luận án tiến sĩ y học nghiên cứu hiệu quả dinh dưỡng của dung dịch cao năng lượng tự chế nuôi dưỡng sớm qua ống thông dạ dày cho bệnh nhân nặng tại bệnh viện trung ương huế

B

GIÁO D C VÀ ðÀO T O - B

QU C PHÒNG

H C VI N QUÂN Y

VŨ TH B C HÀ

NGHIÊN C U HI U QU DINH DƯ NG C A DUNG D CH
CAO NĂNG LƯ NG T
QUA

CH NUÔI DƯ NG S M

NG THÔNG D DÀY CHO B NH NHÂN N NG
T I B NH VI N TRUNG ƯƠNG HU

LU N ÁN TI N SĨ Y H C

HÀ N I 2010


B

GIÁO D C VÀ ðÀO T O - B

QU C PHÒNG

H C VI N QUÂN Y

VŨ TH B C HÀ

NGHIÊN C U HI U QU DINH DƯ NG C A DUNG D CH
CAO NĂNG LƯ NG T
QUA

CH NUÔI DƯ NG S M

NG THÔNG D DÀY CHO B NH NHÂN N NG
T I B NH VI N TRUNG ƯƠNG HU

Chuyên ngành:

Dinh dư ng ti t ch

Mã s :

62 72 73 01

LU N ÁN TI N SĨ Y H C

Ngư i hư ng d n khoa h c :
1. PGS.TS. Nguy n Thanh Chò
2. GS. TS. Ph m Như Th

HÀ N I 2010


L I CAM ðOAN

Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên c u c a riêng tơi.
Các s li u nêu trong lu n án là trung th c.
Nh ng k t lu n khoa h c c a lu n án chưa t ng đư c ai cơng b trong
b t kỳ cơng trình nào khác.

TÁC GI LU N ÁN

VŨ TH B C HÀ


L I C M ƠN
Hồn thành đư c b n lu n án này tơi đã nh n đư c s giúp đ , h
tr chân tình và có hi u qu c a r t nhi u cá nhân và t p th , c a các th y
cô giáo, các b n ñ ng nghi p g n xa.
Trư c tiên tơi xin bày t lịng bi t ơn sâu s c t i ð ng u , Ban Giám
đ c, phịng Sau đ i h c- H c vi n Quân Y, ð ng u , Ban Giám ñ c B nh
vi n Trung ương Hu ñã t o ñi u ki n thu n l i cho tôi h c t p và th c hi n
đ tài nghiên c u.
Tơi xin đ c bi t cám ơn PGS.TS. Nguy n Thanh Chò - Ch nhi m B
môn Dinh dư ng H c vi n Quân Y và GS.TS. Ph m Như Th - nguyên Giám
ñ c B nh vi n Trung ương Hu , nh ng ngư i th y đã nhi t tình hư ng d n,
giúp đ tơi trong su t th i gian nghiên c u và hoàn thành b n lu n án này.
Tôi xin vô cùng cám ơn PGS.TS. Tr n Văn T p - nguyên ch nhi m
B môn Dinh dư ng H c vi n Quân Y ñã t n tình đ ng viên, giúp đ và có
nhi u ý ki n đóng góp q báu giúp tơi trong q trình nghiên c u và hồn
thành lu n án.
Tôi xin chân thành cám ơn các nhà khoa h c, các th y, các cơ và các
đ ng nghi p đã chia s và có nhi u ý ki n đóng góp giúp đ tơi trong th i
gian th c hi n đ tài nghiên c u.
Tơi xin chân thành c m ơn các b n ñ ng nghi p khoa Dinh dư ng,

Ban Giám ñ c Trung tâm Huy t h c truy n máu, t p th khoa C p c u H i
s c, t p th khoa Sinh hoá, t p th khoa Ch ng nhi m khu n, phòng K
ho ch t ng h p b nh vi n Trung ương Hu ñã dành nhi u th i gian và cơng
s c giúp đ tơi trong th i gian th c hi n đ tài nghiên c u.


Tôi luôn ghi nh công ơn c a m i thành viên trong gia đình cha, m ,
ch ng, con, anh, ch , em tơi đã chia s , đ ng viên h tr tơi đ tơi n tâm
h c t p, nghiên c u và hoàn thành b n lu n án này.
Cu i cùng tơi xin có l i c m ơn ñ n các b nh nhân và gia đình b nh
nhân trong nghiên c u này.

