skkn củng cố kiến thức bài học bằng sơ đồ tư duy thpt đoàn kết

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐỒNG NAI
ĐƠN VỊ: Trường THPT đoàn Kết
***
Mã số:
Người thực hiện: Phan Thị Mộng Thu
Lĩnh vực nghiên cứu:
Quản lí giáo dục:
Phương pháp dạy học bộ môn:
Phương pháp giáo dục:
Lĩnh vực khác:
Sản phẩm đính kèm:
Mô hình Phần mềm Phim ảnh Hiện vật khác
Trường THPT Đoàn Kết – Môn sinh học GV: Phan Thị Mộng Thu
2
SƠ LƯỢC LÍ LỊCH KHOA HỌC
I- THÔNG TIN CÁ NHÂN
1. Họ và tên: Phan thị Mộng Thu
2. Ngày tháng năm sinh: 10/12/1960
3. Nam, nữ: Nữ
4. Địa chỉ khu 4, thị trấn Tân Phú, huyện Tân Phú, tỉnh Đồng Nai
5. Điện thoại: 0613 696 177
6. Fax…………. E-mail: mthu@ yahoo. com
7. Chức vụ: Tổ trưởng chuyên môn
8. Đơn vị công tác : Trường THPT Đoàn Kết
II- TRÌNH ĐỘ ĐÀO TẠO
- Học vị : Đại học sư phạm
Trường THPT Đoàn Kết – Môn sinh học GV: Phan Thị Mộng Thu
3
- Năm nhận bằng: 1985
- Chuyên ngành đào tạo: Môn Sinh - Nông
III- KINH NGHIỆM KHOA HỌC

- Lĩnh vực chuyên môn có kinh nghiệm: giảng dạy
- Số năm có kinh nghiệm : 28 năm
- Các sáng kiến kinh nghiệm đã có trong 5 năm gần đây:
+ Thiết kế hình ảnh bằng powerpoint phục vụ cho tiết dạy
+ Thiết kế chương trình học ngoại khóa môn sinh học cho hs khối
11
+ Sơ đồ động: Khai thác- sử dụng – hiệu quả
+ Tạo tiết học thân thiện nhằm phát huy tốt đa tính tích cực của hs
+ Tích cực hóa hoạt động của học sinh thông qua các bài tập ô chữ
+ Kinh nghiệm giảng dạy các tiết học có kiến thức tích hợp
Trường THPT Đoàn Kết – Môn sinh học GV: Phan Thị Mộng Thu
4
Trường THPT Đoàn Kết – Môn sinh học GV: Phan Thị Mộng Thu
5
CỦNG CỐ KIẾN THỨC BÀI HỌC
BẰNG BẢN ĐỒ TƯ DUY
****
I- LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI:
- Từ thực tiễn đổi mới phương pháp dạy và học; xây dựng “trường
học thân thiện, học sinh tích cực”
- Đổi mới kiểm tra đánh giá; định hướng ra đề kiểm tra trắc
nghiệm của bộ môn sinh học
- Giúp HS học tập một cách tích cực; ghi chép có hiệu quả; biết
cách khái quát tổng hợp ,cô đọng kiến thức vừa mới lĩnh hội :
“Học sinh sẽ học được phương pháp học, tăng tính độc lập, chủ
động, sáng tạo và phát triển tư duy.”
- Nhu cầu tự học, tự bồi dưỡng của cá nhân, nâng cao trách nhiệm
của giáo viên bộ môn đối với học sinh
II- THỰC TRẠNG KHI NGHIÊN CỨU
1- Thuận lợi:

- Được sự nhiệt tình giúp đỡ hỗ trợ từ các đồng nghiệp.
- Được sự khuyến khích, ủng hộ của lãnh đạo trường và các thầy
cô giáo trong tổ bộ môn.
Trường THPT Đoàn Kết – Môn sinh học GV: Phan Thị Mộng Thu
6
- Hứng thú học tập của hs khi tự mình khám phá năng lực cá
nhân.
2- Khó khăn:
- Hiện nay, chúng ta thường ghi chép thông tin bằng các ký tự,
đường thẳng, con số. Với cách ghi chép này, chúng ta mới chỉ sử
dụng một nửa của bộ não - não trái, mà chưa sử dụng kỹ năng
bên não phải, nơi giúp chúng ta xử lý các thông tin về nhịp điệu,
màu sắc, không gian và cách ghi chép thông thường khó nhìn
được tổng thể của cả vấn đề.
- Qua nghiên cứu cho thấy, nhiều học sinh chưa biết cách học,
cách ghi kiến thức vào bộ não mà chỉ học thuộc lòng, học vẹt,
thuộc một cách máy móc, thuộc nhưng không nhớ được kiến
thức trọng tâm, không nắm được “sự kiện nổi bật” trong tài liệu
đó, hoặc không biết liên tưởng, liên kết các kiến thức có liên
quan với nhau.
3- Số liệu thống kê:
Khi sử dụng sơ đồ tư duy ở một số lớp mà tôi trực tiếp giảng dạy
trong năm học 2011  2012. Qua khảo sát kết quả như sau:
Lớp Sỉ số Khả năng khai thác kiến
thức
Mức độ vận dung
Trường THPT Đoàn Kết – Môn sinh học GV: Phan Thị Mộng Thu
7
12a1 41 Tốt 95%
12a2 46 Tốt 90%

