khác, làm việc trong điều kiện lâu dài như vậy, mắt phải điều tiết nhiều 
tổn thương thò giác. Làm việc trong điều kiện không đủ ánh sáng dễ tạo ra phế phẩm,
năng suất thấp, dễ xảy ra tai nạn lao động.
 Làm việc trong điều kiện tư thế bất lợi kéo dài: Đứng hay ngồi liên tục đều có hại.
 Tư thế đứng liên tục: bất lợi cho sự tuần hoàn tónh mạch, máu bò ứ ở chân, làm cho
tónh mạch dãn dài ra, có hình uốn khúc và nổi xanh  làm việc chóng mệt mỏi.
Ở nữ, tư thế đứng và mang vác nặng làm tăng áp lực ở bụng, làm yếu các cơ và gân đáy
xương chậu. Do đó, có thể gây chứng sa âm đạo, dạ con, làm thay đổi vò trí của dạ con (số
phụ nữ làm việc đứng mắc bệnh dạ con quẹo ra sau nhiều gâùp 3 lần so với phụ nữ ngồi). Bởi
vậy, phụ nữ làm việc ở tư thế ngồi là thích hợp.
 Tư thế làm việc ngồi: hợp lý hơn đứng nhưng nếu ngồi trong tư thế gò bó (thân không
có chỗ tựa, cánh tay và chân không có chỗ tì) thì sẽ chóng mệt. Ngồi xổm liên tục
bụng sẽ bò ép  dẫn đến lòi dom.
Tư thế ngồi bất động  gây ứ đọng máu tónh mạch ở bụng  đau bụng táo bón. Ở nữ,
máu ứ đọng cơ quan sinh dục  dễ đau kinh, ( và tác hại nặng hơn: chứng rách màng hồi

âm khi đẻ, do các cơ ở đáy xương chậu bò yếu).
Để khắc phục tư thế có hại, cần tìm mọi cách xen kẽ lao động đứng và ngồi, sửa chữa các
tư thế bất động bằng việc tập thể dục giữa giờ lao đôïng.
 Làm việc trong điều kiện vệ sinh kém, nhiều bụi dẫn đến tác hại:
 Ô nhiễm phổi  giảm khả năng hô hấp.
 Tổn thương thò giác.
Khoa Cơ Khí – Bộ môn Động lực 2 Tài liệu lưu hành nội bộ

HỒ ĐỨC TUẤN KỸ THUẬT AN TOÀN VÀ MÔI TRƯỜNG
 Chống mệt mỏi, năng suất thấp.
 Bụi bám vào da  ngứa ngáy khó chòu, sinh bệnh ngoài da.
 Làm việc trong điều kiện có tiếng động mạnh: tác hại đến màng nhó, dễ sinh bệnh nghễng
ngãng, “nặng tai”.
Tai người tiếp nhận âm thanh có tần số 16 – 20000Hz. Nhạy cảm với âm thanh 1000 – 4000
Hz. Tiếng ồn ảnh hưởng:
 Mệt mỏi.
 Mạch đâïp của tim, nhòp thở nhanh.
 Huyết áp tăng.
 Kém tập trung tư tưởng.
 Điếc tai.
 Làm việc trong điều kiện môi trường bò nhiễm hóa chất, như các chất độc: hơi chì, thủy
ngân, Mangan, CO, SO
2
, CL
2
, xăng dầu  sự xâm nhập với lượng nhỏ nhưng liên tục
 làm hủy hoại cơ thể, sức lao động giãm sút.
 Làm việc trong điều kiện môi trường khí tượng không bình thường  có hại đến sức
khỏe và năng suất lao động.
Môi trường khí tượng bao gồm: nhiệt độ, độ ẩm, bức xạ nhiệt, tốc độ chuyển động của