Hà n i, ngày 19 tháng 5 năm 2010
TÁC GI LU N ÁN

VŨ TH B C HÀ


CÁC CH

VI T T T VÀ KÝ HI U TRONG LU N ÁN

A

Age - Tu i

AF

Activities Factor - Y u t ho t ñ ng

Alb

Albumin

BEE

Basal Energy Expenditure - Nhu c u năng lư ng cơ b n

BMI

Body Mass Index - Ch s kh i cơ th

BN

B nh nhân

CHO

Cholesterol

g/l

gam/lít

H

Hight - Chi u cao

HDL

High Density Lipoprotein

ht

Huy t thanh

IDI

International Diabet Institude - Vi n nghiên c u ðái tháo ñư ng
qu c t

IF

Injury Factor - Y u t t n thương

Kcal

Kilocalo

Kg

Kilogam

LDL

Low Density Lipoprotein

MCT

Medium Chain Triglycerid - Triglycerid m ch v a

mOsm

miliosmol

NC1

Nhóm nghiên c u 1

NC2

Nhóm nghiên c u 2

NðC

Nhóm đ i ch ng

NDOT

Ni dư ng ng thông

SLDD

S lư ng dung d ch


TBMMN Tai bi n m ch máu não
TF

Thermal Factor - Y u t nhi t đ

TG

Triglycerid

tp

Tồn ph n

W

Weitgh - Tr ng lư ng cơ th


M CL C
Trang
Trang ph bìa
L i cam đoan
M cl c
Các ch vi t t t và ký hi u trong lu n án
Danh m c b ng
Danh m c các bi u ñ
Danh m c các sơ ñ
Danh m c các nh
ð TV Nð

1

Chương 1: T NG QUAN TÀI LI U

3

1.1. Vai trò và nhu c u các ch t dinh dư ng ñ i v i b nh
3

nhân n ng
1.1.1. Vai trị c a dinh dư ng trong đi u tr b nh nhân n ng

3

1.1.2. Nhu c u các ch t dinh dư ng cho b nh nhân c n dinh
dư ng h tr
1.2. Các phương pháp h tr

9
dinh dư ng cho b nh nhân

trong b nh vi n

11

1.2.1. Ni dư ng qua đư ng tĩnh m ch

12

1.2.2. Ni dư ng qua đư ng tiêu hố

14

1.3. Các ch ñ ăn nuôi dư ng cho b nh nhân trong b nh

vi n

25

1.3.1. Ch ñ ăn l ng tinh khi t (Clear liquid diets) ch a m t
lư ng ít khơng đ y đ ch t dinh dư ng

25


1.3.2. Ch ñ ăn l ng ñ y ñ ch t dinh dư ng (Full liquid
diets)

25

1.3.3. Ch ñ ăn nghi n/xay nhuy n (Pureed diets)

26

1.3.4. Ch ñ ăn m m nh (Mechanical soft diets)

26

1.3.5. Ch ñ ăn m m (Soft diets)

26

1.3.6. Ch đ ăn thơng thư ng (Regular or General diets)

26

1.3.7. Ch ñ ăn ñư c ch p nh n (Diet as tolerated)

27

1.4. Các công th c dung d ch ni dư ng qua ng thơng

27

1.4.1. Nh ng đ c tính c a cơng th c ni ăn qua ng thơng

27

1.4.2. Cơng th c chu n

30

1.4.3. Cơng th c đ c bi t

31

1.5. M t s s n ph m có th ch bi n thành dung d ch ni
ăn qua ng thơng hi n có t i Vi t nam

31

1.5.1. Ensure

31

1.5.2. Berlamin

32

1.5.3. Enplus

32

1.5.4. Calo Sure

32

1.6. M t s y u t

nh hư ng ñ n dinh dư ng h tr cho

b nh nhân n ng trong b nh vi n

33

Chương 2: ð I TƯ NG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN
C U

34

2.1. Phương pháp xây d ng công th c, quy trình ch bi n
s n ph m dung d ch cao năng lư ng t ch t các th c
ph m thư ng dùng, s n có t i Vi t Nam

34

2.1.1. Cách l a ch n các lo i th c ph m Vi t Nam ñ ch bi n
dung d ch trong nghiên c u
2.1.2. Phương pháp thi t k xây d ng công th c