11b9 42 Tốt 80%
11b10 46 Tốt 90%
11b11 44 Tốt 98%
11b12 43 Tốt 89%
Trường THPT Đoàn Kết – Môn sinh học GV: Phan Thị Mộng Thu
8
III- NỘI DUNG
A. Cơ sở lí luận:
- Bản đồ tư duy (BĐTD) là hình thức ghi chép sử dụng màu sắc,
hình ảnh nhằm tìm tòi đào sâu, mở rộng một ý tưởng, tóm tắt
những ý chính của một nội dung, hệ thống hoá một chủ đề. Đó
còn là công cụ đồ họa nối các hình ảnh có liên hệ với nhau vì
vậy có thể vận dụng BĐTD vào hỗ trợ dạy học kiến thức mới,
củng cố kiến thức sau mỗi tiết học, ôn tập hệ thống hóa kiến
thức sau mỗi chương,
- Trước đây, với cách học truyền thống đã khiến tư duy của nhiều
em học sinh đi vào lối mòn, không kích thích được sự phát triển
của trí não, điều đó làm cho một số em học sinh tuy rất chăm
học nhưng sự tiếp thu vẫn rất ít vì không biết liên kết các kiến
thức với nhau, không biết vận dụng những kiến thức đã học
trước đó vào phần sau. Học sinh chỉ biết ghi mà không biết cách
lưu thông tin sao cho khoa học, tự chủ, độc lập nhất.
- Một số kết quả nghiên cứu cho thấy bộ não của con người sẽ
hiểu sâu, nhớ lâu và in đậm cái mà do chính mình tự suy nghĩ, tự
viết, vẽ ra theo ngôn ngữ của mình vì vậy việc sử dụng BĐTD
Trường THPT Đoàn Kết – Môn sinh học GV: Phan Thị Mộng Thu
9
giúp học sinh học tập một cách tích cực, huy động tối đa tiềm
năng của bộ não.
- Lần đầu tiên, Bộ GD&ĐT triển khai trên diện rộng chuyên đề

ứng dụng bản đồ tư duy hỗ trợ đổi mới phương pháp dạy học.
Nhiều giáo viên hồ hởi tiếp nhận phương pháp mới này với hy
vọng sẽ giúp học sinh thoát khỏi lối học vẹt. Hướng cho HS có
thói quen khi tư duy lôgic theo hình thức sơ đồ hoá trên
BĐTD; hình thành kĩ năng hiểu - biết - tiếp thu- nhận dạng kiến
thức có hệ thống.
B. Biện pháp thực hiện:
- Để giúp “học sinh tích cực” thì thầy, cô giáo phải có phương
pháp giảng dạy tích cực. Vì thế, việc đổi mới phương pháp
giảng dạy của giáo viên, phải hướng tới mục tiêu lôi cuốn sự
tham gia của tất cả học sinh. Việc củng cố kiến thức bằng bản đồ
tư duy đã giải quyết được vấn đề này.
- Muốn hình thành một bản đồ tư duy đạt hiệu quả giáo viên
cần tiến hành các yêu cầu sau:
+ Bước 1. Giới thiệu cho học sinh các yêu cầu chung về cách
“ghi chép” có hiệu quả trên BĐTD gồm các nội dung sau:
Trường THPT Đoàn Kết – Môn sinh học GV: Phan Thị Mộng Thu
10
1). Dùng từ khóa và ý chính
2). Viết cụm từ, không viết thành câu
3). Dùng các từ viết tắt.
4).Có tiêu đề.
5). Đánh số các ý
6). Liên kết ý nên dùng nét đứt, mũi tên, số, màu sắc,…
7). Ghi chép nguồn gốc thông tin để có thể tra cứu lại dễ dàng
8) Sử dụng màu sắc để ghi.
+ Bước 2. Cho HS làm quen với bản đồ tư duy bằng cách giới
thiệu cho HS một số “BĐTD” cùng với sự dẫn dắt của GV để các
em làm quen.
+ Bước 3. Tập “đọc hiểu” BĐTD, sao cho chỉ cần nhìn vào BĐTD