không khí.
“ Nhiệt độ cao quá hoặc thấp quá, khí tượng quá khô hoặc ẩm, tốc độ không khí quá lớn
đều coi là điều kiện khí tượng có hại”
“Người ta đã xác đònh được điều kiện tốt đối với cảm giác và khả năng lao động của con
người ở t
o
= 12-24
o
C, độ ẩm không khí 40 – 60 % và tốc độ chuyển động của không khí là 1,5
m/s”.
3.1.2. Các biện pháp đề phòng tác hại của bệnh nghề nghiệp:
a) Biện pháp kỹ thuật công nghệ:
Cải tiến kỹ thuật  cơ giới hóa, tự động hóa, giải phóng công nhân khỏi các công việc
nặng nhọc, hạn chế tác hại của bệnh nghề nghiệp.
Xây dựng qui trình sản xuất hợp lý, tư thế làm việc phù hợp.
Dùng chất ít độc thay thế cho chất có độc tính cao trong sản xuất.
b) Biện pháp kỹ thuật vêï sinh:
Thông gió, chống ồn.
Chiếu sáng, chống nóng.
Hạn chế bụi, hơi độc.
c) Biện pháp phòng hộ cá nhân:
Đây là một biện pháp hỗ trợ nhưng trong nhiều trường hợp, khi các biện pháp cải tiến
kỹ thuật công nghệ, biện pháp kỹ thuật vệ sinh chưa thực hiện được thì biện pháp này
đống vai trò chủ yếu trong việc đảm bảo an toàn cho công nhân trong sản xuất và phòng
bệnh nghề nghiệp.
Dựa theo tính chất độc hại trong sản xuất, mỗi công nhân sẽ được trang bò một dụng cụ
phòng hộ thích hợp.
d) Biện pháp tổ chức lao động khoa học:
Cải thiện điều kiện lao động cho  công nhân
tăng năng suất lao động.

Khoa Cơ Khí – Bộ môn Động lực 3 Tài liệu lưu hành nội bộ

HỒ ĐỨC TUẤN KỸ THUẬT AN TOÀN VÀ MÔI TRƯỜNG
Bố trí sản xuất, phân công hợp lý. Điều hòa trong lao động. Bảo đảm thời gian nghỉ
ngơi thích đáng cho công nhân.
Bảo đảm cho người công nhân có những điều kiện phù hợp với tính chất lao động.
Bảo đảm cho người công nhân hứng thú trong công việc.
e) Biện pháp y tế bảo vệ sức khỏe:
Khám tuyển và khám đònh kỳ sức khỏe công nhân. Hướng dẫn công nhân tập luyện
để giữ gìn, hồi phục sức khỏe, duy trì khả năng lao đôïng.
Thường xuyên kiểm tra vệ sinh an toàn lao đôïng.
Bảo đảm khẩu phần ăn cho công nhân đủ năng lượng tiêu phí cho lao đôïng.
3.1.3. Các biến đổi sinh lý của cơ thể trong lao động:
Trong sản xuất, có nhiều hình thái lao động khác nhau, nhiều nghề nghiệp khác nhau.
Nhưng nghề nào cũng vậy, tính chất lao động đều bao hàm ba mặt:
 Lao động thể lực: bốc vác, quai búa,…
 Lao động não lực: Nghiên cứu, tính toán,…
 Lao động căng thẳng về thần kinh, tâm lý: là loại lao động đơn điệu, đều đều, gây
hưng phấn quá mức ở một khu giác quan nhất đònh như thò giác, thính giác hay gây
mệt mỏi về tâm lý (như lái xe,…).
Để đánh giá mức độ nặng nhọc của lao động thể lực người ta dùng chỉ số tiêu hao
năng lượng. Tiêu hao năng lượng trong lao động càng cao, cường độ lao động càng nặng.
Tiêu hao năng lượng ở các loại lao động khác nhau:
Bảng 3.1
Cường độ lao động
Tiêu hao năng lượng
Nghề tương ứng
Kcal/phút
Kcal/24h

Lao động nhẹ
2.5
2300-3000
Giáo viên, thầy thuốc, mậu dòch
Lao động trung bình
2.5-5
3100-3900
Thợ nguội, dệt, nhổ mạ.
Lao động nặng
5-10
4000-4500
Thợ khuân vác, thợ mỏ, gánh
nặng.

Khi lao động nặng, cơ thể cần nhiều ô xy nên hệ thống hô hấp, tuần hoàn họat động
mạnh.
 Nhòp thở bình thường 16-18 lần/phút tăng 30-40 lần/phút.
 Lượng không khí ở phổi bình thường từ 6-8 lít/phút tăng lên đến 60 lít/phút, hoặc
hơn.
 Nhòp tim từ 60-70 lần/phút tăng lên 90-150 lần/phút. Dung lượng tim từ 3-5 lít/phút
tăng lên 20-30 lít/phút.
 Thân nhiệt tăng. Để cân bằng nhiệt, cơ thể tiết mồ hôi hạ thấp nhiệt độ.
Làm việc căng thẳng hoặc kéo dài làm cho cơ thể mệt mỏi  năng suất lao động
thấp  thao tác kỹ thuật dễ sai sót  hay xãy ra tai nạn lao động.
Bởi vậy, việc lao động kết hợp với nghỉ ngơi đúng mức sẽ duy trì khả năng lao động
lâu dài và hạn chế tai nạn lao động có thể xãy ra.