34
39


2.1.3. Phương pháp thi t k xây d ng quy trình k thu t ch
bi n dung d ch ni dư ng qua ng thông

40

2.2. ð i tư ng nghiên c u

44

2.3. Ch t li u nghiên c u

44

2.3.1. Dung d ch cao năng lư ng t ch t i b nh vi n Trung
ương Hu

44

2.3.2. S n ph m dinh dư ng Calo Sure

45

2.3.3. D ng c nuôi dư ng và cân ño b nh nhân

46

2.4. Phương pháp nghiên c u

49

2.4.1. Thi t k nghiên c u

49

2.4.2. Phương pháp ni dư ng

52

2.4.3. Các ch tiêu theo dõi và đánh giá

53

2.5. X lý s li u nghiên c u
Chương 3 : K T QU NGHIÊN C U

59
62

3.1. K t qu xây d ng cơng th c và quy trình ch bi n dung
d ch cao năng lư ng t ch t các th c ph m thư ng
dùng có s n

Vi t Nam

3.1.1. Công th c và thành ph n dinh dư ng c a dung d ch

62
62

3.1.2. Quy trình k thu t ch bi n dung d ch nuôi dư ng qua
ng thông
3.1.3. K t qu c m quan c a dung d ch

66
69

3.1.4. M t s vi khu n ch đi m đ i v i an tồn v sinh c a
dung d ch
3.1.5. Giá tr dinh dư ng và kinh t c a s n ph m
3.2. ð c ñi m c a b nh nhân nghiên c u khi nh p vi n
3.2.1. Gi i tính

71
72
73
73


3.2.2. Tu i

74

3.2.3. Phân lo i b nh

74

3.2.4. Các bi u hi n b nh lý trên lâm sàng và c n lâm sàng

75

3.3. ðánh giá tình tr ng dinh dư ng c a b nh nhân trư c
khi nuôi dư ng qua ng thông

77

3.4. Hi u qu dinh dư ng c a dung d ch nghiên c u trên
b nh nhân đư c ni dư ng qua ng thơng trong th i
gian n m vi n t i b nh vi n Trung ương Hu
3.4.1. ðánh giá s dung n p kh u ph n ăn c a b nh nhân

81
81

3.4.2. ðánh giá s thay đ i tình tr ng dinh dư ng c a b nh
nhân sau khi nuôi dư ng qua ng thông
Chương 4: BÀN LU N

85
97

4.1. Nh ng ñ c ñi m n i tr i c a dung d ch t ch b ng th c

ph m đ a phương ni dư ng qua ng thông d dày cho
b nh nhân n ng

97

4.1.1. Công th c và thành ph n dinh dư ng c a dung d ch t
ch
4.1.2. Quy trình k thu t thao tác ch bi n dung d ch

97
101

4.1.3. ðánh giá v c m quan và v sinh an toàn th c ph m c a
dung d ch t ch
4.1.4. ðánh giá s ti n ích và hi u qu kinh t c a s n ph m
4.2. ðánh giá b nh nhân trư c khi can thi p
4.2.1. ð c ñi m chung v ñ i tư ng nghiên c u

101
105
107
107

4.2.2. Các bi u hi n lâm sàng và xét nghi m c n lâm sàng liên
quan ñ n dinh dư ng

108

4.2.3. ðánh giá tình tr ng dinh dư ng trư c khi nuôi dư ng
qua ng thông

110


4.3. Hi u qu nuôi dư ng qua ng thông cho b nh nhân
113

n ng c a dung d ch t ch
4.3.1. S dung n p kh u ph n ăn trong th i gian nuôi dư ng

113

4.3.2. S thay ñ i tình tr ng dinh dư ng c a b nh nhân sau
ni dư ng

114

4.4. Tính kh thi c a dung d ch t ch b ng th c ph m đ a
phương ni dư ng qua ng thơng d dày

122

K T LU N

125

KHUY N NGH

128

DANH M C CÁC BÀI BÁO C A TÁC GI

ðà CÔNG B

V

NGHIÊN C U

N I DUNG CH

Y U VÀ K T QU

129

C A LU N ÁN

130

TÀI LI U THAM KH O

143

PH L C


DANH M C B NG
B ng
2.1

Tên b ng

Trang

Thành ph n dinh dư ng trong 100 gam m i lo i th c
ph m s d ng trong nghiên c u

2.2

ðánh giá s s t gi m cân n ng theo Blackburn

2.3

37-38

K t qu các xét nghi m ch s lipid máu lúc đói c a
ngư i bình thư ng

3.1

56

58

Cơng th c và thành ph n các ch t dinh dư ng cung c p
năng lư ng trong 1.000 ml dung d ch t ch nuôi dư ng
qua ng thông

3.2

62

So sánh tính cân đ i kh u ph n ăn c a các ch t dinh
dư ng trong công th c nghiên c u v i đ c tính cơ b n
c a công th c nuôi dư ng qua ng thơng