bất kỳ HS nào cũng có thể thuyết trình được nội dung một bài học
hay một chủ đề, một chương theo mạch lôgic của kiến thức
+ Bước 4. Cho HS thực hành vẽ BĐTD trên giấy (Vẽ BĐTD theo
nhóm hoặc từng cá nhân)
- Chọn tên chủ đề hoặc hình vẽ của chủ đề chính cho vào vị trí
trung tâm, chẳng hạn:tế bào, bảo vệ môi trường, quang hợp, đột
biến, quy luật di truyền ….
Trường THPT Đoàn Kết – Môn sinh học GV: Phan Thị Mộng Thu
11
- Từ một vấn đề hay tên chủ đề chính đưa ra các ý lớn thứ nhất, ý
lớn thứ hai, thứ ba mỗi ý lớn lại có các ý nhỏ liên quan với nó,
mỗi ý nhỏ lại có các ý nhỏ hơn các nhánh này như “bố mẹ” rồi
“con, cháu, chắt, chút chít” các đường nhánh có thể là đường
thẳng hay đường cong theo cách hiểu của các em
IV- PHẠM VI ỨNG DỤNG VÀ MINH HỌA CỤ THỂ:
A. Phạm vi ứng dụng: Môn Sinh học THPT
1. Sử dụng vào việc hình thành kiến thức mới:
- HS thảo luận nhóm hoặc làm việc độc lập vẽ BĐTD
- HS thuyết trình trước nhóm, lớp
=> GV, HS bổ sung điều chỉnh
=> Hình thành kiến thức mới
2. Sử dụng ôn tập củng cố, hệ thống hóa kiến thức:
- HS hoặc nhóm HD vẽ BĐTD
- Hs trình bày=> chỉnh sửa, bổ sung=> hoàn thiện
- HS thuyết trình trước nhóm, lớp
=> GV, HS bổ sung điều chỉnh
=> hoàn chỉnh hệ thống hóa kiến thức

Trường THPT Đoàn Kết – Môn sinh học GV: Phan Thị Mộng Thu
12

B. Minh họa cụ thể: Môn Sinh học khối 11 và khối 12
1. Môn sinh học khối 11:
( các bài minh họa của hs được đính kèm theo chuyên đề in giấy )
Trường THPT Đoàn Kết – Môn sinh học GV: Phan Thị Mộng Thu
13
2. Môn sinh học khối 12
Trường THPT Đoàn Kết – Môn sinh học GV: Phan Thị Mộng Thu
14
Biến dị
Biến dị di truyền
Biến dị không di
truyền
(Thường biến)
Đột biến
Biến dị tổ hợp
Đột biến NST
Đột biến gen
Đột biến số lượng
Đột biến cấu trúc
Đột biến đa bội Đột biến lệch bội
Đột biến
đa bội chẵn
Đột biến
đa bội lẻ
( Trong phạm vi đề tài tôi chỉ minh họa một số bản đồ tư duy của hs,
còn lại phần lớn các bài tập khác do hs tự thiết kế được tôi sử dung
Trường THPT Đoàn Kết – Môn sinh học GV: Phan Thị Mộng Thu
15
làm tư liệu giảng dạy được lưu trữ trong tư liệu chuyên môn của tổ
và trên server của trường)

Trường THPT Đoàn Kết – Môn sinh học GV: Phan Thị Mộng Thu
16
V- KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC:
Thực ra, sáng kiến của tôi không mới, nó chỉ mang tính kế thừa,
chủ động phát huy hơn nữa tính tích cực của học sinh. Dựa trên những
tài liệu nghiên cứu của các nhà khoa học, thông qua các bài tập bản đồ
tư duy, Gv định hướng và hình thành phương pháp tự học cho hs ,
giúp học sinh khám phá được khả năng của bản thân , tự tin, chủ động
phát biểu, kết hợp đồng thời với thảo luận nhóm, hs nhớ bài lâu hơn;
kết quả làm bài kiểm tra sẽ tốt hơn.
BĐTD giúp HS học được phương pháp học: Việc rèn luyện phương
pháp học tập cho HS không chỉ là một biện pháp nâng cao hiệu quả
dạy học mà còn là mục tiêu dạy học. Thực tế cho thấy một số HS học
rất chăm chỉ nhưng vẫn học kém, nhất là môn toán,môn lịch sử. các
em này thường học bài nào biết bài đấy, học phần sau đã quên phần
trước và không biết liên kết các kiến thức với nhau, không biết vận
dụng kiến thức đã học trước đó vào những phần sau. Phần lớn số HS
này khi đọc sách hoặc nghe giảng trên lớp không biết cách tự ghi chép
để lưu thông tin, lưu kiến thức trọng tâm vào trí nhớ của mình
BĐTD- giúp HS học tập một cách tích cực. Việc HS tự vẽ BĐTD có
ưu điểm là phát huy tối đa tính sáng tạo của HS, phát triển năng khiếu
Trường THPT Đoàn Kết – Môn sinh học GV: Phan Thị Mộng Thu
17
hội họa, sở thích của HS, các em tự do chọn màu sắc (xanh, đỏ, vàng,
tím,…), đường nét (đậm, nhạt, thẳng, cong…), các em tự “sáng tác”
nên trên mỗi BĐTD thể hiện rõ cách hiểu, cách trình bày kiến thức
của từng HS và BĐTD do các em tự thiết kế nên các em yêu quí, trân
trọng “tác phẩm” của mình.
BĐTD giúp HS ghi chép có hiệu quả. Do đặc điểm của BĐTD nên
người thiết kế BĐTD phải chọn lọc thông tin, từ ngữ, sắp xếp, bố cục