3.3

Hàm lư ng các khống ch t trong 1.000 ml dung d ch t
ch nuôi dư ng qua ng thông

3.4

65

T l b nh nhân b t c ng thông khi s d ng dung d ch
t ch

3.6

64

Hàm lư ng các vitamin trong 1.000 ml dung d ch t ch
nuôi dư ng qua ng thông

3.5

63

71

K t qu ki m tra vi sinh trong s n ph m cao năng lư ng
sau khi ch bi n và các m u lưu trong th i gian nghiên
c u

3.7

71

So sánh thành ph n các ch t dinh dư ng c a dung d ch t
ch v i các s n ph m nh p ngo i vào th i ñi m nghiên
c u

3.8

72

So sánh giá thành c a dung d ch t ch v i các s n ph m
nh p ngo i vào th i ñi m nghiên c u

73


B ng

Tên b ng

3.9

Tu i trung bình c a các nhóm

3.10

Trang

T l b nh nhân có các tri u ch ng b nh lý trên lâm sàng
trong th i gian ñi u tr

3.11

74

75

T l b nh nhân có bi u hi n b nh lý trên xét nghi m c n
lâm sàng trư c khi nuôi dư ng qua ng thơng

76

3.12

Tình tr ng dinh dư ng c a b nh nhân theo BMI

77

3.13

Cân n ng trung bình c a b nh nhân theo nhóm và theo
tình tr ng dinh dư ng th i đi m trư c khi ni dư ng
qua ng thông

3.14

Các ch s protein máu và albumin huy t thanh trung
bình c a 3 nhóm trư c khi nuôi dư ng qua ng thông

3.15

81

ðánh giá kh năng ăn vào c a b nh nhân khi nuôi dư ng
qua ng thông

3.19

80

S lư ng dung d ch nuôi dư ng cho b nh nhân qua ng
thông

3.18

79

T l b nh nhân thi u dinh dư ng theo albumin huy t
thanh trư c khi nuôi dư ng qua ng thông

3.17

79

T l b nh nhân thi u dinh dư ng theo protein máu tồn
ph n trư c khi ni dư ng qua ng thơng

3.16

78

82

Trung bình năng lư ng và thành ph n dinh dư ng chính
c a kh u ph n ăn qua ng thông cho BN/ ngày

82

3.20

Th i gian nuôi ăn qua ng thơng

83

3.21

Các tri u ch ng tiêu hố liên quan ñ n th c ăn trong th i
gian nuôi

3.22

84

Thay ñ i cân n ng trung bình c a b nh nhân sau ni

dư ng qua ng thơng theo nhóm

85


B ng

Tên b ng

3.23

Trang

Thay ñ i cân n ng trung bình c a b nh nhân thi u năng
lư ng trư ng di n sau nuôi dư ng qua ng thơng theo
nhóm

3.24

86

Thay đ i cân n ng trung bình c a b nh nhân th a cân sau
nuôi dư ng qua ng thơng theo nhóm

3.25

Thay đ i cân n ng trung bình c a b nh nhân có BMI
bình thư ng sau ni dư ng qua ng thơng theo nhóm

3.26

87

88

T l b nh nhân thi u năng lư ng trư ng di n có thay đ i
tr ng lư ng cơ th sau ni dư ng qua ng thơng theo
nhóm

3.27

89

T l b nh nhân th a cân có thay đ i tr ng lư ng cơ th
sau nuôi dư ng qua ng thơng theo nhóm

3.28

T l b nh nhân có BMI bình thư ng thay đ i tr ng
lư ng cơ th sau nuôi dư ng qua ng thông theo nhóm

3.29

90

ðánh giá tình tr ng dinh dư ng c a b nh nhân theo BMI
sau nuôi dư ng qua ng thơng

3.30

90

91

Thay đ i các ch s Protein máu và Albumin huy t thanh
trung bình c a 3 nhóm trư c và sau khi ni dư ng qua
ng thơng

3.31

S

thay đ i t

92
l

b nh nhân thi u dinh dư ng theo

albumin huy t thanh sau khi nuôi dư ng qua ng thông
3.32

Thay ñ i các ch s Lipid máu trung bình c a 3 nhóm
trư c và sau khi ni dư ng qua ng thông