để “ghi” thông tin cần thiết nhất và lôgic, vì vậy, sử dụng BĐTD sẽ
giúp HS dần dần hình thành cách ghi chép có hiệu quả.
Tóm lại với bài tập dùng sơ đồ tư duy sẽ tạo hứng thú học tập tốt hơn;
mức độ hiểu bài sâu hơn. Đặc biệt hình thành cho học sinh kĩ năng
khái quát vấn đề, chủ động tiếp nhận kiến thức, hoạch định tương lai;
linh hoạt và tiếp thu nhanh và giải quyết nhanh các vấn đề liên quan
thực tế cuộc sống sau khi ra trường
VI- BÀI HỌC KINH NGHIỆM:
1. Điều quan trọng là GV hướng cho HS có thói quen lập BĐTD
trước hoặc sau khi học một bài hay một chủ đề, một chương, để
giúp các em có cách sắp xếp kiến thức một cách khoa học, lôgic.
2. Điều cần tránh khi ghi chép trên BĐTD:
Trường THPT Đoàn Kết – Môn sinh học GV: Phan Thị Mộng Thu
18
• Ghi lại nguyên cả đoạn văn dài dòng.
• Ghi chép quá nhiều ý vụn vặt không cần thiết.
• Dành quá nhiều thời gian để ghi chép.
• Tránh cầu kì ( tô vẽ nhiều quá) hoặc BĐTD đơn giản quá không
có thông tin, chỉ có các đề mục
Trường THPT Đoàn Kết – Môn sinh học GV: Phan Thị Mộng Thu
19
VII- KẾT LUẬN:
- Sử dụng bản đồ tư duy trong tiết dạy hiện nay là một trong
những nội dung đổi mới phương pháp theo hướng phát huy tính
tích cực của học sinh. Thông qua việc thiết kế bản đồ tư duy
giáo viên đã tạo ra một hệ thống đối tác trong hoạt động dạy học
và với phương tiện này việc dạy học sẽ nhẹ nhàng hơn , mang
lại nhiều kết quả tốt và đáng khích lệ trong phương thức học.
- Qua thực tế cho thấy, bất kỳ môn nào giáo viên cũng có thể ứng
dụng bản đồ tư duy. Thực hiện bản đồ tư duy giúp học sinh rèn

luyện kỹ năng và tư duy khoa học, đặc biệt ghi nhớ được sâu sắc
mà không sa vào lối học vẹt, thuộc lòng máy móc. Một hình
thức giảm tải mà không giảm yêu cầu!
- Ngoài ra , việc sử dụng BĐTD giúp GVBM lập kế hoạch cá
nhân trong năm học, giúp GV chủ nhiệm, cán bộ quản lí nhà
trường lập kế hoạch công tác, quản lí, kiểm tra giám sát, đánh
giá tốt hơn.
Giáo viên thực hiện
Trường THPT Đoàn Kết – Môn sinh học GV: Phan Thị Mộng Thu
20
Phan Thị Mộng Thu
Trường THPT Đoàn Kết – Môn sinh học GV: Phan Thị Mộng Thu
21
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Trần Đình Châu (kì 2, tháng 9/2009), Sử dụng bản đồ tư duy –
một biện pháp hiệu quả hỗ trợ học sinh học tập môn toán, Tạp
chí Khoa học Giáo dục
2. Trần Đình Châu, Đặng Thị Thu Thủy (tháng 10, năm 2010),
Thiết kế bản đồ tư duy giúp day- học tốt môn toán ở trường
trung học, Nhà xuất bản giáo dục VN, 2011.
3. Trần Đình Châu, Đặng Thị Thu Thủy (tháng 10, năm 2010),
Thiết kế bản đồ tư duy giúp HS tự học và tập dượt nghiên cứu
toán học, Tạp chí Toán học & Tuổi trẻ.
4. Trần Đình Châu, Đặng Thị Thu Thủy, Dạy tốt, học tốt các môn
học bằng BĐTD, Nhà xuất bản GD VN 2011
Trường THPT Đoàn Kết – Môn sinh học GV: Phan Thị Mộng Thu
22