3.33

94

95

T l b nh nhân b r i lo n các ch s lipid máu sau khi
nuôi dư ng qua ng thông

96


DANH M C CÁC BI U ð
Bi u ñ

Tên bi u đ

3.1

Phân b b nh nhân theo gi i

các nhóm

3.2

Ch n đốn lâm sàng

3.3

Trang

73

S thay đ i t l b nh nhân thi u dinh dư ng theo

74

protein máu toàn ph n sau khi nuôi dư ng qua ng
93

thông
3.4

So sánh t

l

b nh nhân thi u dinh dư ng theo

albumin huy t thanh trư c và sau khi nuôi dư ng qua
ng thông

94


DANH M C CÁC SƠ ð

Hình

Tên hình

Trang

1.1

M i liên quan gi a dinh dư ng và nhi m khu n

4

1.2

Cơ ch tác d ng c a glutamin trên b nh nhân n ng

9

2.1

Sơ ñ thi t k nghiên c u

3.1

Quy trình ch bi n dung d ch ni dư ng qua ng
thông

51

68

DANH M C CÁC NH
nh

Tên nh

Trang

2.1.

H p s n ph m dinh dư ng Calo Sure

46

2.2

Chai ñ ng dung d ch nuôi dư ng

46

2.3

Dây nuôi ăn

47

2.4

Sonde d dày

47

2.5

Giư ng cân b nh nhân

48

2.6

ð ng h theo dõi cân n ng c a giư ng cân b nh nhân

48

2.7

Nuôi dư ng b nh nhân b ng phương pháp bơm tr c
ti p theo b a qua ng thông (bolus)

48


1

ð TV Nð
Nuôi dư ng qua ng thông là m t phương pháp thư ng ñư c s d ng
ñ h tr dinh dư ng cho b nh nhân n ng

các b nh vi n [26],[32]. ðây là

gi i pháp h u hi u giúp b o v ch c năng ñư ng ru t, t bào lympho t i ru t
đư c duy trì t t hơn, gi m nguy cơ nhi m trùng, phù h p v i sinh lý hơn, an
tồn và ít bi n ch ng hơn so v i ni dư ng đư ng tĩnh m ch, vì v y nó
thư ng đư c ưu tiên ch n l a đ ni dư ng b sung ho c thay th cho
phương pháp nuôi dư ng qua ñư ng mi ng khi phương pháp này b h n ch
ho c không th th c hi n ñư c trong khi ñư ng tiêu hóa v n cịn ho t đ ng
[26],[32],[49],[99],[103].
ði u quan tr ng đ i v i phương pháp nuôi dư ng qua ng thông là ph i

ch n lo i th c ăn phù h p, ñáp ng ñư c nhu c u v nư c và ch t lư ng các
ch t dinh dư ng c n thi t, ñ m b o v sinh an toàn th c ph m và khơng làm
t c ng thơng trong su t q trình ni dư ng [32],[103]. Do đó các th c ăn
có ñ m ñ năng lư ng ≥ 1Kcal/ 1ml thư ng đư c ch n dùng đ ni dư ng
b nh nhân nh m ñáp ng nhu c u ñi u tr [89],103],[104].
T i nhi u nư c trên th gi i đã có r t nhi u s n ph m thương m i d ng
dung d ch có ñ m ñ năng lư ng như trên ñ nuôi dư ng qua ng thông cho
b nh nhân.
Vi t Nam, trong nh ng năm g n đây có m t s s n ph m dinh dư ng
nh p ngo i có th pha ch thành dung d ch ni dư ng qua ng thơng, đư c
m t s b nh vi n l n s d ng. Tuy nhiên nh ng s n ph m này thư ng có giá
ñ t, chưa phù h p v i ñi u ki n kinh t c a ña s b nh nhân Vi t Nam nên
không th s d ng r ng rãi cho m i b nh nhân n m ñi u tr t i b nh vi n.
T i m t s ñơn v h i s c c p c u

các b nh vi n, bác sĩ ñi u tr ñã c

g ng hư ng d n ngư i nhà b nh nhân ch bi n th c ăn ñ s d ng cho b nh


2

nhân ăn qua ng thông nhưng v ch t lư ng khơng đáp ng đư c u c u
ni dư ng b nh lý vì đ m đ năng lư ng th p và thư ng hay làm t c ng
thông trong khi nuôi dư ng. Vi c ch bi n m t dung d ch nuôi dư ng cho
b nh nhân ăn qua ng thơng có đ m đ năng lư ng ≥ 1kcalo/ 1ml, ñáp ng
ñư c yêu c u ñi u tr , ñ m b o v sinh và giá thành th p phù h p v i ñi u
ki n kinh t c a ñ i đa s b nh nhân v n đang cịn là m t khó khăn cho h u
h t các b nh vi n trong toàn qu c.
Nh m s d ng nh ng th c ph m t nhiên, s n có, thư ng đư c dùng

làm th c ăn thông thư ng t i h u h t các đ a phương

Vi t Nam, giá bình

dân, nhi u ch t dinh dư ng như g o, ñ u xanh, tr ng gà, d u ăn và m m c a
h t qu như giá ñ , là m t th c ph m giàu ch t ch ng oxy hố và trong
thành ph n cịn có ch a s n m t s men như proteaza, amylaza ... ñ nghiên
c u ch bi n m t dung d ch ni dư ng qua ng thơng, đáp ng đư c nhu
c u dinh dư ng ñi u tr cho b nh nhân n ng và có th đưa vào s d ng r ng
rãi t i các b nh vi n trong tồn qu c, chúng tơi ti n hành ñ tài.
“Nghiên c u hi u qu dinh dư ng c a dung d ch cao năng lư ng
t ch nuôi dư ng s m qua ng thông d dày cho b nh nhân n ng t i
B nh vi n Trung ương Hu ”
M c tiêu c a đ tài:
1.

Xây d ng cơng th c và quy trình ch bi n dung d ch cao năng
lư ng t ch t các th c ph m thư ng dùng, có s n

2.

Vi t Nam .

ðánh giá hi u qu dinh dư ng c a dung d ch nghiên c u trên b nh
nhân đư c ni dư ng qua ng thông trong th i gian n m vi n t i
B nh vi n Trung ương Hu .


3

CHƯƠNG 1
T NG QUAN TÀI LI U
1.1. Vai trò và nhu c u các ch t dinh dư ng ñ i v i b nh nhân n ng
1.1.1. Vai trò c a dinh dư ng trong ñi u tr b nh nhân n ng

- nh hư ng c a tình tr ng dinh dư ng ñ n b nh lý
Vai trị c a dinh dư ng trong đi u tr b nh ñã ñư c bi t ñ n t lâu. Dinh
dư ng đi u tr khơng nh ng có tác d ng tr c ti p t i căn nguyên gây b nh và
căn nguyên sinh b nh như ñ i v i các b nh nhi m khu n, ng đ c th c ăn,
hơn mê do urê huy t cao, thi u vitamin, suy dinh dư ng, tai bi n do xơ v a
ñ ng m ch... mà cịn nh m nâng cao s c đ kháng chung c a cơ th ch ng
l i b nh t t [21],[22].
Dinh dư ng cịn có nh hư ng ñ n các cơ ch ñi u hòa th n kinh th
d ch. S r i lo n c a cơ ch đi u hịa này nh hư ng đ n quá trình di n bi n
c a b nh và thư ng gây ra các r i lo n ch c năng

m t s cơ quan và h cơ

quan kèm theo các thay ñ i cơ th h c [20],[21],[41].
T

năm 1935 Cuthbertson [33],[117] ñã ch ra các t n thương, các

nhi m trùng gây hi n tư ng tăng thoái bi n protein, tiêu hu kh i cơ trong
cơ th d n ñ n suy dinh dư ng.
Rhoads- Alexander [33],[117] nh n th y b nh nhân ngo i khoa b thi u
dinh dư ng do các t n thương trư c ph u thu t, các r i lo n h u ph u stress
liên quan ñ n ph u thu t (can thi p ph u thu t, gây mê là các stress ñ i v i
cơ th ) tình tr ng dinh dư ng b t n thương do b nh lý, ch n thương, các can
thi p n i ngo i khoa ngay c trên b nh nhân có tình tr ng dinh dư ng t t

trư c đó.


4

Scrimshaw và c ng s [33],[40],[117] ñã ñưa ra khái ni m v tác d ng
c ng hư ng gi a thi u h t dinh dư ng và t n thương h th ng mi n d ch và
s cân b ng gi a các y u t Dinh Dư ng - Kh năng mi n d ch - Các b nh
nhi m khu n.
M i liên quan gi a tình tr ng dinh dư ng v i các nhi m khu n theo hai
chi u:
M t m t, thi u dinh dư ng làm gi m s c ñ kháng c a cơ th .
M t khác, các nhi m khu n làm suy s p thêm tình tr ng suy dinh dư ng
s n có. ðó là m t vòng xo n lu n qu n như sau:

L−ỵng chÊt dinh d−ìng hÊp thu thÊp

KÐm ngon miƯng
ChÊt dinh dỡng hao hụt
Hấp thu kém
Chuyển hóa rối loạn

Cân nặng giảm
Tăng trởng kém
Giảm miễn dịch
Tổn thơng niêm mạc

Tần suất mắc bệnh
Mức ®é m¾c bƯnh
Møc ®é kÐo d i cđa bƯnh

Hình 1.1 : M i liên quan gi a dinh dư ng và nhi m khu n
*Ngu n: Dinh dư ng lâm sàng, (2000) [40]


5

Nghiên c u c a Studley [32],[90],[117] cho th y nhóm b nh nhân s t
cân tr m tr ng trư c ph u thu t loét d dày b t vong 33% cao hơn h n so
v i 3% t vong

nhóm sút cân khơng đáng k .

D a vào các ch s như albumin, transferrin huy t thanh, gi m ph n ng
quá m n, Mullen và c ng s [32],[90],[117] đã ch ng minh đư c tình tr ng
thi u h t dinh dư ng tăng t 2-5 l n các bi n ch ng. ð i v i b nh nhân thi u
dinh dư ng 46% có các bi n ch ng, 26% nhi m trùng huy t, t vong chung
là 33%.
Theo Seltzer và c ng s [32],[117], n u ngư i b nh có:
• Albumine huy t thanh < 35g/l: bi n ch ng tăng 4 l n, t vong
tăng 6 l n.
• Lymphocyt <1.500 t bào/mm3, t vong tăng 4 l n.
• N u Albumine huy t thanh < 35g/l + Lymphocyt <1.500t
bào/mm3 bi n ch ng tăng 4 l n và t vong tăng 20 l n
Dinh dư ng đi u tr đóng m t vai trị quan tr ng trong q trình chăm
sóc toàn di n cho b nh nhân n ng. Suy dinh dư ng làm tăng nguy cơ m c
b nh, tăng t l t vong, tăng gánh n ng kinh t cho gia đình và cho xã h i
do kéo dài th i gian n m vi n. Nguy cơ m c b nh là do khơng đ lư ng
protein d tr trong khi nhu c u chuy n hóa

các b nh nhân b ch n thương

và nhi m khu n tăng cao do cơ th ph n ng l i tình tr ng viêm nhi m b ng
tăng ti t hormon [53],[60],[100]. Trong giai ño n c p, các ph n ng này ñã
huy ñ ng m t s lư ng l n acid amin c a các t bào nh m h tr cho vi c
lành v t thương và b o v cơ th ch ng l i tác nhân gây nhi m khu n. Nhi m
khu n và s ti n tri n c a suy ña t ng ñã d n d n làm gi m s c ñ kháng c a
cơ th và làm ch m l i quá trình lành v t thương. T lâu h tr dinh dư ng
ñã ñư c coi là có tác d ng làm gi m thi u s kh i phát c a các bi n ch ng
và ngày nay nó cịn đư c bi t đ n như là y u t ch ng l i s phát tri n c a


6

suy ña t ng và nhi m khu n

nh ng b nh nhân ch n thương n ng

[53],[98],[100].
- nh hư ng c a tình tr ng dinh dư ng đ n ch c năng ru t
Nh n p g p c a ru t, nhung mao và vi nhung mao t o cho ru t có di n
tích kho ng 300m2 (tương đương v i di n tích c a sân qu n v t) ñ h p thu
th c ăn. T bào ru t có n a đ i s ng ng n kho ng 2 - 3 ngày. H th ng
lympho

ru t có vai trị r t quan tr ng t o thành hàng rào máu - ru t ngăn

ch n s nhi m trùng xâm nh p t ru t vào máu [49],[53],[98],[106].
Khi b stress ho c b nhi m trùng, ru t là cơ quan d b thi u O2 hơn
nhi u cơ quan khác vì máu trong m ch máu nuôi nhung mao ru t có

hematocrite ch th p b ng 1/2 máu

các nơi khác. ðư ng đi c a các m ch

máu ni nhung mao t o thành góc nên khó v n chuy n h ng c u làm cho
ru t l i càng d thi u O2, d ho i t và thay đ i tính th m. ðó là cơ s cho s
th m l u vi khu n và n i đ c t vi khu n có s n trong ru t vào máu. Ru t là
ngu n l n nh t c a cơ th ch a các vi sinh v t và n i ñ c t . Các vi khu n
s ng trong lòng ru t và b ki m soát b i hàng rào niêm m c ru t
[45],[49],[98],[106].
Khi nhung mao c a ru t b t n thương (do thi u máu ho c ch n thương)
s x y ra hi n tư ng di chuy n (translocation) các n i ñ c t và vi khu n
ru t vào h tu n hoàn chung qua các m ch máu và b ch huy t

vùng trung

tâm c a nhung mao. Hi n tư ng xâm nh p c a vi khu n và n i đ c t t
trong lịng ru t vào máu và b ch m ch t i các n i t ng gây nên nhi m trùng
toàn thân và suy ña t ng ñư c g i là th m l u vi khu n và n i ñ c t . Các
nguyên nhân ti m tàng ch y u là s phá v niêm m c ru t, suy gi m quá
trình mi n d ch b o v
[45],[49],[53],[98],[106].

và tăng s

lư ng vi khu n trong lòng ru t


7

S

xâm nh p c a vi khu n và n i đ c t

d n đ n gi i phóng các

cytokine và m n c m q trình đáp ng hormon ñ i v i stress (ñáp ng n i
ti t). ði u này d n ñ n tr ng thái d hố, đó là m t ngun nhân thư ng g p
c a nhi m khu n [45],[98].
Tr ng thái dinh dư ng nh hư ng r t l n đ n s tồn v n c u trúc và
ch c năng ru t. ðói ăn và ni dư ng ngồi đư ng tiêu hố đơn thu n làm
gi m lư ng protein t bào ru t, teo các nhung mao, gây ng t quãng niêm
m c ru t, gây t n thương hàng rào mi n d ch c a ng tiêu hoá, gi m s n xu t
các enzym tiêu hoá [45],[84],[98].
- nh hư ng c a tình tr ng dinh dư ng đ n đáp ng mi n d ch
ðã t lâu ngư i ta nh n th y m i liên quan m t thi t gi a đói ăn và
b nh t t, có khuynh hư ng cho r ng suy dinh dư ng làm tăng tính m n c m
đ i v i b nh. Các nh hư ng lâm sàng c a suy dinh dư ng rõ nh t

nh ng

cá th có nhu c u dinh dư ng ñ c bi t, ví d : lư ng ngư i b các b nh nhi m
khu n n ng, ch n thương, tr nh , ngư i cao tu i.
Suy dinh dư ng n ng làm gi m ch c năng c a h mi n d ch, ch y u
c a t bào T do đó làm suy gi m đáp ng qua trung gian t bào, ñ ng th i
cũng làm gi m ch c năng t bào B và mi n d ch d ch th [53],[98].
Các nh hư ng c a suy dinh dư ng có th th y qua s thay ñ i s c ñ
kháng v i các tác nhân gây nhi m khu n. Do vi khu n có th s ng sót và
nhân lên nhanh chóng trong các mơ c a cơ th v t ch b suy dinh dư ng nên
nhìn chung suy dinh dư ng làm n ng thêm b nh nhi m khu n.

Nh ng năm g n ñây ngư i ta ñ c p nhi u ñ n dinh dư ng mi n d ch,
nghĩa là b sung thêm m t s ch t dinh dư ng: glutamine, arginine, acid béo
omega-3 và nucleotid vào trong th c ăn và d ch truy n nh m kích thích h
mi n d ch c a cơ th [49],[53],[60]. Các nghiên c u c a Garrel (2003),
Jeejeebhoy (2002), Suchner (2000), Lubke(2000), McClave (1992), Pamela


8

ñã cho th y r ng s d ng các ch t dinh dư ng này làm gi m ñư c t l t
vong, gi m t l nhi m khu n, ñ c bi t làm gi m t l nhi m khu n do
Pseudomonas Aeruginosa [53],[97],[98],[106].
Glutamine có tác d ng kích thích s tăng trư ng c a các t bào có ch c
năng mi n d ch và là ngu n năng lư ng cho các t bào bi u mơ

ru t, do đó

làm gi m th m l u vi khu n và ñ c t , gi m q trình oxy hố gây nên b i
stress và ch n thương, có tác d ng ch ng viêm... [53],[74],[97].
Arginine kích thích s tăng trư ng c a t bào T, tác đ ng lên q trình
lành v t thương, kích thích tuy n yên ti t hocmon tăng trư ng, prolactin,
insulin và IGF-1, ñ m b o tính tồn v n c a ng tiêu hố [74],[97].
Acid béo omega-3 có tác d ng cung c p năng lư ng, thay th acid béo
omega-6 không no, như acid linoleic. Acid béo omega-6 c ch ho t ñ ng
c a t bào di t t nhiên, kích thích sinh kháng th và làm tăng ñáp ng mi n
d ch qua trung gian t bào.
Acid ribonucleic làm tăng t l s ng sót

súc v t thí nghi m b nhi m

Candida albican, c i thi n ch c năng mi n d ch [74],[97],[123].